ارزیابی فرهنگ نماز و اثرات دنیوی و اخروی آن بر افراد



فصل اول :

مبادی تحقیق

فصل اول
1. موضوع تحقیق
2. تعریف مسئله مورد پژوهش
3. فرضیات
4. هدف تحقیق
5. ضرورت تحقیق
6. محدودیتها و مشکلات تحقیق
7. واژه ها و اصطلاحات تحقیق

1. موضوع تحقیق :
ارزیابی فرهنگ نماز و اثرات دنیوی و اخروی آن بر افراد

1. تعریف مسئله مورد پژوهش :
نماز یک نیاز حقیقی و ضروری انسان است و به میزان ضرورتی که برای فرد و اجتماع دارد دارای فایده ها و ‎آثار نیکوی فردی و جمعی است و به همان نسبت که وجود آن منشا برکات و خیرات است فقدان آن زیانبار است در آیات قرآنی و روایات اسلامی هم بسیاری از فواید و آثار نیکوی آن مذکور است و هم زیانهای فردی و جمعی ناشی از ترک آن آمده است. نماز حقیقی موجب نجات کلی و همه جانبه است انسان را از آفتها و آسیب ها و فرجام های ناگوار رها می سازد و باب رحمت یزدان را به رویش می گشاید. نماز دیوار بلندی در برابر شیطانهاست و فرد و جامعه نمازگزار را از حمله و آسیب آنان نگاه می دارد این دژ استوار برای آنان بیم آور و نگرانیزا است لیکن تضییع و تخریب دیوار نماز فرو ریختن این حصن حصین شیاطین را امیدوار و گستاخ می سازد و جرات می دهد که بر اهل نماز یورش برند نماز مصداقی از مصادیق (حبل الله) است و تا وقتی که مسلمانان به ریسمان خدا چنگ زنند متفق و متحدند و از بلای تفرقه در امان می مانند همچنان که نماز ایجاد تواضع و وحدت می کند ترک نماز زمینه ساز تعصب و تفرقه می شود.
نماز ناب نمازی است که با بالاترین درجه از عشق و معرفت و بیشترین خشوع و حضور خوانده شود نمازی که در آن خاطر نمازگزار آنی غافل از خدا و معطوف به دنیا نشود البته این نماز مخصوص انبیاء اوصیاست و مقام والایشان مرهون همین نماز آنان است.1
بحث از علل و عوامل بدان خاطر مطرح است که اگر از ریشه و اساس سردربیاوریم در آن زمینه نمی توانیم اقدامی سازنده داشته باشیم از جمله فساد و آلودگی را می توان به دلیل عدم تربیت صحیح، کمبودها و نارساییها، ضعف ایمان واخلاص، عدم پایبندی به یک مکتب پرجاذبه اعتقادی، عدم گرایش به نماز را نام برد از جملا ضررهای ناشی از عدم گرایش به نماز را می توان به صورت موارد زیر نام برد :
1. خود را پیدا نکردن (من عرف نفسه فقد عرف ربه)
2. خضوع و خشوع نداشتن
3. نداشتن سکینه قلب و آرامش روان
4. آسیب پذیر بودن در برابر تهاجم فرهنگی و تیرهای زهرآگین دشمنان اسلام
5. مصون نبودن در برابر ضلالتها و شقاوتها
6. آسیب پذیریهای فردی و اجتماعی
7. نداشتن روحیه مسئولیت پذیری
8. ورود به انحرافات اخلاقی و اختلالات رفتاری
9. نداشتن تکیه گاه و سفینه نجات
10. آلوده شدن به انواع گناهان و داشتن روح عصیانگری
11. نیافتن مقصد و مقصود
12. محصور شدن در دیوار آزمندیها و خودخواهیها و غرورها و از دست دادن ارزشهای اصیل و هزاران مورد دیگر می توان اشاره کرد.

1. فرضیات :
1. رابطه معنا داری بین نماز و بی اطلاعی افراد در عدم گرایش آنان به نماز وجود دارد.
2. رابطه معنا داری بین نماز و برنامه های رسانه های گروهی بخصوص تلویزیون علاقه به خواندن نماز را در افراد ایجاد می کند.
3. رابطه معنا داری بین نماز و سست بودن پایه های مذهبی خانواده در عدم گرایش افراد به نماز وجود دارد.
4. رابطه معنا داری بین نماز و شیوه های تربیتی مناسب در ترغیب افراد به نماز وجود دارد.
5. رابطه معنا داری بین نماز و میزان گرایش فطری مردم به نماز وجود دارد.

4. هدف تحقیق :
1. بررسی بعد عرفانی نماز و اینکه نماز کاملترین پاسخ به عالیترین نیاز انسان می باشد.
2. بررسی ابعاد روحانی نماز و بهتر شناختن نمازهای واجب و مستحب
3. بررسی اینکه تنها پلی که انسان می تواند با خدا بیشتر ارتباط برقرار کند و رازهای درون خود را بیان کند نماز است.
4. بررسی اینکه تنها در برجسته در نزد خداوند که در همه حال نگهبان و عطر جانبخش زندگی می باشد نماز است.
5. بررسی نماز و اینکه افرادی که این فریضه الهی را عمل می کنند از روی عادت و تکرار نیست بلکه پی بردن به روح عرفانی و ذاتی نماز می باشد.
بررسی اینکه با گسترش کار تحقیق در امر نماز مردم راه صلات را که راه حسنات و صالحات و طریق هدایت است بیابند ومنکر گریز و معروف طلب شوند اگر مردم نماز حقیقی و نه تقلیدی را در جامعه اقامه کنند نه تنها به سوی نماز که خیر العمل است خواهند شتافت بلکه به سوی تمام خیرات و معروفات حرکت خواهند کرد.
و نه تنها فساد ریشه کن خواهد شد بلکه اصلاحات کیفی در همه زمینه ها به سرعت به پیش خواهد رفت و با انقلابی پویا و فراگیر الهی شدن جامعه آغاز و طلیعه قسط آشکار خواهد شد.
تدبر و تحقیق در قرآن و نماز بر همه لازم است و نماز خلاصه و عصاره قرآن و باب ورودی برای گلگشت در گلستان آن و کوچ کردن از هیچ به سوی همه چیز است.
تا زمانی که تحقیق در نماز، سرآغاز قرآن پژوهی و شناخت جهان، انسان و سیستم حکومت و مدیریت مبتنی بر فطرت قرار نگیرد، امت اسلامی حرکت حیات بخش خود را شروع نخواهد کرد.

5. ضرورت تحقیق :
تربیت و اداره هدایت جریان رشد و مقصد نهایی آن رساندن به مقام عبودیت خالص است تربیت سهلی است ممتنع و آسانی است به غایت دشوار، بسیاری از انسانها خود را در مسیر آن قرار می دهند ولی گروهی اندک در این راه موفق می شوند اهمیت تربیت را به اهمیت مرگ و حیات فرد با جامعه تشبیه کرده اند و از دیدی حاصل آن را می توان به استقامت انسان وحیوان ذکر کرد حال می توان به نقش مهم نماز در تربیت انسان پی برد چرا که نماز پرچم عبادات و سرود وارستگی و آزادگی است و در میان احکام الهی فرایض مذهبی و آداب و تربیت مسلمانی نماز از رفیع ترین جایگاه برخوردار است باید دید که چه عواملی باعث دوری بعضی از افراد به نماز می گردد.

6. محدودیتها و مشکلات تحقیق :
خوشبختانه مشکل و محدودیتی در امر اجرای این تحقیق وجود نداشت.

7. واژه ها و اصطلاحات تحقیق :
عدم : کم کردن و از دست دادن مال، نیستی، نابودی، ضد وجود (فرهنگ عمید)
گرایش : گراییدن، آهنگ کردن، میل در غربت کردن، حمله بردن (فرهنگ عمید)
نماز : خدمت و بندگی، اطاعت و فرمانبرداری، عبادت و عرض نیاز به سوی خدا، خم شدن به نشانه تکریم و تعظیم برای اظهار بندگی به طریقی که در شریعت پیامبران وارد شده و یکی از فرائض دینی (عبادت مخصوص و واجب مسلمانان که پنج بار در شبانه روز به جا می آورند).

فصل دوم :

ادبیات تحقیق

فصل دوم
تاریخچه نماز
اهمیت نماز
عبادت و خودسازی
نماز اکسیر غم زدا
نماز توانبخش روح و روان
نماز امید بخش ترین عمل
نماز چگونه ایجاد امنیت روانی می کند
نماز مائده ای آسمانی برای روح بشر
تاثیر نماز و نیایش در تلطیف روح و روان و تعالی آن
نماز بزرگترین و محکم ترین پناهگاه معنوی
نماز پیام پرورش پروردگار
نماز و نظم و انضباط
تاثیر تسبیحات در تمرکز
کسی که با نماز تربیت شود مرگش را برای خود جشن می داند
نماز راهی برای ورود به محیط گسترده از نشاط عقلانی
نماز برطرف کننده کبر
اهمیت نماز در تربیت عقلانی
نقش نماز در تربیت عاطفی
نماز موجب نجات و به ارث بردن مینوی همیشگی
نمازگزاران داخل شوندگان به بهشت خاص
نماز خاموش کننده اتش
صد قصر در بهشت بنا می کند نماز
ساز مرغ سحر

تاریخچه نماز :
تاریخ نماز و پرستش به قدمت تاریخ ادیان و سابقه ادیان به موازات پیشینه پیدایش حیات انسان است و اینک بررسی پیشینه تاریخی نماز با توجه به آیات قرآنی.
نماز نخستین عبادتی است که بر بندگان واجب شد.
خداوند تعالی در آغاز سوره بقره در توصیف اهل تقوی فرمود :
الذین یومنون بالغیب و یقیمون الصلوه و …2
همانا که به غیب، یعنی به وجود خدا، معاد و فرشتگان ایمان دارند و نماز را به پای دارند و …
و این می رساند که پس از وجوب اعتقاد به مبدا و معاد و وحی و نبوت نخستین چیزی که مطرح است و مهم است نماز است و بنابراین هیچ عبادتی را پیش از آن واجب نکرده اند زیرا اگر عبادتی قبل از حکم نماز مقرر می شد مطمئناً آن را در کریمه مذکور، مقدم بر نماز ذکر می فرمود. افزون بر این از رسول گرامی اسلام (ص) روایت شده است که فرمودند :
اول ما فرض علی العباد الصلوه و اخر ما یبق عند الموت الصلوه و اول ما یحاسب به العبد یوم القیامه الصلوه فمن اجاب فقد سهل ما بعده و من لم یجب فقد اشتد ما بعده.3
نخستین پرستشی که بربندگان واجب شد نماز است آخرین عملی که به هنگام مردن بماند نماز است و اولین چیزی که روز قیامت از آن بپرسند نماز است پس هر کس به خوبی جواب گوید و پاسخش را بپذیرند در حسابرسی های پس از نمازش آسان گیرند و آنکه پاسخ نیکو ندهد در اعمال دیگرش به سختی حساب کشند.
و فرمودند :
نخستین چیزی که خدا بر امتم واجب کرد پنج نماز است و نخستین چیزی که از اعمالش بالا برده شود پنج نماز است و نخستین چیزی که از آن سوال شوند پنج نماز است.
جمله های (اول ما فرض علی العباد الصلوه) و (اول ما افترض الله) حاکی از آن است که پیش از نماز هیچ عملی پا به عرصه تشریع و وجوب ننهاده است.4
اهمیت نماز
1. از نظر دین :
نماز ستون دین است که مرتب روح انسان را با خدا و صفات نیکوی الهی ارتباط می دهد. و دین وقتی با عملی زنده توام نباشد که میان بنده و آفریدگار را ارتباط دهد و روح را به سوی رستگاری بکشاند مفهومی نخواهد داشت.
2. از نظر روان پزشکی :
الا بذکر الله تطمئن القلوب : هان با یاد خدا دلها آرامش می یابد.
امروزه بسیاری از روانشناسان و پزشکان روحی دریافته اند که دعا و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین نگرانی، تشویش، یاس و ترس را که موجب نیم بیشتری از بیماریهاست برطرف می سازد.
3. از نظر روانی :
قد افلح المومنون، الذینهم فی صلاتهم خاشعون
براستی که مومنان رستگارند کسانی که در نمازشان خشوع می ورزند.
توجه و خشوع که از شرایط مهم نماز است وسیله ایست برای پرورش و تمرین حضور ذهن و تمرکز حواس که در زندگی بسیار حائز اهمیت بوده و بیشتر موفقیتهای انسان در نتیجه همین تمرکز فکر و توجه کامل و حضور ذهن است.
4. از نظر اخلاقی :
ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر
نماز آدمی را از بدیها و تباهیها باز می دارد.
نماز با توجه دادن به خدا و صفات نیکوی الهی و روز قیامت آدمی را از بدیها باز می دارد و فضائل اخلاقی و انسانی را در وی تقویت و به اخلاق الهی آراسته می گرداند.
5. از نظر تربیتی و اجتماعی :
نظافت و طهارت لباس و بدن و غصبی نبودن لباس و محل نماز، و وقت شناسی و غیره از شرایط صحت نماز است و نمازگزار واقعی طبق آیات 19-35 سوره معارج کسی است که نمازش ترک نشود، قسمتی از اموال خود را از آن بینوایان و محرومین بداند، روز جزا را باور داشته خود را از عذاب پروردگار ایمن نداند، دامان خود را از شهوترانی پاک نگاهدارد و به امانتها و عهد و پیمان خود وفادار باشد و برای حفظ حقوق مردم نترسد و برای شهادت قیام کند.
افزون بر اینکه شعارهای متن نماز خود سازنده و تربیت کننده فرد و اجتماع است.
6. از نظر سیاسی :
یکی از امتیازات حکومت اسلامی بر سایر مکتبهای سیاسی نماز و سایر برنامه های عملی آن است چه همه مکتبها ابتدا دم از خلق می زنند و نویدهای بسیاری به مردم می دهند و مردم هم قول پیروی و فداکاری و همبستگی، ولی پس از مدتی ایده ها و شعارها و قرارها به دست فراموشی سپرده می شود و به وضع اختناق و استعمار باز می گردند و این اسلام است که با برنامه عملی و تمرینهای روزانه و شعارهای سازنده اذان، نماز و سایر عبادات ایده ها و تعهدات و مسئولیتها را در میان همه اقشار زنده و پایدار داشته و باعث می شود که دولت و ملت همواره به عهد خود وفادار بمانند.

