جامعه شناسی توسعه دکتر مصطفی ازکیا دکتر غلامرضا غفاری انتشارات کیهان چاپ هشتم اسفند 88
1
A.Ghandi
توسعه Development
اصطلاح توسعه به صورت فراگیر پس از جنگ جهانی دوم مطرح شد
2
A.Ghandi
توسعه Development
واژه توسعه در لغت به معنای خروج از«لفاف» است
3
A.Ghandi
توسعه Development
در قالب نظریه نوسازی،لفاف همان جامعه سنتی و فرهنگ و ارزش های مربوط به آن است که جوامع برای متجدد شدن باید از این مرحله سنتی خارج شوند.
4
A.Ghandi
توسعه Development
در تعریف توسعه نکاتی را باید مدنظر داشت:
اولاً،توسعه را مقوله ارزشی تلقی کنیم
5
A.Ghandi
توسعه Development
ثانیاً آن را جریانی چند بعدی و پیچیده بدانیم،
6
A.Ghandi
توسعه Development
ثالثاً،به ارتباط و نزدیکی آن به مفهوم بهبود توجه داشته باشیم
7
A.Ghandi
تفاوت رشد و توسعه
رشد مفهومی یکبعدی است که تنها به ازدیاد کمّی ثروت
در جامعه اشاره دارد.
در حالیکه توسعه مفهومی چندبعدی است ،
که علاوه بر ازدیاد کمّی از تغییر کیفی در نظام اجتماعی،
فرهنگی نیز حکایت دارد.
8
توسعه Development
دانشمندان علوم اجتماعی از توسعه تعاریف متعددی ارایه کرده اند که به برخی از آنها اشاره می کنیم.
9
A.Ghandi
توسعه Development
مایکل تودارو Micheal Todaro معتقد است که توسعه را باید جریانی چند بعدی دانست که مستلزم
تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی ،
طرز تلقی عامه مردم و نهاد های ملی ،
تسریع رشد اقتصادی ،
کاهش نابرابری و
ریشه کن کردن فقر مطلق است
10
A.Ghandi
توسعه Development
برنشتاین Bernestein می گوید: تلاش برای ایجاد توسعه، بار ارزشی به همراه دارد که کمتر کسی با آن مخالف است.
اشتیاق برای غلبه بر سوءتغذیه ، فقر و بیماری که از شایع ترین و مهم ترین دردهای بشری هستند از جمله اهداف توسعه به شمار می رود.
11
A.Ghandi
توسعه Development
پیتر دونالدسن Peter Donaldson : توسعه
به وجود آوردن تغییرات در ساخت اجتماعی است.
فرآیند توسعه اغلب رنج آور و دشوار است.
12
A.Ghandi
توسعه Development
به عبارتی : تا همه مردم با آگاهی همگانی از تغییرات و نیاز مطابقت با آن ، در امر توسعه مشارکت اصیل نداشته باشند ، ادامه توسعه ممکن نخواهد بود
13
A.Ghandi
تغییر اجتماعی Social Change
تغییر اجتماعی عبارت است از پدیده های قابل رویت و قابل بررسی در مدت زمانی کوتاه، به صورتی که موقتی و کم دوام نباشد.
وهر شخص معمولی در طول زندگی خود یا مقطعی از زندگی اش می تواند یک تغییر را شخصاً دنبال کند و نتیجه قطعی یا موقت آن را دریابد.
14
A.Ghandi
تغییر اجتماعی Social Change
تغییر اجتماعی در محدوده یک محیط جغرافیایی و اجتماعی معینی صورت می پذیرد.
15
A.Ghandi
تغییر اجتماعی Social Change
تالکوت پارسونز جامعه شناس مشهور آمریکایی دو نوع تغییر را از یکدیگر متمایز می کند:یکی تغییر متعادل و دیگری تغییر ساختی؛
16
تغییر متعادل
نظام اجتماعی تغییر نمی کند
جامعه تبدیل به تعادل و توازن جدید می شود
بخش هایی از نظام مورد تغییر قرار می گیرد
تغییر ساختی
کلیت نظام دچار دگرگونی می شود
دگرگونی باعث تغییر نظام می شود
A.Ghandi
تغییر اجتماعی Social Change
17
دوبرداشت از علوم اجتماعی
وسیع
همان معنی گذار تاریخی
محدود
تاریخ بشر مد نظر نیست
مطالعه تغییراتی که منحصر به واقعیت های اجتماعی یک دوره است مورد توجه می باشد
A.Ghandi
توسعه نیافتگی Under Development
فورتادو Furtado در تعریف توسعه نیافتگی می گوید: توسعه نیافتگی وضعیتی است که به دلیل عدم هماهنگی بین عوامل اقتصادی و تکنولوژی کاربردی ، امکان استفاده همزمان از سرمایه و نیروی کار در جامعه مقدور نمی باشد.
18
A.Ghandi
توسعه نیافتگی Under Development
19
جهان سوم
عقب مانده
کمتر توسعه یافته
در حال توسعه
این کشورها بخشی وسیعی از فضای جغرافیایی و جمعیت جهان را به خود اختصاص داده اند.
توسعه نیافتگی به عنوان ویژگی کشورهایی مطرح است که تحت عناوین :
جهان سوم Third World
اصطلاح جهان سوم برای اولین بار در سال 1952 توسط آلفرد سووی
Alfred Sauvy جمعیت شناس فرانسوی مطرح شد
20
A.Ghandi
جهان سوم Third World
در دهه هفتاد با انتشار کتاب هایی چون «جهان سوم» توسط پیتر ورسلی (1964) و «دنیای سه گانه توسعه » توسط ایروینگ لوئیس هوروویتز I. L. Horowitz (1966) به عنوان مفهموی فراگیر در دنیای انگلیسی زبان مطرح شده است
21
A.Ghandi
جهان سوم Third World
جهان سوم به کشورهایی اطلاق می شود که علیرغم تفاوت های گوناگون از سه نظر وجه مشترک داشتند:
22
A.Ghandi
فقیر هستند
رهایی یافته از بند استعمار می باشند
در جنگ سرد بین ابرقدرت غرب و شرق هستند
جهان سوم Third World
کشورهایی در باندونگ اندونزی در سال 1955جمع شدند
23
A.Ghandi
جهان سوم Third World
آنها درپی آن بودند که سیاست عدم وابستگی و عدم تعهد به کشورهای بلوک غرب و شرق را دنبال کنند
24
A.Ghandi
جهان سوم Third World
یوگسلاوی ، هند، اندونزی و مصر از بانیان این کنفرانس به شمار می روند
25
A.Ghandi
جهان سوم Third World
تودارو می گوید : جهان سوم شامل حدود 118 کشور در حال توسعه در قاره های آسیا،آفریقا، خاورمیانه و آمریکای لاتین است
26
A.Ghandi
جهان سوم Third World
سطح نازل زندگی
27
A.Ghandi
نرخ های رشد زیاد جمعیت
سطح نازل درآمد سرانه
و بالاخره وابستگی اقتصادی و فنی به اقتصاد های جهان اول و دوم از مشخصات بارز این کشورهاست.
ویژگی های جهان سوم
1- از نظر نیروی کار انسانی ، بخش کشاورزی آنها نسبت به بخش صنعت از حجم و گستردگی بیشتری برخوردار است و بیکاری پنهان به صورت گسترده ای در آنها وجود دارد
28
A.Ghandi
2- تولیدات این کشورها محدود به تولیدات و استخراج مواد خام برای صدور است.
29
A.Ghandi
ویژگی های جهان سوم
ویژگی های جهان سوم
3- از نظر رژیم غذایی بسیار فقیر بوده و بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت آنها دچار سوءتغذیه هستند.
30
A.Ghandi
ویژگی های جهان سوم
4- دارای میزان بالایی از بیسوادی اند.
31
A.Ghandi
ویژگی های جهان سوم
5- از میزان رشد جمعیت بالایی برخوردارند و هرم جمعیتی آنها هرم جمعیتی جوان است.
32
A.Ghandi
ویژگی های جهان سوم
6- از نابرابری اجتماعی بالایی برخوردارند و اغلب یک نظام استعماری را در گذشته تجربه کرده اند.
33
A.Ghandi
کشورهای در حال توسعه یا کشورهای رشدیابنده
به سه منطقه تقسیم می شوند:
منطقه اول شامل کشورهای آسیایی است که از لحاظ سطح و ساخت اقتصادی وضع متوسطی دارند. بیشتر آنها کشورهای کشاورزی واپس مانده اند که میزان شهرنشینی در آنها پایین است ، برخی از این کشورها نفت خیزند و برخی دیگر مانند هند دارای اقتصاد متنوعی می باشند.
34
A.Ghandi
کشورهای در حال توسعه یا کشورهای رشدیابنده
منطقه دوم شامل کشورهای آفریقایی است که عقب مانده ترین کشورها از لحاظ سطح و توسعه اقتصادی محسوب می شوند؛ در آنها کشاورزی بر صنعت برتری دارد و میزان شهرنشینی در سطح پایینی است.
35
A.Ghandi
کشورهای در حال توسعه یا کشورهای رشدیابنده
منطقه سوم شامل کشورهای امریکای لاتین می شود که از جهت رشد اقتصادی و میزان شهرنشینی در میان کشورهای رشد یابنده موقعیت ممتاز و برتری دارند.سرمایه داری در برخی از کشورهای این منطقه رشد سریعی داشته است مانند برزیل و آرژانتین که در راه توسعه صنعتی گام های بلندی برداشته اند.
36
A.Ghandi
کشور های توسعه نیافته
اصطلاح کشورهای توسعه نیافته اشاره به کشورهایی دارد که از لحاظ استاندارد ها و شاخص های توسعه در سطح بسیار پایینی قرار دارند
37
A.Ghandi
کشور های توسعه نیافته
کشورهای توسعه نیافته به آن دسته از کشورها اطلاق می شود که دارای ویژگی هایی از قبیل:
38
A.Ghandi
صنعتی شدن به میزان کم
تسلط مناطق و جمعیت روستایی
عدم اشتعال به میزان زیاد در مناطق شهری
بیکاری پنهان
فقر در مناطق روستایی
پایین بودن سطح تعلیم و تربیت مخصوصاً دانش های تکنیکی
کشور های عقب نگه داشته شده
کشورهای عقب نگه داشته شده همان کشورهایی هستند که تحت عناوین جهان سوم ، کم توسعه ، در حال توسعه و جنوب از آنها یاد می شود.
39
A.Ghandi
کشور های عقب نگه داشته شده
عقب ماندگی کشورهای موسوم به جهان سوم ناشی از عوامل بیرونی و خارجی در قالب استثمار و رابطه نابرابر با این کشورها از جانب کشورهای پیشرفته بوده است
40
A.Ghandi
کشور های کم توسعه
اصطلاح کشورهای کم توسعه اصطلاحی است تازه اما بیان واقعیتی است نسبتاً قدیمی
41
A.Ghandi
کشور های کم توسعه
بهتر است به جای اصطلاح کشور های کم توسعه ، اصطلاح صحیح تر ، کشور های استثمار شده ، زیر سلطه قرار گرفته و یا اقتصاد تغییر شکل یافته را برگزید
42
A.Ghandi
توسعه اقتصادی
توسعه اقتصادی عبارت است از بسط امکانات و پرورش قابلیت بشری که برای جلوگیری از فقر، ضروری می باشد. تقلیل دامنه فقر عمومی ، بیکاری و نابرابری ملازم با توسعه اقتصادی هستند.
43
A.Ghandi
توسعه اجتماعی
این واژه با چگونگی و شیوه زندگی افراد یک جامعه پیوند تنگاتنگ دارد
44
A.Ghandi
توسعه اجتماعی
ناظر بر بالا بردن سطح زندگی عمومی از طریق ایجاد
شرایط مطلوب وبهینه در زمینه:
و فقر زدایی
45
A.Ghandi
تغذیه
بهداشت
مسکن
اشتغال
آموزش و چگونگی گذراندن اوقات فراغت است
توسعه فرهنگی
بنا به تغریف یونسکو فرایندی است که در طی آن با ایجاد تغییراتی در حوزه های ادراکی،شناختی،ارزشی وگرایشی انسانها ، قابلیت ها و باورها شخصیت ویژه ای را در آنها بوجود می آورد که حاصل این باورها و قابلیت ها رفتار ها و کنش خاصی است که مناسب توسعه است
46
A.Ghandi
توسعه سیاسی
توسعه «سیاسی» تاکید بر کارایی حکومت دارد
47
A.Ghandi
توسعه سیاسی
به نظر لوسین پای(Lucianpye) که از صاحب نظران بنام توسعه سیاسی است ، توسعه سیاسی حداقل در ده معنای مختلف زیر به کار برده شده است :
48
A.Ghandi
استلزامات سیاسی توسعه اقتصادی
سیاست نمونه جوامع سنتی
نوگرایی سیاسی
عملکرد ملت-کشور
توسعه سیاسی
49
A.Ghandi
بسیج عمومی و مشارکت
استقرار دموکراسی
تغییر و تحول منظم و با ثبات
بسیج و قدرت
توسعه اقتصادی-اداری
توسعه سیاسی
لوسین پای از توسعه سیاسی به عنوان تقویت کننده ارزش های دموکراسی نظام سرمایه داری غرب یاد می کند و
50
A.Ghandi
وجود نظام های چند حزبی
رقابت های انتخاباتی
ثبات سیاسی
پرهیز از تنش در ساختار سیاسی را به عنوان شرایط لازم برای تحقق توسعه سیاسی می شناسد.
مشارکت توده ای
توسعه سیاسی
گابریل آلموند(Gabriel Almand) نیز تبدیل دموکراسی به یک نهاد ساخت یافته ، بسیح عمومی و گسترش جامعه مدنی را از شرایط تحقق توسعه سیاسی می داند.
51
A.Ghandi
توسعه سیاسی
در مجموع توسعه سیاسی فرآیندی است که زمینه لازم را برای نهادی کردن تشکل و مشارکت سیاسی فراهم می کند که حاصل آن افزایش توانمندی یک نظام سیاسی است.
52
A.Ghandi
توسعه انسانی
توسعه انسانی روندی است که طی آن امکانات افراد بشر افزایش می یابد.در همه سطوح توسعه، مساله بنیادین برای مردم عبارت است از :برخورداری از
53
A.Ghandi
تندرستی
دستیابی به دانش و توانایی نیل به منابعی که برای پدیدآوردن سطح مناسب زندگی لازم است
زندگی طولانی
توسعه انسانی
توسعه انسانی به همین جا ختم نمی شود.انتخاب های دیگری نیز نزد مردم از ارزش والایی برخوردارند مانند:
54
A.Ghandi
داشتن فرصت و موقعیت برای دستیابی به نقشی خلاق و سازنده
برخورداری از حیثیت و منزلت شخصی و حقوق انسانی تضمین شده.
آزادی سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی
توسعه انسانی
توسعه انسانی دارای دو جنبه است:
55
A.Ghandi
استفاده ای که مردم می توانند از این قابلیت ها برای اوقات فراغت ، دنبال کردن اهداف سازنده ، فعالیت در امور اجتماعی ، فرهنگی وسیاسی ببرند
شکل گیری قابلیت های انسانی مانند سلامتی ، دانش و مهارت بهتر
نوسازی
واژه «مدرنیزاسیون» Modernisation در زبان فارسی به مفاهیمی چون نوسازی،امروزینه شدن و متجدد شدن ترجمه شده است
56
A.Ghandi
نوسازی
پیتر ورسلی Peter Worselly نوسازی به تمام تغییراتی که از جنبه های اجتماعی و سیاسی ، امر صنعتی شدن را در بسیاری از ممالک دارای تمدن غربی همراهی کرده اند ، اشاره دارد
57
A.Ghandi
نوسازی
از آن جمله است : شهرنشینی، تغییرات ساختار اشتغال ، جابجایی اجتماعی ، توسعه ، آموزش و پرورش ، همچنین تغییرات سیاسی به صورت کنار گذاشته شدن نهادهای مطلق گرا و استبدادی و روی کار آمدن حکومت های مسوول و انتخابی و نیز عوض شدن نظام مطلق العنان بخش خصوصی و جایگزینی آن با یک دولت رفاه متجدد
58
A.Ghandi
نوسازی اجتماعی
فرآیندی است که در سطحی فراتر افرد مطرح می باشد و طی آن تنگناها و محدودیت های جامعه سنتی از میان برداشته می شود ؛ و در جامعه شاهد رشد و توسعه شاخص هایی چون میزان شهرنشینی، باسوادی ، گسترش رسانه های گروهی ، صنعتی شدن ، عقلایی ساختن سازمان های اجتماعی ، عام شدن رفتار ها ، اکتسابی شدن موقعیت ها ، مشارکت اجتماعی وسایر موارد هستیم.
59
A.Ghandi
نوسازی اقتصادی
فرآیندی است که طی آن تغییرات عمیق در زمینه های شیوه معاش ، تقسیم کار ، به خصوص تقسیم کار اقتصادی ، استفاده از علم و تکنولوژی در فعالیت های اقتصادی ، بهره گیری از فنون مدیریت ، حسابرسی های اقتصادی و فراهم سازی تسهیلات تجاری وبازرگانی به وجود می آید.
60
A.Ghandi
نوسازی سیاسی
فرآیندی است که با گسترش و توسعه اسخت سیاسی جامعه ، افزایش مشارکت سیاسی و پیدایش نهادهایی چون احزاب و انجمن های سیاسی و در نهایت دموکراتیک شدن جامعه همراه است.
61
A.Ghandi
وابستگی
وابستگی وضعیت مشروطی است که در آن اقتصاد های گروهی از کشورها ، به واسطه توسعه و گسترش اقتصاد گروهی دیگر مشروط می شود.
62
A.Ghandi
توسعه پایدار به معنی عدم تحمیل آسیب های اقتصادی ، اجتماعی و یا زیست محیطی به نسل های آینده است.
63
A.Ghandi