فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مساله
اهمیت موضوع
توصیف وضع موجود
شیوه گرد آوری اطلاعات شواهد 1
تجزیه وتحلیل داده ها
نظرات همکاران
نظرات دانش آموزان
رویکرد غنی سازی
مهارت های زندگی
لزوم هماهنگی درآموزش ارزش ها ومهارت های زندگی
نقش مدرسه در آموزش ویادگیری ارزش ها ومهارت های زندگی
غنی سازی برنامه درسی و فرهنگ آموزش
انواع تجارب یاددهی یادگیری
هدف های تدارک فعالیتهای اکتشافی
هدف های تدارک فعالیت های آموزش گروهی
هدف از تدارک فعالیت های نوع سوم
اجرای راه حل موقت
وضعیت فیزیکی کلاس
اجرای راه حل جدید
گرد آوری اطلاعات شواهد 2
ارزیابی تاثیر اقدام جدید و اعتبار بخشی
نتیجه گیری
پیشنهاداتی جهت ایجاد شادی و نشاط و تحقق مدرسه زندگی
منابع
چکیده
مدرسه زندگی به عنوان سازمان یادگیرنده ،محل رشد استعدادها و توانمندیهای مدیران، معلمان، دانش آموزان و اولیای آنهاست .اگر مبالغه نشود می توان گفت بسیاری از آشفتگی ها در جوامع معاصر،به عدم پای بندی جوامع به یک نظام هماهنگ ارزشی، که افراد را به سوی رفتارهای دقیق و ویژه سوق می دهد ،بر می گردد.
تربیت یک کوشش اخلاقی است. مدیران و معلمان پیوسته متوجه هستند که چه چیزی شایسته گفتار و کرداراست و چه رفتاری زیبنده دانش آموزان ؟ آنها به اشاعه ارزش ها ی اخلاقی و بهسا زی رفتار فردی و اجتماعی علاقه مند هستند.می توان گفت امکان تعلیم فضیلت در صورتی وجود دارد که مقصود ما از تعلیم فضیلت کمک به شاگرد برای آگاه شدن از آن باشد.
اگر منظور ما از تعلیم و یادگیری فقط اشاعه و کسب م.اتی در باره چگونگی اخلاقیات باشد در این صورت ارزش ها قابل تدریس هستند.معلمان می توانند از شاگردان امتحان کنند و ببینند در باره ارزش ها چه می دانند، اما هیچ معلمی نمی تواند حتی پس از کوشش توام با مراقبت تمام و آنچه می توانسته است تضمین کند که شاگرد به ارزش های اخلاقی پی برده است و در انتخاب برخی ارزش ها برای زندگی خویش به او کمک کرده است و شاگرد هم به هنگام امتحان متوسل به نیرنگ نخواهد شد؟ (احمد مهدی عبدالحلیم /ترجمه مهدی اسدی 1379)
طبق مطالب عنوان شده اینجانب … آموزگار پایه .. .. سعی کرده ام در اقدام پژوهی ذیل اهکار های رسیدن به کلاسی بانشاط و تحقق مدرسه زندگی را به طور پژوهشی انجام داده و بیان کنم واز انواع روش های مشارکتی استفاده نموده وکلاس فعال وبا نشاط داشته باشم تا دانش آموزان با میل ورغبت بیشتری در کلاس درس حاضر شوند.
مقدمه
تولید برنامه درسی در مدرسه برای افزایش میزان تحقق هدف های آموزش وپرورش وآموزش ویادگیری ارزشها ومهارت های زندگی، وپاسخگویی به دیگرنیازهای منطقه ای ،محله ای ومدرسه ا ی گامی موثر درراه تمرکززدایی برمی دارد.
این برنامه علاوه بر برنامه درسی ملی به عنوان برنامه مکمل براساس مطالعات آسیب شناسی با بهره گیری از پژوهش مشارکتی کارکنان مدرسه، در بالین مدرسه، با هدف بهبود عملکرد مدرسه توسط کارکنان مدرسه تولید خواهدشد.براین اساس مدرسه زندگی به عنوان سازمان یادگیرنده ،محل رشد استعدادها و توانمندیهای مدیران،معلمان،دانش آموزان واولیای آنها است.درحالی که در دیدگاه سنتی (عادتی ) مدرسه،صرفا مکان پرورش و رشد استعدادهای دانش آموزان است.
بدیهی است این چنین مدرسه ای که به فکر رشد تمامی متغیرها وپارامترهای خود باشد،مورد استقبال مدیران ،کارکنان،دانش آموزان و اولیای آنها قرارخواهدگرفت ودرنزد جامعه از مقبولیت ومشروعیت بیشتری برخوردار خواهد شد.
رویکردی محیطی _ فرهنگی است.براین اساس هدف های غنی سازی باید در فرهنگ مدرسه وجامعه مورد توجه وعنایت جدی قرار گیردودربرنامه درسی مشتمل بر اهداف،محتوا(مجموعه تجارب یاددهی-یادگیری)،روش ها واستراتژی های یاددهی-یادگیری،منابع وامکانات و روش های ارزشیابی ،به صورت یکپارچه و تلفیقی در راهنمای برنامه درسی کلیه پایه های تحصیلی مورد عمل قرارگیرد.
براین اساس غنی سازی برنامه درسی ماهیتی روشی دارد تا محتوایی.باعتقاد ما ،رویکرد آموزش مستقیم و محتوایی،یعنی گنجاندن درسی به نام مهارت های زندگی در جدول برنامه هفتگی و اختصاص ساعاتی محدود در هفته به آن ،به معنای ترک زندگی است تا زندگی.
