مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی دکتر حافظ نیا


مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی
دکتر حافظ نیا

در تفکر عقل گرایان روش قیاسی مبنای کار است، بدین معنی که با استدلال و روش منطقی و تحلیل عقلانی فرد می تواند حقایق را کشف کند.

در تفکر تجربی روش استقرایی مبنای کار است، بدین معنی که با مشاهده و آزمایش و شناخت ماهیت پدیده ها می توان با شناخت جزئیات و ارتباط آنها با یکدیگر به کلیات پی برد.
تفاوت تفکر عقل گرایان با تفکر تجربی:

1)علم حضوری:
یعنی اینکه واقعیت معلوم، پیش انسان حاضر باشد و واسطه و صورتی در کار نباشد. مانندعلم به خود و یا علم به ترس.

2)علم حصولی:
یعنی علمی که بر اساس مفهوم و واقعیت خارجی و با واسطه برای انسان حاصل می گردد. مانند علم به اشیای خارج.
انواع علم:

1)دیدگاه تجربه گرایی و پوزیتیویسم

2)دیدگاه عقل گرایی

3)دیدگاه استنباطی
دیدگاههای شناختی:

این دیدگاه فلسفی در مقابل عقل گرایی سنتی و ارسطویی شکل گرفت و سابقه آن به دوره رنسانس علمی(قرن 14 تا 16)باز می گردد و بانی این تفکر را فرانسیس بیکن می نامند.
دیدگاه تجربه گرایی وپوزیتیویسم:

این مکتب فلسفی وسیله شناخت را حواس انسان می داند و معتقد است شناختی اعتبار دارد که به وسیله یکی از حواس قابل درک باشد.
تجربه گرایی نوین:

این دیدگاه بر اساس روش استقرار قیاسی استوار است و اعتقاد دارد که حواس انسان هیچگاه کلیت و ضرورت اصول و مفاهیم را در نمی یابد و لذا منشا دیگری به نام عقل ضرورت دارد.
دیدگاه عقل گرایی:

براساس این دیدگاه، فهمیدن زندگی یا استنباط تنها با اندیشه امکان پذیر نیست بلکه باید از استنباط و کلیه نیروهای احساسی برای درک آن استفاده نمود.
دیدگاه استنباطی:

1)برخوردار بودن از آداب و تشریفات خاص

2)توسعه قلمرو معرفت

3)شناخت حاصل از نتیجه و تحقیق در بیرون ذهن واقعیت و مابه ازای خارجی داشته باشد.
مشخصات تحقیقات علمی:

1)نیاز فطری انسان

2)پاسخگویی به نیازهای حیاتی

فلسفه تحقیق علمی:

خداوند
انسان
مخلوقات و طبیعت
عالم ماده
اجتماع بشری
رابطه انسان با دنیا و ماوراء الطبیعه

عالم مجهولات
عالم مجهولات
عالم مجهولات
عالم مجهولات
دایره مجهولات
بسوی مجهولات
بسوی معلومات
عالم معلومات
حوزه علوم الهی
حوزه علوم مادی و طبیعی
عالم معلومات
حوزه علوم انسانی و اجتماعی
عالم معلومات
دایره معلومات سابق
دایره مجهولات سابق
دایره مجهولات

1)بررسی و ارزیابی نظریه ها

2)به منظور ارائه نظریه جدید

3)برای حل مشکل
هدف تحقیق علمی:

1)فراگیری روش وصول به حقایق و کشف مجهولات

2)کسب مهارت لازم برای اجرای پروژه های تحقیقاتی

3)کسب مهارت لازم برای انجام پایان نامه های تحصیلی
هدف از آموزش روش تحقیق علمی:

ویژگی ها و قواعد تحقیق علمی:
7)واقعی بودن
8)قاعده تجاهل
9)صبر طلبی
10)جرات طلبی
11)نیاز به مدیریت واحد
12)رعایت اصل بیطرفی
13)اجتهادی بودن تحقیق
1)توسعه ای بودن
2)قابلیت بررسی داشتن
3)نظم داشتن
4)تخصص طلبی
5)قابلیت تعمیم
6)دقت طلبی

5)ابزار تحقیقاتی

6)فراغت لازم برای محقق

7)ضوابط و مقررات مالی و اجرایی

1)وجود فرهنگ تحقیق

2)محقق

3)بودجه

4)سازمان لازم
پیش نیازهای تحقیق علمی:

1)مرحله نمونه گیری

2)مرحله گردآوری و طبقه بندی اطلاعات

3)مرحله تجزیه و تحلیل اطلاعات

4)برای تبیین و نمایش اطلاعات
جایگاه آمار در تحقیقات علمی:

1)مطالعه سوابق و ادبیات موضوع تحقیق

2)طبقه بندی داده ها

3)تجزیه و تحلیل داده ها

4)تنظیم و نگارش گزارش تحقیق
جایگاه کامپیوتر در تحقیقات علمی:

به علم در مفهوم کلی و عام آن knowledge اطلاق می شود. ولی از واژه علم مفهوم خاصی نیز تعبیر شده است و آن science است که مقصود آن بخشی از دانستنیها و آگاهیهای نوع بشر است که به روشهای تجربی قابل اثبات و تایید باشد.
تعریف علم:

علم کوششی است برای تطبیق تجربه حسی نامنظم و متنوع به یک سیستم فکری که منطقا متحدالشکل باشد. در این سیستم تجربیات واحد با جنبه تئوریک یا نظری باید طوری همبسته باشند که هماهنگی آنها متمایز و متقاعدکننده باشد.
تعریف علم از دیدگاه انیشتن:

1)علوم نظری

2)علوم عملی

3)علوم ابداعی
تقسیم بندی علوم از دیدگاه ارسطو:

1)ریاضیات
2)هیات
3)فیزیک
4)شیمی
5)زیست شناسی
6)جامعه شناسی
تقسیم بندی علوم از دیدگاه اگوست کنت:

1)علوم جهانی که موضوع آنها ماده است شامل علوم ریاضی، علوم فیزیکی، علوم طبیعی و علوم طبی.

2)علوم عقلانی که موضوع آنها ذهن انسانی است شامل علوم فلسفی، علوم هنری، علوم تاریخی، نژاد شناسی و علوم سیاسی.
تقسیم بندی علوم از دیدگاه آمپر:

1)علوم انتزاعی؛ شامل منطق و ریاضیات.

2)علوم نیمه انتزاعی و نیمه عینی؛ شامل مکانیک، فیزیک و شیمی.

3)علوم عینی؛ شامل ستاره شناسی، زمین شناسی ، زیست شناسی، روان شناسی و جامعه شناسی.
تقسیم بندی علوم از دیدگاه هربرت اسپنسر:

6)علوم مطلق مثل فیزیک،شیمی و طب
7)علوم عملی
8)هنرهای زیبا
9)ادبیات
10)تاریخ و جغرافیا
1)اطلاعات کلی
2)فلسفه
3)دین و مذهب
4)علوم اجتماعی
5)زبان شناسی
تقسیم بندی علوم از دیدگاه ملویل دیویی:

1)حیطه شناختی علوم طبیعی و مادی

2)حیطه شناختی علوم الهی یا الهیات

3)حیطه شناختی علوم انسانی
قلمروها و حیطه های شناختی و معرفتی:

این حیطه شامل معلومات و معارفی می شود که به هر نحو درباره طبیعت و موضوعات طبیعی که دارای خواص مادی و قابل حس است حاصل می آید و علوم پایه، علوم پزشکی و علوم مهندسی.
حیطه‏شناختی علوم طبیعی و مادی:

این حیطه شامل معلوماتی می شود که خارج از عالم ماده و محسوسات قرار دارد که می توان از آن به شناخت دینی نیز تعبیر نمود.
برای مثال:خدا شناسی، فقه و حقوق.
حیطه شناختی علوم الهی یا الهیات:

این حیطه شامل معلوماتی است که به خصلتها، ویژگیها، فعالیتها و رفتارهای نوع انسان مربوط می شود.
حیطه شناختی علوم انسانی:

1)گروه اول شامل معلوماتی است که منشا تشکیل آنها را عقل و فکر و احساس انسان تشکیل می دهد. فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، موسیقی.
2)گروه دوم شامل معلوماتی است که منشا آنها را رفتار انسان تشکیل می دهد. روان شناسی، جامعه شناسی، اقتصاد، مدیریت، جغرافیای انسانی و علوم سیاسی.
علوم انسانی به دو طبقه کلی تقسیم می شود:

یک نظریه مجموعه ای از بدیهات، قوانین و فرضیه هایی است که چیزی را درباره واقعیت قابل مشاهده تبیین می نماید.
تعریف نظریه:

کوششی است عملی در راه جمع آوری شواهد و یافته های تجربی و برقرار کردن همبستگی بین این یافته ها و تبیین آنها از طریق استقراء بدون به کار بردن هر گونه تصورات و تخیلات.
تعریف نظریه از دیدگاه تجربی:

1)مبین ماهیت پدیده یا روابط علت و معلولی بین پدیده ها و متغییرهاست.
2)از ترکیب مفاهیم، قضایا و قوانین ویژه خود که به صورت نظام یافته درباره یک واقعیت به وجود می آید.
3)قدرت پیش بینی و آینده نگری دارد.
4)مفاهیم و قضایای نظری از مصادیق بیرونی برخوردارند.
5)نظریه باید چارچوب مفهومی مناسبی را برای انجام تحقیقات ارائه دهد.
6)نظریه نباید با سایر نظریه های پذیرفته شده و تائید شده تضاد و تعارض داشته باشد.
ویژگی های نظریه علمی:

قوانین علمی اصول کلی هستند که از رابطه حتمی، قطعی و دائمی بین متغیرها خبر می دهند.
مثلا فلزات در اثر حرارت منبسط می شوند یا اصطکاک باعث تولید انرژی حرارتی می شود.
تعریف قانون علمی:

1)قانون علمی باید کلی باشد.
2)دقیق، روشن و مشخص بیان شود.
3)در کلیه موارد و تمامی زمانها و مکانها قابل اثبات باشد.
4)با آزمایشهای متعدد نتیجه واحد و یکسان بدهد.
5)بر اساس اطلاعات صحیح، وسیع و استدلال اصولی پایه گذاری شده باشد.
6)رابطه علت و معلولی بین دو متغیر یا پدیده را بیان نماید.
مشخصات قانون علمی:

1)علم از چگونه بودن و صفات اشیا با استفاده از روش های تجربی و آزمایش صحبت می کند ولی فلسفه از اصل وجود، موضوع و روش علم با استفاده از روش استدلال و برهان بحث می کند.
2)دایره شناخت علم به معنی خاص محدود بوده ولی دایره شناخت فلسفه وسیع تر بوده است.
3)قوانین فلسفی کمی نیستند ولی اغلب قوانین علمی کمی شده اند.
4)هیچ قانون متافیزیکی و فلسفی را نمی توان از راه تجربه ابطال کرد، در صورتی که قوانین علمی از این طریق قابل ابطال می باشند.
5)علم از فلسفه چارچوب فکری و جهان بینی می آموزد و فلسفه نیز از مسائل جدید ایجاد شده به وسیله علم استفاده می کند.
تفاوت علم با فلسفه:

استدلال را تمسک فکر به معلومات به منظور کشف مجهولات تعریف کرده اند.
تعریف استدلال:

1)استدلال قیاسی:
در این نوع استدلال فکر از طریق معلومات کلی، مجهولات جزئی را کشف می کند.