7. از نظر معنوی :
همانطور که در روایت آمده الصلوه معراج المومن نماز معراج و سفر معنوی شخص با ایمان بسوی خداست.
(والصلوه قربان کل نفی) و نماز مایه تقرب و نزدیک شدن افراد پرهیزگار به خدا خواهد بود و طبق آیه قرآن نماز شب انسان را به مقام والای معنوی می رساند.5

عبادت و خودسازی :
نخستین بخش فقه اسلامی مربوط به برنامه هایی است که انسان و محیطش را از آلودگی جسمی و روحی و اخلاقی پاک می گرداند و از پلیدیها و صفات شیطانی دور و به خدا و صفات نیکوی الهی نزدیک می سازد و در اجتماع روح پاکی، اعتماد، صفا و صمیمیت مهربانی و گذشت ایجاد می کند.
این بخش را عبادت می نامند عبادات عبارتند از :
طهارت و پاکیزگی (غسل، وضو و تیمم) نماز، روزه، حج، زکات، خمس، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر.
احکام و شرایط عمومی این عبادات از این قرار است :
1. شخص عبادت گزار باید توجه داشته باشد که این اعمال خود هدف نبوده بلکه وسیله ای هستند برای رسیدن به مرحله یقین به خدا و آخرت، تقرب و نزدیک شدن به صفات خدا.
و اگر نیت و هدف در این اعمال نباشد عبادت بصورت یک عادت در می آید و تاثیر آن بسیار اندک یا ناچیز خواهد بود.
2. دومین شرط عبادت این است که برای ریا و خود نمایی و جلب توجه و نظر مردم نباشد اگر خدای نکرده کسی چنین مقصدی را در عبادت خود منظور کند مرتکب گناه و عوام فریبی گشته و عبادتش باطل و بی اثر بلکه بنا به بعضی از احادیث مقرون به شرک خواهد بود.
3. تعریف کردن از عبادتهای خود پیش دیگران مکروه است چنانکه قرآن می فرماید :
فلا تزکوا انفسکم هو اعلم بمن اتقی
خوستایی نکنید که خداوند داناتر است به کسی که متقی و پارسای واقعی است.
مگر برای رفع تهمت از خود و یا جلب و ترغیب مردم به عبادت.6

نماز اکسیر غم زدا
غم و اندوه غالباً بر اثر یکی از عوامل زیر پیش می آید :
1. از دست دادن یک چیز
2. به دست نیاوردن مطلوب
3. اضطراب و نگرانی
4. تردید و بلاتکلیفی
5. مشاهده صحنه های تاثیر انگیز
6. ارتکاب خطا و گناه
7. سخنان نادرست یا عملکرد نادرست دیگران
نماز در همه این موارد می تواند به نحو معجزه آسایی غم و غصه را برطرف سازد به وسیله نماز انسان می تواند به مرحله ای از معرفت دست یابد که به خاطر از دست دادن هیچ چیزی اندوهگین نشود آنکه خدا را ملک و معبود و خود را عابد و مملوک می داند توجه دارد که ملک و صاحب اختیار چیزی نیست از این رو به خشنودی خدا خشنود و به تقدیر او راضی است آنکه نماز می خواند هرگز به دنبال خواسته های نادرست و نامشروع نخواهد رفت و اگر خواسته اش مشروع است نماز که سراسر دعا و نیایش است به او می آموزد که پیوسته برآورده شدن حاجات و به دست آوردن مطالب خود را از خدا بخواهد و به لطف و کرم او امید بندد کسی که نماز او توانسته است روح امید را در او زنده نگه دارد هیچ گاه ناامید نخواهد شد و مغموم نخواهد گشت یعقوب علیه السلام گفت:
انما اسکو بشئ و حزونی الی الله و اعلم من الله ما لا تعلمون یا بنی ولا تیاسو من روح الله انه لا ییئس من روح الله الا القوم الکافرون.
عرض حال پریشانی و اندوه خود را فقط به خدا می کنم می دانم از خدا آنچه که شما نمی دانید ای پسران من از رحمت خدا نومید نباشید براستی که کسی بجز مردم کافر از رحمت خدا ناامید نمی گردد.
جنبه اکسیری نماز افسانه نیست هنگامی که غم و غصه ها، مانند پاره های شب تار، شما را در بر گرفتند می توانید آن را به تجربه بگذارید برای به دست آوردن این اکسیر لازم نیست هزینه ای بپردازید کافی است چند دقیقه ای وقت خود را برای آن صرف کنید و آن را با توجه و حضور قلب به جا آورید.

نماز توانبخش روح و روان
تحمل سختیها و دشواریها و تلخیها برای آدمیان دشوار است هرگاه امر ناگواری بر ایشان پیش آید بی تابی می کنند و سر و صدا به را می اندازند و چون خیری به آنها برسد و لذتی ببرند حاضر نیستند که دیگران را در سرور و شادی خود سهیم کنند بخل و تنگ نظری می ورزند و مانع خیر می گردند این حالتها حکایت از ناتوانی روح و روان و پستی طبعشان دارد کسانی که پیوسته نماز می خوانند و در نمازهای خود به منبع قدرت و منشا رحمت توجه دارند و روح خود را به او مرتبط می سازند قدرت روح و روح توکل خود را بالا می برند در برابر سختیها و ناملایمات صبور و مقاوم و به هنگام برخورداری از خیرات دست و دلباز و بخشنده می باشند.
نماز اجازه نمی دهد که روح و روانشان به ضعف و زبونی کشیده شود قرآن تاکید می کند :
فقط نمازگزارانی که پیوسته نماز می خوانند و در نمازهای خود مواظبت دارند صاحب روح و روانی مقاوم و پر توان می گردند و می فرماید :
اذا مسه الشر جزوعاً و اذا مسه الخیر منوعاً الا المصلین الذین هم علی صلوتهم دائمون.
دکتر علی شریعتی که خدا بر او رحمت آورد درباره مطلق نیایش می گوید:
اگر هیچ زبانی از ارزش نیایش سخن نمی گفت جز کلماتی که صحیفه سجادیه را ساخته اند و آثار آن را هیچ جا نمی توانستیم یافت جز در روحی که کلمات صحیفه را ساخته است کافی بود که هر انسان آگاهی نیایش را یکی از نیرومندترین عوامل تلطیف و تکامل روح و عاطفه نوع انسان در تاریخ بشناسد و آن را در تربیت معنوی جامعه بشری دستی اعجازگر ببیند درسی که یک روح وحشی و سخت همان اندازه به آن محتاج است که روح اهلی و نرم روحی که هم معنی دوست داشتن را می فهمد و هم زیبایی اشک را هم می جنگد و هم می داند که سر به زانوی مهربان او نهادن و زیر دستهای نوازشگرش به لذت تسلیم رام بودن از شکوه آدمی نمی کاهد.

نماز امیدبخش ترین عمل
نمازهای روزانه از مصداقهای روشن حسنات نمازهای روزانه از مصداقهای روشن حسنات و حسنات شوینده سیئات است :
خدای تعالی فرمود : و اقم الصلوه طرفی النهار و زلفاً من اللیل ان الحسنات یذهبن السیئات ذلک ذکری للذاکرین.
نماز را در دو طرف روز و اوایل شب بر پا دار چرا که نمازها بدیها را از میان می برند و می شویند این کار برای پند گیرندگان و یاد کنندگان خدا یاد آوری و تذکر است.
مفسران با توجه به صدر و ذیل آیه و قرینه ای که در آن وجود دارد و همچنین با تکیه بر سخنان معصومین علیهم السلام گفته اند : (مقصود از حسنات در این آیه نمازهای روزانه است).
چون به موجب آیه چهل و پنجم از سوره عنکبوت از فحشا و منکرات باز می دارد و موجب ترک سیئات می شود و در حقیقت بدیها را می زداید و باعث می شود که تدارک و جبران گردند و شسته شوند و چون این آیه از بین رفتن سیئات را به وسیله حسنات (نمازها) مژده می دهد پیامبر اکرم (ص) آن را امیدبخش ترین آیه قرآن معرفی فرمودند و چون موضوع امیدبخش ترین آیه قرآن نماز می باشد جان کلام آن بزرگوار این است که باید نماز را امید بخش ترین کار به حساب آورد.
گاندی می گوید :
دعا و نماز زندگی ام را نجات داده است بدون آن باید از مدتها پیش دیوانه می شدم. من در تجارب زندگی عمومی و خصوصی خود تلخ کامیهای بسیار سخت داشته ام که مرا دستخوش نا امیدی می ساخت. اگر توانسته ام بر این ناامیدیها چیره شوم بخاطر نمازها و نیایشهایم بوده است.
دعا و نماز را مانند حقیقت بخشی از زندگی خود نمی شمارم. فقط بخاطر نیاز و احتیاج شدید روحی آنها را به کار می بسته ام زیرا اغلب خود را در وضع و حالی می یافتم که احتمالاً بدون دعا و نماز نمی توانستم شادمان باشم هر چه زمان می گذشت اعتقاد من به خداوند افزایش می یافت و نیاز من به دعا و نماز بیشتر می شد و بدون آن زندگی برایم سرد و تهی بود.

نماز چگونه ایجاد امنیت روانی می کند؟
آنان که زندگی را پوچ، بی معنی و بی هدف تصور می کنند و آن را رنگ باخته و از دست رفته می بینند به نومیدی، افسردگی، اضطراب، روان پریشی، درون گرایی و انزوا طلبی مبتلا می گردند.
آنان بعلت آنکه برای خود و کار خود قایل به ارزش و ارزش گذاری نمی باشند و قدرتی ماورایی را که ناظر بر اعمالشان باشد قبول ندارند اعتماد به نفس و امنیت روانی خود را از دست می دهند اما نماز دست کم روزی ده بار به نمازگزار می گوید : این جهان آفریننده و پرورش دهنده ای دارد که بر آن نظارت دارد و داور و ارزش گذار کار بندگان خود است.
کوچکترین کار آنان را زیر نظر دارد به آنان نمره می دهد و برای آن درجه ثواب و عقاب معین می کند او مالک روز محاسبه (یوم الدین) است. نمازگزار به یقین میداند که از ذره حساب است و ریزترین کار نیک و بدش بدون پاداش نمی ماند این باور همان چیزی است که به او آرامش جمعیت خاطر و امنیت روانی می دهد گرفتاریهای دنیا، رنج ترک گناه و تکلف عمل به تکلیف را راحت و آسان می کند. اما بی نمازان از خیرات و برکات نماز بی بهره و گرفتار اضطراب و دلهره اند بی خدایان که خود را بی پناه و سرگردان و کارهای خود را بیهوده و بی نتیجه می دانند، مشکلات و مصیبتهای کوچک دنیا آنان را از پا می اندازد زیرا بر این باورند که چیزی را از دست داده اند بدون آنکه در برابر آن چیزی به دست آورند آنان همانند ورشکستگانی هستند که بر خدای روزی رسان توکل ندارند و از شدت غم دق می کنند.

نماز مائده ای آسمانی برای روح بشر
در خبر است که :
الا ان الصلوه مادبه الله فی الارض قد هناها لاهل رحمته فی کل یوم خمس حسرات.
بدانید نماز غذایی روحی و آسمانی است که خدا برای زمینیان قرار داده است و به تحقیق آن را برای شایستگان رحمت خویش گوارا کرده است خوراکی روحی و روانی که در هر شبانه روز پنج نوبت از آن تغذیه می کنند و رشد می یابند.
و امام علی فرمودند :
الذکر قوت الارواح و مفتاح الصلاح
یاد خدا غذای جانها و کلید خودسازی است.
ویلیام جیمز می نویسد :
اگر نیرویی برای تحمل پیشامدها لازم باشد، در اثر دعا و نماز به دست می آید هرگونه دعا و نمازی نشانه این اعتقاد است که با ارتباط با خداوند نیرویی ملکوتی که غذای روح است بدست می آید همین قدر که به حقیقی بودن این نیروی ملکوتی معتقد شویم دیگر چندان اهمیتی ندارد که بخواهیم بدانیم این نیروی معنوی چگونه است. از نظر مذهب اهمیت در این است که یک نیروی معنوی که تاکنون از ما پنهان بوده است در اثر دعا و نماز به کار می افتد.
نماز سفره پر نعمتی است که خداوند آن را در هر شبانه روز پنج بار برای بندگان خود می گستراند و آنان را به بهره برداری از آن می خواند در این سفره انواع و اقسام غذاها و خوراکی ها وجود دارد و هر کس می تواند بر وفق ذوق و سلیقه و به تناسب صحت و سقم خود از آن استفاده کند مطمئناً آنان که بیمارند نمی توانند بهره کافی از آن ببرند اما آنان که ایمان سالمی دارند به اندازه ظرفیت خود از غذاهای روحی آن ارتزاق و کسب نشاط خواهند کرد. از این روست که پیامبر اکرم فرمودند :
الصلوه قربان کل تقی
نماز برای همه نسلها در همه عصرها درسها و پیامهای آموزنده ای دارد و خاص و عام می توانند از آن بهره ور شوند نماز گنجینه ذکر و رازی است که آن را نهایت نیست و کتاب بی انتهایی است که باید آن را بیشتر و بیشتر مطالعه کرد و درسهای زیادی برای زندگانی این جهان و آن جهان از آن آموخت و سفره پهناوری است که نعمتهای موجود در آن قابل شمارش نیست.

تاثیر نماز و نیایش در تلطیف روح و روان و تعالی آن
نمازی که می خوانیم باید همراه با خشوع باشد و خشوع در نماز به تدریج روح و روان را نرم و لطیف می سازد خشوع در نماز که خشوع در پیشگاه کردگار است باید به گونه ای باشد که مایه رستگاری ابدی گردد چهره، چشم، صورت و حنجره، قلب و روح و خلاصه نمای اندامهای جسمی و قوای روحی انسان باید به حال خشوع باشد به عبارت دیگر همچنان که نماز نباید فقط نماز جسم باشد و روح و روان هم باید همزمان با بدن به نماز بپردازد، خشوع در نماز هم باید خشوع کاملی باشد جسم و روح هر دو باید خاشعانه نماز بگذارند. روح خاشع، همانند آب نرم و لطیف است و هیچ نقشی را در خودش نگه نمی دارد و روحی که دارای قساوت است به دیوار سخت و خشن می ماند که کوچکترین خدشه وارد شده را در خودش حفظ می کند. اگر دست خود را در آب فرو برید و بیرون بیاورید اثری از فرو رفتن دست شما در آن نمی ماند اما اگر میخی را به دیوار فرو کنید و بیرون بیاورید اثر میخ به نحو پایداری در آن می ماند روح کودک که لطیف است کدورتی را در خودش نگه نمی دارد اگر کودکی که روحش بر فطرت سلیم خداداد باقی مانده است از کسی آزرده خاطر شود و قهر کند به زودی آن را به فراموشی می سپارد و اثری از کدورت در روان او نمی ماند و چون چنین است کینه ها، خصومت ها و حسادت ها در او بوجود نمی آید و از رنج این صفات ناپسند در امان می ماند اما روح یک انسان بزرگسال که به انواع گناهان آلوده است و بر اثر تیرگی های گناه سخت و خشن شده است پیشامدها و برخوردهای نامطلوب اثر مخرب و پایداری را در روح او باقی می گذارد.
آثاری که بصورت کینه ها، حسادتها و دیگر مرضهای روحی و اخلاقی بجا می ماند و رشد می یابد
دعا در چهره مردانی مثل علی زیباست که از شمشیرش مرگ می بارد و از زبانش عاجزانه، ناله و از چشمش اشک، این است که هم انسان متمدن و متفکر غربی از او کوچکتر و پایین تر است و هم آن حکیم عارف شرقی هندی، و او مثل یک عقاب بلند پرواز، با هر دو بال، در ماورای وجود، ماورای تاریخ و ماورای همه ما در پرواز است و با چه قدرتی؟ و کیست که احساس نکند که به همان اندازه خواستن، کرنش، ذلت و عجز انسان در برابر انسان دیگر زشت است و نفرت آور، اظهار خضوع و خشوع و فروتنی و عاجزانه التماس کردن و ستایش و سپاس در برابر پروردگار از انسان غرورآفرینی که مظهر قدرت و دلاوری و خشونت در برابر قدرتهای دیگر است چقدر زیباست؟ زیرا این انسان در برابر معشوق و معبود خود به خضوع و خشوع افتاده است و ستایش و سپاس می گذارد و این نهایت است، آنچه زشت است تملق از قدرت است اما در برابر عشق و دوست داشتن، هر اندازه که انسان خاکسار است خدایی است در مسیر زندگی به میزانی که رشد عقلی، رشد فکری، رشد تکنولوژیک، رشد اقتصادی، رشد نظامی اجتماعی و تسلط بر همه قوانین طبیعت آدمی بخصوص انسان امروز را در دنیا و طبیعت قوی و متمدن می کند و به همان میزان نیز آدمی لطافت روح و زیبایی معنا را از دست می دهد. و در نتیجه آدمی مقتدر دارای یک روح خشن و آدمی حسابگر و دیگر هیچ پرورده می شود. اگر انسانی که در قدرت پیش می رود عشق را و تجلی عشق را نفهمد و خضوع و خشوع و نفی خویش را در برابر عشق، در برابر زیبایی مطلق، در برابر خداوند، احساس نکند به هر میزانی که رشد عقلی و تسلط بر طبیعت پیدا می کند، یک موجود خشن، خشک، فلزی و مصنوعی بار می آید گاه بصورت گرگی در می آید که بیش از همه فلاسفه عاقل است و خطر برای انسان امروز این است.