بیان مساله :
مساله ای که بنده با آن مواجه شدم وباعث شد که تغییراتی در کلاسم ایجاد کنم هر ساله در پایان هر دو نیم سال (اول وپنجم) از دانش آموزان می خواهم که نقطه نظرات خود را در قالب نظرا ت ، انتقادات و پیشنهادات در مورد روش تدریس بنده ارائه دهند پس از جمع آوری به این نتیجه رسیدم که دانش آموزانم به درس . . کمتر توجه نشان می دهند ونمره ارزشیابی های مستمر آنان کم است . ضمنا افراد کلاس سیار کسل و کم حوصله هستند و تجهی به درس ندارند و نشانی از شادی و نشاط در کلاس به چشم نم خورد. به همین دلیل تصمیم گرفتم پژوهشی در این زمینه انجام دهم. تا هم کلاس بانشاطی بوجود بیاورم و هم اینکه در تحقق برنامه مدرسه زندگی کوشا باشم.
– چرا دانش آموزان به درس . . علاقه چندانی ندارند؟
– آیا شیوه تدریس بنده یا دبیران سال های قبل سبب بی انگیزه نمودن آنها به درس . . شده است؟
– عدم آشنایی دانش آموزان به نحوه ی مطالعه این درس ،سبب بی علاقگی آنها به این درس شده است ؟
– عدم توجه به ارزشیابی های مستمر وتکوینی در یادگیری درس . . تاثیر داشته است ؟ – عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی درتدریس توسط دبیران موثر بوده است ؟
– چگونه می توان دانش آموزان را به درس . . علاقه مند سازم؟
اینها سوالاتی بودند که باید پاسخ آنهارا پیدا کرده وراهکارهای مناسب برای آنها پیدا می کردم. ارزشیابی بخشی از فرایند یاددهی – یادگیری است. همه دست اندرکاران امور آموزشی وتربیتی با کلمه ارزشیابی و امتحان آشنایی دارند . اگر بگوییم که ارزشیابی حلقه مفقوده یادگیری محسوب می شود زیاد به خطا نرفته ایم چرا که از یک نظر ارزشیابی آخرین حلقه از فعالیت های آموزشی معلم وبرنامه درسی محسوب می شود واز نظر دیگر ارزشیابی در روش های فعال تدریس . . باید مقدم واستمرار دهنده برنامه های درسی وفرایند تدریس شمرده شود. همه گمان می کنند که ارزشیابی مخصوص اندازه گیری دانش ها ومهارت ها ی دانش آموزان از مطالب مطرح شده در کلاس درس است در حالی که ارزشیابی باید شامل برنامه درسی وفعالیت های معلم در کلاس ونحوه تدریس وی نیز می باشد وبه عنوان ابزاری برای درک نقایص برنامه وروند تدریس ویادگیری دانش آموز به کار رود.حال می توان گفت که ارزشیابی بخشی از فرایند یاددهی – یادگیری است وجدا از آن ودر انتهای آن قرار نمی گیرد.
اهمیت موضوع :
اهمیت تقویت نشاط و امید به زندگی در مدرسه:
امروزه پس از سالها بحث و جدل و نظریه پردازی درباره توسعه و شاخص های آن، صاحبنظران اقتصادی و اجتماعی ، شاخص به نام توسعه انسانی را به عنوان معیار توسعه یافتگی مطرح کرده اند. برای رسیدن به توسعه انسانی از سه شاخص اصلی استفاده می شود.
شاخص نرخ امید به زندگی- شاخص باسوادی- شاخص درآمد سرانه برای بالا بردن نرخ امید به زندگی راههای گوناگون وجود دارد. که یکی از راههای آن مجهز کردن افراد به مهارت های احساسی زندگی و توجه به بهداشت روانی است.
مهارت به معنی به کار بستن اصول و راهبردهای نظری آموخته شده در حل مسائل و موقعیت های عینی است. مدرسه نخستین جامعه ای است که مودک در آن گام می نهد و اگر درست عمل کند عامل مهمی در پرورش مهارت های زندگی محسوب می شود. کودکان و نوجوانان 12 سال در مدرسه زندگی می کنند، یاد می گیرند و ساخته می شوند. اولین تجربه های زندگی اجتماعی کودکان در محیط مدرسه فراهم می شود و بسیاری از برداشت های ذهنی، پیش فرضها، باورها و بازخورهای آنان نسبت به زندگی در مدرسه و در کلاس درسی مورد آزمون سنجش و تجربه قرار می گیرد و گفته می شود مدرسه سرچشمه مناسبات اجتماعی و رفتارها و کردارهای نسل آینده است و در بلند مدت نسل جامعه محصول فرهنگی آن قلمداد می شود.
مدرسه اگر ایستا، غم زده و میرنده باشد دانش آموزان به جای نشاط و طراوت و شادابی، انزجار و به جای مهربانی و عشق ورزی، حسادت و کینه توزی را می آموزند.
در مدرسه پویا، امید به زندگی، موفقیت و کنجکاوی، شادی و طراوت تحصیلی، برانگیزنده و تحقیق دهنده استعدادها و نیازهای فطری و مقتضیات آتی دانش آموزان است.
مدرسه باید ضمن آموزشی علوم تجربی، مفاهیم ریاضی، زبان و علوم اجتماعی، کوشش جهت داری نیز برای ایجاد فرصت های علمی تعریف مهارت های زندگی و آموزشی آن به دانش آموزان فراهم کند و به طور کلی مهارت های لازم را برای داشتن یک زندگی موفقیت آمیز به دانش آموزان یاد بدهد.
در مدارس مدرن مهارت در حل مسئله ، مهارت در تصمیم گیری درست مهارت در طرح هدف های واقع بینانه زندگی مهارت در تفکر انتقادی و خلاق و مهارت در برقراری ارتباطات انسانی از جمله مهارت هایی اند که زیاد به آن توجه شده.