2)استدلال استقرایی:
در این روش فکر با استفاده از معلومات جزئی و برقراری ارتباط بین آنها حکم کلی را استنتاج می نماید.
انواع استدلال:

تئوری و معلومات کلی
تعریف مسئله و ساخت مدلها
نتیجه گیری و تعمیم
تدوین فرضیه ها
تجزیه وتحلیل
طراحی روشهای کار
طبقه بندی و تلخیص
گردآوری اطلاعات
استدلال قیاسی
استدلال استقرایی
نمودار فرآیند تحقیق علمی و استدلال قیاسی و استقرائی

تمثیل عبارت است از استفاده از مشابهت یک معلوم برای کشف مجهول؛ یعنی انسان بر اساس اطلاعات و معلوماتی که نسبت به یک فرد یا مورد یا پدیده دارد، مورد یا فرد یا پدیده مشابه را شناسایی و تعریف کند.
تعریف تمثیل:

متغیر به ویژگی یا صفت یا عاملی اطلاق می شود که بین افراد جامعه مشترک بوده، می تواند مقادیر کمی و ارزشهای متفاوتی داشته باشد.
تعریف متغیر:

انواع متغیرها
متغیرها براساس ارزش
متغیرها براساس رابطه
متغیرها بر اساس نقش
متغیرهای دو یا چند ارزشی
متغیرهای جانبی

متغیرها براساس ارزش
متغیرهای کمی
متصل:مقادیری می پذیرند که اعشارپذیرند مانند طول،وزن،ارتفاع
منفصل:مقادیری که می پذیرند اعشار پذیر نیست
مانند تعداد دانش موزان،کلاسها،درختان
مقادیر عددی به خود نمی گیرند بلکه ارزشهای کیفی را می پذیرندمثل خوش خلقی،کوشا بودن، اطاعت

متغیرهای کیفی:
متغیرهای دو وجهی یا اسمی:
این متغیرها بین متغیرهای کیفی و کمی قرار دارند مانند جنس،شغل و مدرک تحصیلی

متغیرها بر اساس رابطه
متغیرهای مستقل:
این متغیرها نقش علت را به عهده دارند و بر متغییرهای دیگر تاثیر می گذارند.
متغیرهای وابسته یا تابع:
این متغیرها تابع تغییرات متغیر مستقل هستند یا در واقع معلول آنها به حساب می آیند.
متغیرهای میانگر یا واسطه:
متغیری است که گاه به عنوان رابطه بین متغیر مستقل و تابع قرار می گیرد.

انواع متغیرها براساس نقش
متغیرهای علی:
این متغیرها در واقع همان متغیرهای مستقل یا غیر وابسته هستند که به عنوان عامل بوجود آورنده یک پدیده مورد مطالعه قرار می گیرند.
متغیرهای توصیفی:
این متغیرها مبین صفات و ویژگیهای یک پدیده هستند و در واقع وضع آن را توضیح می دهند.

متغیرهای دو یا چند ارزشی
متغیرهای دو ارزشی:
متغیرهایی هستند که به آنها فقط دو ارزش داده می شود مانند جنس که یا زن است یا مرد.
متغیرهای چند ارزشی:
متغیرهایی هستند که بیش از دو عدد یا ارزش به خود می گیرند مانند سطح تحصیلی که می تواند ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، کاردانی تا دکترای تخصصی باشد.

متغیرهای جانبی
متغیرهای تعدیل کننده:
این متغیر عاملی است که توسط پژوهشگر انتخاب و اندازه گیری یا دستکاری می شود تا مشخص شود که این تغییر موجب تغییرهمبستگی بین متغیرها می شود یا خیر.
متغیرهای کنترل:
محقق می تواند یک یا چند مورد از متغیرها را ثابت نگه داشته و یا اثر آنها را خنثی کند.
متغیرهای مزاحم یا مداخله گر:
این متغیرها به صورت فرضی و نظری بر متغیر تابع اثر می گذارند ولی عملا قابل مشاهده، اندازه گیری و دستکاری نیستند.

1)متغیرها و مشخصات آنهابه شیوه ای تعریف شوند که مشاهده پذیر و قابل سنجش باشند.

2)معیارهای اندازه گیری در جمع‏آوری اطلاعات به گونه ای به کار گرفته شوند که امکان ارزیابی فرضیه‏ها وجود داشته باشد.

شرایط لازم برای سنجش و اندازه گیری متغیرهای تحقیق

گردآوری اطلاعات و داده ها
گزینش، طراحی و تشریح روشهای کار
انتخاب، تحلیل و تبیین مساله تحقیق
طبقه بندی و تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها
تدوین گزارش تحقیق
مرحله اول
مرحله دوم
مرحله سوم
مرحله چهارم
مرحله پنجم
فرآیند تحقیق علمی

انواع تحقیقات علمی
بر اساس هدف
بر اساس ماهیت وروش
بنیادی
کاربردی
عملی
تاریخی
توصیفی
همبستگی
تجربی
علی
تجربی
نظری

این نوع تحقیقات در جستجوی کشف حقایق و واقعیت ها و شناخت پدیده ها و اشیا بوده،که مرزهای دانش بشری را توسعه می دهند و قوانین علمی را کشف می کنند.
تحقیقات بنیادی:

1)وقتگیر بوده و برای کشف مجهول نیاز به زمان طولانی دارد.

2)هزینه بر است و احتیاج به منابع مالی زیاد دارد.

3)معمولا به وسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود.

مشخصات تحقیقات پایه ای:

داده ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روشهای آزمایش، مشاهده، مصاحبه و غیره گردآوری شده و با استفاده از روشهای آماری و معیارهای پذیرفته شده مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
تحقیقات بنیادی تجربی:

اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری می شود و سپس به روش های مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته نتیجه گیری می شود.
تحقیقات بنیادی نظری:

تحقیقاتی هستند که با استفاده از زمینه و بسترشناختی و معلوماتی که توسط تحقیقات بنیادی فراهم شده برای رفع نیازمندی های بشر مورد استفاده قرار می گیرند.
تحقیقات کاربردی:

1)از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند.

2)درآمدزا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند

3)عمدتا توسط سازمانهای دولتی وخصوصی و کارخانه ها انجام می پذیرند.
مشخصات تحقیقات کاربردی:

این تحقیقات را باید تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نامید، زیرا نتایج آن مستقیما برای حل مساله به کار گرفته می شود.
تحقیقات عملی:

1)تحقیق برای رفع خاموشی برق
2)تحقیق برای رفع خرابی اتومبیل یا ماشین
3)بررسی برای تشخیص بیماری و درمان آن
4)پیدا کردن روشهای مقابله با سیل
5)یافتن علت افزایش بیکاری و راههای کاهش آن
6)کشف علل افزایش ترک خدمت کارکنان یک سازمان
مثالهایی از تحقیق عملی

خیر
بلی
خیر
خیر
گزارش تحقیق را بخوانید
شروع کنید
آیا هدف مطالعه یافتن
روابط علت معلولی بو د
آیا رابطه بوجود می آید؟
روشی که به کار رفته یا توصیفی است یا تاریخی
تحقیق یا تجربی است یا علی
تحقیق،تحقیق همبستگی است
آیا مطالعه وقایع گذشته را توصیف می کرد؟
تحقیق،تحقیق علی یا پس از وقوع است
تحقیق،تحقیق تاریخی است
آیا متغیر مستقل دستکاری شده بود
تحقیق،تجربی است
تحقیق،توصیفی است
بلی
بلی
نمایش انواع تحقیقات علمی
بلی

1)محقق در صحنه حضور ندارد و نمی تواند متغیرها را شناسایی و کنترل نماید.

2)امکان تهیه مدارک کافی برایش وجود ندارد.

3)بعضی از منابع کسب اطلاع مانند نقل قولهای سینه به سینه نمی تواند از سندیت و اعتبار برخوردار باشد.
دلایل ضعف تحقیقات تاریخی:

منابع تحقیق تاریخی
منابع دست اول:
منابعی هستند که مستقیما در ارتباط با حادثه یا پدیده قرارمی گیرند وممکن است به شکل کتبی، شفاهی، تصویری و مانند آن مشاهده شود.
منابع دست دوم:
منابعی هستند که به طور غیر مستقیم در ارتباط با حادثه قرار دارند و به اتکای منابع دست اول تهیه می شوند مانند نقل قولهای مستقیم یا غیر مستقیم.

4)منابع ساختمانی

5)منابع مادی و ابزاری

6)اسناد الکترونیکی

1)منابع مکتوب

2)منابع شفاهی

3)منابع تصویری

منابع تحقیق تاریخی:

به بررسی، نقد و ارزیابی اسناد و مدارک توسط محقق برای تائید اسناد و مدارک گفته می شود.
تعریف نقد سند:

انواع نقد سند
نقد بیرونی:
نقد درونی:
حقیقی بودن و اصالت سند مورد ارزیابی قرار می گیرد.
محتوای مطالب سند مورد بررسی قرار می گیرد.

در این نوع ازتحقیقات محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و می خواهد بداند پدیده،متغیر یا مطلب چگونه است.
مانند بررسی:

1)وضعیت کارکنان یک اداره
2)بررسی وضعیت دانش آموزان یک شهر
تحقیقات توصیفی:

1)مطالعه کتابخانه ای

2)بررسی متون

3)پرسشنامه

4)مشاهده

5)مصاحبه
در تحقیقات توصیفی از ابزار زیر استفاده می شود:

انواع تحقیقات توصیفی
زمینه یابی
موردی
تحلیلی
قوم نگاری

به مطالعه ویژگی ها و صفات افراد جامعه می پردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مانند سن، جنس، وزن و غیره مورد بررسی قرار می دهد.
تحقیق توصیفی زمینه یاب:

عبارت است از مطالعه یک مورد یا یا یک واحد و کاوش عمیق در مورد آن. برای مثال تحقیق در ویژگی ها و رفتار یک دانش آموز ناسازگار یا تیزهوش.
تحقیق توصیفی موردی یا ژرفا نگر:

به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظام دار انجام می شود. در واقع قلمرو این تحقیق را متنهای مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل می دهد.
تحقیق توصیفی تحلیل محتوا:

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می پذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست.
تحقیقات همبستگی یا همخوانی:

انواع همبستگی
همبستگی مثبت:
همبستگی منفی:
جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.
جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.

فقدان
همبستگی
1+
1-
همبستگی منفی
همبستگی مثبت
افزایش شدت همبستگی
کاهش شدت همبستگی
کاهش شدت همبستگی
افزایش شدت همبستگی
نمایش طیف و دامنه تغییر ضریب همبستگی

y
x
x
x
y
y
بدون همبستگی
همبستگی منفی
همبستگی مثبت
نمودار انواع همبستگی

اینگونه تحقیقات کشف علت ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است.
تحقیقات علی(پس رویدادی):

1)متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبتی در بروز پدیده داشته اند.

2)متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در رابطه با بروز پدیده داشته اند.

