آشنایی با روش تحقیق دکتر جلیل دلخواه


آشنایی با روش تحقیق دکتر جلیل دلخواه عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس

مقدمه
3
با شنیدن واژه تحقیق چه مفهومی از آن به ذهن انسان متبادر می شود ؟
همراهی تحقیق با آدمی در طول تاریخ
شیوه ها و روش های مختلف انجام آن
ضرورت تحقیق از دیدگاه فردی و دیدگاه اجتماعی
ضرورت انجام تحقیق از دیگاه علمی
"تحقیق را  مایه حیات علم دانسته اند" و بدون انجام تحقیق علم همچون آبی که در جائی مانده باشد دچار گندیدگی و تبدیل شدن به لجنزار می شود. 

معنای تحقیق
4
تحقیق در لغت به معنای درست و راست گردانیدن،پیدا کردن ، یافتن یاجستجوی حقیقت آورده شده است
تعاریف بعمل آمده از تحقیق و پژوهش فراوانند :
تحقیق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته اند که چگونگی جستجو برای یافتن حقایق مربوط به یک موضوع را نشان می دهد
تحقیق عملی منظم است که در نتیجه آن پاسخ هائی برای سوالات مندرج در موضوع تحقیق بدست خواهد آمد

روش تحقیق
5
منظور از روش تحقیق، ارائه مهارت ها و تجربه هایی است که دست یابی به هدف را آسان تر و عملی تر می سازد و با صرف وقت کمتر، نتایج بیشتری به دست می آید

شرایط یک محقق
6
یک محقق، در کار تحقیقی نیاز به خصیصه های زیر دارد تا هم در کارش موفق باشد و به نتیجه مطلوب برسد، و هم نتیجه کارش برای دیگران دارای ارزش و اعتبار باشد:
حوصله و صبر
تتبع و کاوش در منابع
دقت، هم در فهم هم در نقل
امانت در نقل ها و برداشت ها
علم و اطلاع، نه فکر و ذوق. ( یعنی: ملاک، ذوقیات نیست)
آشنایی به موضوع مورد نظر و مورد تحقیق
گم نکردن سرخط اصلی، هنگام سند یابی و پژوهش
ارتباط « یافته » ها با مطلوب ها و « نیاز » ها
برخورداری از زبان ساده و بیان رسا
دوری از تعصّب و غرض ورزی و انتقام جویی
پرهیز از پیش داوری و تحمیل عقیده
برخورداری از شهامت و صراحت در بیانِ یافته ها.

ویژگی های تحقیق
7
هدف اصلی تحقیق حل یک مسئله یا پاسخگویی به یک سوال یا دستیابی به روابط علت و معلولی بین متغیر های پژوهشی است.
هدف تحقیق مشاهده و درک الگوهای کلی رویدادها و روابط بین آنهاست.
تحقیق بر مشاهده و آزمایش تاکید دارد .
به منظور جمع آوری اطلاعات و آزمودن فرضیه از ابزار مختلف اندازه گیری استفاده می شود.
در تحقیق از جدیدترین منابع اطلاعاتی برای رسیدن به هدف های تحقیق استفاده می شود.
در تحقیق هدف خاصی وجود دارد که محقق تلاش می کند با جمع آوری اطلاعات مناسب به آنها دسترسی پیدا کند.
انجام تحقیق مستلزم داشتن مهارت لازم در زمینه موضوع مورد تحقیق است.
تحقیق فعالیت عینی و منطقی است . به این معنی که محقق با رعایت اصول و ضوابط روش های تحقیق اطلاعات لازم را جمع آوری و بدون هیچگونه تعصبی به نتیجه گیری می پردازد.
تحقیق به منظور حل مساله بدون جواب یا سوال های بدون پاسخ می پردازد.
تحقیق نیازمند صبر و شکیبایی است.

هدف از انجام تحقیق
8
تحقیق به منظور دستیابی به افق هایی است که غایت و هدف فعالیت را روشن می سازد که حسب مورد می تواند:
شرح : پدیده مورد نظر چگونه به وجود آمده است ، چگونه عمل می کند، تحت تاثیر چه عواملی قرار دارد.
پیش بینی: تلاش می شودتا آینده پدیده مورد نظر پیش بینی شود .
بهبود: در هر زمینه ای از تحقیق پژوهشگر تلاش می کند تا ارائه پاسخ به برخی از سوالات توانمندی و قابلیت خاصی را از طریق کاربست نتایج ، ارتقا کیفی روند ها و رویه های مورد مطالعه را به نحوی فراهم آورد تا برآیند کار ایجاد ارزش افزوده باشد.

برنامه یا طرح کار تحقیق(پروپوزال)
9
برنامه یا طرح کار چارچوبی است که اجزاء مختلف یک طرح تحفیقاتی وچگونگی ارتباط آنها با یکدیگر را روشن می سازد. از جمله:
عملیاتی که باید اجرا شوند
زمان اجرای عملیات
افرادی که مسئول اجرا هستند
زمانی که صرف خواهند کرد

دلایل اهمیت طرح تحقیق
10
الف) تسهیل برنامه ریزی اجرایی تحقیق
ب) کسب حمایت دیگران
ج) آگاه کردن کسانی که در تصویب طرح موثرند