در کشورهای توسعه یافته به موازات آموزش علوم و فنون به جنبه های دیگری چون توسعه خود، رشد هیجانی و عاطفی تمرکز حواس، تفکر، کنترل خود، مهرورزی، نوع دوستی، محبت به دیگران، مدیریت در رفتار و اخلاق نیک، امیدواری به زندگی در متن برنامه ریزی های آموزشی و تربیتی، تحت عنوان مهارت های زندگی، وارد شده است. در چنین شرایطی است که تربیت از دالان مدرسه به گستره جهان هستی وارد می شود و شرق زیستی با شور و نشاط دانستن یگانه می شود
توصیف وضع موجود :
جّو روانی و عاطفی کلاس درس تا حدودی زیادی به وضیعت روحی و روانی معلم بستگی دارد.وقتی معلم با روحیه ی شاد و بانشاط وارد کلاس شود ،دانش اموزان از مصاحبت و در کنار او بودن لذت خواهند برد.زیرا نخستین قدم برای ایجاد شادی ونشاط در کلاس , حالات ظاهری چهره ی معلم است.مهم بودن وبزرگی ،در اخم کردن و عبوس و ترش رو بودن نیست.
برخی از معلمان تصور می کنند اگر همیشه عبوس باشند و اخم کنند ، شاگردان از انها حساب می برندو می ترسند،در حالی که تحقیقات انجام شده نتیجه ی دیگری را نشان می دهد . بررسی روزنشاین نشان می دهد که معلمان سر زنده و با شوق در ایجاد بیشترین درگیری دانش اموزان در درس ودر نتیجه بیشترین میزان یادگیری انان موفق تر ند. بنابراین ، معلم اثر بخش باید فردی بشاش ،خوش اخلاق، عاطفی و برخوردار از سلامت روانی و اعطاف پذیر باشد . تبسم بر لب داشته باشد ، جلوی خشم و عصبانیت خود را بگیرد و با دانش اموزان صمیمی ولی قاطع باشد . گاهی اولین چیزی که قبل از حالات چهره توجه دانش اموزان را به خود جلب می کند ، رنگ و نوع پوشش یا لباس معلم است ، زیرا نوع و رنگ پوشش معلم هم برای خود و هم برای دانش اموزان می تواند نشاط اور یا کسل کننده باشد . اگر معلم لباس تمیز ، روشن،زیبا و مناسب بپوشد ،به طوری که جلب توجه کند ،باعث شادی و نشاط خود و دانش اموزان می شود و دانش اموزان از صحبت کردن با او و در کنار او بودن احساس رضایت و شادی می کنند.لوشرمی گوید: پوشیدن لباس هایی با رنگ های شاد در مدارس ، علاوه بر زیبایی خاصی که به محیط اموزشی می دهد ، هنگام ایستادن در صف و نشستن در کلاس ، تاثیرات ا ساسی در روحیه ی دانش اموزان دارد . بنابراین توصیه می شود در مدارس ، بیشتر از رنگ های روشن به خصوص ابی و سفید استفاده شود .
صدای یکنواخت معلم ،کلاس درس را کسل کننده و ملال انگیز می کند . تنوع در کیفیت صدا ، نحوه ی بیان، تن صدا و سرعت گفتار، بیاگر نشاط و سرزندگی معلم است.ارام صحبت کردن و زیر و بم کردن صدا ،سبب جلب توجه و اشتیاق دانش اموزان به تدریس می شود. پس انواع سرعت در صحبت کردن را تمرین کنید . در ضمن تمرین ، متوجه خواهید شد که هنگام تغییر از یک سرعت به سرعتی دیگر ، توجه مخاطبان شما به انچه می گوید ،بیشتر می شود.
اینجانب …. آموزگار پایه … آموزشگاه … مدت …. سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت می باشم. در سال تحصیلی اخیر تصمیم گرفتم که با ایجاد و اجرای مدرسه زندگی و تحقق آن کلاسی شاد و با نشاط داشته باشم.
شیوه گرد آوری اطلاعات (شواهد 1 )
پژوهش حاضر دربین دانش آموزان سال پنجم می باشد که در برنامه آموزشی آنها درس . . گنجانده شده است. امسال هم طبق سالهای قبل برای اینکه بدانم چرا دانش آموزان به درس . . علاقه کمتری نشان می دهند وچه کار کنم که دانش آموزان از این حالت خارج شوند وبا دید دیگری به این درس نگاه کنند به اهمیت درس . . پی ببرند ابتدا از خود آنها خواستم که نظرشان را درباره این درس وکلاس بنویسند وبگویند چه انتظاری از کلاس . . دارند ودوست دارند از چه روشی برای تدریس این درس استفاده شود. بعداز نظر خواهی از دانش آموزان با مشاور وهمکارانم در باره علل بی علاقگی وضعف دانش آموزان در این درس صحبت نمودم سپس از تعدادی از اولیاء دانش آموزان ضعیف دعوت به عمل آمده وعلل بی علاقگی وضعف فرزندشان را نسبت به درس و همچنین عدم شادی و نشاط آنها در کلاس جویا شدم.
تجزیه وتحلیل داده ها
پس از بررسی نظرات ومطالعه کتاب ها ومجلات مختلف و همفکری ومشاوره با مشاور در مدرسه وسایر همکاران درباره علت عدم علاقه دانش آموزان به درس و عدم شادی و نشاط در کلاس به نتایجی دست یافتم که به شرح ذیل می باشد:
نظرات همکاران:
– نداشتن انگیزه
– توجه بیش از حد به مسائل جانبی وحاشیه ای (تفریح ومیهمانی ، شب نشینی و…)
– توجه ،علاقه وتحت تاثیر برنامه های تلویزیونی وماهواره ای قرار گرفتن
– سطح پایین تحصیلات خانواده
– تحت تاثیر محیط قرار گرفتن
– نداشتن برنامه ریزی وعدم رسیدگی به موقع به تکالیف نظرات والدین
– عدم علاقه به مطالعه
– نداشتن انگیزه وهدف
– صرف اوقات زیادی از شبانه روز برای دیدن برنامه های تلویزیونی
– سطح تحصیلات خانواده
نظر خواهی از دانش آموزان برای من بسیار حائز اهمیت بود به همین دلیل از آنها خواستم که نظرات ،خواسته ها وعلت عدم علاقه شان به درس . . را بدون نوشتن مشخصاتشان روی برگه ای برایم بنویسند. البته نظر خواهی از دانش آموزان فقط اختصاص به سال پنجمی ها نداشت بلکه از پایه های بالاتر هم نظر سنجی به عمل آمد. علاوه بر نظر خواهی از کلیه دانش آموزان با چند تن از دانش آموزان ممتاز ودرس خوان ودانش آموزان ضعیف مصاحبه ای ترتیب دادم که مختصری از گزارش به شرح ذیل می باشد.