3)متغیرهای زمینه ساز که هموارکننده راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بوده اند.
در یک تحقیق علی مطلوب محقق باید سه دسته متغیر داشته باشد:

بر شناخت رابطه علت و معلولی بین متغیرها تاکید دارند و سخن از مطالعه رابطه یک سویه و تاثیر متغیر مستقل(علت) برمتغیر تابع(معلول)است.
تحقیقات تجربی:

1)کنترل

2)انتخاب تصادفی

3)تکرار آزمایش

4)قابلیت تعمیم
شرایط ضروری یک تحقیق تجربی:

1)از اصل کنترل متغیرها غفلت نکنید.
2)در انتخاب افراد نمونه به روش تصادفی اقدام کنید.
3)تاثیر اشتباهات آماری را در انتخاب نمونه و تجزیه و تحلیل داده ها به حداقل برسانید.
4)محیط آزمایش را به صورت طبیعی و عادی نگه دارید.
5)در انجام فعالیت های تحقیقاتی و مراحل کار و نتیجه گیری و تعجیل نکنید.
6)آزمایش ها را در موقعیت ها و شرایط مشابه تکرار نموده واز یکسانی نتایج اطمینان حاصل کنید.
7)از اعتباردرونی آزمایش و نیز اعتبار بیرونی آن مطمئن شوید.
نکاتی که باید رعایت شود تا تحقیق تجربی قابل تعمیم باشد عبارتند از:

1)آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی

2)آزمایش با استفاده از دو گروه(مشاهده و آزمایش)

3)آزمایش با استفاده از چند گروه

4)آزمایش با استفاده از روش تکرار آزمون
روشها و طرحهای اجرای تحقیق تجربی:

1)طرح مساله تحقیق و تعیین حدود آن

2)مطالعه ادبیات و سوابق مساله تحقیق

3)شناسایی و تحلیل مساله تحقیق

4)تعیین متغیرها و تدوین مدلهای علی مربوط به صورت نظری

5)تشریح مساله تحقیق و نگارش آن
مراحل انتخاب، تعریف و بیان مساله تحقیق:

1)کنجکاوی

2)تجارب شخصی

3)مطالعه آثار مکتوب

4)منابع شفاهی

5)متقاضیان تحقیق
موضوع تحقیق برای محقق به دلایل زیر مطرح می شود:

1)وضعیت عمومی و سپس وضعیت خاص مسئله مشخص شود.

2)زمینه ای که مسئله در آن قرار دارد معرفی شود.

3)حدود زمانی و مکانی و تشکیلاتی آن مشخص شود.

4)مسائل جانبی و احتمالی که ممکن است موجب تداخل شوند، شناسایی و مرز آنها با مساله تحقیق تعیین شود.
برای تعیین حدود مساله تحقیق باید نکات زیر رعایت گردد:

1)فرد نسبت به موضوع اشراف زیادتری پیدا می کند.
2)بر اساس آگاهی از معلومات حاصله اقدام به دوباره کاری و تکرار نخواهد کرد.
3)از روش کار دیگران آگاهی خواهد یافت.
4)به محقق کمک می کند تا متغیرهای مورد نظر در مطالعه را بهتر شناسایی و روابط علت و معلولی آنها را تبیین نماید.
5)به محقق کمک می نماید تا با استفاده از آنها و تصوراتی که از واقعیت در ذهن او شکل می گیرد، ساده تر بتواند فرضیه های تحقیق خود را تدوین کند.
دلایل مطالعه ادبیات و سوابق تحقیق:

6)استفاده از چکیده ها

7)استفاده از مجموعه مقالات

8)استفاده از روش مصاحبه

9)استفاده از آرشیوها

10)استفاده از سیستم اطلاع رسانی کامپیوتری
1)استفاده از کتابشناسیها

2)استفاده از فهرست مقالات

3)استفاده از نمایه ها

4)استفاده از کتابخانه

5)استفاده از فهرست تحقیقات
روش دستیابی به منابع و فهرست برداری از آنها:

1)استفاده از سیستم CD-ROM

2)استفاده از سیستم On-line

3)استفاده از سیستم شبکه (internet)
استفاده از سیستمهای اطلاع رسانی کامپیوتری به سه طریق صورت می گیرد:

1)علامتگذاری روی متن و حاشیه اوراق کتاب

2)خلاصه برداری از متن و نگارش آن

3)استفاده از ماشینهای حافظه دار الکترونیکی نظیر کامپیوترها
محقق برای ثبت و ضبط مطالب از روشهای زیر استفاده می کند:

1)محقق باید بررسی کند که آیا تحقیق ارزش انجام دادن دارد یا خیر.
2)محقق باید بررسی کند که آیا تحقیق از تازگی برخوردار است.
3)متغیرهای مسئله کدامند.
4)آیا تحقیق ارتباط بین متغیرها را مورد سنجش قرار می دهد.
5)آیا تحقیق انجام شدنی است.
6)آیا محقق توانایی انجام آن را دارند.
7)آیا امکانات لازم را برای انجام تحقیق را در اختیار دارد.
8)آیا علاقه و شوق انجام تحقیق را دارد.
عواملی که باید از حیث ارزش کار و عملی بودن محقق باید مورد ارزیابی قرار دهد:

1)صورت مساله را به شکل سوالی بنویسد.

2)مساله باید به طور واضح تعریف شده باشد.

3)از کاربرد اصطلاحات و واژگان ارزشی خودداری شود.

4)اصطلاحات و مفاهیم تعریف شود.

5)سوالات ویژه تحقیق نوشته شود.

در بیان مساله و تعریف آن محقق باید به نکات زیر توجه کند:

1)صورت مسئله را به شکل سوالی بنویسد.
2)مقدمه ای کلی درباره اینگونه مسایل و ضرورت انجام تحقیق مورد خود بنویسد.
3)ابعاد، ویژگیها و صفات و حدود مساله مورد مطالعه را شرح دهد.
4)ادبیات و سوابق مسئله تحقیق را بیان کند.
5)فهرست متغیرها و معرفهای مورد مطالعه را به شرحی که گفته شد ذکر کند.
6)سوالات ویژه تحقیق را فهرست کند.
7)نتایج و دستاوردهای پیش بینی شده تحقیق را اظهار کند.
روش نگارش و ارزیابی مساله تحقیق:

عبارتست از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده ها، اشیاء ومتغیرها، که محقق را در تشخیص نزدیکترین و محتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید.
تعریف فرضیه:

1)مطالعه منابع و ادبیات مربوط به موضوع جهت دار شود.
2)پژوهشگر را نسبت به جنبه های موقعیتی و معنی دار مساله پژوهش حساس تر می نماید.
3)فرضیه باعث می شود تا محقق مساله پژوهش را بهتر درک کرده و روشهای جمع آوری اطلاعات را بهتر تعیین نماید.
4)فرضیه چارچوبی را برای تفسیر اطلاعات جمع آوری شده و نتیجه گیری از آن ارائه می دهد.
نقش فرضیه در انجام تحقیق:

1)محقق به دنبال بررسی و مقایسه تفاوت تاثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر است.

2)محقق در پی مطالعه میزان همبستگی بین دو یا چند متغیر است.

3)محقق به دنبال کشف و تعیین رابطه علت و معلولی بین دو یا چند متغیر است.
مطالعه چگونگی روابط بین متغیرها در یکی از سه حالت زیر انجام می پذیرد:

R+E=
R+E>0
میزان تفاوت
=
میزان همبستگی
=
1
–
+
میزان اثر
=
R+E>0

1)فرضیه باید قدرت تبیین حقایق را داشته باشد.
2)فرصیه باید بتواند پاسخ مساله تحقیق را بدهد.
3)فرضیه باید قابلیت حذف حقایق نامرتبط با مساله تحقیق را داشته باشد.
4)فرضیه باید ساده و قابل فهم باشد.
5)فرضیه باید قابلیت آزمون داشته باشد.
6)فرضیه نباید با اصول علمی تایید شده مغایرت داشته باشد.
7)فرضیه نباید از واژه ها و مفاهیم ارزشی استفاده کند.
8)فرضیه باید به مطالعه و پژوهش جهت بدهد.
9)فرضیه باید به صورت جمله خبری باشد.
10)در یک فرضیه خوب اصطلاحات و واژه های اختصاصی تعریف می شوند.
ویژگی های یک فرضیه خوب:

شماره ردیف
شرح سوال
بلی
خیر
ملاحظات
آیا فرضیه قدرت سنجش و تبیین حقایق را دارد؟
آیا نتیجه حاصل از آزمون فرضیه پاسخ مساله را خواهد داد؟
آیا از تداخل مسائل و فرضیه های دیگر در آن جلوگیری شده است؟
آیا صورت فرضیه ساده و قابل فهم است؟
آیا فرضیه قابلیت آزمون پذیری را دارد؟
آیا مفاهیم ومتغیرهای فرضیه تبدیل به تعاریف عملیاتی شده است؟
آیا فرضیه با حقایق و قوانین مسلم علمی مغایرت ندارد؟
آیا از کاربرد وا‍‍‍‍‍‍‍‍ژه ها و مفاهیم ارزشی پرهیز شده است؟
آیا فرضیه به صورت جمله خبری بیان شده است؟
آیا واژه ها و اصطلاحات اختصاصی تعریف شده است؟
آیا تمام فرضیه های مورد نیاز تحقیق تدوین شده است؟
آیا فرضیه های تدوین شده در راستای تحقیق قرار داشته و با یکدیگر هماهنگی دارد؟
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
ارزیابی فرضیه تحقیق

عبارتست از کلیه عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص دارای یک یا چند صفت مشترک باشند.
تعریف جامعه آماری:

عبارتست از برآورد پارامترهای جامعه بر اساس شاخص های آماری.
استنباط آماری:

نمونه عبارتست از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند.
تعریف نمونه:

انواع نمونه
نمونه های احتمالی:
نمونه های غیر احتمالی:
در این نمونه ها که به نمونه های اتفاقی و نیز تصادفی مشهورند اصل شانس برابر برای انتخاب جامعه جهت عضویت در نمونه رعایت می گردد.
این نمونه ها بر اساس رعایت اصل شانس برابر برای افراد جامعه انتخاب نمی گردد، بلکه با نظر محقق برگزیده می شود.

انواع نمونه های احتمالی
1)نمونه های احتمالی ساده
2)نمونه گیری احتمالی طبقه بندی شده
3)نمونه گیری گروهی یا خوشه ای
4)نمونه گیری مکانی
5)سایر نمونه گیری ها
1)نمونه گیری های مادر یا پایه
2)نمونه برداری چند درجه ای
3)نمونه مختلط

این نمونه بر اساس این اصل انتخاب می شود که کلیه افراد جامعه مورد مطالعه متجانس بوده و مشابهت دارند یا در واقع افراد جامعه یکدست هستند.
نمونه های احتمالی ساده:

روشهای انتخاب حجم نمونه
استفاده از قرعه کشی
استفاده از جدول اعداد تصادفی
استفاده از روش منظم یا سیستماتیک

1)مهره یا شماره هر فرد نمونه را که از کیسه خارج کرد پس از یادداشت کردن آن باید به کیسه برگرداند.

