آیینه کاری

 دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر –

موضوع :
آیینه کاری

استاد :

تهیه کننده :

آینه کاری
جهان در تفکر اسلامى جلوه و مشکات انوار الهى است و حاصل فیض مقدس نقاش‏ازلى،و هر ذره‏اى و هر موجودى از موجودات جهان و هر نقش و نگارى مظهر اسمى ازاسماء الهی است و در میان موجودات،انسان مظهر جمیع اسماء و صفات و گزیده عالم‏است.
هنرمند در پرتو چنین تفکرى،در مقام انسانى است که به صورت و دیدار و حقیقت‏اشیاء در وراى عوارض و ظواهر مى‏پردازد.او صنعتگرى است که هم عابد است و هم‏زایر،او چون هنرمند طاغوتى با خیالاتى که مظهر قهر و سخط الهى است،سر و کارندارد.وجودى که با اثر این هنرمند ابداع مى‏شود نه آن وجود طاغوتى هنر اساطیرى وخدایان میتولوژى است و نه حتى خداى قهر و سخط یهودیان یعنى‏"یهوه‏"،بلکه وجودمطلق و متعالى حق عز شانه و اسماء الله الحسنى است که با این هنر به ظهور مى‏رسد.ازاینجا صورت خیالى هنر اسلامى متکفل محاکات و ابداع نور جمال ازلى حق تعالى است،نورى که جهان در آن آشکار مى‏شود و حسن و جمال او را چون آیینه جلوه مى‏دهد.
معمارى نیز که در هنر اسلامى شریفترین مقام را داراست،همین روح اسرار آمیز را نمایش مى‏دهد.معماران در دوره اسلامى سعى مى‏کنند تا همه‏اجزاء بنا را به صورت مظاهرى از آیه‏هاى حق تعالى ابداع کنند،خصوصا در ایران،که‏این امر در دوره اسلامى به حد اعلاى خویش مى‏رسد.از اینجا در نقشه ساختمانى و نحوه‏آجر چینى و نقوشى که به صورت کاشى کارى و گچ‏براى و آیینه کارى و…کار شده است،توحید و مراتب تقرب به حق را به نمایش مى‏گذارند و بنا را چون مجموعه‏اى متحد وظرفى مطابق با تفکر تنزیهى دینى جلوه‏گر مى‏سازند:
حسن روى تو به یک جلوه که در آینه کرد این همه نقش در آیینه اوهام افتاد
این همه عکس مى‏و نقش نگارین که نمود یک فروغ رخ ساقیست که در جام افتاد
معماری سنتی ایران ،تجلی نمادین جهانی ابدی و ازلی است که این جهان را محلی گذرا و واسطه ای برای رسیدن به مرتبه ای والاتر به منظور وصول به آرامش درونی می داند ؛ معماری ایران که به صورت های گوناگون در بناهای مختلف متجلی گشته ، جایگاه خاصی را داراست که در آن ،عقاید و رسوم و آیین ها در شرایط جغرافیایی و اقلیمی نمود بارزی دارد و حاصل دسترنج هنرمندانی است که برای اعتلای این هنر با تکیه بر ایمان خویش ،از جانِ خود مایه گذاشته و در این راه از هیچ کوششی دریغ نورزیده اند. همراه با اساتید معماری ، استادان صنایع دستی نیز با همان تفکر فوق اما تجلی یافته در هنرِ خاص خویش ، تکامل بخش و اثرگذار بر معماری سنتی ایرانی بوده اند .
تزیین و آرایش ساختمان که جزء لاینفک معماری محسوب می شود در آجرکاری ، کاشی کاری ، گچبری و آینه کاری در کنار قالی بافی ، گلیم بافی ، قلمکاری ، سفالگری ، منّبت کاری ، کنده کاری چوب ، گره چینی و همچنین سایر دست آوردهای صنایع دستی نمود یافته و پیوندی یگانه ایجاد نموده که فضای معماری ایران را آکنده از زیبایی معنوی می سازد و این خود زیبایی ظاهری را نیز به همراه دارد.
شکوه و زیبایی معماری ایران به ویژه در دوره اسلامی، به تزیین و آرایش آن بستگی دارد.
آینه کاری از هنرهای تزیینی ظریفی است که در نماسازی داخلی بناها، در بالای ازاره ها ، زیردورها ، طاق ها، رواق ها ، شبستان ها، سرسراها و موارد دیگر به کار می رود.
The mirror used from long ago in passes, mosques,
parlors & palaces were directly related to our national identity.

نقش آینه در سنن و فرهنگ عامه، همچون فرستادن آینه و قرآن قبل از نقل مکان به خانه جدید، یا نگریستن در آینه موقع دیدن هلال ماه نو، جایگاه ویژه آئینه در مراسم سنتی ازدواج ایرانیان( چنانکه عروس و داماد در هنگام قرائت خطبه عقد در آئینه می نگرند تا زندگی همچون صداقت و شفافیت آئینه داشته باشند)وهمچنین آئینه در سر سفره هفت سین عید نوروز از سنتهای قدیمی و ماندگار است، و نیز معادل دانستن آینه با شفافیت و صداقت و صفا در عرفان اسلامی، حالات و درجات استعداد هر عاشقی را می نمایاند. می توان گفت که عاشقْ آینه قدرت و تصرف و جلوه جمال معشوق است. به عبارتی دیگر، دل شکوهمند عاشق آینه ای است که نور جمال حق در آن متجلی می شود.

سابقه آینه کاری در ایران به قرن دهم هجری قمری بازمی گردد. وقتی از ونیز و بوهم آینه های قدی می آوردند در طول راه برخی از آینه ها می شکست. مالک تازه راه جدیدی برای بازیافت قطعات شکسته یافت. با چیدن قطعات کوچک آینه کنار هم یک سطح تزیینی با انعکاس های بی شمار ساخته شد. این شیوه تزیینی در شیراز، اصفهان و تهران متداول بود. آینه کاری در تزیین اماکن مذهبی و مقدس چون حرم امام رضا (ع) و ایوان آینه در قم، و نیز ساختمان های کاخ ها چون دارالعماره و شمس العماره در کاخ گلستان به کار رفته است.
آینه چون نقش تو بنمود راست خود شکن، آیینه شکستن خطاست
در معماری اسلامی با استفاده از قوانین انعکاس نور با آئینه کاری راهروها و سقف ها سعی میشده تا نور بیشتری را به داخل بنا راهنمایی کند. از آن جمله تمامی بناهای مذهبی باقی مانده از دوران صفوی می باشد

نمونه های برش های هندسی برای آئینه کاری در معماری اسلامی
این نکته قابل ذکر می باشد که هنر آئینه کاری منحصرا به ایران اختصاص داشته و در دوران قاجاریه به اوج شکوفایی خود رسیده است
ازجمله بناهای آیینه کاری شده در دوران قاجار تالار آیینه در کاخ گلستان می باشد.

کاخ گلستان
کاخ گلستان، بازمانده ای از ارگ تاریخی تهران، محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهن ترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است. این بنا که اکنون در ذهن پایتخت نشینان میان دود و دم شهرشان گم شده، روزگاری چون نگین میان ارگ می درخشید.

گوشه هایی از آن شکوه و جلال گمشده را می توان در آینه کاری ها و کاشی کاری هایش بازیافت.

تالار آینه
تالار آئینه در غرب تالار سلام و چسبیده به آن ودر بالای سر در و ایوان سنگی جلو سرسرای کاخ قرار دارد و یکی از تالارهای مشهور کاخ گلستان است.
. تالار آئینه همزمان با تالار سلام بین سال های 1291 تا 1294 هـ . ق ساخته شد و در مجموع جزو بنای موزه جدید که در تالار سلام بر پا شده بود محسوب می شد. در آغاز انتقال اشیاءو آثار موزه قدیم به موزه جدید، این تالار به نگاهداری از تخت طاووس و تاج کیانی اختصاص داشت.
تالار آیینه با آنکه چندان بزرگ نیست ولی به علت معروفیت و زیبائی آیینه کاریهای سقف و دیوارهایش شهرت فراوان یافته است. طرح و معماری تالار سلام و آیینه و سرسراها و حوض خانه های مربوط به آن با میرزا یحیی خان معتمد الملک وزیر بنایی بوده است. ساختمان تالار با آنکه در حدود سال 1294قمری پایان یافته بود. ولی تزئینات و آیینه کاری ها و گچ بری های آن تا سال 1299قمری ادامه یافت و این موضوع از رقم و ماده تاریخ قصیده ای که در زیر مقرنس و آیینه کاری تالار به قلم نستعلیق درشت به خط میرزا ابوالفضل ساوجی نوشته شده است معلوم می شود. ماده تاریخ ساختمان در این بیت آمده است:
خامه رضوان کرد از شاخه طوبی و نوشت در دیهیم شهان بینم در موزه شاه (1299)

عمارت عین الدوله – تهران
منزل دکتر هروی معروف به بنای تاریخی عین الدوله و محوطه آن باقیمانده بخشی از قصری است که در وسط یک باغ بزرگ قرار داشته
در حال حاضر قسمتی از محوطه بنا از آن جدا شده و در حال ساخت و ساز است . بنابر این دیگر از استخر آن چیزی باقی نمانده است .این بنا در حال حاضر در دست مرمت است .

داخل بنا آینه کاری های زیباییی وجود دارد که به خوبی مرمت شده اند . همچنین ایوان ها نیز دارای گچبری های زیبایی هستند .که آنها نیز در حال مرمت هستند .

چهلستون
ساختمان چهلستون از بناهای تاریخی ایران در استان اصفهان است.
باغ چهلستون که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، در دوره شاه عباس اول احداث آن آغاز شد و در وسط آن عمارتی ساخته شده بوده است. در سلطنت شاه عباس دوم،ساختمان تکمیل شد و در ساختمان موجود مرکزی، تغییرات کلی داده شده است و تالار آینه، تالار ۱۸ ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوانهای طرفین سالن پاد شاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزیینات نقاشی و آینه کاری و کاشیکاری دیوارها و سقفها افزوده شده است.
در ابتدا ستونها نیز با پوششی از آینه کاری های زیبا تزیین شده بوده که در زمان حکومت ظل السلطان قاجار در اصفهان این آینه کاری ها تخریب شده است و روی نقاشی های صفوی با گچ پوشانده شده است.

شمس العماره
در سال ١٢۴۵ خورشیدی یا ١٢٨۵ قمری شمس العماره در ضلع شرقی ارگ سلطنتی تهران ساخته شد. ساختمانی پنج طبقه که ارتفاعش در حدود ٣٠ متر است. با آن که الگوی اصلی ساختن چنین بنایی، عمارت های بلند اروپا بوده است، اما فن و تکنیک و تزیینات اصلی به کار رفته در آن هنوز در ادامه معماری ایرانی یا معماری سنتی ایران هستند. زیرا هنوز فنون و مصالح جدید مهندسی به ایران وارده نشده بودند.
در تزیینات این ساختمان ، آجر و کاشی به کار رفته و در تالارهای پایینی آن از آیینه کاری و سایر هنرهای تزیینی ایرانی استفاده شده است.

منابع :
سایت های اینترنتی :
1. http://www.nouri-art.com/index.htm
2. www.golestanplace.ir
3. http://www.chn.ir
4. http://www.zanan.co.ir/
5. http:// wikipedia.org
6. http://forum.p30world.com

6