نماز بزرگترین و محکمترین پناهگاه معنوی
اسلام مردم را از سویی به روشهای صحیح فکری و عملی متکی بر خرد، و دانش متکی بر محاسبه دعوت می کند و از دیگر سو بر تهذیب نفس و تنویر روان و باقی ماندن بر عواطف پاک و فطری بشری تاکید می ورزد یعنی هم به جهات علمی و عقلانی بشر توجه دارد و هم به سلامت اخلاق و عاطفه اش نظر دارد، در مقام اثبات اصول خود بر علم و خرد تکیه می کند و در ایجاد ایمان از محبت و عاطفه بهره می گیرد.
بشر به هنگام خردورزی در حقیقت برای اقناع و آرامش خود به منزلگاه خرد پناهنده می شود و به هنگام جستجوهای علمی می خواهد با کشف قوانین و حقایق هستی، روح حقیقت جو و ناآرام خود را به منزلی راحت و آرامش بخش انتقال دهد. او همچنین با عشق و محبت و دلدادگی برای روح مضطربش پناهگاهی از عاطفه می سازد.
یکی از عالیترین حالتهای نفسانی که از سنگرهای آرامش و اطمینان به شمار می رود اعتماد و اتکای به نفس است و از عوامل اعتماد به نفس و خودباوری و برخورداری از حس مسئولیت است که بر اصل اختیار استوار است و بهره مندی از قوه اختیار بر اساس خردمندی است. اسلام انسان عاقل مختار را مسئول می داند و می کوشد که حس مسئولیت را از طریق قوانین و احکامش در او زنده کند و نماز یکی از آن احکام است.
حس مسئولیت موجب اعتماد به نفس، تکیه کردن به خود و ایستادن روی پای خود می شود و این رشد است علم نیز مانند اختیار زاییده خرد است و زلال گوارایی که از آن جریان می یابد همچنان که برخی از دانشها از سرچشمه وحی روان می گردد. و خرد ما را به وجود حضرت حق رهبری می کند علم منعم به اختیار و حس مسئولیت ما را برای سپاس از هستی آفرین نعمت بخش به سوی نماز می کشاند. هر یک از این عوامل از بعد ویژه ای پناهگاهی برای آرامش روح، رشد و تعالی و رسیدن به سعادت است. لیکن لازم به ذکر است که عقل، علم و اعتماد به نفس در حد کارایی خود موجب اعتماد به نفس می گردند.
نماز پیام پرورش پروردگار
نماز باز دارنده از بدیها، معراج هر مومن پاکیزه، مایه نزدیکی هر پرهیزگار به خدا، پاک کننده گناهان، شستشو دهنده جسم و جان، خاموش کننده آتش دوزخ، بن اسلام، پایه دین، نردبان رسیدن به اوج کمال و انسانیت، مهمترین نهاد دین، بهترین کارها و معیار سنجش اعمال است. اگر نماز قبول شود کارهای دیگر هم پذیرفته می شود و اگر نماز رد شود کارهای دیگر نیز مردود است خداوند مسیح و دیگر پیامبران علیه السلام را به نماز سفارش کرد نماز نور چشم سید انبیاء و جانشینان به حق اوست کسی که به قبله روی آورد و به خدا توجه کرد خدا نیز به دیده رحمت به او بنگرد و برکاتش را بر او فرو آورد بوسیله نماز دعاها مستجاب و نیازها برآورده می شود، نماز غایت غایتها و نهایت نهایتهاست، کسی که خدا را یاد کند خدا او را یاد می کند خدای تعالی فرمود :
اقم الصلوه لذکری
نماز را برای یاد من بر پای دار
فاذکرونی اذکرکم
مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم
نماز حضور در برابر پروردگار و رفتن مسیء به درگاه محسن است در نماز حاصل و نتیجه کارهای پیامبران وجود دارد. زیرا وظیفه پیامبران، آشنا کردن مردم با راه خدا و رساندن آنان به بارگاه پروردگار است و نماز نیز چنین اثری دارد وقتی که بنده در زمان، مکان، لباس و حالت خاصی به خدای روی می آورد و با تکبیر، تحمید، الفاظ ویژه و حرکتها و حالتهای معین به زنده پایدار توجه می کند و نماز می گزارد و خدا نیز حجاب از دلش بر می گیرد تا خدا را به خدا بشناسد و لیاقت حضور در محضر حق را به دست آورد.
در نماز خدای پاک خود را به بنده اش معرفی میکند در نتیجه معرفتش اوج می گیرد و ایمانش کمال می یابد برترین پیامبران و بهترین آفریدگان به معراج رفت و نزد عرش نماز گزارد و برای امت خود معراجی برای عروج به درجات معرفت و کمال و رسیدن به بارگاه ذوالجلال آورد نماز پیام تربیت رب است نماز بگزاریم و این پیام پروردگار و رهاورد پیامبران، صلوات الله علیهم اجمعین را گرامی بداریم و باشد که خداوند ما را از نمازگزاران قرار دهد.
نماز و نظم وانضباط
کسانی که برنامه منظمی برای خود دارند و اوقات و امور خود را بر اساس آن تنظیم می کنند علاوه بر مقاصد روزانه به اهداف عالی خود نیز دست می یابند و همیشه موفق و کامروا هستند. مثلاً کسی که خواب و خوراکش محدود و کارش طبق برنامه معینی باشد از آنجا که هر کارش در زمان مخصوص خود اجرا می شود هیچ یک از کارهایش مزاحم کار دیگر نیست به تمام کارهای خود می رسد و با کمبود وقت مواجه نمی گردد.
کدبانویی را در نظر بگیرید که تمام ظروف، وسایل آشپزخانه، ادویه و ماکولات را در جای خودش قرار می دهد و به هنگام نیاز بدون اتلاف وقت به آن دست می یابد و چون کارهای آشپزخانه اش معوق نمی ماند به کارهای دیگر منزل نیز می رسد و در کار خانه داری موفق است و هیچگاه دچار فشارهای عصبی نمی گردد فرسوده نمی شود و نزد همسر و فرزندان و میهمانان خود سرافراز است.
برعکس آنکه در کار و زندگی او نظمی نیست برای انجام عمل از چند کار دیگر باز می ماند. بازرگانی که فاکتورها و نامه های رسیده و فرستاده را در کاغذها و پوشه های مخصوص قرار نمی دهد در موقع لزوم برای پیدا کردن یک نامه چند ساعت معطل می شود و از کار تجارت باز می ماند چنین تاجری علاوه بر آن که اوقات تلخی دارد در کار خود موفق نیست.
با مطالعه سرگذشت و ویژگیهای مردان بزرگ دنیا خواهیم یافت که نظم و ترتیب از ارکان موفقیت آنان بوده است.
نماز تنها عبادتی است که ارتباط بنده را با خدا بطور پیوسته برقرار می کند و او را در این پیوند مستمر به رعایت نظم وا می دارد. بنده ای که نظم را در پیوند با خدا یاد می گیرد و بر آن ممارست دارد به خوبی می داند که در پیوند با خود و مردم چگونه جانب نظم و انظباط را نگه دارد.
پیامبر اکرم (ص) برای نماز نظم ویژه ای مقرر کردند تا هر که نماز حقیقی بجای آورد از روح نظم و انظباط برخوردار و در زندگی کامروا باشد کار از غسل یا وضو شروع می شود که هر کدام از این دو نیز، نظمی مخصوص به خود دارد. پس از آن اذان و اقامه است که هر یک دارای نظم و فصول ویژه ای است آنگاه تکبیره الاحرام و بعد قرائت و بعد رکوع و پس از آن سجود و دیگر عوامل که باید به ترتیب اجرا شود. نماز را پیش و پس نخواندن، قبل و بعد از وقت نخواندن حالتهای انظباطی ویژه آن را رعایت کردن، بیجا سخن نگفتن، خودداری از خوردن و نوشیدن، در نماز جماعت تشکیل صفهای منظم دادن، با هم رکوع کردن، با هم به سجده رفتن، با هم نشستن، با هم قیام کردن، با هم سکوت کردن، با هم قنوت کردن همه و همه سیمای یک نظم ویژه را نشان می دهد نمازی که در زمان، مکان و لباس ویژه و با الفاظ، حرکات، تعداد رکعات و ترتیب خاص گزارده می شود.
وقتی که انسان، عمل منظمی را بطور منظم و با رعایت نظم زمانی آن و در طول عمر در هر شبانه روز، پنج نوبت اجرا می کند علاوه بر آنکه ملکه نظم همان عمل در او رسوخ می کند، رعایت نظم به عنوان یک عادت و یک روش همیشگی به سایر اعمال او نیز سرایت می کند.

تاثیر تسبیحات در تمرکز
کمتر مسلمانی وجود دارد که تاثیر تسبیحات را در تامین سلامت روح و اندیشه نشناسد. تسبیح گفتن از قدیم الایام در میان مذهبیان و روستاییان مسلمان، راه اساسی مبارزه با تشتت فکری بوده است. بسیاری از کسانی که گرفتار هذیان گویی، افکار درهم و برهم و کابوسهای ترسناک می شده اند و می شوند تنها به وسیله ذکر و تسبیح سلامت روحی و توانایی فکر خود را باز می یافته اند و می یابند.
اگر آنان که دچار پراکندگی افکارند هر روز بامدادان سبحه به دست گیرند و در هوایی آزاد و محیطی طبیعی و آرام بنشینند و تسبیحات اربعه را با حال توجه و حضور دل مکرراً بر زبان رانند و هر بار یک دانه سبحه بیندازند و این اذکار یا مانند آنها را تا تمام شدن دانه های سبحه و یا بیش از آن ادامه دهند به تدریج به تمرکز و نظم فکری دست می یابند و هر چند که آثار آن را تا حدودی در همان روز اول مشاهده می کنند اما این قدرت تمرکز روز به روز رو به فزونی می گذارد تا جایی که از حد عادی فراتر می رود و به تمرکز فوق العاده منجر می شود.
روشن است که تکرار تسبیحات هرچه بیشتر باشد نتایجی نمایان تر و آثاری درخشان تر به دنبال خواهد داشت.7

کسی که با نماز تربیت شود مرگ را برای خود جشن می داند
توجه به مرگ و عوالم بعد از مرگ نیز چنین اثری دارد وقتی که انسان می بیند دنیا فانی است، احساس سقوط می کند و خود را به یک دستگیرنده و پناه دهنده محتاج می بیند و چون پناه دهنده ای جز خدا نمی یابد بسوی نماز حرکت می کند تا خود را به قرب او برساند کسی که با نماز انس دارد با مرگ نیز انس دارد و از آن نمی ترسد چون هر دو را ملاقات با خدا می داند، یاد مرگ نمازخوان را همچون خود نماز به دنیای وسیع، منتقل می سازد و زمینه رشد و تربیتش را فراهم می کند، مرگ تلخ ترین چیز برای انسان است اما نماز تلخی آن را به حلاوت بدل می سازد. نماز می تواند کاری کند که مرگ برای انسان جشن شود.8

نماز راهی برای ورود به محیط گسترده ای از نشاط عقلانی
دکتر هانری لینک، روان شناس معروف می گوید : در نتیجه تحقیقات طولانی خود در اجرای آزمایش های روانی بر روی افراد به این موضوع پی برده ام
کسی که با دین سر و کار داشته باشد و به عبادت بپردازد، آنچنان شخصیت قوی و نیرومندی پیدا می کند که هیچگاه یک نفر بی دین نمی تواند چنین شخصیتی بدست آورد.
پروفسور والتررکوفمان، استاد دانشگاه بریتول انگلیس می گوید : هنگام ستایش و نیایش، چنان صمیمیت و اخلاق در ما ایجاد می شود که در هیچ یک از حالتهای عادی میسر نیست. سکوت تنهایی را می شکند و فضای گسترده ای را در پیش روی نیایش کننده باز می کند. احساسات و عواطف که در گفتگوهای معمولی با مردم دچار شرمساریها و رودربایستی ما می شود، در اینجا به شکل سپاسگزاری های صمیمانه، گلایه گزاریهای خودمانی و خواهشهای دوستانه در می آید. آنچه در عقده دل به شکل غنچه های ناشکفته و پژمرده بود اکنون همچون گل خندانی باز و شکفته می شود روح آدمی، پر و بال گرفته به آسمانها پرواز کرده و اوج می گیرد.
آقای کارل می گوید : به نظر می رسد که نیایش، انسانها را چنان رشد می دهد که جامه وراثت و محیط بر قامتشان کوتاه می شود. ملاقات پروردگار آنها را از صلح و آرامش درون لبریز می سازد به نحوی که شعشعه پرتو این صلح از چهره شان نمودار است و این را هر جا که می روند به همراه می برند.
اما دریغا که امروز در دنیای ما اندکند کسانی که نیایش را در چهره حقیقی اش بشناسند نیایش هر قدر به نظر عجیب بنماید ناچاریم آن را همچون واقعیتی بنگریم که هر چه بخواهد می یابد و هر دری را که بکوبد به روی آن باز می شود رویهم رفته، احساس عرفانی نسبت به دیگر فعالیتهای روحی، اهمیت بیشتری دارد زیرا ما را به عظمت اسرار عالم معنی آشنا می کند بوسیله نیایش است که انسان به سوی خدا می رود و به صفات او متصف می گردد و خدا نیز در دلش وارد می شود ما نباید نیایش را بهانه ای برای تن دادن به ضعفهای اخلاقی، فقرها، زبونیها و سستیهای خود قرار دهیم. نیچه می نویسد : (دعا کردن شرم آور است)، در صورتی که دعا کردن همچون آشامیدن و دم زدن هیچگاه شرم آور نیست، انسان همچنان که به آب و اکسیژن نیازمند است به خدا نیز محتاج است، احساس عرفانی و نیایش در ردیف قدرت مکاشفه، احساس اخلاقی، احساس جمال و نور عقل به شخصیت بشری شکفتگی و انبساط پرمعنی و کامل می بخشد، شک نیست که توفیق در زندگی به رشد کامل هر یک از فعالیتهای فیزیولوژیکی، عقلی، روانی و معنوی بستگی دارد. نیمی از روح عقل است و نیم دیگرش احساس.9

نماز برطرف کننده کبر
برای درمان بیماری خود بزرگ بینی، دو راه وجود دارد یکی علمی و دیگری عملی، درمان علمی کبر، آن است که شخص نسبت به خود و خدای خود، علم پیدا کند. هرگاه خودش را چنان که هست بشناسد، خواهد یافت که خوارترین و ناچیزترین موجود است برای آنکه خود را بشناسد، درک معنای این سخن حق تعالی بسنده است که فرمود :
کشته باد انسان چه چیزی او را کافر کیش و ناسپاس کرد مگر خدا او را از چه آفرید؟ او را از یک نطفه آفرید و اندازه بندی کرد. آنگاه راه تکاملش را آسان نمود. پس از آن او را میراند و به گور درآوردش. بعد از آن هرگاه که بخواهد او را برآورد و باز گرداند. هرگز، هنوز آنچه را که خدا به او فرمان داده اجرا نکرده است خدای تعالی در این آیات به آغاز آفرینش انسان و پایان کار او اشاره فرموده است موجودی است که آغازش نطفه ای گندیده بود و مراحلی را طی کرده است. او ناتوان خلق شده است و گاهی نمی تواند خود را از زحمت یک مگس رها سازد. پایان کارش مرگ است و به مرداری بویناک و پلید بدل می گردد. آنگاه پاره هایش از هم می پاشد کرمها اجزایش را می خورند و استخوانهای او می پوسد و بهترین حالات او آن است که به آنچه در اصل بوده بازگردد به گلی که از آن کوزه ها کنند و خاکی که از آن خانه ها سازند.10

اهمیت نماز در اسلام :
نماز در تمام ادیان آسمانی واجب بوده است. نماز یاد خدا است. نماز تشکر از خداست. پیامبر اکرم (ص) فرمود : (نماز نور چشم من است). امام حسین (ع) در شب عاشورا فرمود : من نماز را دوست دارم. نماز انسان را از بدیها باز می دارد. نماز ستون دین است این جمله از ائمه معصومین (ع) است که در حق نماز ایراد شده است هر ساختمانی اجزایی دارد و ارکانی و بالطبع هریک از اجزا و قسمتهای مختلف آن نقش مخصوصی در ایجاد و نگهداری بنای ساختمان به عهده دارند اما آنچه که در برپا نگه داشتن یک بنای برافراشته سهم بسزایی دارد ستونهای آن است اگر بخواهیم ساختمانی را بدون ستون بنا کنید از هم فرو خواهد پاشید و پابرجا نخواهد ماند و همین طور اگر به هریک از اجزای ساختمان لطمه وارد سازند و آن را از میان بردارند تمام ساختمان فرو نخواهد ریخت بلکه بخشی از آن از بین خواهد رفت و اصل و عمده آن باقی خواهد ماند لکن اگر ستونهای یک بنا کوچک باشد یا بزرگ آسیب دیده برپا نباشد اصل ساختمان با همه سقفها فرو خواهد ریخت. اسلام هم در حکم یک بنای برافراشته و یک ساختمان هماهنگ و پابرجاست و در میان معارف اسلامی و دستورهای دینی تنها نماز است که نقش اساسی را در حفظ آن ایفا می کند و حکم ستون برای این مجموعه را دارد بدین ترتیب به آنان که نمازشان ترک شده است یا از اول تارک الصلوه بوده اند و آنان که نمازشان فقط ایستادن و خم شدن و سر به مهر گذاردن و از روح و محتوای نماز بهره ای نبرده اند باید گفت که مشکل بزرگی برای خویش بوجود آورده اند و بر مابقی معارف معارف و دستورهای دینی خود لطمه وارد ساخته اند اما آنان که به نماز اهمیت می دهند و آن رابزرگ شمرده به آداب و شرایط باطنی و ظاهری آن توجه ویژه ای دارند بالطبع به دنبال بقیه دستورهای دینی و وظایف بیشتری می روند و درصدد انجام تکالیف الهی خویش برمی آیند هر کس به هر اندازه از نماز بهره معنوی و روحانی ببرد به همان اندزه در امور زندگانی خویش بصورت فردی یا جمعی به وظایف دینی بیشتر پایبند بوده و از ظاهر و باطن خود مراقبت بیشتری به عمل می آورند و به همان اندازه نیز به خدای تبارک و تعالی نزدیک تر شده تکامل می یابند.
خداوند تبارک و تعالی از هر آنچه عیب و نقص است مبرا و منزه است و بی نیاز و غنی مطلق می باشد نه عبادت و طاعت بندگان به وی نفعی می رساند و کمبودی از او (نعوذ باالله) بر طرف میسازد و ز عصیان و نافرمانی ایشان ضرری را بدو متوجه کرده یا نقصی را بدو وارد می آورد خداوند بی نیاز مطلق است و ما سوای او نیازمندان در گاه اویند همه موجودات هم در مقام ایجاد و هم در مقام بقای ذات محتاج فیض او هستند اگر لحظه ای لطف او منقطع گردد زوال و نابودی گریبانگیر ممکنات خواهد شد. لذا اگر خداوند عبادتی را در حق افراد انسسانی واجب قرار داده و انسان را موظف ساخته که دستورهای اخلاقی حمیده را بکار بندد و خویش را به صفات پسندیده آراسته کند و از دستورهای اخلاقی رزایل دوری کرده نفس و جان خویش را از آن صفات پاک و مصفا گرداند همه به این جهت بوده است که خود انسانها باعبادات و بندگی خدا و تقرب به درگاه او سود برده راه ترقی و کمال را بپیمایند و با دوری از محرمات و ناپاکیها خویش را از صدمات جسمی و معنوی مصون و محفوظ نگه دارند. سپس سود و نفع مادی و معنوی عبادات و دستورهای دین به خود انسانها برمی گردد و نفع و ضرری به حال خداوندی که خالق همه چیز و بی نیاز از همه چیز است ندارد. نماز به این عبادت اگر که با همه حقه (آنگونه که سزاوار است) بجا آورده شود موجب می گردد که انسان نمازگزار از امور مادی، لذائذ نعم جسمانی و مادی دوری کند روح و جان خویش را با خدا ارتباط دهد و نیز باعث می شود که انسان با پاگذاردن به هر آنچه او را از خدا غافل می کند به پروردگار مشغول شود و با او تمام حضور قلب و توجه باطن راز و نیاز کند این عبادت سبب می شود که استعدادهای نهفته در آدمی که او را به باطن این عالم سوق می دهند زنده و شکوفا گردد و سرانجام از حصار دنیای مادی به بلندای معنویت و صفا اوج گیرد و این راه فلاح صلوه است و همین وسیله تقرب است که در شرع مبین اسلام از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد و ائمه هدی و پیامبر اکرم علیه و علیهم السلام در این باره سفارشهای فراوان و تاکیدهای مهمی داشته اند.11

نقش نماز در تربیت عقلانی
انسان با توانایی برگرفته از عقل و اندیشه نه تنها به اصل دین دست می یابد بلکه به کنه و عمق آن نیز پی می برد. انسان به واسطه نماز روح حقیقت جویی و تعقل و تفکر و مطالعه و بررسی و تعمق و تحقیق و ابتکار خود را در تمامی زمینه ها تقویت می کند و آماده پذیرش پند و اندرز و موعظه حسنه می گردد زیرا دلها آماده و افکار نیز متمرکز است و زمینه هدایت کاملاً مهیا گشته است او با اقامه نماز با یکسری از کلمات و جملات مضامینی بلند و والا و عرفانی آشنا می گردد و حتی اگر بصورت عادت آنها را ادا نماید باز در فکر و اندیشه و روح جستجوگر او به خاطر تکرار زیاد تاثیر بسزایی خواهد گذاشت و از افکار پست و بی محتوا و مشکل آفرین دوری خواهد گزید. او با تلاوت آیاتی از قرآن و به هنگام نماز نسبت به حق تعالی معرفت پیدا کرده و نور الهی بر قلب او می تابد و با اسرار خلقت بیشتر آشنا می گردد و عاشقانه و عارفانه به سوی محبوب و معشوق خویش گام بر می دارد.12

نقش نماز در تربیت عاطفی :
تربیت صحیح از آن به تربیت دینی تعبیر می شود علاوه بر بعد شناختی و علمی احساسات و عواطف فرد نیز تربیت گردیده و به آن جهت گیری منطقی داده خواهد شد و بویژه نسل جوان که دارای احساسات و عواطف شدید بوده و این عواطف دارای نوسانات زیاد نیز هستند آنان دارای قلبی مملو از احساسات و عواطف ظریف هستند نماز فرو نشاننده عطش گرایش درونی انسان و خدا و ابزاری برای رفع نیاز و نجات از اضطرابهاست از این رو دعا و نماز بهترین روش و بهترین محتوا برای پرورش و تربیت بعد عاطفی است گاهی تکرار الفاظی مانند لا اله الا الله، الله اکبر، الرحمن الرحیم که بارها در نماز تکرار می شوند اثراتی ماندگار و جاودان در قلب و ذهن انسان به جای می گذارد بسیاری از دعاها به دلایل عقلی درباره امور مختلف دینی و اعتقادی است اما بسیاری از آنها برای تلطیف احساسات و عواطف است در این میان نماز در ایجاد روحیه و عواطف الهی و محبت و عشق به خداوند و اولیاء و همچنین در ایجاد بغض و کینه نسبت به دشمنان تاثیر فراوانی خواهد گذاشت.13