ساختار پیشنهادی طرح تحقیق
11
بیان موضوع یا عنوان تحقیق
بیان و اهمیت مساله
مطالعه و تدوین نظریه ها و مطالعات مرتبط با موضوع پژوهش
تدوین اهداف اصلی و ویژه تحقیق با توجه به موضوع انتخاب شده .
تدوین فرضیه های پژوهش
نوع روش تحقیق
روش و ابزار گردآوری اطلاعات
جامعه آماری
تعداد و شیوه نمونه گیری
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
زمانبندی اجرایی طرح
اعتبارات ومنابع مالی
ذکر منابع و ماخذ مورد استفاده

نقطه آغازین تحقیق
12
جان دیوئی معتقد است:" اولین مرحله تحقیق احساس وجود یک مشکل  است؛ به این معنی که پژوهشگر در کار خویش با مانع یا مشکلی روبرو گردیده است که در حل آن ابهام یا تردید دارد و نمی تواند در مقابل آن ساکت بماند.”
بنابراین نقطه آغازین در انجام هرگونه پژوهش یا تحقیقی بسیار مهم است و نقش آموزش افراد برای مسئله یابی که در برخی نظام های آموزشی برآن بسیار تاکید می شود نیز از همین امر نشات می گیرد. هرچه ضرورت پرسش در هنگام تدریس برای فراگیر بیشتر مطرح شود و از او خواسته شود تا ذهن خود را برای طرح سوالات بیشتر فعال سازد می توان انتظار داشت که در آینده نیاز به تحقیق و پیشرفت در او ارتقا یابد.

مساله
13
مساله یا مشکل پدیده ای است غیرعادی ، که در روند کار سیستم وجود دارد و چون اخلال و بی نظمی ایجاد می کند سبب افت یا کاهش کمی و کیفی جریان کارها و بازده سیستم می گردد

مساله یا مشکل عبارت است از شکاف بین وضعیت موجود و آنچه باید باشد.

مساله پژوهش
14
آغاز یک تحقیق با احساس وجود یک مشکل همراه است. در این مرحله آن احساس باید به صورت ” یک پرسش " در آید و بیان شود
بدیهی است این پرسش از مسائل روزمره تا مباحث و فرضیات پیچیده علمی را دربرگیرد، مهم آنست که به شیوه ای علمی و صحیح بیان شود
با در نظر گرفتن دو تقسیم بندی مهم در زمینه علائق علمی و احتیاج عملی شما ممکن است تحقیقی بنیادی یا کاربردی را در نظر بگیرید

روش های شناسایی مساله
15
روش های غیرفعال :
کنترل و ارزیابی توسط سرپرستان
بازرسی
واقعه بحرانی
بروز شکایت و انتقاد

روش های شناسایی مساله
16
روش های فعال
ساده کردن کارها
کنترل آماری
مقایسه آمار ادواری
مقایسه با سایر سازمانها
مقایسه با شاخص ها

روش های شناسایی مساله
17
نیازسنجی
مصاحبه افرادی کلیدی
مصاحبه گروهی
مشاهده مستقیم
استفاده از تجارب
استنتاج از نظریه ها و فرضیه ها
استفاده از متون درسی و مجلات تخصصی
دولت ها ، دانشگاه ها وموسسات پژوهشی خصوصی

روش های شناسایی مساله
18
مطالعه مورد یا موارد
پایش یا کنترل گلوگاه (نقاط کلیدی)
کنترل مالی
بررسی فرآیند زمان انتظار
مرور متون و اطلاعات علمی
شرکت دردوره های آموزشی وهمایشهای علمی

روش های شناسایی مساله
19
پیش آگهی رویدادها
پیش آگهی قضاوتی
پیش آگهی روند
پیش آگهی علت و معلول

اولویت بندی مسائل

معیارها
21
معیارهای اولویت مساله عبارتند از :

ارتباط مستقیم
مناسبت
مقبولیت
اهمیت زمانی
توانایی
هزینه – فایده

ارزشیابی مسئله تحقیق
22
آیا مسئله تحقیق به روز (جدید) است ؟
آیا مسئله تحقیق رابطه بین پدیده ها را مورد بررسی قرار می دهد؟
آیا مسئله تحقیق روشن و صریح بیان شده است ؟
آیا دامنه مسئله تحقیق محدود شده است ؟
آیا برای تحقیق منابع مالی لازم در اختیار است ؟
آیا امکانات پرسنلی، زمانی، تجهیزاتی لازم برای تحقیق وجود دارد؟
آیا محقق اساساً شهامت انجام تحقیق را دارد؟

23
آیا مسئله از اهمیت و ارزش لازم برای مطالعه برخوردار است ؟
آیا مساله با علائق و تمایلات محقق همخوانی دارد؟
آیا انجام تحقیق با توجه به روشهای علمی تحقیق امکانپذیر است؟
آیا یافته های تحقیق نیاز خاصی را برطرف می کند؟
آیا موضوع تحقیق مسائل اخلاقی و حیثیتی تولید نمی کند؟
آیا اطلاعات لازم برای انجام تحقیق در دسترس هست یا می توان تولید کرد؟
آیا روشها ، وسائل و ابزارهای لازم با روایی) (Validityو پایایی (Reliability)کافی در اختیار محقق هست؟

عنوان تحقیق
24
در هنگام نوشتن عنوان بایدخصوصیاتی که برای یک عنوان خوب برشمرده می شونددر نظر گرفت . این موارد عبارتند از:
از کلمات کوتاه ، رسا ودر حد امکان از یک زبان استفاده شود
عبارت گویا باشد و گیج کننده نباشد.ازاختصارات که ممکن است مخفف عبارات مختلفی باشند پرهیز شود.
در تحقیقات توصیفی بیان مکان و زمان تحقیق در عنوان ضرورت دارد.
در عنوان دقیقا" آنچه محقق بدنبال تعیین آن است بیان شود.
سعی شود دامنه تحقیق محدود در نظر گرفته شود.
عنوان را غیر سوالی مطرح نمائید.
از کلمات مناسب ومطلوب استفاده شود.