نظرات دانش آموزان :
الف- نظر دانش آموزان ممتاز ودرس خوان:
-نحوه تدریس دبیر
– خشک وبی روح بودن کلاس
– ترس ودلهره واضطراب دانش آموزان از پرسش های شفاهی
-زمان کم وحجم زیاد درس استان شناسی
ب- نظر دانش آموزان ضعیف
– نداشتن انگیزه ودرک درست وروشن از آینده
– عدم علاقه به مطالعه و عدم آگاهی به نحوه صحیح مطالعه
– تحت تاثیر محیط قرار گرفتن
– نداشتن علاقه به کلاس ودرس
موارد ذکر شده مهمترین مسائل دانش آموزان بود که حالا جزئی از دغدغه های ذهنی من شده بود وباید تا جایی که می توانستم در بهبود وضعیت تلاش می کردم.
رویکرد غنی سازی
رویکردی محیطی _ فرهنگی است.براین اساس هدف های غنی سازی باید در فرهنگ مدرسه وجامعه مورد توجه وعنایت جدی قرار گیردودربرنامه درسی مشتمل بر اهداف،محتوا(مجموعه تجارب یاددهی-یادگیری)،روش ها واستراتژی های یاددهی-یادگیری،منابع وامکانات و روش های ارزشیابی ،به صورت یکپارچه و تلفیقی در راهنمای برنامه درسی کلیه پایه های تحصیلی مورد عمل قرارگیرد.
از سوی دیگر مدیریت،کارکنان آموزشی،فضا (روانی وفیزیکی) و تجهیزات آموزشی ،اولیای دانش آموزان از نظر رفتار ،عملکرد و مناسبات ،باید در برنامه غنی سازی کانون توجه باشند.
براین اساس غنی سازی برنامه درسی ماهیتی روشی دارد تا محتوایی.باعتقاد ما ،رویکرد آموزش مستقیم و محتوایی،یعنی گنجاندن درسی به نام مهارت های زندگی در جدول برنامه هفتگی و اختصاص ساعاتی محدود در هفته به آن ،به معنای ترک زندگی است تا زندگی.
مهارت های زندگی
مهارت های زندگی،یعنی مجموعه ای از توانایی های شناختی ،عاطفی،مهارتی است که برای موفقیت واحساس شعف وشادمانی در زندگی موردنیاز می باشدوفرد را برای غلبه برتنش ها ومسایل ومشکلات آماده می کند.(استنتن ودیگران ،1980)
مهارت هایی مثل شناخت خود وارزش های شخصی وخانوادگی واجتماعی،مهارت های برقراری ارتباط موثر،مهارت های شناخت حقوق ومسئولیت ها،شناخت اهداف خود،مهارت های تصمیم گیری،مهارت های کنترل خشم،مهارت های مراقبت از سلامت رفتار و جسم وخودکنترلی.
لزوم هماهنگی درآموزش ارزش ها ومهارت های زندگی
مسئولیت آموزش ارزش ها ومهارت های زندگی،وظیفه تمامی نیروهای تربیتی جامعه ،یعنی خانواده ،مدرسه و نهادهای اجتماعی،رسانه ها،نهادهای سیاسی،اداری و تبلیغی است وضروری است،اهداف و فعالیت های این نهادها بایکدیگر هماهنگ باشدتا فعالیت نهادهای اجتماعی در تقابل یا تضاد با فعالیت های مدارس قرارنگیرد.
نقش مدرسه در آموزش ویادگیری ارزش ها ومهارت های زندگی
نوع رفتار،عملکرد ومناسبات مدیریت باکارکنان،دانش آموزان، معلم بادیگرهمکاران ،بادانش آموزان ودانش آموزان بایکدیگر،دریادگیری ارزشها ،نقش مهمی ایفا می کند.درواقع دانش آموزان ،ارزش هایی رامثل دوستی وصمیمیت ،مسئولیت پذیری وانجام وظایف ،برنامه ریزی وخودباوری احترام به دیگران وترغیب وتشویق آنان ، یاضدارزش هایی مثل دوری از مردم ودر خودغرق شدن، مسامحه وسهل انگاری درانجام به موقع مسئولیت ها ، ،توهین به اشخاص ،بی ارزش تلقی کردن فعالیت ها و عملکردشان ازفضای روانی مدرسه می آموزند.بنابراین ،جای جای مدرسه باید ،تحقق هدف ها را تسهیل کند.
غنی سازی برنامه درسی و فرهنگ آموزش
غنی سازی برنامه درسی، از تجربیات متنوعی تشکیل می شودکه برای در معرض قراردادن دانش آموزان به موضوعات ،فعالیت ها ، ایده های مهیج وزمینه های عملی در زندگی واقعی، که معمولا در برنامه درسی عادی به آنها پرداخته نمی شود،به منظور رشد مهارت های زندگی ویادگیری ارزش ها ،طراحی می شوند.
انواع تجارب یاددهی -یادگیری:
1- فعالیت های اکتشافی
2- فعالیت های آموزشی گروهی
3- فعالیت های اجرای پروژه در زندگی واقعی در قالب کارهای انفرادی یا گروه های کوچک یادگیری
هدف های تدارک فعالیتهای اکتشافی:
الف-رشد مهارت های تفکر خلاق شامل توانایی نقادانه اندیشیدن(ارزیابی)،درک مسایل،درک ناهماهنگی ها وعناصر غیرمرتبط.