نماز موجب نجات و به ارث بردن مینوی همیشگی :
خدای تعالی صفات برجسته مومنان را در آغاز سوره مومنون بر شمرده است دو مورد از آنها خشوع در نماز و محافظت بر نماز است و دو مورد از نتایج آنها که بیان شده است یکی رسیدن به فلاح قطعی و دیگری به ارث بردن فردوس جاوید است.
خشوع حالت تواضع و ادب جسم و روح است که در برابر حقیقت یا یک شخص در انسان بروز می کند و خشوع در نماز همان تواضع و ادب جسمانی و روحانی در پیشگاه خداوند عالم است. محافظت بر نماز نگهبانی از اوقات نماز و خودداری از تباه کردن آن است.
و فلاح معنای گسترده ای دارد و هم رستگاری معنوی را در برمی گیرد و هم پیروزیهای مادی را زیرا فلاح در اصل به معنای شکافتن و بریدن است. آنگاه آن را به هر نوع رهیدن و رسیدن به هر گونه پیروزی و خوشبختی اعم از مادی و معنوی و این جهانی و آن جهانی اطلاق کرده اند.
رستگاری این جهانی این است که انسان آزاد و رها بی نیاز و عزیز و سربلند زندگی کند و این جز در سایه ایمان میسر نیست. و رستگاری آخرت هم این است که در میان انبوه نعمتهای همیشگی در کنار دوستانی پاک وشایسته و در جوار رحمت حضرت حق و خشنودی و رضوان او بسر ببرد. راغب اصفهانی در کتاب المفردات می نویسد :
رستگاری این جهانی در سه چیز است : بقا، غنا، عزت و فلاح اخروی در چهار چیز است : بقای بدون فنا، غنای بدون فقر، عزت بدون ذلت و علم بدون جهل. بکار رفتن فعل ماضی افلح درباره رستگاری مومنان برای تاکید است یعنی رستگاری آنان به اندازه ای قطعی و حتمی است که گویی تحقق یافته است و استعمال کلمه قد نیز تاکید دیگری بر این امر است.
قابل توجه است که قرآن، خواندن نماز را در اینجا از نشانه های مومنان نشمرده است بلکه خشوع در نماز را از ویژگیهای آنان برشمرده است :
قد افلح المومنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون
به تحقیق مومنان رستگار شدند همانان که در نماز خود خشوع می ورزند.
تا اشاره ای باشد به اینکه نماز آنان صرف حرکات و الفاظی بدون روح و فاقد معنا نیست بلکه آنان موقع نماز چنان متوجه پروردگار خود می شوند که از غیر او جدا و به او متصل می گردند چنان غرق در حضور و راز و نیاز با معبود می شوند که خود را ذره ای در برابر وجودی بی پایان و قطره ای در برابر دریای بیکران می بینند و روایت کرده اند که رسول خدا (ص) فرمودند :
من صلی نجا و من ترک هلک
کسی که نماز گزارد رستگار گردد و آن که آن را واگزارد هلاک شود
هر یک از لحظه ها، حرکتها و سکونها و هر یک از الفاظ و اذکار نماز درسی از خودسازی و تربیت و وسیله ای برای تهذیب روح و جان آنان است.
این روایت را در جای دیگر نیز آورده ام که رسول خدا (ص) مردی را که دیدند که در حال نماز سرگرم بازی با ریش خویش بود فرمودند :
لو خشع قلب هذا لخشعت جوارحه
اگر این مرد دلش خاشع بود جوارحش نیز خاشع بود
یعنی خشوع و فروتنی یک حالت درونی است که در اندامهای برونی نیز اثر دارد چون قلب هر کس امام اوست و دیگر اعضای او مامومین آن هستند و به آن اقتدا و از آن پیروی می کنند و نماز امام قلب است و قلب باید به آن اقتدا و از آن پیروی کند و چون نماز عبارت از خشوع و ادب در برابر پروردگار و قلب عبارت از کل حوزه دریافت درونی انسان است نتیجه این می شود که در نماز باید ظاهر و باطن و جسم و روح و حس و درک او یعنی تمام وجود او در حال خشوع باشد و بلکه سراسر وجودش عین خشوع شود و در این حال است که اگر تیر از پایش درآورد حس نخواهد کرد. چون در این حال حس و اندام او شان دیگری دارند و در کار دیگری هستند.
گفته اند پیامبر اکرم (ص) پیش از نزول این آیه گاهی در نماز خود به آسمان نظر می کرد. اما پس از نزول آن دیگر فقط به زمین نگاه می کرد و به آسمان نمی نگریست.
با توجه به آیات آغازین سوره مومنون نماز نخستین صفت از صفات برجسته مومنان است اما صفات دیگری که همراه نماز دارند و در رستگاری آنان موثر است عبارتند از :
روی گردانی از کردار و گفتار بیهوده و غیر سازنده که از آن تعبیر به لغو می شود.
والذین هم عن اللغو معرضون
همان مومنانی که از گفتار و کردار بیهوده روی می تابند
کلمه لغو تنها سخنان و افعال بیهوده و غیر مفید را در بر نمی گیرد بلکه شامل افکار بی پایه و بیهوده ای که نه تنها سازندگی ندارند بلکه بنیاد و بنای ایمان را تخریب می کند و انسان را غافل و از خدا بی خبر و به خود مشغول می کند نیز می شود.
بنابراین مومنان نمازگزار به گونه ای تربیت می شوند که نه تنها سرگرم اندیشه های باطل و گفتار و کردار غیر مفید نمی گردند بلکه از آنها روی می تابند.
سومین ویژگی مومنان راستین، پرداختن زکات است که از مسائل مالی اجتماع است.
والذین هم للزکوه فاعلون
همان مومنانی که پرداخت کننده زکات می باشند
توضیح آنکه در مواردی که قرآن زکات و نماز را در کنار هم ذکر می کند دادن زکات به همان معنای انفاق اموال است نه هر کار نیکوی دیگری که تزکیه روح و پاکسازی جان را نتیجه می دهد.
چهارمین خصوصیت آنان دوری کردن از آلودگی جنسی و رعایت عفت و پاکدامنی است.
والذین هم لفروجهم حافظون
همان مومنانی که دامنهای خود را پاک نگه می دارند شهوات خود را حفظ می کنند و عنان آنها را در اختیار می گیرند
خدای تعالی در هشتمین آیه از سوره مومنون به پنجمین و ششمین صفت برجسته مومنان اشاره می کند و می گوید
والذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون
کسانی هستند که امانت ها و پیمانهای خود را مراعات می کنند
بنابراین حفظ و ادای امانت و پایبندی به عهد و پیمان در برابر خلق خدا و خدا به معنای وسیع آن از صفات بارز مومنان است.
مراد از امانت در مفهوم عام و گسترده آن همان نعمت های گوناگون خداوند است که شامل نعیم نبوت و ولایت نیز می شود چنان که زراره از شاگردان بزرگ صادقین گفته است از کریمه
ان تودوا الامانات الی اهلها
این است که ولایت و حکومت را به اهلش واگذارید
بنابراین حکومت از بزرگترین ودیعه های الهی است که مردم باید آن را به اهلش بسپارند. دلیل عمومیت معنای عهد و پیمان در این آیه نیز تعبیراتی است که در سایر آیات قرآن دیده می شود مانند
و اوفو بعهد الله اذا عاهدتم
هنگامی که پیمان بستید به پیمان خدا وفا کنید
این نکته نیز در خور توجه است که در بعضی از آیات قرآن ادای امانت بکار رفته است اما در این آیه از رعایت امانت و عهد و پیمان سخن رفته است که شامل ادا و محافظت هر دو می شود.
خدای بزرگ در نهمین آیه از سوره مومنون آخرین ویژگی مومنان را که محافظت بر نماز هاست بیان کرده است می فرماید :
والذین هم علی صلواتهم یحافظون
مومنان کسانی هستند که در نگاهداشت نمازهای خود می کوشند
جالب است که در این آیات می بینیم نخستین ویژگی نمایان مومنان خشوع و آخرین صفت برجسته آنان محافظت بر نماز است شمارش صفات مومنان از نماز شروع و به نماز ختم می شود و این علاوه بر آنکه اهمیت نماز در تقویت ایمان و نگاهبانی از آن را می رساند اشاره به این حقیقت دارد که مومنان صفات دیگری نیز به نمازشان بستگی دارد و نماز در ایجاد تنظیم و نگاهداشت دیگر صفات مومنان اثر دارد چنان که گویی خشوع در نماز و محافظت بر آن حصن و حصار محافظی برای دیگر صفات نیکوی مومنان و در عین حال مهم ترین رشته ای برای برقراری ارتباط میان آفریده و آفریدگار می باشد.
در آیه نخست صلوه بصورت مفرد و در آیه اخیر به صورت جمع آمده است اولی از خشوع در نماز که امری درونی و قلبی است و با تاثیر در اندام های ظاهری ایجاد خشوع جسمی می کند سخن می گوید و دومی ناظر بر رعایت شرایط آداب و اوقات نماز است و به مومنان نمازگزار سفارش می کند که در همه نمازهای خود آنها را مراعات کنند.
از این آیات می فهمیم که اگر نماز با آرامش اجرا شود زمینه مورد اعتمادی برای تمام خوبی ها و نیکی ها و وسیله ای برای بیداری روح و جان انسانها و بیمه کننده آنان در برابر گناهان است و خلاصه بهترین و برترین مکتبی برای تربیت است.
قرآن کریم پس از ذکر صفات برجسته مومنان نتیجه نهایی آن را بیان می کند می فرماید :
اولئک هم الوارثون
مومنانی که صاحب این صفاتند وارثانند
الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون
همان وارثانی که بهشت برین را به ارث می برند و در آن جاودانه می مانند
گفته اند فردوس باغ ویژه ای است که همه نعمتها و موهبتهای الهی در آن جمع است و می توان آن را بهشت برین نامید.
این که در کریمه اخیر فرموده است مومنان بهشت را به ارث می برند شاید از آن جهت است که آنان بدون زحمت به آن دست می یابند چنان که وارثان ارثیه را بدون آنکه زحمتی برای آن بکشند از پدران و مادران و اسلاف خود به ارث می برند و اگرچه فردوس برین بدون کوشش بدست نمی آید اما آن پاداش به اندازه ای عظیم و کوشش بنده در برابر آن چنان ناچیز است که گویا آن را به رایگان و بی زحمت کسب کرده است.
رسول خدا (ص) فرمودند :
ابشروا ابشروا ابشروا من صلی الصلوات الخمس واجتنب الکبائر السبع دخل من ای ابواب الجنه شاء عقوق الوالدین و الشرک بالله و قتل النفس و قذف المحصنات و اکل مال الیتیم و الفرار من الزحف و اکل الربا
مژده دهید مژده دهید مژده دهید کسی را که نمازهای پنجگانه بگزارد و از گناهان بزرگ هفتگانه اجتناب کند به این که از هر دری که خواهد به بهشت در آید هفت گناه بزرگ عبارت است از : نافرمانی از امر والدین، شرک به خدا، قتل نفس، متهم کردن زنان شوهردار به زنا، خوردن مال یتیم، گریز از کارزار با دشمنان خدا و رباخوری.
از پیامبر اکرم (ص) روایت شده که فرمودند :
ما منکم من احد الا و له منزلان : منزل فی الجنه و منزل فی النار فان مات و دخل النار ورث اهل الجنه منزله
هر کدام از شما بدون استثنا دارای دو منزل است جایگاهی در بهشت و جایگاهی در جهنم. اگر بمیرد و به دوزخ در آید بهشتیان جای او را به ارث می گیرند.
برخی دیگر از آنچه از آیات اول سوره مومنون استفاده می شود این است که درجات عالی جنت ویژه مومنانی است که دارای چنان صفاتی باشند و دیگر بهشتیان در مدارج پایین تر آن قرار می گیرند.14

نمازگزاران داخل شوندگان به بهشت خاص
خدای تعالی در پانزدهمین آیه از سوره طه فرمود :
و اقم الصلوه لذکری
برای آنکه به یاد من باشی نماز را به پای دار
در بیست و نهمین آیه از سوره رعد فرمود
الا بذکر الله تطمئن القلوب
بدانید که یاد خدا آرام دهنده دلهاست
و در آیات بیست و هشتم تا سی و یکم سوره فجر فرمود :
یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرصیه فادخلی فی عبادی وادخلی جنتی
ای نفس به آرام رسیده به سوی پروردگار خود برگرد و در حالی که هم خرسند باشی و هم مورد خشنودی در زمره بندگان خالص من در آی و در بهشت ویژه من قدم بگذار.
بنابراین هنگامی که آیات فوق را در کنار هم قرار می دهیم و آنها را به هم مرتبط می سازیم می فهمیم که نماز ذکر خدا، ذکر خدا اطمینان دهنده دلها دارندگان قلب مطمئن در ردیف بندگان خالص پروردگار و بندگان خالص او داخل شونده در بهشت خاص او هستند.
از ابی امامه روایت شده است که گفت از رسول خدا (ص) هنگامی که در حجه الوداع سخن می گفت شنیدم که فرمود :
اتقوا الله و صلوا خمسکم و صوموا شهرکم و ادوا زکاه اموالکم و اطیعوا امرائکم تدخلوا جنه ربکم
از خدا بترسید پنج نمازتان را بجای آورید ماه رمضان خود را روزه بگیرید زکات و داراییهای خود را بپردازید و مطیع فرمانروایان (به حق) خود باشید تا به بهشت ویژه پروردگار خویش در آیید.

نماز خاموش کننده آتش
از رسول اعظم (ص) گزارش شده است که فرمودند :
ما من صلوه یحضر وقتها الا نادی ملک بین یدی الناس. ایها الناس قوموا الی نیرانکم التی اوقدتموها علی ظهورکم فاطفئوها بصلاتکم
هیچ نمازی نیست مگر آنکه در وقت نماز فرشته ای به مردم می گوید ای مردم برخیزید و آتشهایی را که با دست خود بر پشت خود روشن کرده اید به وسیله نماز خود خاموش کنید
گناه آتش است و با توجه به آن که عمل از عامل جدا نیست در حقیقت گناهانی که بار آنها را به دوش می کشیم آتشهایی است که با دست خود روشن کرده ایم و آنها را همراه خود داریم بعضی از انسان ها خود هیزم دوزخند و حتی اشتعال و سوزندگی آنان بد تر از دوزخ است.
ظریفی گفته است:کس باشد که دوزخ گوید:دوزخ آمد قاسطین یعنی اهل قسط(ظلم) از آن کسانند خدای تعالی فرمود:
و اما القاسطون فکانوا لجهنم حطبا
ستمکاران هیزم دوزخ اند.
اگر خدا اهل قسط (عدالت کامل) را دوست دارد اهل قسط (ستم) را دشمن دارد و اینان هیزم برافروخته دوزخند. از حدیث مذکور در فوق بر می آید که نماز حقیقی، آتش گناهان قبل از نماز را خاموش می کند و چون همین نماز مانع از گناهان بعد از نماز می شود خاموش کننده آتش گناهان احتمالی آینده نیز می باشد و باید آن را نور علی نور به حساب آورد.15

** صد قصر در بهشت بنا می کند نماز **
ما را غریق مهر خدای می کند نماز
شولای نور بر تن ما می کند نماز
ما را به کوی عشق صدا می کند نماز
با بانک پر صلابت قد قامت الصلوه
سرچشمه خلوص و رضا می کند نماز
دلهای خو گرفته به مرداب شرک را
درهای رحمت است که وا می کند نماز
هر صبحدم به روی خدا باوران خاک
ایمن تو را ز موجب بلا می کند نماز
کن تکیه بر نماز که در شط حادثات
وقت سفر چگونه ادا می کند نماز
بنگر به پیر عشق که بر تخت احتضار
آنجا که بال نافله را می کند نماز
آکنده از طنین عبور فرشته هاست
در آسمان نور رها می کند نماز
از بنده های وسوسه طاووس روح را
پیمانه نوش خوف و رجا می کند نماز
مردان راه راز جفا و وفای دوست
بر تو سلام عشق و صفا می کند نماز
با زانوی ادب چو نشینی گه سلام
صد قصر در بهشت بنا می کند نماز
مقبول حق چو گشت نمازت برای تو

ساز مرغ سحر
به ساز مرغ سحر ترک خواب ناز کنید
صلا زدند که برگ صبوح ساز کنید
به سوی قبله میخوارگان نماز کنید
وضو به چشمه صهبای صبحدم سازید
دوگانه ای که به درگاه بی نیاز کنید
یگانه راز نیاز قبول اهل دل است
شما به دامنش این دست و دل دراز کنید
اگر چه دست و دل اینجا به اشک می شویند

فصل سوم :
روش تحقیق

فصل سوم
بخش اول:
الف:فرضیات:
1- تعریف فرضیه
2- انواع فرضیه
3- مشخصات فرضیه
4- فرضیات این تحقیق
بخش دوم:
ب: جامعه آماری و نمونه گیری:
1- تعریف جامعه آماری
2- جامعه آماری این تحقیق
3- تعریف نمونه گیری
4- انواع نمونه گیری
5- نمونه گیری این تحقیق
بخش سوم:
ج: روش تحقیق :
1- تعریف روش تحقیق
2- انواع روش تحقیق
3- روش تحقیق این پژوهش
بخش چهارم:
د: جمع اوری اطلا عات :
1- تعریف روشهای جمع اوری اطلا عات
2- انواع روشهای جمع اوری اطلا عات
3- روش جمع اوری اطلا عات این تحقیق

بخش اول :

فرضیات

1- تعریف فرضیه :
عبارتست از آنچه که محقق بدنبال آن میگردد و یا حد سی زیرکانه است که برای نتیجه تحقیق بیان میشود. فرضیه راه حل پیشنهادی محقق برای حل مسا له مورد تحقیق است که با توجه به اطلاعات جمع آوری شده صحت و سقم فرضیه مشخص میگردد و بیان میشود و می توان در راه حل مساله نقش داشته باشد یا نه:

2- انواع فرضیه :
الف- پیش فرض(و نگاره)
ب- فرضیات خیالی و رویایی
ج- فرضیات آرمانی و ایده آلی
د- فرضیات تجربی و عملی.
ه- فرضیات عقلی و استدلالی
و- فرضیات معنوی و عرفانی
ز- فرضیات H1 یا فرضیات علمی یا فرضیه تحقیق احتمال وجود رابطه بین دو متغیر را بیان می کند.
ح- فرضیات H0 فرض صفر یا پوچ یا آماری که به نداشتن رابطه بین دو متغیر اشاره می کند.

3- مشخصات فرضیه :
الف- روشن,مشخص و معین باشد
ب- قابل فهم باشد
ج- محدوده ان مشخص باشد
د- پوچ و بی اساس نباشد.نتایج حاصل از فرضیه ها قابل استفاده باشد و بتوان آن را با وسایل موجود آزمایش کرد و مورد بحث قرار داد.

4 – فرضیات این تحقیق :
فرضیه 1 : رابطه معناداری بین نماز و بی اطلاعی افراد در عدم گرایش انان به نماز وجود دارد.بر اساس این فرض و با توجه به سئوالاتی که محدوده این فرض مطرح می گردد .
می خواهیم بفهمیم که ایا شخصی که به تکلیف الهی دست می یابد و به نماز می ایستدو در مقابل خداوند حالت خشوع و خضوع دارد آیا از برکات بر پایی نماز در این دنیاو آثار آن در آخرت اطلاع دارد یا خیر؟آیا این اطلاع یا عدم اطلاع می تواند در ترغیب و گرایش او به نماز اثر مستقیم دارد یا خیر؟
فرضیه 2 : رابطه معناداری بین نماز و برنامه های رسانه گروهی بخصوص تلویزیون علاقه به خواندن نماز را در افراد ایجاد می کند.
همان طور که از محتوای این فرض بر می اّید می خواهیم بررسی کنیم که اطلاعات که از طرف تلویزیون در مورد نماز می رسد اّیا در وجود افراد انگیزه ای قوی تر برای برپایی نماز ایجاد می کند تا چه حد می تواند در بهتر ارائه شدن نماز مفید باشد.
فرضیه 3 : رابطه منطقی بین نماز و سست بودن پایه های مذهبی خانواده در عدم گرایش افراد به نماز وجود دارد.
ما در این فرض سعی بر این داریم که بیان کنیم تا چه حد یک خانواده می توانند در افراد تا'ثیر بگذارند و در افزایش و رغبت و علاقه افراد به نماز و بررسی معانی اّن و به زبان عامیانه تر تا چه حد یک نماز باعث نزدیک تر شدن افراد با خدای خود می شود و برعکس دور بودن از نماز و عبادات باعث دور شدن از فیض الهی می شود و تا چه اندازه پایه های مذهبی خانواده می تواند در روحیات افراد مو'ثر باشد و می تواند اّنها را با مساجد و مکان های مذهبی بیشتر اّشنا کند و علاقه اّنان را به عبادات معنوی بیشتر کند.
فرضیه 4 : رابطه معناداری بین نماز و شیوه های تربیتی مناسب در ترغیب افراد به نماز وجود دارد.
بر اساس این فرضیه و با توجه به سئوالاتی که در محدوده این فرض مطرح شده است .
می خواهیم بفهمیم که تربیت افراد اگر به صورت صحیح و درست انجام گیرد چه اثری در روحیات اّنان میگذارد اّیا تربیتی که فعلا صورت میگیرد در اّینده هم میتواند در فرد باقی بماند و دیگران را نیز به برپایی مراسم مذهبی و دینی وا دارد و نماز را با روح و حال معنوی بیشتری بر پا دارد.
فرضیه 5 : رابطه معناداری بین نماز و میزان گرایش فطری مردم به نماز وجود دارد.
با توجه به این فرض می خواهیم بررسی کنیم که اّیا فطرت انسان که فعلا در خصوص با نماز ارائه شده است میتواند گرایشی باشد به سوی نماز یا اینکه نه در اینده مشخص میشود که فرد چگونه با مسئله نماز برخورد می کند و اّیا از روز اول این سئوال که از اعماق وجود و از درون ذاتش برای او مطرح بوده که فلسفه اّفرینش در زندگی چیست یا خیر و تاثیر چندانی در ذات او نداشته است.

بخش دوم :

جامعه آماری
و
نمونه گیری

1- تعریف جامعه آماری :
مجموعه ای از افراد یا اشیا,که حداقل یک یا چند نشانه ,صفت و ویژگی مشترک داشته باشند.

2- جامعه آمار این تحقیق :
افرادی هستند که به تکلیف الهی دست یافته اند که تعداد آنها بی شمار میباشد ولی در صد کمی به عنوان نمونه انتخاب شده اند.

3- تعریف نمونه گیری:
عبارتست از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت,یک گروه یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شوند به طوریکه این مجموعه معروف خصوصیات و ویژگیهای گروه یا جامعه بزرگتر است.

4- انواع نمونه گیری :
الف – نمونه گیری تصادفی ساده :
در این مورد تعداد نمونه ای که انتخاب می شود می تواند 11 واحد مثلا 40 نفر از کل جامعه آماری مثلا 400 = Nنفر انتخاب گردد.
حال طریق انتخاب شدن را دارا باشد برای این منظور می توانیم کلیه افراد را از یک الی …. شماره گذاری کنیم و هر یک از شماره ها را روی کارتهای مشابه و یکسان ثبت کنیم. سپس کلیه کارتها را در یک محفظه قرار داده و یک کارت را به صورت تصادفی بیرون می کشیم و شماره آن را ثبت می کنیم و به همین طریق تا آخر ادامه می دهیم تا تعداد نمونه مورد نظر انتخاب شود. و در نهایت نمونه های بدست آمده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نتایج بدست آمده را به کل جامعه تعمیم می دهیم.
ب – نمونه گیری تصادفی سیستماتیک :
اگر چه این روش در ابتدا همانند روش قبلی است و بدین صورت عمل می نماییم که کل افراد جامعه آماری را شماره گذاری و بعد نسبت بین N نمونه ((N=100 و Nجامعه آماری (N=3500) را بدست می آوریم (یعنی افراد مورد نیاز را به همان نسبت انتخاب می کنیم).
لازم به ذکر است که در ابتدا از روش تصادفی ساده انتخاب خود را انجام می دهیم. بعد برای نقطه شروع (که این نقطه در این جا بر حسب تصادف عدد 5 است) عددی را انتخاب می کنیم. در مرحله دوم به فواصل معینی که از تناسب جامعه به نمونه بدست آوریم نمونه های بعدی را انتخاب می کنیم.
N ∕ N = 3500 ∕ 100 = 35
…..الی آخر 75=35+40= سومین کارت و 40=35+5=دومین کارت و 5= اولین کارت.
3-نمونه گیری تصادفی طبقه ای:
در این روش برای جلوگیری از اشکالاتی که ممکن است صورت گیرد, افراد جامعه آماری را بسته به خصوصیاتی که دارند طبقه بندی مینمائیم.
مثلا:N=200 وN=5000 از دانش آموزان داریم بنابراین با توجه به درصد توزیع آنها در رشته های مختلف تحصیلی تعداد نمونه مورد نیاز را از هر طبقه بدست می آوریم.
N=200
ریاضی 15% 30=15%*200
ادبیات 20% 40=20%*200
اقتصاد30% 60=30%*200
تجربی 35% 70=35%*200
و بعد در مرحله از هر گروه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده می توانیم تعداد نمونه مورد نظر را که در هر یک از گروهها مشخص و معین گردیده نمونه گیری کرد و مورد تحقیق و آزمایش قرار داد و آنرا تعمیم داد به کل آن جامعه.

4-نمونه گیری ناحیه ای:
در صورتیکه حجم ناحیه مورد نظر بسیار بزرگ و یا نامحدود باشد و یا اینکه اطلاع کامل و بایسته ای از اعضای آن جامعه نداشته باشیم و یا اینکه توزیع جغرافیایی افراد به صورتی پراکنده باشد که دسترسی به آنها مطلوب نباشد. بنابراین در این موارد از میان نواحی و یا مناطق چند ناحیه را بطور تصادفی انتخاب می کنیم و مورد مطالعه قرار می دهیم. بنابراین نتایج این نمونه را به کل آن جامعه یا ناحیه تعمیم می دهیم.
محقق باید توجه نماید که در این نمونه گیری نتایج حاصله از این روش نمی تواند قدرت تعمیم پذیری زیادی داشته باشد. که آنرا به کل جامعه در نظر بگیرد و این به علت نابرابری و پراکندگی افراد در آن جامعه می باشد.

5-نمونه گیری این تحقیق:
نمونه گیری این تحقیق از نوع نمونه گیری تصادفی ساده می باشد که از بین حدود 400 نفر کارکنان , 80 نفر که 20% از کل جامعه آماری ما می باشد به عنوان نمونه انتخاب کردیم.

بخش سوم :

روش تحقیق

1 – تعریف روش تحقیق :
روش یا متد تحقیق عبارت است از تدوین مراحل تحقیق و تنظیم شرایط لازم برای مشاهده جمع آوری توصیف و تجزیه و تحلیل اطلا عات یا هدف حداقل سرمایه و زمان بمنظور بیان آنچه بوده آنچه هست و آنچه خواهد بود و آنچه باید باشد و بیان علت وقایع و پدیده ها و پیش بینی کنترل آنها.

انواع روشهای تحقیق:
1- از نظر هدف : تحقیقات بنیادی و تحقیقات کاربردی و تحقیقات توسعه ای و تحقیقات ارزیابی.
2- از نظر مکان: تحقیقات آزمایشگاهی و تحقیقات کتابخانه ای و تحقیقات اجتماعی یامیدانی.
3- از نظر زمان : کوتاه مدت(1 تا 5 سال) میان مدت(5 تا 10 سال)بلند مدت (10سال به بالا).

روش تحقیق این پروژه:
روش تحقیق در این پژوهش بصورت میدانی و توصیفی (توصیفی و آماری)می باشد.

بخش چهارم :

جمع آوری اطلا عات

جمع اّوری اطلا عات :
1: تعریف روشهای جمع اّوری اطلا عات :
جمع اّوری اطلا عات برای پاسخ دهی به سئوالات مطروحه ویا حل مشکلات و کشف نا شناخته ها و با پی بردن ارتباطات میان پدیده ها و کنترل اّنان است چگونگی دستیابی به اطلا عات مورد نیاز را روش جمع اّوری اطلا عات گویند.
2: انواع روشهای جمع اّوری اطلا عات :
الف – روش مشاهده , از راه پرسشنامه و از طریق مصاحبه .
الف – روش مشاهده : ثبت و ضبط تمام جوانب از یک حادثه که این حادثه می تواند رفتار . گفتار یا عملکرد باشند.
انواع مشاهده :
1- ساده یا اّزاد
2- مشاهده منظم و سیستماتیک.
مشاهده ساده یا اّزاد : هنگامی که نگرش و دیدن صورت مصلحی و ابتدائی می باشد مشاهده ساده می باشد. این روش به صورت اّزاد و کنترل شده می باشد ممکن است که مشاهده کنترل شده شرکت فعال در فعالیت های اجتماعی داشته باشد و یا این که هیچ شرکتی در اّن موقعیت اجتماعی نداشته باشد در حالت اول محقق در فعالیت های اّن اجتماع شرکت می کند بدین صورت بیان می شود که محقق خود را به عنوان یکی از اعضای جامعه مورد مطالعه صورتی قرار میدهد که دیگران نسبت به او احساس بیگانگی نکنند به عبارت دیگر اّن اجتماع او را به عنوان افراد خودی بحساب می اّورند. و محقق باید طوریعمل کند که مشاهده شوندگان در مورد اّنها مطالعاتی صورت می گیرد.
3- در حالت دوم هیچ شرکت فعالانه ای در اّن اجتماع نداشته بدین صورت عمل میکنند که به صورت ناظر واقعه یا گروهی را مورد مطالعه و مشاهده قرار میدهد و اّنچه که می گذرد یاداشت بر می دارد.
2: مشاهده منظم و سیستماتیک:
مشاهده گر در این روش باید اصولی را که قبل پیش بینی شده و به صورت منظم می باشد را رعایت کند یعنی باید محقق موضوع را بخوبی در ابتدا مطالعه کرده و به هر شکلی که عرضه میشود بتواند اّن را تجربه و تحلیل و شناسایی کند در این نوع مشاهده هم مشاهده شونده و هم مشاهده کننده تحت کنترل هستند و این روش در صورتی بکار می روند که قبلا مقدمات مشاهده به طریق پیش بینی شده و فراهم اّمده شده باشد و کلیه وسایل علمی برای ثبت و ضبط و یادداشت برداری استفاده گردد.
محاسن روش مشاهده :
1- حجم اطلا عات زیاد در کوتاه مدت.
2- بالا بودن اعتماد و اعتبار.
3- سهولت در جمع اّوری اطلا عات
4- نظارت و صحت و سقم اطلا عات

1- حجم اطلا عات زیاد در کوتاه مدت :
بدلیل اینکه خود محقق در آن محیط می باشد و محقق به طور مستقیم مشاهده گر است بنابراین می تواند نظارت کامل بر رویدادها داشته و همچنین می تواند اطلا عات وسیعی در زمان کوتاه مدت بدست آورد در روشهای دیگر نمی توانیم به این سرعت اطلا عات را جمع آوری کنیم.
2 – بالا بودن اعتماد و اعتبار : بدلیل اینکه محقق بصورت عینی و شخصا" وقایع و حوادث را مشاهده می کند از اعتماد و اعتبار بالایی برخوردار می باشد زیرا مشاهده کننده می داند که دقیقا" بدنبال چه موضوعی می باشد .
3 – سهولت در جمع آوری اطلا عات :
در بعضی موارد که محقق دیگر نمی تواند اطلا عات را جمع آوری کند و به واقعیات برسد مشاهده بهترین روش برای جمع آوری اطلا عات و کشف حقایق است.
4- نظارت و صحت و سقم اطلا عات :
چون که محقق در جریان امر و مشاهده با حضور مستقیم او در موقعیت می باشد از اعتبار و صحت و سقم بالایی برخوردار می باشد .
معایب روش مشاهده :
1- همرنگ نشدن مشاهده گر
2- محدودیت دامنه مشاهده و زمان وقوع وقایع
3- عدم توانایی مشاهده گر در گزارش نویسی
4- انحصاری و کیفی بودن اطلا عات

1- همرنگ نشدن مشاهده گر:
بدین معنی که اگر محقق نتواند خودش را با آن جامعه یکی کند موقعیت محقق برای آن جامعه مشخص می شودو این مسئله باعث می شود که مشاهده شوندگان دیگر در آن وضعیت قبلی نباشند و رفتار و اعمال آنها حالت طبیعی نداشته باشد. و این امر باعث می شود مشاهده شوندگان رفتار و گفتار خود را کنترل کنند .
2 – محدودیت دامنه مشاهده و زمان وقوع وقایع:
بدین صورت که موضع( محدوده ) دید مشاهده گر کوچک می باشد و نمی تواند همه موارد را مشاهده کند . بنابر این ممکن است مشاهده گر از گزارش وقایع بسیار حساس ولی خارج از حوزه دید خود غافل بماند و نتواند همه موارد را مشاهده کند .
3 – عدم توانایی مشاهده گر در گزارش نویسی :
در بعضی موارد محقق نمی تواند آنچه را که مشاهده می کند بطور صریح و دقیق بنویسد که این مشکلاتی را به همراه دارد.

4 – انحصاری بودن اطلا عات :
در این روش جمع آوری اطلا عات توسط خود محقق صورت می گیرد و حالت انحصاری دارد .
نکات لازم که در روش مشاهده باید مورد توجه قرارگیرد :
1 – مشاهده گر باید سعی کند که حقایق را بیان دارد و برداشتهای شخصی را از این حقایق مجزا سازد .
2 – یادداشتها باید بصورت جامع و کامل باشد و در کوتاهترین فاصله بعد از مشاهده به مطالعه مطالب بپردازد تا تنلقضی صورت نگیرد .
3 – مشاهده گر باید تا آنجا که ممکن است اطلا عات وسیعی در مورد مشاهده شونده به کمک وسایلی مانند : فیلم , ضبط و عکس و غیره بدست آورده و مورد مطالعه قرار دهد .
4 – نکات کم اهمیت و پر اهمیت باید از هم تشخیص داده شود .
برای کمک در ثبت اطلا عات در مشاهده چند روش وجود دارد :
1- چک لیست :
شامل فهرستی از سوالات از قبل آماده شده می باشد و پاسخ هر سوال معمولا" بصورت بله و خیر مشخص شده است. در چک لیست مشاهده کننده جنبه های مهم و پر اهمیت را از موارد کم اهمیت مشخص می کند . چون سئوالات و موضوعات مهم که مد نظر مشاهده کننده می باشدمطرح شده است . بنابراین چک لیست صورتی را در جمع آوری اطلا عات ایجاد می نماید .
2 – مقیاس درجه بندی :
در مشاهده محقق صفات و ویژگیهای افراد را از طریق کمی توصیف می کند , بنا بر این برای توصیف کردن از طبقه بندی های مختلفی استفاده می شود . مانند : خوب , بد , متوسط , عالی , ضعیف , همیشه , غالبا" ,بندرت و غیره .
3 – کارت امتیاز :
برای ارزیابی جنبه های مختلف استفاده می شود . بدین صورت که برای هر یک از موارد یک بار عددی در نظر می گیریم و نتیجه ارزیابی را در کارت جمع آوری می نماییم و جوابها را از کیفیت به کمیت تبدیل می کنیم . به عنوان مثال : یک ارزیابی در مورد دانشگاه ها صورت می گیرد تمام جوانب از جمله امکانات کتابخانه ای , آزمایشگاهی , اساتید ,دانشجویان و غیره را در نظر می گیریم و برای هر جنبه ای امتیازی خاص در نظر گرفته شده است . از مجموع این امتیاز معلوم می شود که آن موسسه یا سازمان یا شخص در چه وضعیتی از لحاظ امتیاز می باشد .
پس بنابر این برای هر کدام از دانشگاه ها امتیازاتی را در نظر گرفته و نهایتا" نتیجه گیری می کنیم . لازم به ذکر است که کارت امتیاز نیز مشکلی را به همراه دارد و آن این است که بعضی از مسائل کیفی را می توان بیان کرد که امتیازی برای دانشگاه اول به همراه دارد مثلا" افراد با مدرک بالا , وسعت دانشگاه , تعداد دانشجویان و غیره . و در دانشگاه دیگر احتمال اینکه تعداد افراد با مدارک پایینتر و وسعت کمتر و تعداد دانشجوی کمتر وجود داشته باشد . در اینجا امتیاز کمتر به دانشگاه دوم داده می شود . اما آنچه که در عمل مشخص می باشد کارائی دانشگاه دوم بیشتر از دانشگاه اول است که ما با توجه به کارت امتیاز که امتیازات مشخص و ثابتی می باشد دچار مشکل و انحراف می شویم .