2)برای انتخاب افراد بعدی، شماره مربوط به افراد انتخاب شده قبلی از کیسه بیرون آید و در چنین شرایطی باید آن را پوچ تصور کرد.
نکاتی را که در استفاده از قرعه کشی باید رعایت نمود:

جدولهای اعداد تصادفی به وسیله کامپیوترهایی که ارقام را به طور اتفاقی تنظیم می کنند، تهیه می شود.
استفاده از جدول اعداد تصادفی:

1)جدول اعداد اتفاقی شرکت رند

2)کیمیسیون تجارتی ایالتی

3)جدول کندال و اسمیت

انواع جدول اعداد تصادفی:

محققی می خواهد از بین افراد یک جامعه دانشجویی 500 نفری نمونه ای به تعداد 50 نفر را به روش منظم یا سیستماتیک انتخاب کند.
مثالی از نمونه گیری منظم یا سیستماتیک:

10
500
عدد ثابت فاصله بین دو نمونه=k
حجم یا تعداد جامعه=N
حجم یا تعداد نمونه=n
N
n
K=
=
50
=
10+6
=
16

افراد جامعه با توجه به صفات درون گروهی خود به طبقات مختلفی تقسیم می شوند و افراد نمونه به تناسب از بین تمامی طبقات انتخاب می گردند.
نمونه گیری احتمالی طبقه بندی شده:

1)صفات متمایزکننده افراد جامعه را مشخص کند (سن،جنس،شغل و …).
2)بر اساس صفت یا صفات موردنظر جامعه را طبقه بندی کند.
3)جدول توزیع افراد جامعه را بین هر یک از طبقات تهیه کند.
4)نسبت درصد و سهم هر یک از طبقات را در کل جمعیت جامعه محاسبه نماید.
5)با توجه به سهم هر طبقه در جامعه نسبت درصد و سهم آن طبقه را در افراد نمونه نیز معین کند.
6)با استفاده از روش نمونه گیری اتفاقی ساده تعداد افراد نمونه هر طبقه را از بین کل افراد همان طبقه انتخاب نماید.
برای انتخاب نمونه در چنین جوامعی محقق باید نکات زیر را رعایت کند:

نمونه گیری خوشه ای عبارت است از انتخاب واحد تحلیل و به عبارتی واحد اصلی مطالعه از طریق طی چند مرحله نمونه گیری پیوسته.
نمونه گیری گروهی یا خوشه ای:

امکان تعیین چهارچوبی برای جامعه آماری وجود نداشته باشد و محقق نتواند نمونه مورد نیاز را به روشهای احتمالی ساده یا طبقه بندی شده انتخاب کند.
کاربرد نمونه گیری گروهی یا خوشه ای:

1)چهارچوب جامعه آماری در اختیار نباشد یا تهیه آن زمان و هزینه زیادی را طلب کند.

2)به لحاظ گستردگی جغرافیایی واحدهای تحلیل و مطالعه، امکان گردآوری اطلاعات نباشد.
نمونه گیری خوشه ای و چند مرحله ای برای زمانی مناسب است:

این روش بیشتر برای مطالعه پدیده ها و ویژگی های مکان ها و نواحی جغرافیایی مورد استفاده قرار می گیرد.
نمونه گیری مکانی:

1)نمونه نقطه ای

2)مساحتی یا قطعه ای

3)نمونه خطی
انواع مختلف واحدهای نمونه نمونه گیری مکانی:

اینگونه نمونه‏گیری‏ها برای جوامع بزرگ که در بعد زمانی دارای تحقیقات و بررسی های تکراری هستند مناسبت دارد.
نمونه‏گیری‏های مادر یا پایه:

1)باید از معنادار بودن و اعتبار آن به عنوان نماینده یک جامعه بزرگتر اطمینان حاصل کرد.

2)نمونه مادر باید دائما زیر نظر و کنترل بوده و بهنگام شود.

مشخصات نمونه گیرهای مادر

اطلاعات مورد نیاز را به طور کامل از نمونه اصلی برگزیده شده نمی توان کسب نمود و محقق ناچار است از درون نمونه مزبور نمونه فرعی و کوچکتری را برگزیند.
نمونه برداری چند درجه ای

نمونه‫‫ای است که در مراحل مختلف تشکیل آن روشهای متفاوت به کار می‫رود.
نمونه مختلط

نمونه‫های غیر احتمالی
1)نمونه‫گیری سهمیه‫ای
2)نمونه‫گیری اتفاقی
3)نمونه وضعی
4)نمونه موردی

روشهای نمونه‫گیری:
1)استفاده از تخمین شخصی
2)استفاده از تکنیکها و روشهای آماری

1)حجم و اندازه جامعه باید مد نظر قرار گیرد.

2)میزان تجانس جامعه یا پراکندگی صفت یا صفات در جامعه.

3)امکانات، مقدورات و زمان.
در تخمین حجم نمونه بوسیله تخمین شخصی نکات زیر باید رعایت گردد:

در تحقیق همبستگی حداقل حجم نمونه 30نفر

در تحقیق علی و آزمایشی حداقل حجم نمونه 15 نفر

در تحقیق توصیفی زمینه‫یاب و پیمایشی حداقل حجم نمونه 100 نفر
حد نصابهای نمونه که محقق باید رعایت کند:

دربرآورد حجم نمونه بوسیله بوسیله آماری از فرمول زیر استفاده خواهد شد:
اندازه متغیر در توزیع طبیعیz=t
درصد توزیع صفت در جامعه=p
درصد افرادی که فاقد آن صفت در جامعه هستند=q
تفاضل نسبت واقعی صفت در جامعه با میزان تخمین محقق برای وجود آن صفت=d

حجم نمونه برای صفات کمی:

مقدار t یا z از جدول زیر استخراج می شود:
شماره ردیف
درصد احتمال صحت گفتار
مقدار T
1
2
3
4
5
6
3/68%
95%
5/95%
99%
7/99%
9/99%
1
96/1
2
58/2
3
29/3

مثال
تعداد نمونه مورد نیاز را در جامعه ای که صفت x به نسبت 70% پراکنده است،با سطح اطمینان 95% و احتمال خطای 5%محاسبه کنید.
322 =

فرمولهای دیگر برای تعیین حجم نمونه:

ابزار اندازه‫گیری وسایلی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز تحقیق خود را گردآوری، ثبت و کمی نماید.
ابزار اندازه‫گیری:

طبقه‫بندی ابزار اندازه‫‫گیری
1)استاندارد یا میزان شده
2)محقق ساخته

1)جنبه‫های مختلف آنها بخوبی تعریف شده و راهنمای اجرا، روش‫های کار و وقت مشخصی دارند.

2)روش‫های نمره‫گذاری به دقت مشخص شده است.

3)اعتبار و پایایی آنها از طریق تجارب زیاد مورد تائید قرار گرفته است.
ابزارهای اندازه‫گیری دارای ویژگی‫ها و صفات زیر هستند:

7)نقشه گنگ و کروکی

8)آزمونهای پیشرفت تحصیلی

9)آزمون استعداد

10)آزمون هوش

11)رغبت سنج

12)آزمون فرافکن
1)پرسشنامه

2)کارت مصاحبه

3)کارت مشاهده

4)نظر سنج

5)فیش

6)فرم
انواع ابزارهای گردآوری اطلاعات:

1)مقیاسهای اسمی یا عددی

2)مقیاسهای ترتیبی

3)مقیاسهای فاصله‫ای

4)مقیاسهای نسبی
مقیاسهای اندازه‫گیری:

این نوع مقیاسها پایین‫ ترین سطح دقت را دارند و به وسیله آنها فقط می‫توان بود یا نبود صفتی را سنجید.
گزینه‫های متغیر چند ارزشی دین
مقیاسهای اسمی:
مسلمان
مسیحی
یهودی
زرتشتی
بلی
بلی
بلی
بلی
خیر
خیر
خیر
خیر

با این مقیاسها می توان علاوه بر تشخیص وجود یا عدم وجود صفت، نسبت به سنجش شدت و ضعف آن نیز اقدام کرد.
مقیاسهای ترتیبی :

علاوه بر دارا بودن صفات مقیاسهای اسمی و ترتیبی؛ دارای این وی‍ژگی است که می تواند فواصل بین نمرات را نیز مشخص کند یا به عبارتی آن را کمی نماید.
مقیاسهای فاصله‫ای:

مقیاس نسبی مقیاس فاصله‫ای است با این تفاوت که این مقیاس دارای نقطه صفر مطلق است که به عنوان مبداء سنجش مورد استفاده قرار می‫گیرد.
مقیاسهای نسبی:

1)بوگاردوس

2)لیکرت

3)گاتمن
انواع طیف:

در این طیف سه وضعیت با هفت درجه وجود دارد که فرد می تواند تمایل یا عدم تمایل خود را نسبت به فرد یا موضوعی در یکی از درجات طیف مشخص کند.
طیف بوگاردوس:
تمایل کامل
(پذیرش)
تمایل متوسط
عدم تمایل
(انزجار)

این طیف از پنج قسمت مساوی تشکیل شده و محقق متناسب با موضوع تحقیق تعدادی گویه در اختیار پاسخگو قرار می‫‫دهد تا گرایش خود را درباره آن مشخص نماید.
طیف لیکرت:
کاملا مخالف
مخالفم
بی نظر
موافق
کاملا موافق

شماره گویه
گویه یا عبارت
کاملاموافق5
موافق
4
بی‫نظر
3
مخالف
2
کاملا مخالف
1
1
کودکان سبب نزدیکی زن و شوهر به همدیگر می شود
2
آموزش نحوه انجام کارها به کودکان لذتبخش است
3
کودکان نیازمندند که برخی از خبائثهای طبیعی آنان درمان شود
4
مادری که فرزندان خردسال دارد کمبود هم صحبتی با بزرگسالان را احساس می کند
5
روی هم رفته بچه ها بیشتر نعمتند تا زحمت
6
غالبا دشوار است که انسان خونسردی خود را در مقابل بچه ها حفظ کند
طیف لیکرت

این طیف محقق را قادر می‫سازد که از روی نمره پاسخگو با دقت و با حداکثر ده درصد خطا در کل نمونه، بتواند عبارات مورد تایید پاسخگو را دریابد.
طیف گاتمن:

عبارات
1
2
3
4
5
شماره
پاسخگویان
ازدواج
همبازی
همسایگی
همکاراداری
میهمان در شهر
مجموع
نمرات
(بلی‫ها)
بلی
بلی
بلی
بلی
بلی
خیر
خیر
خیر
خیر
خیر
×
×
×
×
×
1
2
×
×
×
×
×
3
×
×
×
×
×
4
×
×
×
×
×
5
×
×
×
×
×
طیف گاتمن
5
4
3
2
1

منظور از روایی این است که محتوای ابزار یا سوالات مندرج در ابزار دقیقا متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد.
روایی ابزار سنجش:

عبارتست از اینکه اگر یک وسیله اندازه‫گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد نتایج مشابهی از آن حاصل شود.
پایایی ابزار سنجش:

4)تغییر شرایط و زمینه‫های اجرای پرسشگری

5)وضعیت ظاهری و درونی ابزار

6)عدم تناسب مراحل مختلف فرآیند تحقیق
1)تعریف نشدن اصطلاحات

2)عدم توجیه پرسشگران

3)عدم تجانس و همگونی پاسخگویان

عوامل زیر بر پایایی و روایی ابزار سنجش تاثیر منفی دارند:

1)استفاده از روشهای دوگانه و موازی

2)استفاده از روش مقایسه با معیار

3)استفاده از روش پیش آزمون
محققین برای اطمینان از روایی و پایایی ابزار از روشهای زیراستفاده می‫کنند:

1)آگاهی از صفات جامعه مورد مطالعه
2)برآورد حجم نمونه یا ارزیابی تعداد نمونه‫های در نظر گرفته شده
3)اصلاح روش گردآوری اطلاعات
4)اصلاح ابزار سنجش
5)اصلاح روش استخراج،طبقه بندی و تجزیه و تحلیل
6)اطلاع از پاسخهای مورد انتظار
7)اصلاح روشهای مصاحبه و مشاهده
فواید پیش‫آزمون

استفاده از فیش
استفاده از فیش
استفاده از فیش
استفاده از فیش
روش ترکیبی
روش
آزمون
روش
پرسشنامه
روش
مصاحبه
روش
مشاهده
روش صوتی
تصویری
روشهای میدانی
روشهای کتابخانه‫ای
روشهای گردآوری اطلاعات
روش ترکیبی

1)آشنایی با نظامها و سیستمهای طبقه‫بندی کتابخانه‫ها.
2)آشنایی با شیوه جستجو یا منبع مورد نیاز در کتابخانه.
3)آشنایی با آیین‫نامه‫ها و مقررات خاص کتابخانه.
4)عضو شدن در کتابخانه جهت ارائه خدمات به محقق.
5)کتابخانه علاوه بر تامین کتاب، سرویس و خدمات جانبی را نیز ارائه می‏دهد.
6)کتابداران ماموریت راهنمایی متقاضیان را دارند.
7)محقق ملزم به رعایت آداب و ضوابط حاکم بر کتابخانه است.