ب-رشد مهارتهای روانی ،انعطاف پذیری،نومایگی وابتکارومهارت بسط وگسترش.
هدف های تدارک فعالیت های آموزش گروهی:
1. پرورش مهارتهای تفکر خلاق،تفکر منطقی وانتقادی وفرایندهای عاطفی مثل :ارزش گذاشتن و قدردانی کردن،احترام به عقاید دیگران،تحمل شنیدن نظرات مخالف،
2. پرورش مهارت های چگونه یادگرفتن:گوش دادن،مشاهده،دریافتن،نت برداری ،مصاحبه وارزیابی وگروه بندی اطلاعات،تجزیه وتحلیل اطلاعات و نتیجه گیری
3. پرورش مهارتهای استفاده از مواد مرجع
4. پرورش مهارت های ارتباط موثر (مهارت های گوش دادن موثر،مهارت های سخن گفتن،مهارت های غیر کلامی،اعتماد کردن،همدلی،گفتگو).
هدف از تدارک فعالیت های نوع سوم:
1. ایجاد فرصت هایی که درآن دانش آموزان بتوانند علایق،ایده های خلاق و تعهدبه کار خودرا نسبت به یک مسئله واقعی که خود انتخاب کرده اند،بکارگیرند.
2. درک بیشتر محتوا و روش شناسی و سطوح هنرمندانه ی بیانی ومطالعات بین رشته ای.
3. بوجود آوردن محصولات اصیل .
4. پروراندن مهارتهای یادگیری در حیطه های برنامه ریزی ،سازماندهی،استفاده از منابع،مدیریت زمان،تصمیم گیری وخودارزیابی و خوداندیشی.
5. ایجاد تعهد کاری ،اعتمادبه نفس،احساس موفقیت خلاق و توانایی برای تعامل موثر با دیگردانش آموزان،معلمان و سایر افراد که از علاقه وسطح مهارت بالاتری برخوردارند.
اجرای راه حل موقت
عوامل موثر بر نشاط دانش آموزان در کلاس درس
وضعیت فیزیکی کلاس:
یکی از عوامل موثر در نشاط دانش آموزان وضعیت فیزیکی کلاس می باشد. فضای فیزیکی شامل رنگ، نور، چینش نیمکت ها، تهویه و تعداد دانش آموزان است.
الف) رنگ:
مطالعات و تحقیقات دانشمندان نشان می دهد رنگ ها همان گونه که بر روح و روان آدمی تاثیرات گوناگونی به جای می گذارند، جسم او را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. محققان بر این باورند که هر یک از رنگ ها فواید خاص درمانی محسوسی برای بدن انسان دارند و در این باره گزارش های متعددی مبنی بر استفاده های موفقیت آمیز از رنگ در درمان بسیاری از بیماری های فیزیکی دریافت کرده اند. برخی از دانشمندان حتی معتقدند تمایل ناخودآگاه ما به یک یا چند رنگ خاص می تواند نشانه ای از نیازهای بدن ما در جهت ترمیم خود باشد. اطلاع از خواص درمانی مختلفی که به هر یک از رنگ ها نسبت داده شده است می تواند کمک شایانی به انتخاب صحیح آنها هنگام تهیه لوازم و طراحی دکوراسیون فضاهای مختلف مدرسه باشد.
به عنوان مثال رنگ نارنجی رنگ گرم و صمیمی است. نارنجی پرتوهای شادی آفرینی از خود ساطع می کند که موجب رفع خستگی است. یا رنگ سبز که انرژی زا و آرامش بخش است به طوری که اضطراب را از انسان دور می کند و موجب رفع تنش و گرفتگی های عضلانی می شود. به خصوص این که سبز رنگی ایده آل برای فضاهایی است که در آنها تمرکز و آرامش مورد نیاز است.
ب) چینش نیمکت ها:
برای ارتباط و تعامل بیشتر دانش آموزان با یکدیگر و همچنین ارتباط موثر و چهره به چهره معلم با دانش آموزان می بایست نیمکت ها طوری چینش شوند که این مهم محقق گردد. علمای تعلیم و تربیت بهترین روش چینش صندلی ها را به صورت دایره ای یا "U" شکل پیشنهاد می کنند، خصوصاً در درس هایی که نیاز به بحث و بررسی، فعالیت های گروهی برای حل یک مسئله و یا انجام آزمایش و یک پروژه می باشد. در این صورت تعامل و ارتباط به شکل صحیح انجام پذیر خواهد بود. این امر باعث می گردد تمامی دانش آموزان درگیر آن فعالیت شوند و حالت انفعالی و خستگی در آنها به وجود نیاید.
ج) تهویه و تعداد دانش آموزان:
تهویه هوا باعث می شود به صورت مستمر هوای تازه و پر اکسیژن در کلاس در جریان باشد و تنفس راحت تر انجام گردد، در نتیجه نشاط و سرزندگی به وجود می آید و حالت رخوت و کسالت از دانش آموزان دور می شود، ضمن آن که تعداد دانش آموزان باید به خصوص نسبت به مساحت و فضای موجود متناسب باشد.
● ابزار تشویق:
تشویق جلوه ای از تحسین و تقدیر و نوعی تایید برای فرداست، در سایه آن شوقی در آدمی پدید می آید که به رفتاری معین اقدام کرده و آن را مکرر می سازد.
به طور کلی در تعریف تشویق می توان گفت: تشویق عامل وادار کننده است که به انسان نیرو و انرژی می دهد، شخصی که تشویق می شود از کار و زحمت خود احساس رضایت و خشنودی می کند و این رضایت خاطر است که جلوی خستگی و بی میلی او را می گیرد.
تشویق و تحسین مایه تقویت روح است وحس اعتماد را در فرد به وجود آورده و استعدادهای فرد رشد کرده و توان درونی اش به فعلیت درمی آید.