تجزیه و تحلیل مساله
25
روش های نموداری شناسایی عوامل ایجاد کننده که مساله عبارتند از:
– شبکه علیت
– نمودار استخوان ماهی
– نمودار شش کلمه ای

26
پخش آگهی از
شبکه سوم
طریقه پخش
مخاطبین
نوع آگهی
میانگین زمان پخش
زمان پخش
تعداد دفعات پخش
فرم آگهی
زیرنویس
متن
گوشه تصویر
داخل برنامه
مستقل
سن
جنس
شغل
تحصیلات
مواد مصرفی
امورآموزشی
امور فرهنگی
قبل ار برنامه
داخل برنامه
بعد ازبرنامه
شبکه علیت

27
موضوع
سبک
ارائه
ارزشهای
خبری
اولویتهای
خبری
منابع
خبری
عناصر خیری
استخوان ماهی

شش کلمه استفهام
چگونه؟ How?
چی؟ what?
چرا ؟ why?
چه کسی ؟ who?
چه زمانی ؟ when?
کجا ؟ where?
28

ملاحظات در بیان مساله تحقیق
29
در بیان مسئله نکات زیر آورده می شود:
اطلاعات زمینه ای
توصیف دقیق مساله
نحوه بروز یا وقوع
وسعت و شدت
عوامل دخیل در بروز مساله
نحوه برخورد فعلی با مشکل
فواید پژوهش
چه نتایجی از حل مشکل انتظار می رود

مرورمبانی و بررسی های قبلی مسئله تحقیق
30
برای کسب اطلاعات در زمینه مورد تحقیق می باید به منابع مرجع مراجعه نمود منظور از منابع مرجع هر فرد یا هر چیزی است که به عنوان ماخذ اطلاعات مورد مراجعه قرار می گیرد
کتابهای مرجع معمولا به گونه ای تالیف می شوند که هر کسی می تواند اطلاعات مورد نیاز خود را به راحتی و سرعت در آنها پیدا کند. مهمترین منابع دردسترس عبارتند از:
نظرات افراد متخصص و صاحب نظران
منابع منتشر شده

منابع مرورو بررسی های قبلی زمینه تحقیق
مراجع ادواری
کتابشناسی های دوره ای
فهرست های مندرجات
کتاب
نشریات ادواری مثل ژورنالها
منابع منتشر نشده
پایان نامه ها
گزارش های فنی و گزارش تحقیق
آمارها
پروانه های ثبت اختراعات
صورت جلسه ها
مشاهدات فردی
بانکهای اطلاعاتی
مراجع غیر ادواری
کتابشناسی ها
دانشنامه ها
فرهنگ ها
دستنامه ها
درسنامه ها
دستور نامه ها
سالنامه ها
اطلس ها
نشان نامه ها
سرگذشت نامه ها
31

تدوین اهداف تحقیق
32
هدف پژوهش به ما می گوید به کجا می خواهیم برسیم
هدف کلی پژوهش را می توان به اهداف کوچکتر (ویژه – اختصاصی) تقسیم کرد
اهداف پژوهش باید :
– از بطن مساله استخراح شده باشند
– واقع بینانه باشند
– قابل دسترس باشند
– قابل اندازه گیری یا سنجش باشند

تدوین اهداف تحقیق
33
برای نوشتن اهداف از افعالی نظیر تعیین کردن ، محاسبه کردن ، شناسایی کردن ، توصیف کردن و شرح دادن استفاده کرد.
هدف کاربردی به ما می گوید، فایده حاصل از پژوهش برای چیست؟

فرضیه
34
فرضیه حدسی است علمی که محقق برای نتیجه تحقیق خود می زند. فرضیه نشان می دهد که چرا یک یا چند عامل ، عوامل دیگر را تحت تاثیر قرار می دهند.
فرضیه تحقیق را یک حدس علمی یا پیش داوری است که بوسیله ی جمع آوری حقایقی که منجر به قبولی یا رد آن می شود مورد آزمایش قرار می گیرد
به عبارت دیگر فرضیه راه حل پیشنهادی محقق برای مسئله تحقیق و یا نتیجه آن است.

فرضیه
35
محقق صرفا" قصد آزمایش فرضیه را دارد نه اثبات آن

بیان فرضیه
36
در هنگام بیان فرضیه محقق به بررسی روابط بین متغیرها می پردازد. به طور متداول این بیان به سه شکل صورت خواهد گرفت
 بررسی رابطه علت و معلولی بین دو یا چند متغیر
 بررسی همبستگی و شدت آن بین دو یا چند متغیر
 بررسی و مقایسه میزان تفاوت تاثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر

ویژگیهای فرضیه
37
  فرضیه باید قدرت روشنگری و تبیین داشته باشد .
فرضیه باید رابطه مورد انتظار بین پدیده ها را بیان کند .
فرضیه باید قابل آزمون باشد .
فرضیه باید با بدنه دانش موجود سازگاری و همخوانی داشته باشد .
فرضیه باید تا حدامکان کوتاه و ساده بیان شود .

انواع فرضیه و نحوه بیان آنها
38
 فرضیه تحقیق 1H : research hypothesis
فرضیه هایی که ادعا می کنند بین پدیده های مورد نظر رابطه ، اثر یا تفاوت وجود دارد.
فرضیه صفر H : null hypothesis
فرضیه هایی که ادعا می کنند بین پدیده های مورد آزمایش رابطه ، تفاوت یا اثری وجود ندارد.

ملاک های تدوین فرضیه
39
الف- فرضیه باید به گونه ای تدوین گردد که رابطه بین متغیر ها را بیان نماید.
ب- فرضیه باید دارای پشتوانه علمی و منطقی باشد
ج- فرضیه باید به صراحت و روشنی بیان گردد.
د- فرضیه باید سنجش پذیر باشد.
ه- فرضیه باید با نظریه و اصل علمی مرتبط باشد .
ز- در آغاز تدوین هر فرضیه از"عبارت به نظر می رسد" استفاده شود.
ح – فرضیه باید به شکل جمله خبری بیان شود.

سوالات راهنما
40
در تحقیقات توصیفی که صرفا“ به بیان آنچه در جامعه می گذرد پرداخته می شود نیازی به ارائه فرضیات نسبت و از سوالات مهم برای رسیدن به اهداف استفاده می شود.

ویژگیهای سئوالات
41
باید ساده ، روشن ، غیرقابل تفسیر باشد .
دقیقاً در راستای مسئله تحقیق بیان شود .
پاسخگویی به سئوالات باید با توجه به ابزارها و اطلاعات امکانپذیر باشد .
دامنه سئوالات باید محدود باشد .
باید به صورت استفهامی بیان شود .

متغیرها
42
متغیرها ، عامل یا عواملی هستند که مورد اندازه گیری یا سنجش قرار می گیرند
به عبارت دیگر متغیر مشخصه یک فرد، چیز، پدیده یا پیام مورد نظراست که :
قابل اندازه گیری بوده
و می تواند مقادیر مختلفی بپذیرد

انواع متغیرها:
43
الف ) متغیر مستقل: به متغیری گفته می شود که از طریق آن متغیر وابسته تبیین یا پیش بینی می شود. به این متغیر ، متغیر محرک یا درون داد گفته می شود و متغیری است که توسط پژوهشگر اندازه گیری، دستکاری یا انتخاب می شود تا تاثیر یا رابطه آن با متغیر دیگر اندازه گیری شود.
ب) متغیر وابسته: متغیری است که مشاهده و اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل برآن معلوم شود.
ج) متغیر کمی: و آن متغیری است که با عدد نمایش داده می شود. بدیهی است این متغیر همچون تقسیم بندی معمول در اعداد به دو دسته متغیر گسسته و پیوسته تقسیم خواهد شد که متغیر پیوسته مقادیر کسری را هم می پذیرد ولی گسسته این امکان را ندارد.متغیر کیفی: این متغیری است که کیفیت صفات با آن معرفی می شود.
د)متغیر های دو ارزشی و چند ارزشی: متغیرهای دو ارزشی به متغیرهایی اطلاق می شود که به آن فقط دو ارزش یا دوعدد داده می شود. متغیر چند ارزشی به متغرهایی گفته می شود که بیش از دو عدد یا دو ارزش به آنها داده شود.

انواع متغیرها:
44
ه)متغیر تعدیل کننده: متغیر تعدیل کننده عاملی است که توسط پژوهشگر انتخاب، اندازه گیری یا دستکاری می شود تا مشخص شود که تغییر آن موجب تغییر رابطه بین متغیر مستقل و پدیده مشاهده شده می شود یا خیر . واژه تعدیل کننده به اطلاع ما می رساند که متغیر مستقل ثانوی باید کنار گذاشته شود.
و)متغیر کنترل: گاهی اوقات متغیرهایی یافت می شود که تاثیر برخی از آنها در تعیین رابطه بین متغیر های مستقل و وابسته باید خنثی و یا ثابت نگاه داشته شود. این متغیرها که تاثیر انها باید خنثی یا حذف شود متغیرهای کنترل کننده نامیده می شود.
ز)متغیر های مزاحم: متغیر مزاحم به متغیری گفته می شود که به صورت فرضی بر پدیده مشاهده شده تاثیر می گذارد ولی قابل مشاهده ، اندازه گیری و دستکاری نیست و تاثیر آن باید از طریق تاثیر متغیرهای مستقل و تعدیل کننده بر رویدادهای قابل مشاهده مشخص شود.

متغیر ها ومساله پژوهشی
45
مساله متغیر وابسته است زیرا بر اثر یک یا چند عامل بوجود آمده است
عوامل احتمالی ایجاد مساله پژوهشی را متغیر مستقل می گویند
متغیری که با مسئله و علت آن ارتباط نزدیک داشته و آن رابطه را قویتر یا ضعیف تر نشان می دهد متغیر مخدوش کننده می گویند.
متغیرهایی که به شناخت بهتر موضوع کمک می کنند، متغیر زمینه ای نامیده می شود

تعریف متغیرهادر تحقیق
46
تعاریف مفهومی یا تئوری:
باید جامع و مانع باشد.
اصطلاحات آن باید روشن و بدون ابهام باشد.
مستند باشد.
تعاریف عملی ، عملیاتی: تعاریف عملی، سطح مفهومی و نظری را با سطح تجربی و مشاهده پیوند میزند.معانی مفاهیم را لمس پذیر میکند تعریف عملی باید بر اساس ملاکهایی صورت بگیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
 قابلیت انجام داشته باشند
 دقیق و مشخص باشند
 قابلیت اندازه گیری داشته باشند

مقیاس اندازه گیری متغیرها
47
مقیاس اسمی: این مقیاس شامل  یک یا جند گروه با طبقه است که از نظر کیفی با هم متفاوتند اما بین گروهها هیچگونه ارجحیتی وجود ندارد. ممکن است برای هر گروه یا طبقه شماره ای در نظر گرفته شود که ارزش ندارد بلکه جنبه" کد" یا شناسائی دارند.
مقیاس رتبه ای: این مقیاس نسبت به مقیاس اسمی خصوصیت اضافه ای دارد که در بین گروهها از نظر متغیر مورد نظر برتری وجود دارد اما این برتری قابل سنجش و مقایسه با سایر گروهها نیست . گروهها هم یکسان نیستند. گروهها نسبت به هم روی پله های یک نردبان قرار گرفته اند.

مقیاس اندازه گیری
48
مقیاس فاصله ای: در این مقیاس فاصله بین گروهها با هم مساوی در نظر گرفته شده است. اما صفر در این مقیاس فقدان خاصیت مورد نظر اندازه گیری نیست. اختلاف مساوی بین هرجفت از اعداد نمایانگر اختلاف مشابه در خصوصیت مورد اندازه گیری است.
 مقیاس نسبی: در این مقیاس خصوصیت اضافی آن است که صفر دلیلی برای فقدان خاصیت مورد اندازه گیری است و در نتیجه نسبت بین اعداد در این مقیاس همان نسبت مقدار خاصیت مورد اندازه گیری است.

49
جامعه مورد مطالعه

جامعه مورد مطالعه population
50
جامعه مورد مطالعه ، جمعیتی است که مطالعه بر روی آن انجام می شود
لزوما“ این جامعه انسانها نیستند بلکه می تواند پدیده ها ، اشیا و موجودات زنده ویا پیام ها باشند.
گروه بزرگتری که درصدد هستیم یافته های حاصل از بررسی و مطالعه را به آنها تعمیم دهیم .

نمونه : sample
51

گروه یا مواردی که اطلاعات از آنها به دست می آید .
نمونه گیری اقداماتی است که برای انتخاب تعدادی از افرادجامعه به نحوی که معرف آن باشدانجام می پذیرد.

انواع نمونه
52
نمونه انباشته : نمونه در دسترس
نمونه نظری یا قضاوتی : بر پایه نظر یک فرد یا گروه انتخاب میگردد.
نمونه احتمالی : هر عنصر دارای شانس مساوی برای انتخاب باشد.

مراحل نمونه برداری
53
تشخیص و تعریف جامعه

فهرست کردن افراد جامعه

انتخاب یک نمونه نماینده

تعیین اندازه نمونه (حجم نمونه)

روش های نمونه گیری
54
نمونه گیری تصادفی ساده : random sapling) Sample) در این روش برای انتخاب افراد نمونه می توان بکی از روش های قرعه کشی و یا از جدول تصادفی اعداد استفاده کرد. در هریک از اعضا در این روش ها شانس مساوی برای انتخاب شدن برای افراد وجود دارد.
نمونه گیری منظم یا سیستماتیک ) (Sample Systematic در این روش کل افرا د جامعه را از 1 الی آخر شماره گذاری و 323سپس نسبت به اینکه نسبت بین نمونه و کل جامعه آماری چه عددی قرار گیرد افراد مورد نیاز را انتخاب می کنیم.
نمونه گیری طبقه ای: (Sampling Stratified) در این طبقه بندی اعضای گروه مورد مطالعه که همگن تر هستند گروه بندی شده تا تغییرات آنها در درون گروه های کوچکتر و متجانس کمتر شود.
نمونه گیری ناحیه ای یا خوشه ای ( Cluster Sampling )این نمونه گیری هنگامی مورد استفاده قرار می گیرد که حجم جامعه اصلی بسیار بزرگ و یا نامحدود است.
نمونه گیری در دسترس : در این روش نمونه در دسترس گروهی از اعضا یک جامعه هستند که انتخاب آنها فقط به خاطر سهولت در نمونه گیری بوده است.

الف) روش نمونه برداری تصادفی ساده Simple random sampling
55
شانس انتخاب اعضاء جامعه تعریف شده برای عضویت در نمونه برابر است .
اجرای آن برای جوامع بزرگ وقت گیر و پرزحمت و گاهی غیرممکن است .
استفاده از جدول اعداد تصادفی امکان پذیر است .

مراحل انتخاب نمونه به شیوه تصادفی ساده
56
اسامی جامعه تعریف شده بطور کامل فهرست می شود .
به هر یک از اعضا یک شماره اختصاص داده می شود .
جدول اعداد تصادفی تهیه می شود .
یک سطر و ستون از جدول اعداد تصادفی به عنوان نقطه شروع انتخاب می شود .
ارقام سمت راست سطر و ستون انتخابی با توجه به تعداد جامعه مورد نظر انتخاب می شود .
اعدادی که کمتر یا مساوی عدد جامعه موردنظر باشد انتخاب و تا تکمیل نمونه ادامه می یابد .

ب) روش نمونه برداری تصادفی طبقه ای Stratified random sampling
57
موارد کاربست :
چنانچه جامعه موردنظر، ناهمگن باشد و بتوان آن را به طبقات کوچکتر تقسیم کرد .
چنانچه محقق مایل باشد زیرگروهها یا طبقات کوچکتر به همان نسبتی که در جامعه هستند در نمونه نیز حضور داشته باشند .

مراحل نمونه برداری خوشه ای
58
جامعه موردنظر را تعریف کنید .
واحد نمونه برداری(خوشه ها) را تعریف کنید .
نمونه را به تعداد موردنیاز به صورت تصادفی از میان واحدها (خوشه ها) انتخاب کنید .

نمونه برداری خوشه ای چند مرحله ای Multiple cluster sampling
59
بواسطه گستردگی بیش از حد جامعه محقق ناگزیر می گردد نمونه را طی دو یا چند مرحله انتخاب کند .
جامعه موردنظر را دقیقا تعریف کنید .
واحدها یا خوشه های نمونه برداری را تعریف کنید .
تعدادی از خوشه ها یا واحدها را به صورت تصادفی انتخاب کنید .
از میان خوشه های انتخاب شده تعداد افراد مورد نظر را به روش تصادفی انتخاب کنید .

جامعه
الف ج ب
د خ ت
پ ک ق ل رظ ض
ث س ص
ف م ذ ط
ی م س
ج
گ ذ س
م ع ط
خ
نمونه برداری
تصادفی دومرحله ای
نمونه برداری
تصادفی خوشه ای
نمونه برداری
تصادفی طبقه ای
نمونه برداری
تصادفی ساده
نمونه

روش های نمونه برداری غیر تصادفی
61
به روشهایی اطلاق می گردد که در آنها بنا به دلایلی امکان حصول شرط برابری شانس انتخاب برای همه اعضاء جامعه وجود ندارد . مانند :
در دسترس نبودن همه اعضاء جامعه
کمبود وقت
عدم توانمندی محقق در اجرای صحیح روشهای نمونه برداری تصادفی

1ـ روش نمونه برداری منظم یا سیستماتیکSystematic sampling
62
ویژگی:
افراد با فواصل معین به عنوان اعضاء نمونه انتخاب می شوند .

مراحل روش نمونه برداری سیستماتیک :
63
جامعه مورد نظر یا در دسترس را به روشنی تعریف کنید .
فهرست کامل و دقیقی از جامعه تعریف شده تهیه کنید .
افراد جامعه را بدون سوگیری و رعایت ترتیب خاصی شماره گذاری کنید .
اندازه نمونه مطلوب را مشخص نمائید .
تعداد افراد جامعه را بر تعداد افراد نمونه موردنظر تقسیم کنید .
از میان حاصل تقسیم عددی کوچکتر یا مساوی حاصل تقسیم انتخاب کنید. (این عدد نقطه شروع انتخاب نمونه است .)
عدد انتخاب شده را با حاصل تقسیم جمع کنید (عدد بدست آمده دومین عضو نمونه است .)
حاصل تقسیم را با مجموع اعداد به دست آمده مجدداَ جمع کنید و آنقدر این عمل را تکرار کنید تا تعداد نمونه موردنظر کامل شود .

2ـ روش نمونه برداری در دسترسConvenience sampling
64
گروهی هستند که در دسترس محقق هستند .
فعالیت خبرنگاران درنظر خواهی از مردم .
این روش قابل اعتماد نیست .
فقط در زمانی که محقق قصد تعمیم نداشته باشد می تواند از این روش استفاده کند .

3ـ روش نمونه برداری هدفمندPurposive sampling
65
اگر براساس ضرورت و بر مبنای شناخت قبلی یا با هدف خاصی نظرات یا خصوصیات برخی افراد جامعه مهم باشد .
در پاسخ به این سئوال که آیا نمونه , نماینده جامعه هست یا خیر ؟ صرفاَ شناخت محقق ملاک عمل است .
حاصل تحقیق با احتیاط و مشروط تعمیم داده می شود .

دسته بندی انواع تحقیق
66
تشخیص نوع تحقیق به محقق کمک می نماید تا در انتخاب روش های مناسب تحقیق مناسبتر عمل نماید . دسته بندی تحقیقات عموما به صورت قراردادی و به منظور تسهیل در تشخیص نوع تحقیق ذکر شده می شود.به طور کلی طبقه بندی تحقیقات علمی به شرح زیر انجام می شود:
الف) طبقه بندی براساس هدف: در این طبقه بندی عموما پژوهش هارا در سه گروه زیر دسته بندی می کنند:
1- تحقیق بنیادی (Basic or fundamental research ) که هدف این تحقیق شناخت علمی پدیده ها و روابط بین آنهاست .
2- تحقیق کاربردی ((Applied research که هدف از آن توسعه دانش در یک زمینه خاص بوده که به وسیله آن نیازی مشخص و شناخته و برطرف گردد.
3- تحقیق عملی (Action research) در این تحقیق محقق به طور عمده به دنبال راه حلی است که چگونگی رفع مشکل معینی را مشخص سازد.

دسته بندی انواع تحقیق
67
ب) طبقه بندی بر اساس ماهیت و روش :دراین طبقه بندی روش انجام تحقیق مبنای دسته بندی است:
1- تحقیق توصیفی Descriptive research) ) هدف این تحقیق توصیف عینی ، واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع است.
2- تحقیق همبستگیCorrelative research) ) در این تحقیق به مطالعه روابط موجود بین دومتغیر یا دو پدیده توجه می شود.
3- تحقیق موردی Case research )) هدف این تحقیق بررسی جنبه های خاصی از پدیده های معین است.
4- تحقیق تداومی و مقطعی : هدف محقق در این تحقیق در ک و شناخت تغییرات در طول زمان است .
5- تحقیق پس از وقوع: در این نوع پژوهش به بررسی وضعیت و شرایطی پرداخته می شود که به سبب وقوع حوادث قبلی به وجود می آیند و به طور معمول پس از رویداد و یا اتفاق مشخص انجام می پذیرد.
6- تحقیق علی : در این تحقیق پژوهشگر علل احتمالی متغیر وابسته را مورد مطالعه قرار می دهد.

دسته بندی انواع تحقیق
68
ج) تحقیق پیمایشی یا زمینه یابیSurvey research)) عبارت است از مشاهده پدیده ها به منظور معنا دادن به جنبه های مختلف اطلاعات جمع آوری شده . این تحقیق به سه دسته طبقه بندی می شود:
1- روش مقطعیCross sectional))این روش به منظور گردآوری داده ها در باره یک یا چند صفت در یک مقطع از زمان از طریق نمونه گیری انجام می شود.
2- روش طولی Ionyiudinal )) در این روش داد ه ها در طول زمان های مختلف گردآوری می شود تا تغییرات بر حسب زمان بررسی شود.
3- روش دلفی Delphi technique)) اگر محقق بخواهد در باره اتفاق نظر یک جمع صاحب نظر در باره یک موضوع خاص به بررسی بپردازد از این روش استفاده می کند.

دسته بندی انواع تحقیق
69
د) تحقیق ارزشیابی( study Estinating ) در این تحقیق از خود پدیده فراتر رفته و اثر گذاری آن را در ارتباط با پدیده های دیگر مورد بررسی قرار می دهیم.
ه) تحقیق از نوع برآوردی: این تحیق بیشتر جنبه کمی دارد و جنبه های مختلف یک پدیده را مورد بررسی قرار می دهد.
و) تحقیق تاریخی: Historical research) ) این تحقیق به منظور بررسی موضوع معین که در گذشته و در یک مقطع زمانی مشخص اتفاق افتاده انجام می شود.
ز) تحقیق آزمایشی: در این تحقیق محقق روش ها یا شرایط محیطی خاصی را دست کاری می کند تا چگونگی تاثیر این تغییرات را در شرایط یا رفتار گروه نمونه مورد مطالعه قرار دهد.

حجم نمونه
Sample Size

استفاده از جدولهای تعیین حجم نمونه

جدول تعیین حجم نمونه تصادفی با سطح اطمینان 95/0 و اشتباه مجاز 05/0
n N n N n N
Krejcie, R .V and Morgan, d.W. (1970)
N = حجم جمعیت آماری
=n حجم نمونه

روش های جمع آوری اطلاعات
73
استفاده از آمار و مدارک مستند
مشاهده
مصاحبه
پرسشنامه

سند خوانی
تصویرخوانی نقشه کروکی
مشاهد ه
روشهای کتابخانه ای
روش های میدانی
روشهای گردآوری اطلاعات
روش ترکیبی
آمار خوانی و استفاده جدول
متن خوانی و استفاده از فیش
روش ترکیبی
صوتی وتصویری
روش آزمون
پرسشنامه ای
مصاحبه

ویژگیهای مشاهده:
75
متداول ترین و طبیعی ترین ابزار جمع آوری داده هاست .
اندازه گیری مستقیم پدیده ها ، واقعیتها و طبقه بندی داده ها برای شناخت حاصل می شود .
هرچند مشاهده های عادی کمتر شکل علمی دارد ولی می توان به عنوان اولین مرحله شناخت به حساب آورد .

انواع مشاهده
76
آزاد

نظامدار

محاسن مشاهده
77
1ـ روش مستقیم جمع آوری اطلاعات است .
2ـ داده های وسیع را در مدت کم می توان جمع آوری کرد .
3ـ امکان دستیابی به داده های مطمئن را فراهم می کند .
4ـ برخی رویدادها ناپایدار هستند ، فقط می توان از مشاهده مستقیم اطلاعات آن را گرفت .
5ـ مشاهده پویاتر از سایر روشهای جمع آوری داده هست .

معایب مشاهده
78
1ـ مشاهده گر معمولاَ آن چیزی را مشاهده می کند که از قبل می شناسد .
2ـ حضور مشاهده گر در موقعیت مورد مشاهده رفتارها را دگرگون می سازد .
3ـ خوش بینی یا بدبینی مشاهده گر در مورد مشاهده تاثیر می گذارد .
4ـ انشای آنچه دیده شده است در بسیاری اوقات دشوار است .
5ـ همیشه موقعیت مشاهده فراهم نیست

نکاتی که می تواند اعتبار مشاهده را افزایش دهد
79
آموزش مشاهده گران
تعریف عملیاتی رفتارهایی که باید مشاهده شوند .
استفاده از وسایل کمکی
ثبت بلافاصله مشاهدات
غیرحساس کردن حضور مشاهده گران

2-پرسشنامه Questionnaire
80
مجموعه ای از سئوالات برخواسته از اهداف و سئوالات تحقیق به صورت کتبی است .
انواع پرسشنامه :
باز

بسته

مقایسه پرسشنامه های باز و بسته
81
نسبت آزادی پاسخگو در ارائه پاسخ
آسانی و دشواری طراحی
استخراج و طبقه بندی داده ها
سرعت در پاسخگویی

محاسن پرسشنامه
82
ارزانی و سهولت اجرا
رفع مشکل برقراری ارتباط رودررو
یکسانی شرایط اجرا برای همه

معایب پرسشنامه
83
عدم برگشت پرسشنامه
عدم اطمینان از درک سئوالات
عدم اطمینان از ثبت صحیح پاسخها
مشکل افراد کم سواد

ویژگیهای یک پرسشنامه خوب
84
سئوالات آن پایایی و روایی دارد .
سئوالات آن جانبدارانه نیست .
سئوالات آن واضح ، روشن و غیرقابل تفسیر است .
سئوالات آن دارای نظم روان شناختی است .
تاجایی که ممکن است سئوالات آن کم است .
ظاهر پرسشنامه زیبا و جذاب است .

نکاتی برای افزایش پایایی و روایی سئوالهای پرسشنامه
85
مطالعه پرسشنامه های مشابه
رایزنی با صاحبنظران
اجرای آزمایشی
آزمون پایایی (آزمون آلفای کرونباخ)
تدوین مقدمه گویا

3- مصاحبه Interviewing
86

محاسن مصاحبه
87
میزان انعطاف پذیری

کیفیت بکر و غنی

آسانی ارتباط شفاهی نسبت به سایر ارتباطات

معایب مصاحبه
88
امکان هدایت مصاحبه شونده
جلب رضایت مصاحبه کننده از سوی مصاحبه شونده
وقت گیری مصاحبه
کمی افراد مورد مصاحبه
عدم کارآزمودگی مصاحبه گران
دشواری تجزیه و تحلیل داده ها

نکاتی که می تواند روایی و پایایی مصاحبه را افزایش دهد
89
تهیه راهنمای مصاحبه
ارائه آموزشهای لازم برای مصاحبه گران
انتخاب مصاحبه گر و مصاحبه شونده همزبان
صرفاً مصاحبه گر و مصاحبه شونده در جلسه مصاحبه حضور داشته باشند .
توجه دادن مصاحبه گر به پرهیز از جانبداری
سئوالات غیرمستقیم انشا شود.
بوجود آوردن جو صمیمانه برای تعامل متقابل

4-بررسی اسناد و مدارک Documents
90
معمولاً به عنوان روش مکمل برای روشهای دیگر به کار می رود ولی به دو صورت در انجام تحقیق می تواند نقش داشته باشد .
بهره گیری از این ابزار برای تدوین ادبیات تحقیق
استفاده از این ابزار برای جمع آوری داده ها به عنوان محتوای اصلی برخی از انواع تحقیق

معایب بهره گیری از اسناد و مدارک
91
دشواری پی بردن به اعتبار و صحت سند
تضادهای احتمالی موجود در اسناد و مدارک
احتمال تحریف اسناد با گذشت زمان
عدم دستیابی به اطلاعات کافی از طریق اسناد و مدارک

محاسن بهره گیری از اسناد و مدارک
92
بسیاری از داده ها که قبلاً تولید شده است را از این طریق می توان دریافت کرد .
آشکار کردن لزوم یا عدم لزوم انجام تحقیق
تدوین ادبیات
بررسی حقایق گذشته

روشهای تجزیه و تفسیرداده ها
93
-1 تحلیل توصیفی descriptive analysis

2ـ تفسیر استنباطی Inferential analysis

تحلیل توصیفی داده ها descriptive analysis
94
تحلیل : دسته بندی ، مرتب کردن ، خلاصه کردن از طریق :
جداول
نمودارها
شاخصهای گرایش مرکزی مانند میانگین ، میانه ، نما
شاخصهای پراکندگی مانند دامنه تغییرات، انحراف استاندارد
اندازه های موقعیت نسبی مانند نمره های تراز شده ، رتبه
اندازه های رابطه ای مانند ضریب همبستگی

تفسیر داده ها
95
تفسیر : رسیدن به استنباط درباره روابط بین متغیرهای مورد مطالعه و استخراج نتایج.
آمار پارامتریک
آمار ناپارامتریک

تفسیروتحلیل استنباطی Inferential analysis
96
همواره مستلزم فرآیندهای پیچیده تری است .
مستلزم علمیاتی است که بتوان نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل را به جامعه بزرگتری تسری داد .
از جمله فرآیندهای آن توجه به نمونه و روشهای نمونه برداری است . آزمونهای χ و آزمون T، همبستگی پیرسون و … از جمله آزمونهایی است که در آمار استنباطی بکار گرفته می شود .

نوشتن گزارش تحقیق

اجزای اصلی یک گزارش تحقیق:
98
  صفحه اول ( روی جلد) شامل : نام ، عنوان تحقیق ، مجری یا مجریان ، تاریخ اجرا
  فهرست محتوی،شکلها ، نمودارها وجداول
خلاصه یا چکیده ( بین 150 تا 200 کلمه )، شامل : مقدمه،هدف، روش کارو نتیجه
تشکر و قدردانی
   کلیات طرح تحقیق فصل اول : بیان مسئله ، اطلاعات زمینه ای ، تحلیل مسئله ، مرور و بررسی های قبلی ، اهداف ، متغیرهاو..

اجزای اصلی یک گزارش تحقیق:
99

فصل دوم : پیشینه تحقیق ومبانی نظری آن
فصل سوم : روش شناسی تحقیق
فصل چهارم :یافته های تحقیق شامل آنچه از اجرای طرح تحقیقی بدست آمده است.
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری :شامل مهمترین یافته ها ، نقاط قوت و ضعف تحقیق ، محدودیت هاو مشکلاتی که در گردآوری وجود داشته است ، اشاره کردن یا مقایسه نتیجه این تحقیق با مطالعات دیگران و نتیجه گیری نهائی
یادداشتها ، منابع و کتابشناسی ، پیوستها