چند نکته درباره کتابخانه‫ها

1)کتابخانه‫های باز

2)کتابخانه‫های بسته

3)کتابخانه‫های نیمه باز
انواع کتابخانه از نظر دسترسی محقق به منابع:

7)نشریه‫های رسمی دولتی

8)اسناد شخصی و خصوصی

9)مطبوعات

10)آمارنامه‫ها

11)اسناد صوتی و تصویری
1)کتاب

2)مقاله‫ها و مجلات

3)میکرو فیلم و میکرو فیش

4)دیسکها و دیسکتهای کامپیوتری

5)اسناد اصل

6)اسناد دولتی
انواع اسناد در مطالعات کتابخانه‫ای:

5)تصاویر ماهواره‫ای

6)عکسهای هوایی

7)فیلم‫ها

8)گرافیک‫ها

1)نقاشی‫ها

2)کروکی‫ها

3)طراحی‫ها

4)عکس‫های معمولی
انواع گوناگون اسناد تصاویری:

1)فیش

2)جدول و فرم

3)پرسشنامه استخراج اطلاعات

4)نقشه و کروکی
ابزارگردآوری اطلاعات در روش کتابخانه‫ای:

1)بخش اطلاعات مربوط به منبع یا اثری که اطلاعات از آن گرفته می شود.

2)بخش اطلاعات درباره موضوع مورد مطالعه و متن ثبت شده در فیش.

3)بخش اطلاعات در مورد فیش.

4)بخش ثبت یا الصاق متن.
بخش‫های هر فیش:

این ابزارها برای استخراج داده‫های آماری و اطلاعات کمی و غیرکمی از آمارنامه‫ها، کتابها، بایگانی‫ها و سایر منابع، مورد استفاده قرار می‫گیرد.
جدول و فرم:

کد
عنوان منبع(کتاب)
نام مولف
نام مترجم
شماره
جلد
شماره چاپ
ناشر
مکان
نشر
زمان
نشر
توضیحات
نمونه جدول کدگذاری منابع

نام استان
تعداد مدارس
ابتدایی
تعداد دانش آموز
پسر
تعداد دانش آموز
دختر
جمع کل
دانش آموزان
تعداد قبولی
تعداد مردودی
کل کشور
استان
استان
استان
فرم گردآوری اطلاعات

نوعی خاصی از ابزارهاست که حاوی تعداد سوال در مورد یک مساله یا موضوع است که پاسخ سوالات از طریق سوابق و پرونده‫ها و منابع مربوط به مساله یا موضوع تحقیق بدست می‫آید.
پرسشنامه استخراج اطلاعات:

نام کشور
……………………………
تاریخ پیدایش…………………….
موقعیت جغرافیایی………………………..
نوع حکومت……………………………..
دین……..
مذهب………………………….
نژاد…………………..
جمعیت کشور………………………………
وسعت………………………………………..
پیدایش کشور چگونه بوده است؟
از قدیم وجود داشته
کشور ما تجزیه شده است
سایر با ذکر نام
اگر کشور دارای قدمت تاریخی نبوده استقلال آن چگونه انجام پذیرفته است؟
دخالت کشورهای دیگر
ضعف حکومت مرکزی
عدم تجانس با بدنه کشور مادر
بالا بودن نسبت جمعیت و کشور مادر
نقش رهبران سیاسی منطقه‫ای
سایر با ذکر نام
موقعیت کشور چگونه است؟
از مرکز کشور مادر فاصله داشته و در حاشیه آن قرار دارد
در همسایگی آن کشورهایی هستند که با آن تجانس فرهنگی و قومی و مذهبی دارند
از نظر ساخت و توپو گرافیک با کشورهای همسایه تناسب دارند
از موقعیت ژئوپلیتیکی ارزشمندی در مسائل جهانی و منطقه‫ای برخوردار است
نمونه فرضی فرم پرسشنامه

به روشهایی اطلاق می‫شود که محقق برای گردآوری اطلاعات ناگزیر است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط، اطلاعات مورد نظر خود را گردآوری کند.
روشهای میدانی:

1)سوالات باز

2)سوالات بسته

3)سوالات ترکیبی

4)سوالات تعاقبی
انواع سوالات پرسشنامه:

سوالاتی هستند که پاسخگو را محدود به انتخاب پاسخ‫های از پیش طراحی شده نمی‫کند بلکه محقق دست پاسخگو را باز می‫گذارد تا هر چه در رابطه با پاسخ لازم می‫داند، ارائه دهد.
سوالات باز:

سوالاتی هستند که محقق بر اساس پاسخ‫های فرضی تنظیم می‫کند و پاسخگو از بین آنها پاسخ مورد نظر آن را انتخاب نموده علامت می‫زند.
سوالات بسته:

انواع سوالات بسته
سوالات دو گزینه‫ای
سوالات چند گزینه‫ای
سوالات طیفی یا درجه‫بندی
سوالات ترتیبی
سوالات لفظی
سوالات مقایسه‫ای

پرسشنامه‫هایی هستند که حاوی سوالات گوناگون می‫باشند که از دو گروه سوالات باز و بسته تشکیل شده‫اند.
سوالات ترکیبی:

1)از درج سوالات غیر ضروری و خسته‫کننده پرهیز نماید.
2)اصل اختصار و رسایی بیان را در نظر داشته باشد.
3)مجموعه سوالات مربوط به یک متغیر را یک بعد مساله تحقیق را به ترتیب در کنار یکدیگر قراردهد.
4)در شروع پرسشنامه از سوالات ساده و انگیزه‫ساز استفاده نماید.
5)هر پرسشنامه‫ای نیاز به به راهنمایی دارد که هم پرسشگران و هم پاسخگویان با مطالعه آن نسبت به تکمیل پرسشنامه توجیه و ارشاد شوند.
6)در آغاز پرسشنامه به مشخصات پاسخگو اشاره شود.
7)در آغاز پرسشنامه طی برگی جداگانه اهداف و مقاصد تحقیق برای پاسخگو بیان شود.
8)محقق باید به پاسخگو اطمینان دهد که اطلاعات مندرج در پرسشنامه محرمانه باقی خواهد ماند.
9)حساسیت برانگیز نباید مطرح شود یا اگر ضرورت ایجاب می‫نماید، باید به گونه‫ای غیر مستقیم در پرسشنامه درج گردد.
10)از بیان پرسشهایی که جهت‫دهنده و هدایت کننده است، باید پرهیز شود.
11)در پرسشنامه‫های مسبتا طولانی، محقق نباید سوالات کلیدی و اصلی را در پایان قرار دهد.
12)محقق باید ظاهر پرسشنامه را جذاب نماید.
نکاتی را که محقق در تنظیم پرسشنامه باید رعایت کند عبارتند از:

این سوالات معمولا به صورت پی‫درپی و مرتبط با یکدیگر مطرح می‫شوند.
سوالات تعاقبی:

1)دارای تحصیلات کافی در حد انجام پرسشگری باشند.
2)از تجربه لازم برخوردار باشند.
3)از هوش، زیرکی و فراست لازم برخوردار باشند.
4)دارای سرعت عمل کافی برای انجام فعالیتهای پرسشگری باشند.
5)زبان مردمی را که پاسخگو هستند بفهمند یا بتوانند بخوبی تکلم کنند.
6)قدرت برقراری روابط دوستانه و صمیمی با افراد را داشته باشند.
7)معتقد به آداب اجتماعی و عامل به آن باشند.
8)با مفاهیم اولیه روش تحقیق علمی آشنا باشند.
9)آموزش لازم را درباره طرح تحقیق، اهداف پرسشنامه و روش تکمیل آن دیده باشند.

پرسشگران باید از ویژگی‫های زیر برخوردار باشند:

1)روش اجرا ی پرسشنامه

2)پیش‫بینی مرجع و مرکز هدایت کننده و ناظر

3)پیش‫بینی نحوه ورود به میدان و محیط پرسشگری

4)پیش‫بینی اقدامات بعد از مرحله پرسشگری
برنامه‫ریزی و اجرای پرسشنامه:

1)تکمیل پرسشنامه توسط پرسشگر

2)تکمیل پرسشنامه به وسیله پاسخگو

3)تکمیل پرسشنامه از طریق ارتباط تلفنی

4)ارسال پرسشنامه با پست
روش اجرای پرسشنامه:

1)روی پاکت آدرس گیرنده و فرستنده به طور کامل نوشته شود.

2)پرسشنامه و راهنمای آن در پاکت قرار داده شود.

3)برای سهولت کار عودت پرسشنامه تکمیل شده، پاکت تمبرزده‫ای که روی آن آدرس محقق نوشته شده ضمیمه کند.

4)در صورت امکان نامه جداگانه یا کارت یا نشانه‫ای یادگاری به عنوان هدیه برای پاسخگو بفرستد.

در روش ارسال پرسشنامه از طریق پست باید نکات زیر رعایت شود:

خلاصه نهایی پاسخها را فراهم سازید
داده‫ها را برای تجزیه و تحلیل آماده نمایید
اولین نامه یادآوری را به کسانی که پاسخ نداده‫اند پست نمایید
پرسشنامه ها، نامه‫های همراه و پاکتهای پاسخ را درون پاکت بیرونی قرار دهید
پاکتهای برگشت را تهیه نموده آدرس خود را نوشته و تمبر الصاق نمایید
برچسبهای آدرس و شماره سریال را تهیه کرده و آنها را به پاکت بیرونی الصاق نمایید

پرسشنامه‫ها و نامه‫ها همراه را تهیه کنید
شماره سریال را از برچسبها به پرسشنامه‫ها و نامه‫های همراه وارد کنید
پاکت بیرونی را بسته و تمبر الصاق نمایید
پست کنید
اولین نامه یادآوری را به کسانی که پاسخ نداده‫اند پست نمایید
پرسشنامه تکمیل شده را بر اسا شماره سریال ثبت نمایید
آغاز

1)قبل از ورود و برقراری ارتباط با پاسخگویان.
2)در هنگام ورود و شروع پرسشگری باید آداب و احترامات لازم را مراعات کنند.
3)توضیحات لازم درباره تحقیق، اهداف، نتایج و بویژه تاثیراتی که بر جامعه خواهد داشت، ارائه دهند.
4)از محفوظ ماندن اطلاعات و داده‫ها به آنها اطمینان بدهند.
5)اعتماد و همکاری پاسخگویان را جلب کنند.
6)خود را با شرایط فردی و محیطی پاسخگویان هماهنگ کرده.
7)ازهمکاری پاسخگویان و نیز مقامات و مسئولین موسسه و مقامات محلی تشکر کنند.
پیش بینی نحوه ورود به میدان و محیط پرسشگری:

1)گردآوری و تمرکز پرسشنامه‫ها.
2)بازنگری پرسشنامه‫های تکمیل شده.
3) بسته‏بندی و انتقال پرسشنامه‫ها از شهرها و استانها.
4)ارسال پرسشنامه‫ها به گروه کدگذار برای بررسی و کدگذاری.
5)ارسال نامه‫های تشکر برای افراد.
6)پرداخت حق الزحمه‫ها و هدایای مربوط به پرسشگران.
پیش‏بینی اقدامات بعد از مرحله پرسشگری:

1)تمایل شدید پاسخگو به دادن پاسخهای مشابه.