حاصل تشویق ممکن است فایده ای برای آدمی نداشته باشد، ولی همین خودپسندی فرد را امتناع می کند و به او اطمینان می دهد که عملش عاقلانه و مورد تایید بوده است در نتیجه موجب دلگرمی و نشاط او می شود.
● خواب کافی دانش اموزان در اوقات قبل از کلاس و ورود به مدرسه:
خواب از جایگاه بسیار مهمی در زندگی ما برخوردار است. خوابیدن مثل تغذیه کار غریزی است و هر یک از این دو جزیی از غریزه بقاء است.
اهمیت استثنائی خواب علیرغم این که ما به آن بی توجه هستیم، از هر زاویه ای که آن را مورد بررسی قرار دهیم و ازهر جنبه زندگی که به آن مربوط می شود بنگریم، یک واقعیت است. خواب ناکافی از جهت های مختلف بر انسان عواقب سوء می گذارد.
از نظر جسمی در صورت بی خوابی، بیماری های مزمن نیز گسترش می یابد، تغییراتی نیز در فرمول خون به وجود می آید که در درازمدت سبب پیدایش کم خونی می گردد و حالت کسالت همراه با خستگی دایمی و فزاینده و یک حالت تنبلی که به خوبی نمی توان آن را توجیه کرد، تولید می کند. علاوه بر این بدخوابی نه تنها باعث خستگی می گردد، بلکه نیروی جسمی را نیز کاهش داده و عمل گوارش را مشکل تر و کندتر می سازد و عملکرد حواس نیز مختل می شود.
دانش آموزانی که خواب کافی نداشته باشند، عصبی، نگران، ناپایدار و سپس مضطرب شده و از مرحله روانی شدید به مرحله کوفتگی و خستگی می رسند.
مسلماً در این بدخوابی ها، دوره های طبیعی و بیولوژیک همراه، با تناوب هایی از شدت و ضعف نیز وجود دارد، ولی چون خواب از کیفیت و کمیت بدی برخوردار است آنها را تشدید کرده و از کاهی کوه می سازد. شخص کم خواب دائماً دچار ناراحتی روانی می شود. چنین فردی خصایص بسیار با ارزش خود یعنی دوراندیشی را از دست می دهد. براثر بی خوابی روزبه روز بر افسردگی کودکان افزوده می شود و مشکلات دیگری در این زمینه عارض آنها می گردد، از جمله کم اشتهایی، ضعف انرژی، مشکلات روحی، کناره جویی از دوستان و فعالیت ها، احساس بی ارزش بودن و اندوهگینی می کنند.
همچنین اهمیت دادن به هدف در آموزش وتقویت انگیزه درونی از جمله عوامل ایجاد نشاط در دآنش آموزان است.
دمای کلاس،شاد بودن معلم و کارکنان مدرسه،عدم استفاده از تنبیه بدنی،استفاده از موزیک های ملایم و مناسب، محبت اولیای مدرسه به تمام دانش آموزان ، شرکت تعاونی فعال مدرسه و… همگی می تواند در جای خود به جذابیت مدرسه و کلاس کمک نماید .
اجرای راه حل جدید :
پس از پیدا کردن راه حل های موقتی تصمیم گرفتم به کمک مدیر آموزشگاه راهکار های زیر را اجرا نمایم:
– استفاده از رنگ های شاد و روشن در رنگ آمیزی دیوارهای و سایر وسایل کلاس با توجه به دوره تحصیلی و جنسیت دانش آموزان
– داشتن تابلو اعلانات مخصوص کلاس
– ظاهر آراسته و لباس منظم و تمیز معلم
– پرهیز از سخت جلوه دادن مطالب درسی
– توجه به استقلال و تفاوت های فردی دانش آموزان
– گذشت و چشم پوشی از اشتباهات دانش آموزان و پرهیز از آمریت و اندرزگویی فراوان
– دور کردن احساس ناامید ی از دانش اموزان
– تقویت نکات قوت و جنبه های مثبت دانش آموزان
– پرهیز از سرزنش خانوادگی و فرهنگی دانش آموزان
-اهمیت دادن به تک تک دانش آموزان درعمل
– پرهیز از هر گونه کینه ورزی با دانش آموزان
– پرهیز از جدا سازی کلاس درس دانش آموزان ضعیف و کم حوصله از دانش آموزان قوی و زرنگ
– پرهیز از جبهه گیری در برابر دانش آموزان
– توجه بیشتر به خواسته های دانش آموزان
– پرهیز از تک محوری ( معلم محوری یا دانش آموز محوری )
– استفاده از شوخ طبعی و مزاح به اندازه ی مناسب و به جا و به موقع
باید توجه داشت که شوخ طبعی و مزاح با ریشخند ، متلک و تمسخر تفاوت دارد . شیوه ی اول مجاز است و به جو مثبت کلاس درس کمک می کند ، ولی شیوه ی دوم منفی و بازدارنده ی تفکر و تعمق ذهنی است . به طور کلی شوخ طبعی و مزاح نباید شخصیت و وقار معلم را زیر سوال ببرد .
-نوشتن سخنانی دل پذیر و آموزنده از بزرگان علم و ادب در حیاط مدرسه
– داشتن تابلو اعلانات بزرگ و زیبا برای مطالبی که تا حصول نتیجه ی لازم ، دانش آموزان به آن مطالب مراجعه و توجه داشته باشد .
– تبدیل حیاط مدرسه به فضایی سر سبز و دارای باغچه و گل و گیاه و درخت .
– اجرای برنامه های آموزشی و تربیتی مدرسه با مشارکت و نظر خواهی از عوامل ذی نفع
گرد آوری اطلاعات (شواهد 2 )
بعداز انجام دادن این کارها تصمیم گرفتم که دوباره نظر دانش آموزان را نسبت به کلاس جویا شوم ، به همین دلیل برگه های نظر خواهی رابین دانش آموزان توزیع نموده واز آنها خواستم نظرات ، انتقادات و پیشنهادات خودرا نسبت به درس . وروش تدریس بیان کنند
پس از انجام راه حل های انتخابی شاخص کیفی موفقیت طرح عبارتند از: فعالیت فردی و گروهی هنگام تدریس و تمرین ، علاقه دانش آموزان به فعالیت کلاسی و فوق برنامه مانند طرح کرامت و کلاس تست ، داشتن برنامه در منزل ، به حداقل رسیدن غیبت ها منظم و مرتب در کلاس و منزل و … و شاخص کمّی موفقیت طرح که شامل انجام آزمونهای منظم و مستمر از کلیه دروس بسیار چشمگیر بود و محقق را متعجّب ساخت.
ارزیابی تاثیر اقدام جدید و اعتبار بخشی :
بعد از اجرای طرح ونظر خواهی از دانش آموزان و اولیاء آنها به این نتیجه رسیدم که طرح مورد توجه دانش آموزان قرار گرفته وبا اظهار رضایتی که با تکمیل پرسشنامه نشان دادند متوجه شدم که بحمدالله توانسته ام رضایت دانش آموزان را جلب نمایم. نظرات دانش آموزان هر کلاس را برسی نموده وخواسته های هر کدام را جداگانه دسته بند ی نمودم ودر هر کلاس طبق خواسته های آنها وتقاضا هایشان را عمل می کردم.
انجام همه این کارها باعث شده بود نظر دانش آموزان در باره کلاس . . تغییر کرده وتا حدودی باعث ایجاد علاقه وانگیزه در آنها شود . اما هنوز کار تمام نشده وباید باز هم تحقیق کرد وکار کرد چرا که راهی طولانی پیش رو داریم وبا دانش آموزان وفکر وروح آنها سروکار داریم به امید روزی که آنگونه باید بتوانیم بر دانش آموزان عزیز وتوانمد این مرز وبوم اثر گذار بوده ودراه پیشرفت وسرافرازی ایران عزیزمان بیش از پیش قدم برداریم.
نتیجه گیری:
امروزه در همه جوامع مدرسه در حکم مهم ترین نهاد تعلیم و تربیت جایگاه ویژه ای دارد و در کنار خانواده وظیفه تعلیم و تربیت دانش آموزان را به دوش می کشد و انسان امروز به شدت به تربیت رسمی و مدرسه نیاز دارد. زیرا مدرسه محل تجربه و راهنمای زندگی انسان است و بخش مهمی از زندگی دانش آموران مدرسه است زندگی و تربیت برای انسان دو مفهوم لازم و ملزومند.انسان تا وقتی زنده است به تربیت نیاز دارد و او را تربیت می کنند تا بتواند زندگی کند.تحصیل علم و کسب دانش، چگونه زیستن و تجربه اندوختن از اهداف والای آموزش و پرورش می باشد. اما مدارس امروز به دلیل مختلف خواسته ها و نیازهای اغلب نوجوانان را برآورده نمی کنند و نمی توانند در آنان ایجاد انگیزه نمایند.به عبارتی دیگر تک بعدی شده اند و فقط به جنبه های آموزشی به طور مطلق اهمیت می دهند و نیازهای عاطفی و احساسی و روحی و روانی آنان را در مراتب پایین تر قرار می دهند.برای ایجاد فرآیند یادگیری در محیط های آموزشی، ابتدا باید بستری مناسب فراهم باشد یعنی اینکه دانش آموز ابتدا به مدرسه و مسئولین علاقمند باشد و با روحیه ای شاد و با نشاط وارد این محیط بشود و در فضای آموزشی موجود احساس آرامش و امنیت و شادابی داشته باشد. یادگیری در محیطی توام با تهدید و ترس و ارعاب به سهولت انجام نمی گیرد.در چنین محیط هایی به جای برقرار فرآیند یادگیری متفکرانه هیجانات منفی و واکنش های نامطلوب شکل می گیرد.شادی و نشاط یکی از نیازهای روحی و روانی انسان است که در بسیاری از جنبه های حیاتی نقش موثری ایفا می کند و از نگاه صاحب نظران پیش نیاز اساسی و بستر لازم برای یک نظام تعلیم و تربیت پویا است. به عبارت دیگر نشاط به زندگی انسان معنا و مفهوم خاص می بخشد و حتی عواطف منفی ای مانند: ناکامی، ترس، نگرانی و ناامیدی را کاهش می دهد.یکی از عوامل موثر و مهم برای ایجاد نشاط و شاد بودن لبخند است چهره های متبسم و خوش رویی افراد عامل موثری است که به فضای آموزشی نشاط بیشتری می بخشد و با آفرینش لبخند می توان به محیط شادابی داد.شاید برای معدودی از دانش آموزان "مدرسه" تنها مکانی است که در آن جا غم ها و مشکلاتشان را فراموش می کنند و تصور می نمایند که ساعاتی که در مدرسه سپری می کنند از غصه هایشان کاسته می شود و این تغییر روحیه عامل موثری در شادابی آنان می باشد.همکاران محترم فرهنگی لطفا به این احساس زیبا و خوشایند آنها توجه لازم را داشته باشیم و آنان را درک نماییم.استفاده از دو عنصر محبت و عاطفه، لبخند و شادی بزرگ ترین سرمایه موجود در مدارس می تواند تاثیرات بسزایی داشته باشد و هم چنین اگر روابط حاکم بر دانش آموز لذت بخش و صمیمی توام با محبت و احترام باشد و برنامه های آموزشی متعالی باشند این محیط برای آنان بسیار دوست داشتنی و لذت بخش می باشد.پس می توان چنین گفت: که یکی از مهم ترین کارکردهای نظام آموزشی تربیت انسان هایی است که بتوانند با حضوری فعال پویا و با نشاط در نظام اجتماعی موثر و شاداب زندگی کنند و در عبور از فراز و فرودهای زندگی و یافتن راه درست از خطا موفق باشند.به امید این که این مهم در آینده ای نه چندان دور تحقق یابد.
پیشنهاداتی جهت ایجاد شادی و نشاط و تحقق مدرسه زندگی
نکته هایی برای تامل در غنی سازی برنامه درسی و فرهنگ آموزش
دو هدف آموزش و پرورش که همه ی مردم و متخصصان آموزش و پرورش به دنبال آن هستند، یعنی توانایی علمی و پرورش شخصیت ،نه تنها یک دیگر را از میدان به در نمی کنند،بلکه مکمل هم هستند. (وین و والبرگ ، 1985). بدین معنی که توانایی علمی باعث شکوفایی شخصیت شده و بالعکس .
گینز برگ و هانسون ، 1986، گزارش داده اند که دانش آموزانی که دارای انضباط ذاتی بوده ،مذهبی تر و سخت کوش تر هستند و یا برای آموختن ، ارزش بیش تری قایل هستند و درآزمون های پیشرفت درسی ، نمرات بالاتری کسب می کنند.
بر این اساس مدارس باید در قبال پرورش شخصیت و رشد همه جانبه ی کارکنان ، دانش آموزان و اولیای آن ها حساس بوده و متعهدانه عمل کنند.
باید بپذیریم که رشد همه جانبه ی شخصیت دانش آموزان نیازمند داشتن برنامه ی جدّی در مدرسه است و صرفاً به اجرای تکنیک های خاصی از آموزش شخصیتی نباید بسنده کرد ، آموزش هنر و موسیقی، تربیت بدنی ، بسیاری از جنبه های شخصیت انسان را در بر می گیرد و این در حالی است که متاسفانه حرمت این دروس در مدارس از شان کافی برخوردار نیست .
ارزشمندترین خوی و خصلت مردان حلم است .عقلی که همراه و مقارن با حلم نباشد، خیری در آن نیست . به منزلت حقیقی ایمان نمی توان رسید مگر با حلم و رافت . "نهج البلاغه "
هنگامی که ارزش های دوستی ، همکاری و تعاون و مسئولیت پذیری ،صبوری ،جدّی گرفته می شوند، مدرسه به عنوان بهترین محیط برای یادگیری و روابط دوستانه به شمار می آید. وقتی که برنامه ی درسی زاید و تکراری وجود ندارد و فقط نکات اساسی مطرح می شود ،دانش آموزان فرصت تفکر در آن چه را که می آموزند، به دست می آورند.
آن ها معنی و مفهوم واهمیت آن چه را که می آموزند، به خوبی درک می کنند و این موجب می شود که دانش آموزان به مدرسه و کلاس درس علاقه پیدا کنند و احساس تعلّق خاطر و وابستگی به مدرسه را درخود رشد دهند.
سوارز، میلز و استوارت ، 1987، ویژگی های محیطی را که تفکر در آن پرورش می یابدچنین برشمرده اند:قدرشناسی ، بخشش ، عطوفت ، هم دردی ، بردباری ، تفاهم ، بصیرت ، خوش اخلاقی ، عزت نفس ، همکاری ، انعطاف پذیری و توانایی تمرکز و تلاش ، محیط رشد اندیشه و تفکر خلاّق وظرفیت های انسانی است ، در مقابل ، رقابت ، نیاز به اثبات خود، سردرگمی ، ترحم ، بی صبری ،شتاب زدگی ، خستگی ، حالت تدافعی ، تعارض ، سرزنش ، خودخواهی ، عصبانیت ، موجب مرگ اندیشه ها و مانع تفکر است .
برای عملیاتی کردن این رویکرد، خلاصه پردازی و فشرده سازی و تلفیق برنامه ی درسی دوره ی ابتدایی را باید جدّی گرفت ، حلقه های غنی سازی مدرسه، قبل از شروع سال تحصیلی می توانند، فشرده سازی و تلفیق برنامه ی درسی را در دستور کار خود قرار دهند و با حذف موادزاید و تکراری ، تلفیق موضوعات درسی با ارزش ها ومهارت های زندگی ،فرصت های لازم برای تفکر و مطالعه عمیق تر محتوا، ارتباط مفاهیم درسی با یک دیگر، تکرار آزمایش ها و تجربیات اساسی ، مشاهده وترسیم و جمله بندی ، گزارش و بحث روی نتایج و تجربه ها، حل معماها و درک دقیق تر مفاهیم پس از آزمایش ها،وبالاخره کسب مهارت های زندگی، بوجود آورند.
در واقع برنامه ی درسی بین رشته ای (تلفیقی ) می کوشد،مجموعه درس و زندگی را به طور واقعی و ملموس در هم تنیده سازد. دانش آموزان در مدرسه با این رویکرد فرصت می یابند با تمرین دموکراسی ، مهارت های زندگی را بیاموزند، چرا که یادگیری دروس و مهارت های زندگی تفکیک ناپذیرند.درتلفیق محتوی با مهارت ها وارزش ها،از خود باید پرسید کدام مهارت یا ارزش را باکدام محتوی باید تلفیق کرد؟
منابع:
1. حوریزاد،بهمن،برفراز قابلیت های مدیران ومعلمان،غنی سازی فرهنگ آموزش،1385
2. حوریزاد،بهمن،غنی سازی تکالیف آموزشی؛انتشارات لوح زرین،1384،چاپ چهارم
3. حوریزاد،بهمن،بینشی نو در غنی سازی مدرسه،انتشارات لوح زرین،1384،چاپ ششم
4. عبدالحلیم،احمد مهدی،تعلیم ارزش ها،تربیت اسلامی،بهار 79،مرکز مطالعات تربیت اسلامی
5. مجموعه مقالات سومین سمپوزیوم جایگاه تربیت،معاونت پرورشی،1373
باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان…
اداره آموزش و پرورش …
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم کلاس درسم را با نشاط ساخته و در تحقق ایجاد مدرسه زندگی کوشا باشم؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
4