جمع آوری اطلا عات از طریق پرسشنامه :
پرسشنامه همانطور که مشخص است مجموعه ای از سئوالات می باشد که شخص بصورت کتبی به آنها پاسخ می دهد . سئوالات و پرسشهایی درباره نظریه و رفتار و طرز فکر افراد مطرح می شود . پس باید مشخص کنیم که از این سئوالات به چه چیزی و چه هدفی می خواهیم برسیم . شاید برای سنجش یک مفهوم و یک مسئله که بصورت پیچیده باشد متکی به چند سئوال شویم , سئوالات باید از دقت زیاد و اعتبار بالایی برخوردار باشد سئوالات نباید طوری باشد که حالت جانبداری به خود بگیرد و جوابها اعمال شود . و یا نقشی در جواب داشته باشیم , بدین صورت که جهت خاصی را به او القا کنیم .
سئوالات نباید طوری باشد که جواب آن مبهم داده شود بلکه باید گویا باشد . تعداد سئوالات باید یصورتی باشد که پاسخگو احساس خستگی ننماید . که رغبت و تمایل به پاسخ دادن داشته باشد . سئوالات باید به صورت کوتاه باشد . سئوالات نباید به صورتی دو جنبه ای مطرح شود یعنی دو سئوال در یک متن آورده نشده باشد . سئوالات پرسشنامه معمولا" به صورت باز یا بسته مطرح می گردد .

سئوالات بسته :
در این مورد محقق از قبل پاسخهای احتمالی را مشخص کرده و پاسخگو فقط باید یکی از موارد بیان شده را علامت بزند . به عنوان مثال : اگر یکی از سئوالات در مورد سطح تحصیلات باشد شخص پاسخگو با توجه به اینکه سطوح مختلف تحصیلات بیان شده به علامت زدن یکی از این موارد می پردازد .
مثلا" : سطح تحصیلات شما چقدر می باشد .
دیپلم : لیسانس : فوق لیسانس: بالاتر :
یکی از محاسنی که می توان در این نوع از سئوالات بیان داریم تسهیل در جواب دادن و سهولت در استخراج و تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده است .

سئوالات باز :
این سئوالات به صورتی می باشد که پاسخی از قبل تعیین شده نداریم و پاسخگو می تواند در مورد این سئوالات به صورت آزاد جواب دهد . پاسخ دهندگان آزادی کامل در جواب دادن دارند و به طرق مختلف جوابهایی را بیان می دارند . بنا بر این نحوه آزادی و اختیار در سئوالات باز باعث می شود که پرسشنامه باز از عمق بیشتری برخوردار باشد . ولی تجزیه و تحلیل اطلا عات از طریق پرسشنامه باز به مراتب مشکلتر از روش قبل ( بسته ) میباشد . آزادی پاسخگو در پاسخ دادن به سئوالات باعث می شود که فرد پاسخگو مطالبی را بیان دارد که مورد علاقه محقق نبوده و یا با توجه به هدف تحقیق این مطالب ارائه شده توسط آزمودنی بی اهمیت باشد . بنابر این بیشتر محققان برای بذست آوردن مطالب از طریق پرسشنامه به سئوالات بسته متکی می شوند , زیرا جوابهای مورد نظر از قبل تعیین شده و مشخص می باشد و محقق به آن نتیجه ای که میخواهد می رسد .
مسئله دیگر که مورد اهمیت می باشد پرسشنامه هایی بانام و بی نام می باشد . به این صورت که اگر مسئله ای حائز اهمیت باشد پاسخگو تمایل زیادی ندارد که در پاسخنامه نام وی بیان شود . پس آزمودنی ها با میل و رغبت به سئوالات پاسخ نمی دهند و هنگامی که پرسشنامه به صورت بی نام باشد پاسخگو با میل و رغبت بیشتر و با اعتماد بیشتر جوابهای بهتری را بیان می دارد.

محاسن پرسشنامه :
1 – در مقایسه با موارد دیگر پرسشنامه , در اغلب شرایط عملی تر و راحت تر است و محقق می تواند نمونه های بزرگتری را مورد تجزیه و تحلیل قراق دهد .
2 – از لحاظ نیروی انسانی و مالی مقرون به صرفه می باشد .
3 – چون هویت اشخاص در پرسشنامه مشخص نیست بنابراین از صداقت بیشتری برخوردار می باشد .
4 _ پاسخگو از نظر مدت زمان برای جواب دادن به سئوالات تحت فشار نیست و می تواند به هنگام فراغت به سئوالات پاسخ دهد و همچنین تجدید نظر نماید.
5 _ آموزشهایی که به آزمودنیها برای پاسخ دادن به سئوالات باید داده شود به صورت یکنواخت است . زیرا که همه آزمودنیها تقریبا" در شرایط یکسان میباشد .

معایب پرسشنامه :
1 – بخشی از جامعه یا تعداد افرادی که به عنوان نمونه هستند احتمال دارد بیسواد باشند و نتوانند به سئوالات جواب دهند .
2 – ممکن است در جریان توزیع پرسشنامه تعدادی از آزمودنیها پرسشنامه ها را برگشت ندهند.
3 – تجزیه و تحلیل در مورد سئوالاتی که هیچ جوابی به آنها داده نشده دشوار می باشد .
4 – ممکن است زمان پاسخگویی و برگشت دادن پرسشنامه ها زمان زیادی را به خود اختصاص دهد و این امر ممکن است در تحقیق ما تاخیر ایجاد کند .
5 – اکثر افراد سعی می کنند که یک تصویر ذهنی اعم از مطلوب و یا نا مطلوب در پرسشنامه منعکس کنند .

نکاتی که محقق در پرسشنامه باید مورد توجه قرار دهد :
1 – برای نتیجه گیری بهتر باید به آزمودنیها در باره علل تنظیم پرسشنامه و هدف و جز ئیات پرسشنامه توضیحات کامل داده شود .
2 – برای اینکه افراد تمایل بیشتری برای پاسخ دادن به سئوالات داشته باشند باید سئوالات آسانتر را در اوایل و در آخر پرسشنامه بیان کنند .
3 – باید بین سئوالات یک رابطه منطقی وجود داشته باشد و از گنجاندن سئوالاتی که باعث جریحه دار شدن احساسات پاسخگو می شود خودداری گردد.
4 – پرسشنامه باید به صورت ساده بیان شود و از به کار بردن اصطلاحات و کلمات مبهم خودداری شود .

مصاحبه :
در بررسیهای انجام شده مصاحبه متداولترین روش می باشد. مصاحبه در اغلب موارد علی رغم بوجود آوردن مشکلاتی می تواند روش مناسبی برای جمع آوری اطلا عات باشد. اگر این روش طبق اصول و مبانی علمی انجام گیرد می تواند روش جامعی برای کسب اطلا عات باشد. بیشتر محققین علاقه مندند که برای جمع آوری اطلا عات یک رابطه شفاهی و زنده صورت گیرد تا اینکه ارتباط به صورت کتبی باشد. این روش از انعطاف پذیری خاصی برخوردار می باشد. ارتباط نزدیک میان مصاحبه گر و مصاحبه شونده فضای مناسبی می تواند ایجاد کند و در چنین شرایطی است که مصاحبه گر می تواند اطلا عات کامل از مصاحبه شونده بدست آورد.
وکلای دادگستری , روانشناسان می توانند از این روش استفاده کنند. بنابراین مصاحبه عبارتست از نوعی ارتباط شفاهی و مستقیم بین دو یا چند نفر بصورت پرسش و پاسخ که با هدفی مشخص انجام می گیرد این روش مورد نظر برای مصاحبه شونده می باشد. زیرا که افراد بیشتر تمایل به حرف زدن دارند تا اینکه در مورد مسئله مورد بحث به نوشتن بپردازند . در مصاحبه سئوالات باید بصورت باز باشد نه بسته. زیرا که سئوالات باز زمینه را برای صحبت کردن باز می کند و شخص پاسخگو آزادی بیشتر در جواب دادن دارد.

در مصاحبه سه شرط را باید مد نظر قرار داد :
1 – اطلا عات مورد درخواست باید در دسترس پاسخگو باشد:
یعنی اگر فردی به اطلا عات مورد نظر واقف نباشد نمی تواند به سوالات پاسخ دهد.
2 – فهم و درک سئوال از سوی مصاحبه شونده :
به این معنی که سوالات باید به صورتی باشد که مصاحبه شونده بتواند به طور کامل آنها را درک کرده و تجزیه و تحلیل نماید و جواب صحیح ومنطقی را بدهد .
3 – وجود انگیزه لازم برای پاسخگویی به سوالات :
بنابراین مصاحبه گر باید انگیزه لازم را در مصاحبه شونده پاسخهای بی ربطی را بیان نکند و سعی کند انگیزش را در وی تقویت کند و هم چنین پاسخگو را تشویق به جواب دادن بنماید. مصاحبه گر با رفتارش و هم چنین طرز طرح سوال و بیان مطالب برای مصاحبه شونده می تواند به صورتی باشد که در مصاحبه شونده ایجاد انگیزه کند بنابر این آموزش دقیق مصاحبه گران یکی از راههای متداول افزایش درستی مطالب بدست آمده می باشد. مصاحبه گر باید از بیان نظریه هایش خودداری کند. باید طوری عمل کند که مصاحبه شونده با آزادی کامل بتواند واقعیات را بیان کند و برای ارائه هر نظر آزاد باشد.

محاسن روش مصاحبه:
1- در مواردی که افراد بیسواد قادر به نوشتن نیستند و یا افراد تمایل به نوشتن ندارند مصاحبه بهترین روش می تواند باشد.
2- مصاحبه گر با مهارتی که در زمینه مصاحبه دارد می تواند به سادگی اطلاعاتی که از هیچ روش دیگری نمی توان به دست اورد یا اطلاعات محرمانه را از این روش جمع آوری نماید.
3- در پرسشنامه ملاک عمل محقق پرسشنامه هایی است که بدست محقق رسیده و می تواند به سوالاتی جواب داده نشده باشد ولی در روش مصاحبه اگر مصاحبه گر در کار خود تجربه داشته باشد می تواند جواب کلیه سوالات را دریافت نماید.

معایب روش مصاحبه :
1- هزینه تحقیق در روش مصاحبه نسبت به سایر روشها زیادتر می باشد.
2- تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلا عات در روش مصاحبه بسیار مشکل است.
3- در صورتی که پاسخ دهندگان در مناطق جغرافیایی مختلفی پراکنده باشند, مصاحبه روش خوبی نمی باشد.

روش جمع آوری اطلا عات این تحقیق:
در این تحقیق از روش پرسشنامه با طرح 2 سوال عمومی و 17 سوال اختصاصی با توجه به فرضیه های ارائه شده اطلا عات مورد نیاز جمع آوری شده است.

فصل چهارم :

تجزیه
و
تحلیل اطلاعات

بخش سوالات عمومی پرسشنامه:
1- در مورد جنسیت (مذکر و مونث بودن) پاسخ دهندگان:
جمع
زن
مرد
جنس
40
26
14
فراوانی
100%
65%
35%
درصد

از تعداد 40 نفر که به پرسشنامه پاسخ داده اند تعداد 14 نفر معادل 35% مرد و تعداد 26 نفر معادل 65% زن می باشند.

نمودار ستونی :

2- میزان تحصیلات اشخاصی که به پرسشنامه پاسخ داده اند:

جمع
زیر دیپلم
دیپلم
فوق دیپلم
لیسانس
فوق لیسانس
سطح تحصیلات
40
6
10
24
0
0
فراوانی
100%
15%
25%
60%
0
0
درصد

از تعداد 40 نفر 24 نفر معادل 60% با مدرک فوق دیپلم و 10 نفر معادل 25% با مدرک دیپلم و 6 نفر معادل 15% با مدرک زیر دیپلم بوده اند.

نمودار ستونی :

تجزیه و تحلیل سئوالات اختصاصی پرسشنامه:
سوالات مربوط به فرضیه شماره 1 :
1- بی اطلاعی از اهمیت نماز تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
18
6
4
12
فراوانی
100%
45%
15%
10%
30%
درصد

با توجه به اینکه 45% پاسخ دهندگان گزینه کم را برگزیده اند بنابراین می توان به طور کلی نتیجه گرفت که اکثر پاسخ دهندگان نظر منفی در مورد سوال یک دارند.
نمودار ستونی شماره 1:

2- انتشار احادیث و سخن بزرگان درباره اهمیت نماز تا چه میزان افراد را به نمازخوانی مشتاق می کند؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
6
6
10
18
فراوانی
100%
15%
15%
25%
45%
درصد
با توجه به اینکه 45% پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند, سوال شماره 2 تایید می شود.
نمودار ستونی شماره 2:

3- مطالعه و آگاهی از کتب مربوط به نماز تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
4
10
26
فراوانی
100%
0
10%
25%
65%
درصد

با توجه به اینکه 65% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند سوال شماره 3 تایید می شود.
نمودار ستونی شماره 3:

4- نصایح و راهنمایی روحانیون تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
2
0
10
28
فراوانی
100%
5%
0
25%
70%
درصد

با توجه به اینکه 70% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 4 تایید می شود.
نمودار ستونی شماره 4:

سوالات مربوط به فرضیه شماره 2 :

5- به چه میزان رسانه های گروهی بخصوص تلویزیون, جامعه را به شرکت در نماز ترغیب می کند؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
4
4
20
12
فراوانی
100%
10%
10%
50%
30%
درصد

با توجه به اینکه 50% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند سوال شماره 5 تایید می شود.
نمودار ستونی شماره 5:

6- به چه میزان فیلم ها و سریالهای تلویزیونی برگزاری نماز را با اهمیت جلوه می دهند؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
24
8
6
2
فراوانی
100%
60%
20%
15%
5%
درصد

با توجه به اینکه 60% از پاسخ دهندگان گزینه کم را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 6 تایید نمی شود.
نمودار ستونی شماره 6:

7 – به چه میزان پخش اذان و مراسم مذهبی , نماز از سیمای جمهوری اسلامی ایران در گرایش مردم به نماز موثر است ؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
2
6
22
10
فراوانی
100%
5%
15%
55%
25%
درصد

با توجه به اینکه 55% پاسخ دهندگان گزینه زیاد را انتخاب کرده اند, بنابراین سوال شماره 7 تایید می شود.
نمودار ستونی شماره 7:

8- به چه میزان تبلیغات مطبوعات و روزنامه ها راجع به نماز در گرایش افراد به نماز موثر است؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
8
10
22
فراوانی
100%
0
20%
25%
55%
درصد

با توجه به اینکه 55% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 8 تایید می شود.

نمودار ستونی شماره 8:
سئوالات مربوط به فرضیه شماره 3:
9- سست بودن پایه های مذهبی خانواده تا چه میزان در عدم گرایش افراد به نماز موثر است؟
جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
0
10
30
فراوانی
100%
0
0
25%
75%
درصد

با توجه به اینکه 75% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 9 تایید می شود
نمودار ستونی شماره 9:

10- شرکت نمودن اطرافیان در نماز تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
2
10
28
فراوانی
100%
0
5%
25%
70%
درصد

با توجه به اینکه 70% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 10 تایید می شود
نمودار ستونی شماره 10:

11- مقید بودن والدین به نماز و مسائل مذهبی تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
0
10
30
فراوانی
100%
0
0
25%
75%
درصد
با توجه به اینکه 75% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 11 تایید می شود
نمودار ستونی شماره 11:

سوالات مربوط به فرضیه شماره 4:

12- به چه میزان افراد به نماز اول وقت اهمیت می دهند؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
22
10
8
0
فراوانی
100%
55%
25%
20%
0
درصد

با توجه به اینکه 55% از پاسخ دهندگان گزینه کم را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 12 تایید نمی شود

نمودار ستونی شماره 12:

13- به چه میزان در صورت نزدیکی به مسجد و فراهم بودن موقعیت, افراد در نماز شرکت می کنند؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
2
4
26
8
فراوانی
100%
5%
10%
65%
20%
درصد

با توجه به اینکه 65 % از پاسخ دهندگان گزینه زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 13 تایید می شود

نمودار ستونی شماره 13:

14- به چه میزان افراد کارهای ضروری و فوری را بر نماز اول وقت ترجیح می دهند؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
26
8
6
0
فراوانی
100%
65%
20%
15%
0
درصد

با توجه به اینکه 65% از پاسخ دهندگان گزینه کم را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 14 تایید نمی شود
نمودار ستونی شماره 14:

سوالات مربوط به فرضیه شماره 5:
15- به چه میزان به دلیل فطرت خداجویی نماز می خوانید؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
4
10
26
فراوانی
100%
0
10%
25%
65%
درصد

با توجه به اینکه 65% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 15 تایید می شود
نمودار ستونی شماره 15:

16- به چه میزان نماز خواندن افراد به دلیل اجبار اطرافیان است؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
30
10
0
0
فراوانی
100%
75%
25%
0
0
درصد

با توجه به اینکه 75% از پاسخ دهندگان گزینه کم را انتخاب کرده اند بنابراین سوال 16 تایید نمی شود
نمودار ستونی شماره 16:

17- به چه میزان به دلیل ترک نماز احساس گناه می کنید؟

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
0
10
30
فراوانی
100%
0
0
25%
75%
درصد

با توجه به اینکه 75% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند بنابراین سوال17 تایید می شود
نمودار ستونی شماره 17:

اثبات فرضیه شماره 1:
فرضیه شماره 1: رابطه معناداری بین نماز و بی اطلاعی افراد در عدم گرایش افراد به نماز وجود دارد.
در این فرضیه تعداد چهار سوال مطرح شده است (1 تا 4) و نتایج بدست آمده از سئوالات فرضیه در جدول زیر آمده است.

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
18
6
4
12
نتایج حاصل از جواب سوال 1
40
6
6
10
18
نتایج حاصل از جواب سوال 2
40
0
4
10
26
نتایج حاصل از جواب سوال 3
40
2
0
10
28
نتایج حاصل از جواب سوال 4
160
26
16
34
84
جمع
100%
16.25%
10%
21.25%
52.5%
درصد متوسط

با توجه به سوالاتی که بر اساس این فرضیه مطرح شده بود و پاسخهای جمع آوری شده می توان نتیجه گرفت: فرضیه مورد نظر از این جهت که بی اطلاعی مردم از نماز و مفاهیم و معانی آن باعث شده که این فرضیه مورد تایید قرار گیرد و می توان به عنوان فرض تحقیق به حساب آورد و باید سعی بیشتری در پخش اطلاعات بین مردم و ترغیب آنان به نماز فراهم شود.

اثبات فرضیه شماره 2:
فرضیه شماره 2: رابطه معناداری بین نماز و برنامه های رسانه های گروهی بخصوص تلویزیون, علاقه به خواندن نماز را در افراد ایجاد میکند.
در این فرضیه تعداد 4 سوال مطرح شده (5 تا 8) و نتایج بدست آمده از سئوالات فرضیه در جدول زیر آمده است:

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
4
4
20
12
نتایج حاصل از جواب سوال 5
40
24
8
6
2
نتایج حاصل از جواب سوال 6
40
2
6
22
10
نتایج حاصل از جواب سوال 7
40
0
8
10
22
نتایج حاصل از جواب سوال 8
160
30
26
58
46
جمع
100%
18.75%
16.25%
36.25%
28.75%
درصد متوسط

با توجه به اینکه 65% از پاسخ دهندگان به سئوالات خیلی زیاد و زیاد در رابطه با سئوالات این فرضیه انتخاب نموده اند, بنابراین فرضیه شماره 2 نیز فرض تحقیق به حساب می آید.

اثبات فرضیه شماره 3:
فرضیه شماره 3: رابطه معناداری بین نماز و سست بودن پایه های مذهبی خانواده در عدم گرایش افراد به نماز موثر است.
در این فرضیه تعداد چهار سوال مطرح شده (9 تا 11) و نتایج بدست آمده از سئوالات فرضیه در جدول زیر آمده است:

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
0
10
30
نتایج حاصل از جواب سوال 9
40
0
2
10
28
نتایج حاصل از جواب سوال 10
40
0
0
10
30
نتایج حاصل از جواب سوال 11
120
0
2
30
88
جمع
100%
0
2%
25%
73%
درصد متوسط

با بررسی و تجزیه و تحلیل پاسخهای ارائه شده مربوط به فرضیه شماره 3 به این نتیجه می رسیم که اکثر پاسخ دهندگان به وجود رابطه ای بین نماز و سست بودن پایه های مذهبی خانواده و عدم گرایش افراد به نماز توجه کرده اند و اکثر افراد به این نکته مهم پی برده اند و در نتیجه فرضیه شماره 3 تایید و یکی از فرضیه های اساسی تحقیق به حساب می آید.

اثبات فرضیه شماره 4:
فرضیه شماره 4: رابطه معناداری بین نماز و شیوه های تربیتی مناسب در ترغیب افراد به نماز وجود دارد. در این فرضیه تعداد سه سوال مطرح شده (12 تا 14) و نتایج بدست آمده از سئوالات فرضیه در جدول زیر آمده است.

جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
22
10
8
0
نتایج حاصل از جواب سوال 12
40
2
4
26
8
نتایج حاصل از جواب سوال 13
40
26
8
6
0
نتایج حاصل از جواب سوال 14
120
50
22
40
8
جمع
100%
42%
18%
33%
7%
درصد متوسط

با توجه به اینکه 42% از پاسخ دهندگان گزینه کم را انتخاب نموده اند بنابراین این فرضیه رد می شود و به حساب نمی آید و شیوه های تربیتی افراد هرچه بهتر و مطلوبتر صورت پذیرد رغبت و گرایش آنان به نماز بیشتر می شود و اکثر افراد این مطلب را تایید می کنند.

اثبات فرضیه شماره 5:
فرضیه شماره 5: رابطه معناداری بین نماز و میزان گرایش فطری مردم به نماز وجود دارد.
در این فرضیه تعداد سه سوال مطرح شده است (15 تا 17) و نتایج بدست آمده از سئوالات فرضیه در جدول زیر آمده است.
جمع
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
گزینه ها
40
0
4
10
26
نتایج حاصل از جواب سوال 15
40
30
10
0
0
نتایج حاصل از جواب سوال 16
40
0
0
10
30
نتایج حاصل از جواب سوال 17
120
30
14
20
56
جمع
100%
25%
11%
17%
47%
درصد متوسط

با توجه به اینکه 47% از پاسخ دهندگان گزینه خیلی زیاد را انتخاب نموده اند, این فرضیه هم مانند سه فرضیه اول تایید می شود و از فرضهای تحقیق محسوب می شود.

فصل پنجم :

نتیجه گیری

فصل پنجم
1. نتیجه این تحقیق
2. پیشنهادات و ارائه راه حلها
3. فهرست منابع و مآخذ
4. پیوست و ضمائم

1. نتیجه این تحقیق :
با توجه به تحقیق انجام شده و و توزیع پرسشنامه و جمع آوری نظرات تعدادی از افراد می توان به طور کلی چنین نتیجه گرفت که برای مطلع شدن از آثار معنوی نماز و گرایش بیشتر افراد به نماز باید روحانیون و علماء اطلاعات ضروری و مهم در مورد نماز را یادآور شوند و چشمان آنها را به روی درهای بسته آثار و برکات این فرضیه الهی باز کنند و این امکان ندارد مگر با تشکیل جلسات مذهبی و دینی و تشویق افراد به شرکت در این جلسات و پخش برنامه های مذهبی از تلویزیون و رسانه های گروهی دیگر و باید تلاش کنند تا آنجا که امکان دارد افراد را تشویق کنند تا در فطرت و درون افراد نفوذ پیدا کند برای برپایی بهتر و کاملتر این فرضیه الهی اگرچه متاسفانه آنچه که در این دوران نشان می دهد افراد علاقه چندانی به این جلسات نشان نمی دهند و نماز را جزیی از وجود خود نمی دانند و در زندگی هم از آثار و برکات آن برخوردار نمی شوند ولی هدف اصلی ما در این تحقیق این است که تا چه حد روحانیوین و دیگر مسئولین مربوط می توانند بر روی ذهنیات و گرایشهای افراد تاثیر بگذارند و با رعایت کامل رکن ها و ستونهای دین افراد را مورد لطف دین و قرآن قرار دهند تا انشاءالله بتوانند روزی جامعه ای با افراد مومن و متدین واقعی به دست آورند.

2. پیشنهادات و ارائه راه حلها :
1. راهنماییها در مورد نماز باید بر اساس کتاب اهل سنت قرآن و احادیث و روایات باشد.
2. باید افراد را به این عبادت معنوی با راههای مختلف تشویق کرد.
3. باید اطلاعات زیادی در مورد محتوای نماز و آثار آن بیان شود تا برای افراد خوب روشن و مبین باشد.
4. از نظرات روحانیون در مورد بهتر برپایی مراسم مذهبی استفاده شود.
5. آموزشهای دینی باید با علاقه و رغبت زیاد صورت گیرد چه از نظر رسانه ها و یا جلسات عبادی و روحانی.
6. آموزش باید طوری باشد که افراد در بهتر برپایی نماز پیشرفت کنند و در نتیجه به معانی آن بیشتر توجه کنند و علاقه را به بهتر فهمیدن آن افزایش دهند.

منابع و مآخذ :
1. نماز شناسی جلد دوم- حسن راشدی- ستاد اقامه نماز – نوبت چاپ مهر 80
2. قرآن – 2 / البقره – 3
3. سنن ترفدی- صلات – 188
4. نماز شناسی – جلد اول – راشدی حسن – ستاد اقامه نماز
5. رساله نوین – تحریر، ترجمه و توضیح از عبدالکریم بی آزار شیرازی ناشر : موسسه انجام کتاب
6. قرائتی – محسن – راز نماز برای نوجوانان – انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
7. کلید بهشت ملا محسن فیض کاشانی – 1377 سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
8. آموزش احکام و آداب نماز – محمد حسین حق جو- نشر مطهر 1373

پیوست :
پرسشنامه

پرسشنامه
همکار گرامی :
با عرض سلام و خسته نباشید پرسشنامه حاضر به منظور بررسی نقش نماز در خانواده ها و بهره گیری از آثار دنیوی و اخروی این فرضیه الهی تهیه و تنظیم گردیده است و به منظور بهره گیری از نظرات سازنده و ارزشمند شما می باشد پرسشنامه فاقد نام می باشد بذل محبت نموده با پاسخ به سوالات پژوهنده را در انجام وظیفه ای که بر عهده گرفته یاری نمایید که مزید بر تشکر خواهد بود.
با تشکر

اطلاعات عمومی :
1- جنس : مرد ○ زن ○
2- میزان تحصیلات :
فوق لیسانس ○ لیسانس ○ فوق دیپلم ○ دیپلم ○ زیر دیپلم ○
سئوالات :
1- بی اطلاعی از اهمیت نماز تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
2- انتشارات احادیث و سخنان بزرگان درباره اهمیت نماز تا چه میزان افراد را به نماز خوانی مشتاق می کند؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
3- مطالعه و آگاهی از کتب مربوط به نماز تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
4- تاثیر نصایح و راهنمایی روحانیون تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
5- به چه میزان رسانه های گروهی بخصوص تلویزیون جامعه را به شرکت در نماز ترغیب می کند؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
6- به چه میزان فیلم ها و سریالهای تلویزیونی برگزاری نماز را با اهمیت جلوه می دهند؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
7- به چه میزان پخش اذان و مراسم نماز از سیمای جمهوری اسلامی ایران در گرایش مردم به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
8- به چه میزان تبلیغات مطبوعات و روزنامه ها راجع به نماز در گرایش افراد به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
9- سست بودن پایه های مذهبی خانواده تا چه میزان در عدم گرایش افراد به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
10- شرکت نمودن اطرافیان در نماز تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
11- مقید بودن والدین به نماز و مسائل مذهبی تا چه میزان در گرایش افراد به نماز موثر است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
12- به چه میزان افراد به نماز اول وقت اهمیت می دهند؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
13- به چه میزان در صورت نزدیکی به مسجد فراهم بودن موقعیت افراد در نماز شرکت می کنند؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
14- به چه میزان افراد کارهای ضروری و فوری را بر نماز اول وقت ترجیح می دهند؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
15- به چه میزان یه دلیل فطرت خداجویی نماز می خوانید؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
16- به چه میزان نماز خواندن افراد به دلیل اجبار اطرافیان است؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
17- به چه میزان به دلیل ترک نماز احساس گناه می کنید؟
خیلی زیاد ○ زیاد ○ متوسط ○ کم ○
1. نماز شناسی جلد دوم- حسن راشدی- ستاد اقامه نماز- صفحه 80

1. قرآن – 2 / البقره – 3
2. سنن ترفدی – صلات – 188
1. نماز شناسی – جلد اول – راشدی حسن – ستاد اقامه نماز – صفحه 25 و 26
1. . رساله نوین – تحریر، ترجمه و توضیح از عبدالکریم بی آزار شیرازی ناشر : موسسه انجام کتاب تاریخ نشر : شهریور 1359 صفحه 70
1. رساله نوین – تحریر، ترجمه و توضیح از عبدالکریم بی آزار شیرازی ناشر : موسسه انجام کتاب تاریخ نشر : شهریور 1359 صفحه 45
1. نماز شناسی جلد دوم – حسن راشدی- ناشر ستاد اقامه نماز صفحه 133
2. همان ماخذ صفحه 141
1. همان ماخذ صفحه 143
1. همان ماخذ صفحه 147
1. قرائتی – محسن – راز نماز برای نوجوانان – انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
1. همان ماخذ
1. همان ماخذ
1. نماز شناسی جلد دوم حسن راشدی ناشر ستاد اقامه نماز
1. همان ماخذ
—————

————————————————————

—————

————————————————————

1
ارزیابی فرهنگ نماز و اثرات دنیوی و اخروی آن بر افراد