2)هاله‫افکنی یک رفتار بر سایر رفتارها.

3)تمایل به استفاده از حد متوسط مقیاسها.

4)بروز اشتباه در ثبت داده‫ها در پرسشنامه.
ملاحظات مربوط به پرسشگری:

1)با پرسشنامه اطلاعات وسیع و حجیمی را با سرعت زیاد گردآوری می‫کنند.
2)به زمان کمتری برای پاسخگویی و تکمیل نیاز دارد.
3)هزینه‫های آن نسبتا پایین است.
4)افراد زیادتری را می‫توان مورد پرسش قرار داد.
5)امکان تبدیل داده‫ها به کمیت و سپس تجزیه و تحلیل و سنجش همبستگی گوناگون بین آنها را می‫دهد.
نقاط قوت پرسشنامه:

1)این روش برای مطالعات عمیق کارآمد نیست.
2)احتمال بازنگشتن پرسشنامه زیاد است.
3)احتمال عدم درک مفاهیم و محتوای سوالات و بروز ابهام برای پاسخگو وجود دارد.
4)امکان خطا و اشتباه وجود دارد که باعث کاهش درجه اعتبار و اعتماد این روش می‫شود.
نقاط ضعف پرسشنامه:

روشی است که اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق ارتباط مستقیم بین پرسشگر یا محقق با پاسخگو گردآوری می‫شود.
مصاحبه:

1)مصاحبه نباید برای تندرستی و مناعت طبع مصاحبه‫شونده تهدیدی به حساب آید.
2)مصاحبه‫گر باید مصاحبه‫شونده را از اهداف مصاحبه آگاه کند.
3)مصاحبه‫گر باید تلاش خود را به کار برد تا اعتماد مصاحبه‫شونده را جلب نماید.
4)مصاحبه‫شونده باید از روش ثبت و ضبط داده‫ها مطلع باشد.
5)مصاحبه‫گر باید تلاش کند تا جو حاکم بر محیط مصاحبه صمیمانه، دوستانه و شوق‫انگیز باشد.
6)مصاحبه‫کننده باید در جریان مصاحبه هوشیاری و زیرکی و بی‫تفاوتی خود را نسبت به مسائل مطرح شده حفظ کند.
7)مصاحبه‫کننده باید از دادن پاسخ مستقیم و صریح که مبین عقیده‫اش در خصوص مورد سوال مصاحبه‫شونده باشد، پرهیز کند.

مصاحبه‫گر در جریان مصاحبه باید به نکات زیر توجه کند:

1)ابزار استاندارد شده

2)ابزار محقق ساخته یا غیر استاندارد
ابزار سنجش مصاحبه:

این ابزار که روایی و پایایی آنها تائید شده و حاوی تعدادی سوال برای مطالعات خاص است؛ این ابزار کار تحقیق را ساده‫تر می‫سازد.
ابزار استاندارد شده:

این ابزار در صورت نبودن ابزار میزان شده و استاندارد به کار گرفته می‫شود.
این سوالات را محقق طراحی، تعریف، سازماندهی می‫کند یا می‫سازد که باید از روایی و پایایی لازم برخوردار باشند.
ابزار محقق ساخته یا غیر استاندارد:

1)مصاحبه منظم

2)مصاحبه نامنظم
انواع روشهای مصاحبه:

1)از روایی و پایایی ابزار سنجش مطمئن شود.
2)شرایط مساوی را از هر حیث برای مصاحبه‫شوندگان رعایت نماید.
3)سعی کند از ابزارهای کمکی برای ثبت و نگهداری اطلاعات استفاده کند.
4)همانند روش پرسشنامه باید مصاحبه‫گران در دوره توجیهی شرکت نمایند.
5)محقق بهتر است ابزار سنجش را قبلا تست نماید.
6)برای ورود به میدان و صحنه مصاحبه باید پیش‫بینی‫های لازم صورت پذیرد.
ملاحظات اجرایی در روش مصاحبه:

1)برای مطالعات عمیق، ژرفانگر و موردی روش مناسب است.
2)برای مطالعه افراد جامعه‫ای که سواد لازم را ندارند بسیار مفید است.
3)مصاحبه باعث می شود که مصاحبه‫شونده یا پاسخگو بخوبی نسبت به اهداف و اغراض و مقاصد پرسشها و نیز تحقیق آگاه شود.
4)محیط مناسب و فضای صمیمانه‫ای بین مصاحبه‫گر و مصاحبه‫شونده فراهم می‫شود.
5)مصاحبه باعث می‫شود که پاسخگو یا مصاحبه شونده اندیشه‫اش را با آزادی و علاقه زیادتری بیان کند.
محاسن روش مصاحبه:

1)این روش وقتگیر و پر خرج است و زمان زیادی را طلب نموده.
2)اطلاعات بدست آمده از طریق روش مصاحبه را نمی‫توان همانند روش پرسشنامه به جامعه بزرگتری تعمیم داد.
3)قابلیت تعبیر و تفسیر اطلاعات بویژه در مصاحبه آزاد پایین است.
4)به مصاحبه‫گران مجرب و کارآزموده نیاز است.
5)تماسهای شخصی که بین مصاحبه‫کننده و مصاحبه‫شونده برقرار می‫شود باعث توسعه روابط عاطفی می‫گردد.
معایب روش مصاحبه:

1)ابزار استاندارد

2)ابزار محقق ساخته
ابزار مشاهده:

1)طرحهای مشاهده کنترل نشده
2)طرحهای مشاهده کنترل شده
3)طرح مشاهده مشارکتی
4)طرح مشاهده غیر مشارکتی
5)طرح مشاهده فردی
6)طرح مشاهده گروهی یا جمعی
7)طرح و مشاهده علنی
8)طرح و مشاهده غیر علنی
انواع روشهای مشاهده:

از یادداشتهای خود،داده‫ها را برای تجزیه و تحلیل آماده نمایید
بلافاصله بعد از رخداد از مشاهده خود یادداشت بردارید
همدم و سازگار آنان شوید؛ خود را ناپیدا سازید تا در جو و طرز کار عادی آنها مداخله ننمایند
جدول مشاهده را تهیه کنید
برای مشاهده اجازه کسب کنید
خود را به اشخاصی که رفتار آنها را مورد مشاهده قرار خواهید داد، معرفی کنید
مشاهده را انجام دهید
از علامتهایی که گذاشته‫اید ، داده‫ها را برای تجزیه و تحلیل تهیه نمایید

1)بهترین روش در بین سایر روشهای گردآوری اطلاعات است.
2)حجم اطلاعات وسیع‫تری به دست محقق می‫رسد.
3)این روش برای شناخت افرادی که قادر به بیان وضعیت خود از طرق دیگری نیستند، نظیر کودکان، بیماران روانی روش مناسبی است.
4)این روش می‫تواند به عنوان روش کنترلی برای سایر روشهای گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد.
5)کار جمع‫آوری واقعی‫تر اطلاعات و فهم مستقیم رفتارها و رویدادها با این روش بیشتر امکان پذیر است.
6)در مشاهده بویژه اگر غیر علنی باشد،مقاومت و جدل و ممانعت احتمالی بر سر راه گردآوری اطلاعات وجود ندارد.
محاسن روش مشاهده:

1)در جامعه‫ای محدود در مطالعات موردی کاربرد دارد و برای مطالعات وسیع‫تر متناسب نیست.
2)امکان ثبت فوری مشاهدات مقدور نیست.
3)وجود محقق و مشاهده‫گر باعث می‫شود که شرایط عادی و طبیعی آن تغییر نماید.
4)مشاهده برای تحقیقات تداومی روشی مقرون به صرفه نیست.
5)محدودیت قلمرودید مشاهده‫گر مانع از این می‫شود که تمام صحنه و میدان را مشاهده کند.
محدودیتهای روش مشاهده:

اختصاص دادن شماره یا عددی خاص به هر یک از اقلام مندرج ابزار گردآوری اطلاعات اعم از صفحات، سوالات، گزینه‫ها وغیره است تا به کمک آن امکان انتقال اطلاعات به کامپیوتر فراهم آید.
منظور از کدگذاری:

1)پرسشنامه
2)منطقه و ناحیه
3)صفحات
4)سوالات
5)گزینه‫ها
6)ستون کد پاسخ ها
آنچه باید محقق در زمان طراحی پرسشنامه و قبل از اجرای عملیات میدانی کدگذاری نماید:

استخراج داده‫ها
استخراج داده‫ها به شیوه دستی
استخراج داده‫ها به شیوه ماشینی
سوالات باز
سوالات بسته
سوالات باز
سوالات بسته

1)به هدف و فرضیه‫ها و سوالات ویژه تحقیق توجه داشته باشد.
2)پاسخهای خلاصه شده باید از یکدیگر متمایز بوده و تداخل نداشته باشند.
3)عنوان کلی‫تر در بر گیرنده عناوین جزئی‫تر بوده پاسخی ازقلم نیفتد.
4)گزینش عناوین کلی آنقدر وسیع و فراگیر نباشد.
5)فراوانیهای عناوین جزئی را با همدیگر جمع کند و مجموع را به عنوان کلی درنظر بگیرد.
درامر خلاصه‫سازی پاسخها، محقق باید به نکات زیر توجه داشته باشد:

شماره
ردیف
شرح پاسخهای مربوط به سوال شماره
شماره پرسشنامه‫ها
فراوانی
درصد توزیع
استخراج سوال باز

شماره ردیف
سوال
شرح سوال
بلی
خیر
آیا سواد دارید
آیا شاغل هستید
1
2
نمونه جدول استخراج مرحله اول پاسخهای سوالات دو گزینه‫ای(بسته)

انواع شیوه‫های تجزیه و تحلیل داده‫ها
1)تجزیه و تحلیل کیفی
2)تجزیه و تحلیل کمی

1)در تجزیه و تحلیل داده‫های تحقیق کیفی که در واقع تنها روش و موثرترین روش تجزیه و تحلیل است.

2)در کنترل نتایج تحلیلهای آماری.

3)در مطالعات مقدماتی طرحهای تحقیق به منظور سازماندهی کار و تعریف مساله، فرضیه‫ها و مانند آن.
تحلیل منطقی و عقلانی در موارد زیر کاربرد موثر دارد:

1)تجزیه و تحلیل با استفاده از آمار توصیفی

2)تجزیه و تحلیل با استفاده از آمار استنباطی
شیوه تجزیه و تحلیل کمی:

مفاهیمی از قبیل:

1)جدول توزیع فراوانی و نسبتهای توزیع.

2)نمایش هندسی و تصویری توزیع.

3)اندازه‫های گرایش به مرکز.

4)اندازه‫های پراکندگی.
آمار توصیفی:

1)روش هیستوگرام یا نمودارهای ستونی ساده و ترکیبی.
2)روش پلی کون یا نمودارهای چند ضلعی ساده و ترکیبی.
3)روش منحنی برای داده‫های تراکمی و تجمعی.
4)روش قطاعی یا شعاعی و دایره‫ای ساده و ترکیبی.
5)روش نمودار مثلثی.
6)روش منحنی نمایش سریها%ی زمانی.
7)روش نمایش فضایی و پراکندگی پدیده در فضا.
روشهای متداول برای نمایش تصویری نحوه توزیع صفت در جامعه عبارتند از:

1)میانگین

2)میانه

3)نما
اندازه‫های گرایش به مرکز عبارتند از:

میانگین:
از تقسیم حاصل جمع نمره‫ها بر تعداد آنها به دست می‫آید:

معدل نمره‫های طبقه‫بندی شده:
=fiفراوانی هر طبقه
= نمره هر طیقه یا نقطه میانی هر طبقه

مد یا نما:
به عنوان یک اندازه گرایش به مرکز در یک توزیع نمره‫ای است که بیشتر از بقیه نمره‫ها تکرار شده باشد
کرانه پایین طبقه‫ای که نما در آن قرار دارد.=L
مد یا نما=mo
=تفاضل فراوانی مطلق طبقه نمادار از طبقه مابعد
=فاصله طبقاتc
=تفاضل فراوانی مطلق طبقه نمادار از طبقه ما قبل

میانه:
فراوانی مقادیر یا توزیع نمره‫ها را به دو گروه تقسیم می‫کند و خود نمره میانی را تشکیل می‫دهد.
تعداد داده‫ها=N
میانه=Md
= فراوانی مطلق طبقه‫ای که میانه در آن قرار دارد
کرانه پایین طبقه‫ای که در آن قرار دارد=L
فاصله طبقات=C
فراوانی تجمعی ماقبل طبقه‫ای که میانه در آن قرار دارد=FC

پراکندگی است که به موقعیت نسبی هر نمره در توزیع فراوانی بستگی دارد.
انحراف استاندارد یا انحراف معیار:

برای جامعه:
برای نمونه:

به مجذور انحراف معیار واریانس جامعه گفته می‫شود.
واریانس جامعه:

برای نمونه:
برای جامعه آماری:

منحنی قرینه‫ای است که شکلی شبیه زنگ یا زنگوله دارد؛ یعنی اکثر نمره‫ها در وسط انباشته شده به طوری که در انتهای دو طرف، دنباله نسبتا طویلی به وجود می‫آورد.
منحنی طبیعی:

همواره نظر بر این است که نتایج حاصل از مطالعه گروه کوچکی به نام نمونه چگونه به گروه بزرگتری به نام جامعه تعمیم داده می‫شود.
تجزیه و تحلیل با استفاده از آمار استنباطی:

به بررسی ارتباط بین دو یا چند متغیر پرداخته ضریب آن را محاسبه می‫نماید. همبستگی بین متغیرها ممکن است مثبت یا منفی باشد.
همبستگی:

+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
همبستگی مثبت و کامل
همبستگی کامل و منفی
همبستگی مثبت
نمایش انواع مدلهای همبستگی
y
y
y
x
x
x

+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
نمایش انواع مدلهای همبستگی
فاقد همبستگی
فاقد همبستگی
همبستگی منفی
x
x
x
y
y
y

این آزمون یکی از متداول‫ترین آزمونهای تعیین ضریب همبستگی بین متغیرهای دارای اندازه‫های فاصله‫ای و نسبی است.
آزمون همبستگی پیرسون:

برای محاسبه ضریب همبستگی از فرمول زیر استفاده می‫شود:
=همبستگی بین متغیرهای x و y
=تعداد آزمودنیهاN
=انحراف استاندارد نمره‫های x
=انحراف استاندارد نمره‫های y
=مجموع حاصلضرب تفاضل نمره‫ها از میانگین

برای محاسبه ضریب همبستگی پیرسون می‫توان از فرمولهای زیر نیز استفاده کرد:

این آزمونی زمانی به کار می‫رود که داده‫ها از نوع رتبه‫ای است و اندازه‫های متغیر به صورت رتبه‫ای تنظیم شده است.
آزمون رو یا ضریب همبستگی اسپیرمن:

برای تعیین ضریب همبستگی اسپرمن از فرمول زیر استفاده می‫شود:
= Dتفاضل رتبه x از y
N =تعداد جفت آزمودنیها است.

این آزمون برای محاسبه ضریب همبستگی بین متغیرها و داده‫هایی استفاده می‫شود که از نوع اسمی یا کیفی و ارزشی هستند.
آزمون یا ضریب همبستگی فای(Ø):

برای محاسبه ضریب همبستگی فای:
1)جدول دو بعدی تشکیل داده می‫شود.

2)آزمون خی دو یا مجذورکا یا کای اسکوئر محاسبه می‫شود.

3)پس از محاسبه مجذور کا می‫توان ضریب همبستگی فای را محاسبه کرد.

1)تنها در مورد اطلاعات مربوط به فراوانی می‫تواند مورد استفاده قرار گیرد و نه در مورد نمره‫ها.

2)باید رویدادها و اندازه‫گیریهای فردی از یکدیگر مستقل باشند.

3)به طور کلی هیچ فراوانی مورد انتظار نباید از 5 کمتر باشد.مگر تحت شرایط خاص و آن اینکه از تصحیح استفاده شود.
محدودیتهای آزمون خی دو:

برای محاسبه خی 2 از فرمول زیر استفاده می‫شود:
=فراوانی مشاهده شده که واقعیت دارد.
= فراوانی مورد انتظار

برای محاسبه خی 2 با تصحیح ییتس از فرمول زیر استفاده می‫شود:

برای محاسبه ضریب همبستگی فای از فرمول زیر استفاده می‫شود:

7)درجه آزادی.
8)سطح معنی دار.
9)حداقل فراوانی مورد انتظار.
10)تعداد خانه‫های با مقادیر مورد انتظار کمتر از پنج مورد فراونی.
11)تعداد فراوانی فاقد اطلاعات.
1)فراوانی مشاهده شده.
2)فراوانی مورد انتظار.
3)درصدهای سطری(افقی).
4)درصدهای ستونی(عمودی)
5)خی 2 بدون تصحیح ییتس.
6)خی 2 با تصحیح ییتس.
داده‫هایی که کامپیوتر با استفاده از برنامه SPSSدر اختیار محقق قرار می‫دهد عبارتند از:

کاربرد یک متغیر برای عمل پیش بینی در خصوص متغیر دیگر را رگرسیون گویند.
رگرسیون:

فرمول رگرسیون:
=Xمقادیر مستقل.
=مقادیر متغیر تابع و وابسته.y
.=ضرایبی هستندa,b

محاسبه ضریب رگرسیون:

از آزمون T برای مقایسه و تشخیص تفاوت و رابطه علی استفاده می شود.
آزمون T:

1)آزمون فرض درباره میانگین جامعه.

2)آزمون T برای مقایسه میانگین های دو جامعه.

3)آزمون T برای گروه های همبسته.
کاربرد آزمون T:

آزمون فرض درباره میانگین جامعه:
هدف از آزمون فرضیه صفر درباره نبود تفاوت بین میانگین نمونه یا میانگین جامعه ای است که از آن برگزیده شده است.

آزمون Tبرای مقایسه میانگین های دو گروه مستقل:
هدف مطالعه تاثیر متغیرهای آزمایشی بر دو گروه آزمایش است که بدین وسیله تفاوت تاثیر متغیرها سنجیده می شود.

آزمون T برای گروه های همبسته:
از آزمون T برای مطالعه تاثیر یک متغیر مستقل بر متغیر تابع استفاده می شود در حالی که متغیر تابع در دو زمان یا تحت شرایط مورد اندازه گیری قرار می گیرد:

برای تشخیص تفاوت و اثرگذاری چند متغیر یا انتخاب بهترین آنهاست. و در تشخیص تفاوت های معنی دار بین گروه ها و تاثیر متغیر بر آنها کمک می نماید.
آزمون F:

1)در تحقیقات تاریخی، توصیفی، نظری، موردی و تحقیق محتوا.

2)در تحقیقات همبستگی.

3)تحقیقات علی و تجربی.

ارزیابی نظریه ها:

1)استدلال و تحلیل عقلانی.

2)روشهای آمار توصیفی.

3)آزمون خی2.
در تحقیقات تاریخی، توصیفی، نظری و موردی و تحلیل محتوا محقق از روش:

در این تحقیقات محقق از آزمون های همبستگی به تناسب نوع مقیاس استفاده می نماید.
در رابطه با تحقیقات همبستگی محقق از روش:

محقق از آزمون T وF استفاده می کند و نتایج حاصل از محاسبه با جداول مربوط مقایسه می شود.
در رابطه با تحقیقات علی و تجربی محقق از روش:

1)آزمون های همبستگی.

2)خی 2.

3)آزمون های T وF.
آزمون های آماری شامل:

محقق باید با در نظر داشتن هر یک از هدف های مزبور و براساس نتایج حاصل از تحقیق، نظریه خود را اعلام دارد.
اظهار نظر و پیشنهادات:

3)عنصر متن

4)عنصر کتابنامه

1)عنصر مقدمات

2)عنصر فهرستها

عناصر و ساختار گزارش تحقیق:
5)عنصر پیوستها

5)صفحه تائیدها

6)پیشگفتار

7)چکیده به زبان اصلی
1)جلد

2)صفحه بسم الله الرحمان الرحیم

3)صفحه عنوان

4)صفحه تقدیم و تشکر

عنصر مقدمات:

1)فهرست مطالب

2)فهرست پیکرها(جدولها، نمودار، نقشه، عکس)

عنصر فهرستها:

4)بیان داده‫ها و اطلاعات

5)تجزیه و تحلیل داده‫ها

6)نتیجه‫گیری و اظهار نظر
1)مقدمه

2)روش تحقیق

3)ادبیات و سوابق موضوع

عنصر متن:

1)کتب(فارسی، عربی، لاتین)

2)مقالات(فارسی، عربی، لاتین)
عنصر کتابنامه:

5)داده‫ها و گزارشهای تفضیلی

آماری و کامپیوتری

6)چکیده به زبان خارجی

7)سایر
1)طرح تحقیق

2)پرسشنامه یا ابزار گردآوری اطلاعات

3)نقشه و تصاویر خارج از متن

4)اسناد و مدارک
عنصر پیوستها:

رعایت نکات ویرایشی و نگارشی باعث می شود که نوشته روان و همراه با رعایت قواعد و مطالعه آن برای خواننده راحت باشد.
نگارش و ویرایش:

شماره
ردیف
1
ویرگول یا درنگ نما
،
علامت
نشانه مکث کوتاه است و تابع لحن کلام.
مثال
نقش و کارکرد اصلی
نام نشانه
امام، اسلام را زنده کرد.
2
نقطه ویرگول یا
جدائی نما
؛
نشانه مکث طولانی است و حدفاصل
ویرگول و نقطه
الهی،در جلال رحمانی؛
در کمال سبحانی
3
نقطه یا ایست نما
.
نشانه مکث کامل است ودر پایان
جمله های خبری و امری می آید.
امروز به مسافرت می رویم.
4
دو نقطه یا هشدار نما:
:
نشانه توضیحات پس از آن است.
تنها ره سعادت:ایمان، جهاد، شهادت
5
نشانه عاطفی یا
هیجان نما:
!
نشانه بیان حالت های احساسی و عاطفی موکد.
عجب همتی!
6
نشانه پرسش یا
پرسش نما
؟
نشانه حالت سوال و پرسش که در پایان جمله می آید.
چرا وظیفه ات را انجام ندادی؟
7
نشانه حذف یا افتادگی نما
…
نشانه حذف کلمه، عبارت یا جمله یا بخشی از متن.
فقر و بیکاری و… از عوامل فساد جامعه است.
8
گیومه یا برجسته نما
(( ))
نشانه مشخص کردن عبارت و متنی نظیر نقل و قول
او پرسید((آیا کتابخانه ملی را دیده اید)).

شماره
ردیف
9
پرانتز یا دو کمان
( )
علامت
نشانه جدا کردن توضیح های نسبتا اضافی است
مثال
نقش و کارکرد اصلی
نام نشانه
ای شهید(ای-ش-هید)،شهادتت مبارک.
10
قلاب یا کروشه
شما[خانواده شهدا] چشم و چراغ این ملتید
11
خط فاصله
–
نشانه اضافه کردن مظلبی یا توضیحی در ضمن نوشته یا سخن مشخص دیگری است
ممیز
نشانه جداسازی جمله یا عبارت معترضه از متن اصلی است
حضرت محمد- صلی الله و علیه وآله وسلم-خوشخوی و خوشروی بود.
12
13
پیکان
/
نشانه اعشار در ریاضی و ((یا)) نوشته هاست
45/12 –حروف ایرانیک/ایتالیک
نشانه ارجاع است
به کتاب…

محقق ناگزیر است از آثار و نوشته های دیگران استفاده نماید یا حاصل زحمت و دسترنج سایرین را مورد بهره برداری قرار دهد.
شیوه استفاده از آثار دیگران:

1)ارزش کار تحقیق بالا می رود.

2)عناوین مربوط به یک موضوع تحقیق را گردآوری می نماید و نشان می دهد که محقق بر تحقیق خود مسلط بوده است.

3)احترام به حقوق دیگران است.
ذکر استفاده از منابع دیگران از این رو ضرورت دارد:

نقل و قول مطالب
1)نقل و قول مستقیم.
2)نقل و قول غیر مستقیم.

عبارت است از انتقال بخشی از متن یا نوشته، منبع مورد نظر به گزارش تحقیق، بدون کم و کاست.
نقل و قول مستقیم:

1)اگر نقل و قول در حد یک یا دوجمله باشد.

2)اگر نقل و قول بیش از دو جمله باشد.
نکاتی در مورد نقل و قول مستقیم:

محقق آن را در متن نوشته می آورد ولی باید ابتدا و انتهای آن را به وسیله گیومه یا برجسته نما ببندد.
اگر نقل و قول کمتر از دوجمله باشد:

1)محقق ممکن است آن را با حروف کوچکتر بنویسد.

2)ممکن است طول خطوط آن کمتر از خطوط گزارش باشد.

3)ممکن است محقق در پایان نقل و قول و بالای سمت چپ آخرین حرف از آخرین کلمه نشانه ارجاع بگذارد.
اگر نقل و قول بیشتر از دوجمله باشد:

در نقل و قول غیر مستقیم محقق ناچار نیست عین مطلب را که از منبع یا اثر برگرفته ذکر کند. بلکه برداشت خود را از مطلب به رشته تحریر در می آورد.
نقل و قول غیر مستقیم:

1)مقاله ها:نام خانوادگی و نام پدید آورنده یا نویسندگان؛ نام یا عنوان مقاله؛نام مترجم یا مترجمین؛نام مجله؛دوره یا سال؛شماره مجله(تاریخ)؛شماره صفحه.

2)کتاب ها:نام خانوادگی و نام پدید آورندگان یا صاحب کتاب؛نام و عنوان کتاب؛نام مترجم یا مترجمین؛عنوان سلسله انتشارات و شماره آن؛شماره جلد؛شهر محل انتشار اثر؛ناشر؛نوبت چاپ؛ تاریخ نشریه؛ شماره صفحه.

3)نشریه ها:نام موسسه، عنوان نشریه، شماره نشریه، تاریخ نشر، محل انتشار، شماره صفحه.

4)پایان نامه های تحصیلی و گزارش های تحقیق:نام خانوادگی و نام نویسنده؛عنوان رساله یا گزارش؛نام ناظر یا استاد راهنما؛وضعیت گزارش از حیث انتشار یا علوم انتشار؛مقطع تحصیلی،نام دانشگاه یا موسسه مجری تحقیق،محل موسسه، تاریخ انجام تحقیق، شماره صفحه.

5)جزوه های درسی:نام خانوادگی و نام نویسنده، عنوان جزوه، وضعیت انتشار، نام دانشکده یا دانشگاه مربوط، محل ان؛ تاریخ انتشار؛ شماره صفحه.

6)یادداشتهای درسی در کلاس:نام خانوادگی و نام استاد؛ عنوان درس, نام دانشکده یا دانشگاه مربوط،تاریخ.
مشخصات منبع یا مرجع در پاورقی یا پایان فصل:

7)نامه ها:نام خانوادگی و نام نویسنده؛ سمت و عنوان نویسنده؛ تاریخ تحریر؛ محل تحریر.

8)اسناد و مدارک:نام موسسه مربوط، نوع سند و مدرک؛ شماره ثبت؛ تاریخ تحریر؛ محل تحریر.

9)اخبار رسانه های جمعی:نام و عنوان رسانه(رادیو و تلویزیون)؛ساعت پخش خبر؛ روز پخش خبر.

10)مصاحبه ها:نام خانوادگی و نام مصاحبه شونده؛ سمت مصاحبه شونده؛ نام مصاحبه گر؛ عنوان مصاحبه؛ تاریخ مصاحبه؛ محل مصاحبه.

11)مقاله چاپ نشده سمینارها:نام و نام خانوادگی نویسنده, عنوان مقاله یا تحقیق چاپ نشده؛ وضعیت ارائه در سمینار علمی؛محل سمینار، مجری سمینار، تاریخ برگزاری سمینار.
مشخصات منبع یا مرجع در پاورقی یا پایان فصل:

1)تسهیل برنامه ریزی اجرایی تحقیق.

2)کسب حمایت دیگران.

3)آگاه کردن کسانی که در تصویب طرح موثرند.
دلایل توجیهی تهیه طرح تحقیق:

1)ترتیب زمانی هر فعالیت را مشخص می‫کند.
2)مشخص می‫کند که چه فعالیتهایی در عرض یکدیگر و به موازات هم باید انجام پذیرد.
3)طرح باعث می‫گردد که محقق تصویری کامل از مجموعه اقدامات و امور مربوط به پژوهش علمی را تهیه کند.
4)باعث می‫شود تا فهرست کاملی از کلیه نیازهای بودجه‫ای، نیروی انسانی، وسایل و امکانات که برای تحقیق لازم است فراهم شود.
5)از سرگردانی و بلاتکلیفی در انجام بعضی از مراحل و امور مربوط به طرح جلوگیری به عمل می‫آورد.
دلایل تسهیل برنامه‫ریزی اجرایی تحقیق

محقق در هر نوع تحقیق نیازمند مساعدت و کمک افراد یا موسسات دیگر است. این کمکها ممکن است مالی و بودجه ای یا صدور مجوز و مساعدتهای گوناگون باشد.
کسب حمایت دیگران:

معمولا اکثر طرح های تحقیق نیاز به تصویب و تائید مقامات ذی صلاح دارد.مثلا طرح های کاربردی و عملی را موسسات بخش خصوصی و دولتی پیشنهاد می کنند.
آگاه کردن کسانی که در تصویب طرح موثرند:

1)زیرا دانشگاه می خواهد اعتبار و بودجه مورد نیاز را تامین کند.

2)می خواهد از سرمایه معنوی دانشگاه استفاده کند و این طرح به نام دانشگاه انجام یا نتایج آن منتشر شود.

3)می خواهد حاصل کار استاد را در سرنوشت استخدامی و ارتقای مرتبه وی دخالت دهد.
دلایل تصویب طرح های اساتید و دانشجویان توسط مقامات ذی صلاح دانشگاه:

1)بر اساس ماهیت و اهمیت تحقیق.

2)بر اساس مراحل پیشرفت کار تحقیق.

انواع طرح های تحقیق:

1)طرح های کوچک.

2)طرح های بزرگ.

3)طرح تحقیق پایان نامه تحصیلی.
بر اساس ماهیت و اهمیت تحقیق:

1)در تحقیقات کوچک و موردی و عموما در تحقیقات عملی از اینگونه طرح ها استفاده می شود.

2)هدف از تهیه آن آگاه کردن افرادی است که به نحوی در تحقیق مشارکت خواهند داشت.

3)این طرح ها نیاز به توضیح و تفصیل زیاد ندارد.

4)اندازه آنها کوچک است(بین 10 تا 15 صفحه).
ویژگی طرح های کوچک:

1)از این طرح ها به منظور انجام تحقیقات بزرگ استفاده می شود.

2)هدف از تهیه طرح کسب حمایت های مالی و موافقت ها و صدور مجوز است.

3)در این طرح ها نظریات کارفرما و یا موسسه مهم است.

4)اندازه آن زیاد است و ممکن است بین 15 تا حتی 100 صفحه را شامل شود.
ویژگی طرح های بزرگ:

1)اینگونه طرح ها اختصاص به مراکز علمی و دانشگاهی دارد.

2)هدف طرح انجام یک تکلیف تحصیلی و به منظور فارغ التحصیل شدن دانشجو.

3)اندازه اینگونه طرح ها بین 10 تا 25 صفحه است.

ویژگی طرح تحقیق پایان نامه:

1)طرح تحقیق مقدماتی.

2)طرح تحقیق تفصیلی.

3)طرح تحقیق واقعی و نهایی.
بر اساس مراحل پیشرفت کار تحقیق:

طرحی است که محقق اعم از طرح های کوچک یا بزرگ، دانشجویی و غیر دانشجویی تهیه می کند. این طرح ها براساس مطالعات اولیه و تصورات محقق به رشته تحریر در می آید.
طرح تحقیق مقدماتی:

پس از آنکه طرح مقدماتی به تصویب رسید، محقق به تهیه طرح تحقیق تفصیلی می پردازد.این طرح به صورت مفصل و دقیق نوشته می شود.
طرح تحقیق تفصیلی:

محقق در پایان کار تحقیق باید نسبت به اصلاح طرح پیش بینی شده و واقعی کردن آن اقدام کند. چنین طرح اصلاح شده را طرح نهائی و واقعی گویند.
طرح تحقیق واقعی و نهائی:

10)روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.
11)زمان و طول اجرای مدت تحقیق.
12)مدیر و عوامل اجرایی تحقیق.
13)هزینه های تحقیق.
14)ابزارها،وسایل و شرایط مورد نیاز تحقیق.
15)مشکلات و تنگناهای احتمالی تحقیق.
16)تعریف واژگان و اصطلاحات اختصاصی طرح.
17)فهرست منابع و ماخذ تحقیق.
18)ضمایم.
1)سوال اصلی تحقیق و بیان مسئله.
2)سوابق و ادبیات مربوط.
3)اهداف تحقیق.
4)فرضیه ها.
5)نوع تحقیق.
6)جامعه آماری.
7)حجم نمونه و روش نمونه گیری.
8)روش گردآوری اطلاعات.
9)ابزار گردآوری اطلاعات.
عناصر و ساختار طرح تحقیق: