روش تحقیق دکتر خاکی

روش تحقیق بارویکرد ی به پایان نامه نویسی
دکتر غلامرضا خاکی

فصل اول
طرح تحقیق / کلیات

اجزای تشکیل دهنده فصل اول درپایان نامه
مقدمه
بیان مساله (تعریف موضوع تحقیق )
تاریخچه وادبیات موضوع تحقیق
اهمیت وضرورت موضوع تحقیق
اهداف تحقیق
چارچوب نظری تحقیق
مدل تحلیلی تحقیق
فرضیات تحقیق (در صورت وجود)
روش تحقیق
قلمرو مکانی تحقیق (جامعه آماری)
قلمرو زمانی تحقیق
روش نمونه گیری وتعیین حجم نمونه
ابزارهای گردآوری داده ها (اطلا عات)
روش تجزیه وتحلیل داده ها
شرح واژه ها واصطلاحات به کار رفته در تحقیق

1- مقدمه
معمولاً در مقدمه، دانشجو سعی می کند باآوردن مطالبی برای خواننده ذهنیت مناسبی را دررابطه با کلیت تحقیق ایجاد نماید .
مقدمه نباید بیش از حد طولانی ودر برگیرنده مطالب
حاشیه ای وغیر مرتبط باشد.
با توجه به اینکه هدف از تهیه فصل اول ،آشنا ساختن خواننده با کلیات تحقیق می باشد لذا معمولا برای قسمت مقدمه بین 1تا3 صفحه رادرنظر می گیرند.

2- بیان مساله(پرسش آغازی تحقیق)
بیان خوب یک مساله،اطلاعات زیر را ارائه می کند:
اهمیت مساله
محدود شدگی مساله دریک حوزه تخصصی
اطلاعات کلی در باره تحقیقات انجام شده
چارچوبی برای ارائه نتایج تحقیق
مشکلات موجود در سازمان
قلمرو های موردنظر مدیریت برای بهبود
قلمروهای نظری که پژوهشگران تحقیقات بنیادی باید با نظریه هایشان آن را مشخص تر ومحدودتر کنند
تعریف تمامی متغیرهای مرتبط اعم از متغیرهای مفهومی یا عملیاتی

ویژگیهای بیانه مساله تحقیق(پرسش آغازی)
1-واضح،روشن،محدود وشفاف بودن (رعایت اصل تحدید مساله)
2-امکان بررسی داشتن ( اجرای فرایند تحقیق روی آن)
3-عدم تاکید بر قضاوت های اخلاقی ،ارزشی وفلسفی
4-مطرح نکردن پیش بینی های کلی
5-به صورت سوالی مطرح شدن
6-توجه به رابطه بین حداقل دومتغیر کلی
7-وجود داشتن امکان اندازه گیری متغیرها

نکاتی درانتخاب مسائل تحقیقاتی
خودداری از دوباره کاری در تحقیقات
مهم بودن مساله تحقیق وارزش بررسی آن
علاقه مندی ،کنجکاوی وکشش علمی برای شناخت آن
آموزش،شرایط وکیفیات فردی شخص محقق
فراهم بودن اطلاعات برای سنجش وعملی بودن روش تحقیق
وجود وسایل وامکانات مورد نیاز تحقیق
امکان همیاری وهمکاری در انجام تحقیق بین واحدها وافراد ذیربط
فراهم بودن بودجه تحقیق و استفاده احتمالی از آن
پیش بینی مشکلات ،موانع ،رویدادها وخسارات احتمالی در رابطه با تحقیق
وجود زمان لازم برای تحقیق

چگونگی ارزیابی مساله تحقیق
1-آیا زمینه مساله،گستردگی وویژگیهای آن با توجه به پیشینه تحقیق بیان شده است ؟
2-آیا مساله،دامنه مطالعه را محدود میکند؟
3-آیا مساله،قلمرو علمی تحقیق را مشخص میکند؟
4-آیااهمیت مساله بر حسب یک یا چند ملاک زیر بررسی شده است؟
الف – دستیابی به یک شیوه نو در اجرای امور
ب – تدوی یک نظریه
ج – عمومیت بخشیدن وگسترش دانش ونظریه های علمی
د – پاسخ گویی به مسائل جامعه
ه – پیشبرد روش شناسی در تحقیق

5-آیا می توان پیرامون آن فرضیه هایی مطرح کرد؟
6-آیا فرضیه هایی تحقیق ، روش تحقیق را جهت می دهد؟
7- آیا متغیرهای پژوهش درآ ن مشخص است ؟
8- آیا تعریف عملیاتی متغیرهای آن امکان پذیر است؟

خطاها در هنگام انتخاب مساله
دالن معتقد است دانشجویان وپژوهشگران هنگام انتخاب مساله مرتکب چهار اشتباه می شوند:
1- مساله ای را بدون تحلیل جنبه های مختلف آن ،شتابزده انتخاب
می کنند.
2- بدون مطالعه منابع مرتبط با موضوع ،اقدام به انتخاب مساله
می نمایند.
3- قبل از انتخاب مساله پژوهشی ،روش اجرای تحقیق را مشخص
می کنند.
4- به جای تعریف د قیق وروشن مفاهیم موجود درمسا له، آنرابه
صورت کلی توصیف می کنند.

ارتباط بین مساله با عنوان وموضوع تحقیق
اولین گام در هر تحقیق ،انتخاب یک موضوع است ،برای انتخاب آن ،فرمول وقاعده خاصی وجود ندارد:

1- راه های انتخاب موضوع تحقیق

2-فنون درک مساله تحقیق از عنوان تحقیق

1-راه های انتخاب موضوع تحقیق
تجارب شخصی
کنجکاوی در اطلاعات منتشره ازسوی رسانه ها
بهره گیری ازدانش قلمرو تخصصی
تمایل به حل مساله
فرصت ها وتهدیدات پیش آمده
ارزش های فردی
وقایع زندگی روزمره

فنون درک مساله تحقیق از عنوان تحقیق
1-آزمون نظریه ها،مدل ها وروش های مطروحه در ادبیات قلمرو تخصصی
2-بحث بر سر ایده با دیگران
3-بکارگیری یک محتوای خاص
4-تعریف اهداف وخواسته مورد نظر از تحقیق

تبدیل موضوع به مساله تحقیق
مراحل این فرایند به شرح زیر است :
مرحله اول : توجه به جوانب سوال برانگیزموضوع
مرحله دوم : تعیین هدف تحقیق
مرحله سوم : بیان موضوع به صورت یک رشته سوال
مرحله چهارم : فرضیه سازی به عنوان پاسخ های احتمالی

رابطه بیان مساله و نوع تحقیق
1- بیان مساله درتحقیق توصیفی
2- بیان مساله در تحقیق تبیینی
الف) تبیین به معنای جستجوی علل (نتایج)
ب) تبیین به معنای بررسی یک اندیشه ساده
ج) تبیین به معنای بررسی اندیشه های پیچیده تر

3- تاریخچه /سابقه موضوع تحقیق/پیشینه تحقیق
هدف از بخش پیشینه تحقیق عبارت است از:

1- برقراری ارتباط منطقی میان اطلاعات پژوهش های قبلی با مساله تحقیق
2- دستیابی به چارچوب نظری ویا تجربی برای مساله تحقیق
3- آشنایی با روش های تحقیق مورد استفاده در پژوهش های گذشته

برای رسیدن به این اهداف توجه به نکات زیر ضروری است :
الف) انتخاب منابع اطلاعاتی مرتبط با مساله تحقیق
ب) ارائه مطالب از کلی به جزیی
ج) اجتناب از بیان مطالب به طور مجرد وبدون رابطه بایکدیگر
د) تنظیم مطالب به طور سازماندهی شده همراه با روند های منطقی
ه) ارائه نتایج مطالعات قبلی ونقد آنها

4-اهمیت وضرورت موضوع تحقیق
4-1-اهمیت تحقیق از نظر تئوری
پژوهشگر باید بتواند با توجه به دانش وادبیات موجود ضرورت انجام تحقیق خود را بیان کند.
4-2- اهمیت تحقیق از نظر مدیران اجرایی وضرورت های سازمانی
به طور کلی پژوهشگر باید بیان نماید:
چرا انجام تحقیق ضرورت دارد؟
چرا در این مقطع زمانی باید تحقیق انجام شود؟
انجام تحقیق چه تاثیری در پیشبرد علم مدیریت دارد؟
چه خلاء علمی را در رشته مدیریت می تواند پر کند؟

5-اهداف تحقیق
هر تحقیقی برای دستیابی به اهداف خاصی صورت می گیرد ،
این هدف خود را در قالب مساله تحقیق نمودار می سازد واز
طریق بیان آن آشکار می شود وبه دو صورت می باشد:
الف) اهداف کلی
به طور مستقیم از مساله پژوهش مشتق می شود،در واقع اهداف کلی خود پاسخ به مساله تحقیق است که مشخص می کند پژوهش چه چیزی رادنبال می کند.
ب) اهداف فرعی
ازاهداف کلی آن نشات می گیرند ومی توان آنها را مساله تفکیک شده تحقیق نیز نامید.محقق با بیان این اهداف تصریح می کند که
در تحقیق چه انجام می شود وچه انجام نمی شود.

6-چارچوب نظری تحقیق
مبنایی است که پژوهشگر بر اساس آن درباره روابط بین عواملی که در ایجادمساله مهم تشخیص داده شده اند نظریه پردازی می کند.
رابطه بین متغیر های مستقل ،وابسته،مداخله گروتعدیل گر
می پردازد.
بعد ازشناسایی متغیرهای مناسب،باید شبکه ارتباطات بین متغیرهابه درستی بنا شود،به نحوی که بتوان فرضیه های مربوط را ایجاد ومورد آزمون قرار داد.

اجزاءچارچوب نظری تحقیق
1- متغیرهای مورد بحث مربوط به تحقیق باید به روشنی شناسایی و نامگذاری شوند.
2- در تحقیق باید چگونگی ارتباط بین دو یا چند متغیر وابسته و مستقل بیان شود.
3- اگر بتوان ماهیت و جهت روابط را بر اساس یافته های حاصل ازتحقیقات قبلی به صورت نظری بیان کرد،دراین صورت باید در بحث ها، نشانه ای دال برمثبت یا منفی بودن این روابط آورده شود.
4- باید به این سوال پاسخ دادکه ،چرا ما انتظار داریم این روابط وجود داشته باشد.
5- نمودارشماتیک چارچوب نظری (مدل تحلیلی ) باید ارائه گردد تاخواننده بتواند روابط نظری رامجسم نماید.

کارکردهای چارچوب نظری تحقیق
چارچوب نظری دو کار کرد اصلی دارد:
الف)اجازه می دهد پرسش آغازی راازنو فرمول بندی یا به صورت دقیق تری بیان کرد.
ب) به عنوان شالوده ای برای فرضیه هایی به کار رود که به
اعتبار آنها محقق پاسخ منسجمی به پرسش آغازی خواهد داد.

چگونگی انتخاب چارچوب نظری تحقیق
آنچه در اینجا اهمیت داردنشان دادن مقتضیات انتخاب یک چارچوب نظری است باید آن را حتمابا آگاهی تمام انتخاب کرد.
انتخاب چارچوب نظری تحقیق به طورمعمول درپی جهتی که پرسش آغازی ترسیم می کندوکیفیت اطلاعاتی که از مصاحبه های اکتشافی وآمارهای موجود فراهم آمده است به عمل می آید.

6-1-مفهوم چیست ؟
مفهوم یکی از مهمترین نمادها درزبان ،بویژه دررابطه با پژوهش علمی است.
مفهوم را می توان انتزاع یا تجرید رویدادهای مشاهده پذیر دانست، بدین معنا که بیانگر یک چیز، ویژگی ، یا پدیده بخصوصی است .
مفهوم انتزاعی از رویدادهای قابل مشاهده است که معرف شباهت ها یا جنبه های مشترک میان آنها است .

انواع مفاهیم
1-مفهوم نظری :
ازهرگونه شرایط زمانی ومکانی خاص مستقل هستند وبه توصیف موجودیتهای غیر قابل مشاهده می پردازند،مانند وطن ،عاطفه وارتباط .
2-مفهوم تجربی:
قابل اندازه گیری هستند وبراساس فعالیتهای حسی وبه صورت عینی وبا حداقل کوشش ساخته می شوند،واقعی ،ملموس یاتجربی هستند،مانند انسان ،خانه وگربه .

روشهای توسعه مفاهیم
توسعه وگسترش یا ادراک یک مفهوم نظری “توضیح” نامیده می شود.از مفاهیم نظری به عنوان وسایل تفکر استفاده می شود.
توسعه وگسترش یا ادراک یک مفهوم تجربی “تعریف” نامیده می شود. مفاهیم تجربی ،ابزاری هستند که از
طریق آنها آزمون تفکر از مشاهده استفاده می شود.

ملاکهای ارزشیابی مفاهیم نظری
1- اهمیت واعتبار تجربی
2- سودمندی یا اثربخشی
3- ثبات درونی
4- عملیات ریاضی
5- سادگی

ملاکهای ارزشیابی مفاهیم تجربی
1- پایایی مشاهده گرها
2- انتزاعی بودن
3- ادراکی
4- ارتباط با برخی ازمفاهیم نظری
5- سادگی

کارکردها ونقش مفاهیم
یکی ازکارکردها ی مفاهیم این است که اصولا بنیاد ارتباط محسوب می شوند.
الف ) نمادی از یک پدیده است.
ب) بیانگر یک دورنما،یعنی راهی برای مشاهده پدیده های تجربی از طریق مفهوم سازی است .
ج)وسایلی هستند که از طریق آنها عمل طبقه بندی وتعمیم صورت می گیرد.
د)به عنوان مولفه های تئوری عمل می کنند وبدین ترتیب مولفه های تبیین وپیش بینی بشمار می آیند.

6-2-سازه چیست ؟
سازه نیز یک مفهوم است ،اما دارای معانی اضافه نیز می باشدکه به گونه ای ارادی وخودآگاه برای یک هدف خاص علمی اختراع یا پذیرفته شده است.مثلا هوش یک مفهوم انتزاعی است،اما به عنوان یک سازه علمی ،دارای معنایی است که می تواند هم بیشتر وهم کمتر از چیزی باشد که مقصود از یک مفهوم است.

تعاریف مفهوم سازی وعملیاتی کردن
مفهوم سازی :تا حدودی یعنی تعمیم دادن ،محقق از تجارب ومشاهدات روزانه خود به طرف محفوظات ومفهومات ذهنی واندیشه ای گام بر می داردوسعی براین دارد که از امور جزیی قانون یا اصل کلی(تئوری) بسازد.
عملیاتی کردن: یعنی قابل مشاهده ساختن یک تئوری وپیش بینی طرق اندازه گیری آن است.

فرایند مفهوم سازی وعملیاتی کردن
مرحله عملیاتی کردن
مرحله مفهوم سازی
مشهود(متغیر)
سازه
مفهوم
مفهوم
سازه
مشهود(متغیر)
حرکت از مفهوم به طرف مشهود یعنی عملیاتی کردن
حرکت ازمشهود به طرف مفهوم یعنی مفهوم سازی

نتیجه گیری
مفهوم عبارت است از یک امر کلی وانتزاعی حاصل از حوادث جزیی مورد مشاهده

مشهودعبارت است از امورجزیی وخاص قابل مشاهده که ازیک امر کلی وانتزاعی سرچشمه می گیرد(در بحث عملیاتی کردن )

6-3-تعریف چیست ؟
برای بررسی وآزمایش گزاره ها،چاره ای نیست جز اینکه متغیرهای آنها برای تمام کسانی که با آن سر و کار دارند دارای یک مفهوم ، معنی و تعبیر باشد.این “مشخص کردن “ را تعرف می گویندکه طی آن معنی وفضای مفهوم یک واژه بوسیله صفاتی مشخص وبر مبنای قواعدی خاص معین می گردد.

انواع تعریف
1- تعریف مفهومی :
تقریبا همان شرحهایی است که معمولادرفرهنگ واژه ها آورده تعریف می شود.
2- تعریف اسمی :
چیزی را در باره واقعیت بیان نمی کنند، لذا نه درست هستند ونه غلط .
3- تعریف تحلیلی :
درباره واقعیت تعریف صحبت می کند یعنی یک واژه موردنظر در بین افراد یک جامعه دارای چه معنی یا معانی می باشد.
4- تعریف تجزیه ای:
روشی نسبتا دقیق است که واژه مورد نظر را بطور کاملا صریح ومشخصی محدود می سازد تقریبا همه “سوالات “ یک پرسشنامه ومفیاس های سنجش گرایش تعاریف تجزیه ای هستند.

ادامه
5- تعریف چند مرحله ای :
برخی از واژه های علوم اجتماعی ،به علت موارد استفاده گوناگون دارای فضای مفهومی نسبتا وسیعی هستند که نمی توان آنها را با تعاریفی که گذشت محدود ومشخص نمود،مانند واژه سازمان .
6- تعریف واقعی :
هدف ازاین تعریف ،تعیین “ماهیت” یک واژه با سوالاتی شبیه:
”…یعنی چه ؟”یا”…چیست؟” می باشد.
7- تعریف عملیاتی(عملی):
یک مفهوم(مانند یک متغیر) رابه صورت اعمال واموری که در مطالعه به عنوان معرف ومعادل آن مشخص می شوند،تعریف می کندواین امکان را فراهم
می آورد که مورد اندازه گیری قرارگیرند. به عبارت دیگر مجموعه روشهای توصیف کننده فعالیتهایی است که انجام آنهابه گونه ای تجربی وجود یا میزان پدیدهای را که یک مفهوم معرف آن است،محقق می گردد.

6-4-متغیر چیست ؟
چیزی است که می تواند از لحاظ مقدار تغییر کند ومعمولا می تواند ارزشهای عددی متفاوتی را بپذ یرد.
ایده اصلی در یک تحقیق بوده ومفهومی است که تغییر می کند .
کمیتی است که در دامنه ای معین می تواند از یک فرد به فرد دیگر
یا ازیک مشاهده به مشاهده دیگر مقادیر مختلفی رااختیار کند.
یک مفهوم است که بیش از دویا چندارزش یا عد د به آن اختصاص داده می شود.
شرایط یا خصایصی هستند که محقق آنهاراکنترل ، دستکاری یا مشاهده می کند.

طبقه بندی متغیرها
طبقه بندی نوع اول :
الف) متغیر وابسته
ب) متغیر مستقل
ج) متغیر تعدیل گر
د) متغیر مداخله گر
ه) متغیر کنترل
طبقه بندی نوع دوم :
الف) متغیر فعال
ب) متغیر خصیصه ای
طبقه بندی نوع سوم :
الف) متغیر کیفی
ب) متغیر کمی
طبقه بندی نوع چهارم :
الف) متغیر پیوسته
ب) متغیر گسسته
طبقه بندی نوع پنجم :
الف) متغیردوارزشی
ب) متغیرچند ارزشی

طبقه بندی نوع اول :
الف) متغیروابسته
متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیش بینی تغییرپذیری درآن است
یک متغیراصلی است که به صورت یک مساله حیاتی برای تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد.
متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرارمی گیرد.

متغیر وابسته درسه دسته کلی زیر طبقه بندی شده اند :
1 – محیطی
2 – دستور العملی
3 – تاکیدی

ب) متغیر مستقل :
متغیری است که روی متغیر وابسته بصورت مثبت یا منفی تاثیر می گذارد.
یک ویژگی از محیط فیزیکی یا اجتماعی است که بعد ازانتخاب ،دخالت یا دستکاری شدن توسط محقق،مقادیری را می پذیردتا تاثیرش بر روی متغیر دیگر مشاهده شود.
شرایط یا خصایصی هستند که محقق در عمل آنهارا برای اثبات ارتباطشان باپدیده موردمشاهده دستکاری می کند.

ج)متغیر تعدیل گر :
متغیری که دارای تاثیری قوی بررابطه بین متغیر مستقل ومتغیر وابسته است .
متغیری کیفی وکمی است که جهت یا میزان رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهد.
نقش متغیر تعدیل گر درپژوهش علمی ومدل تحلیلی آن شبیه نقش کاتالیزوردر شیمی است که بدون آنکه در واکنش دخالت کند معین می کند که واکنش مورد نظر چگونه پیش خواهدرفت .

د)متغیر مداخله گر :
متغیری است که محقق برای استنتاج از نحوه تاثیر متغیر مستقل برمتغیر وابسته مورد نظر قرار می دهد،تاثیر متغیر مداخله گر را نه می توان کنترل کرد ونه بطور مستقیم ومستقل ازسایر متغیرهامشاهده کرد.
اصطلاحی به منظور توجیه وتبیین فرآیندهای ذهنی ودرونی است که مستقیما مشاهده پذیر نیست.

ه)متغیر کنترل :
دریک تحقیق اثر تمام متغیرها رابریکدیگر نمی توان به طور همزمان مورد مطالعه قرارداد بنابراین محقق اثر برخی ازمتغیرهاراکنترل نموده ویاآنها راخنثی می کند .

تفاوت متغیر کنترل با تعدیل گر آن است که اثرات متغیرهای کنترل ازمیان می رود درحالی که اثرات متغیرهای تعدیل گر مورد مطالعه قرار می گیرد.

ارتباط بین متغیرها
متغیرهای مستقل
متغیرهای تعدیل گر
متغیر های کنترل
متغیر های مداخله گر
متغیر های وابسته

طبقه بندی نوع دوم :
الف)متغیر فعال :
متغیری که پژوهشگر درآن دخل وتصرف ودستکاری
می کند وآن را به هر مقدارکه متمایل است تغییر می دهد.

ب) متغیر خصیصه ای:
متغیری راگویند که پژوهشگر قادربه تغییر دلخواه آن نباشد.

طبقه بندی نوع سوم :
الف)متغیر کیفی :
به متغیری اطلاق می شود که اختلاف وتغییرات بین میزانهای مختلف آن کیفی است وبرای ثبت آن ممکن است از روشهای دیگری غیر از بکاربردن عدداستفاده شود.
ب) متغیر کمی :
به متغیری اطلاق می شود که برای اندازه گیری آنها می توان اعداد را به وضعیت آزمود نی وبرطبق قاعده ای معین منتسب کرد،این گونه متغیرهابه دو دسته تقسیم می شود:
متغیرکمی پیوسته
متغیرکمی گسسته

طبقه بندی نوع چهارم :
الف)متغیر پیوسته :
متغیری است که قادر به قبول مجموعه ای از ارزشهای منظم کم تا زیاد دریک دامنه یا فاصله معین باشد.

ب)متغیر گسسته :
متغیری است که افراد در آن ازلحاظ یک صفت یا ویژگی به رده های دو یا چند تایی تقسیم می شوند .

طبقه بندی نوع پنجم :
الف)متغیردوارزشی :
به متغیری اطلاق می شود که به آن دو ارزش یا دو عدد نسبت داده می شود مانند زن یا مرد.

ب) متغیرچند ارزشی :
به متغیری اطلاق می شود که بیش از دو ارزش یا دو عدد به آن اختصاص داده می شود مانند سطح تحصیلی.

7- مدل تحلیلی تحقیق
نوعی نمودار سازی برای متغیرهای استخراج شده از چارچوب نظری تحقیق است .
مدل ، رابطه بین طرح نظری وکار جمع آوری وتجزیه وتحلیل اطلاعات می باشد.درعلوم اجتماعی مدلها شامل نشانه ها وعلایم هستند یعنی خصوصیات بعضی از پدیده های تجربی به طور منطقی از طریق مفاهیم مرتبط با یکدیگر بیان می شود.
مدل ، منعکس کننده واقعیت است وجنبه های معینی ازدنیای واقعی
را که با مساله تحت بررسی ارتباط دارند مجسم می کند.

مدل تحلیلی راچگونه می توان ساخت ؟
برای ساختن مدل تحلیلی ،محقق نهایتامی تواند به دو شیوه متفاوت عمل کند که میانشان تفاوت مشخصی وجود ندارد:

1- ابتدا از تدوین فرضیه ها شروع می کندودر مرتبه بعدی به مفاهیم می پردازد .
2-یا از مفاهیم شروع می کندودر مرتبه بعدی به تدوین فرضیه ها می پردازد

معرف یا شاخص چیست ؟
ساختن یک مفهوم در:
گام اول عبارت است از تعیین ابعادی که آن را تشکیل می دهدوامرواقعی را منعکس می سازد.
گام بعدی تعریف ، شاخص هایی است که به کمک آنها بتوان ابعاد مفهوم را اندازه گیری کرد.
درواقع شاخص ها نشانه های عینی قابل شناسایی وقابل اندازه گیری ابعاد مفهوم هستند.

مراحل چهار گانه لاتسارسفلد
1- تصور ذهنی مفهوم

2- تصریح مفهوم

3- انتخاب نشانگرها

4- تشکیل شاخص ها

ارتباط بین مفهوم، بعد ،مولفه و شاخص
شاخص 111
شاخص 211
شاخص 212
شاخص 221
شاخص 231
شاخص 232
شاخص 233
شاخص 311
شاخص321
شاخص 322
شاخص 323
مولفه 21
مولفه 22
مولفه 23
مولفه 31
مولفه 32
بعد 2
بعد 1
بعد 3
مفهوم

انواع طبقه بندی معرف ها یا شاخص ها
طبقه بندی نوع اول :
الف) معرف های تحلیلی
ب) معرف های تحقیقی (تجربی)
طبقه بندی نوع دوم :
الف) معرف های تعریفی
ب) معرف های وابسته
ج) معرف های استنتاجی
طبقه بندی نوع سوم :
الف) معرف های آشکار
ب) معرف های پنهانی

طبقه بندی نوع اول :
الف) معرف های تحلیلی :
معرفهایی هستند که برمبنای یک تحلیل معنی ،رابطه مستقیمی با مفهوم مورد نظر داشته وجزیی مستتر ازآن بشمار می آیند.
ب) معرف های تحقیقی (تجربی):
معرفهایی هستند که رابطه غیرمستقیم واحتمالی با مفهوم مورد بررسی دارند.

طبقه بندی نوع دوم :
الف) معرف های تعریفی:
معرفهایی هستند که مفهوم مورد بررسی ،خود بوسیله آنها تعریف می شوند.
ب) معرف های وابسته:
بسیاری ازواژه های علوم اجتماعی ، پیچیده تر ازآنند که فقط با یک صفت یا معرف توصیف شوند مانند “طبقه مدیران عالی” .
ج) معرف های استنتاجی :
آنگونه معرفها یی که برای بررسی مفاهیمی که به هیچ وجه “بطورمستقیم “ قابل بررسی نیستند بکار میرود .

طبقه بندی نوع سوم :
الف) معرف های آشکار:
معرفهایی که به سادگی ووضوح قابل بررسی و مشاهده می باشند.

ب) معرف های پنهانی :
معرفهایی که بررسی و مشاهده آنها به سادگی ووضوح امکان پذیر نیست.

ویژگی های یک معرف یا شاخص منا سب
بامفهوم موردبررسی دررابطه باشد وبتواند آنرا بسنجد.
حتی الامکان قسمت زیاد وعناصر مهم یک مفهوم را دربرگیرند و بسنجند.
تعداد معرفها باید کافی باشند تا مفهوم را حتی الامکان بطور کامل بررسی کنند.
معرفها باید خود دقیق وبدون ابهام تعریف شده باشند.
انتخاب یک معرف مناسب بطور دلخواه وتنهاباقضاوت محقق انجام نمی گیرد،بلکه باید مناسب بودن آن را به
اثبات برساندتا مورد قبول دانشمندان دیگر واقع شود.

8-فرضیه تحقیق:
بیان مساله تنها به صورت کلی، پژوهش را هدایت میکند وتمام اطلاعات ویژه پژوهشی را دربرندارد. از طرف دیگر، در صورتیکه کلیه اطلاعات پژوهشی را درمساله مطرح کنیم مساله پرحجم می شود، بگونه ای که تدبیر وهدایت آن امکان پذیر نیست. بنابراین، مساله هرگز به صورت علمی حل نخواهد شد مگر اینکه به فرضیه یا فرضیه هایی تبدیل شود

تعاریفی برای فرضیه
فرضیه بر هر گزاره ای که دردست آزمون باشد اطلاق می شود، خواه آن گزاره یک واقعیت جزیی و خاص را توصیف کند خواه یک قانون کلی را بیان کند، یا گزاره ای باشد پیچیده تراز اینها.
فرضیه جمله ای است که به صورت ربطی بیان می شود و به توصیف رابطه بین متغیرها می پردازد.
یک حدس مبتنی بردانش یاتجربه درموردحل یک مساله است وآن رامی توان به عنوان یک رابطه فرضی بین دومتغیردانست که به صورت گزاره های قابل آزمون ارائه می شود.
درواقع، بیان حد سی وفرضی درموردروابط احتمالی بین دو یاچند متغیر است.

انواع روابط موجود در ساختار فرضیه
الف )رابطه تغییرات با هم(همپوشان):
تغییرات توامان دویا چند متغیر رادربعضی ازجهات نشان می دهد.
ب) رابطه علی :
هنگامی که درصدد بیان علت وقوع یک پد یده برآ ییم یا درتغییرات یک پدیده علت یا علل فرضی خاصی را درنظر می گیریم ،درقلمرو رابطه علی گام برداشته ایم .

الف ) رابطه تغییرات با هم(همپوشان):
1-هرچه”الف”بیشتر “ب” بیشتر
مثال:هرچه درآمدکارکنان بیشتر،رضایت شغلی آنها بیشتر
ب

الف

2-هرچه “ج” بیشتر”د” کمتر
مثال:هرچه ساعت کار بیشتر،فراغت کمتر د

ج

3-هرچه “پ” کمتر”ش” کمتر
مثال:هرچه تضاد های سودمند کمتر،خلاقیت کمتر ش

پ

4-هرچه “ص” کمتر”ل” بیشتر
مثال:هرچه تنشها کمتر،کارایی بیشتر ل

ص

ب) رابطه علی :
روش جان استوارت میل در مورد کشف علت وقوع یک پدیده:
1-روش همخوانی

2-روش اختلاف

3-روش تغییرات همزمان

4-روش بقا یا

تعریف رابطه علی :
یک رابطه علی هنگامی مطرح می شود که یک فرضیه به طور اخص بیان کند که تغییریک متغیر دریک جهت معین باعث تغییر متغیر دیگر درجهتی معین می شود. فرضیه مبتنی بررابطه علی به این حالت است :
“تغییر یک امر، به تغییر امر دیگر منجر می شود.”

برای اینکه دو متغیر”الف”و”ب” در فرضیه ها دارای رابطه علی یا تعلیلی باشند،باید به طور همزمان واجد سه شرط اساسی زیر باشند:
1- “الف”و”ب”متقابلا وباهم تغییرکنند.
2- “الف”و”ب”متقابلا وباهم بدون دخالت یا تاثیرمتغیرهای دیگر تغییرکنند.
3- اگر متغیر“الف”به طور فرضی علت احتمالی متغیر”ب” درنظر گرفته شود، باید تغییرآن از نظرزمانی مقدم بر تغییرات “ب”باشد.

ویژگیهای رابطه علت ومعلولی
اول )چگونگی تاثیر:
رابطه علی می تواندبه طور مستقیم یا غیر مستقیم بین متغیرها در یک فرضیه به وجود آید.به این معنی که یک علت میتواند مستقیم یاغیرمستقیم وهم مستقیم وهم غیر مستقیم بر معلول خود اثر داشته باشد.
دوم) تعداد علتها:
دریک رابطه علی می توان نشان داد که یک متغیر تنها علت یا علت عمده ویا یکی از چندعلت متغیردیگر(معلول)است.
سوم)مدل سازی :
بااستفاده از روابط علی می توان اقدام به مدل سازی کرد.منظور ارائه یک تئوری یا نظریه دررابطه با یک پدیده معین است.

انواع طبقه بندی فرضیه ها

بخش (1)
طبقه بندی نوع اول :
فرضیه تحقیقی
الف) جهت دار
ب) بدون جهت

طبقه بندی نوع دوم :
فرضیه ها ازنظر محتوایی به سه نوع فرعی فرعی تقسیم پذیرند
فرضیه هایی که بروجود پدیده ها دلالت می کنند.
فرضیه هایی که بروجود روابط بین پدیده ها دلالت می کنند.
فرضیه هادرصدد بیان علت وجودی وتکوینی پدیده ها وروابط بین آنها
برمی آیند.

طبقه بندی نوع سوم :
فرضیه مقایسه ای
فرضیه همبستگی
فرضیه علی

بخش (2)
طبقه بندی نوع اول :
فرضیه های توصیفی در مقابل فرضیه های استنباطی
طبقه بندی نوع دوم:
فرضیه ها ی تک متغیره در مقابل دو یا چند متغیره
طبقه بندی نوع سوم :
فرضیه های همبستگی در قابل فرضیه ها تجربی
طبقه بندی نوع چهارم :
فرضیه های پژوهشی با گروه های جور شده در مقابل گروه های مستقل
طبقه بندی نوع پنجم :
فرضیه های پارامتریک درمقابل ناپارامتریک

نقش فرضیه درپژوهش
اری وهمکارانش ،چهار هدف برای صورت بندی فرضیه ذکر کرده اند:
1- فرضیه برای پدیده ها تبیین آزمایشی فراهم می آورد و موجب افزایش معرفت علمی می شود.

برای دستیابی به معرفت پایدار درباره مسائل انسانی، باید از گردآوری صرف واقعیتهای مجرد فراتر رفت و درصدد تعمیم روابط موجود بین واقعیتها بود.

2- فرضیه نشانگر انتظار پژوهشگر درباره رابطه بین متغیرهای یک پدیده است.

فرضیه جمله ای است که به صورت ربطی بیان می شود، وبه توصیف رابطه بین متغیرها می پردازد.

3- فرضیه مجموعه فعالیتهای اجرایی پژوهش را تعیین وهدایت
می کند.
فرضیه معرف یک هدف اختصاصی است و به همین دلیل، ماهیت داده های مورد نیاز را برای آزمون گزاره ربطی مشخص می کند. فرضیه به پژوهشگر کمک می کند تا واقعیتهایی را که باید انتخاب کند و نوع مشاهده هایی را که باید انجام دهد از طریق آن تعیین کند. فرضیه است که مربوط یا نامربوط بودن واقعیتها را معین می کند. فرضیه ها اساس و پایه نمونه گیری و طرحی را که باید مورد استفاده قرار گیرد، تعیین می کنند. آزمونهای آماری به کمک فرضیه انتخاب می شوند. باید توجه داشت که بدون داشتن یک فرضیه می توان اطلاعات را گردآوری کرد، اما این جمع آوری موجب اتلاف وقت و سرانجام بدون پاسخ ماندن سوال پژوهشی می شود

4- فرضیه چارچوبی برای گزارش نتایج پژوهش فراهم
می آورد.
درهر پژوهش می توان فرضیه ای را به صورت مجزا انتخاب کرد ومورد آزمون قرار داد و سرانجام نتایجی از آن استخراج و گزارش کرد. پس، در یک ارزشیابی نهایی فرضیه ها از مزایای مهمی برخوردارند زیرا هدایت پژوهش را به عهده دارند.

شیوه فرضیه سازی
الف:روش توجیهی:
منظور از روش توجیهی،بیان جنبه های مختلف ذهنی و تصوری پژوهشگر در ارتباط با پدیده مورد نظر است که از چارچوب نظری الهام گرفته است.
[میزان در آمد کارکنان در میزان تعهد سازمانی آنها موثر است]
ب:روش میان بر:
منظور ازروش میان بر،خارج کردن سوالها و پرسشهای مربوط به مسایل علمی از حالت استفهامی است.
ساخت فرضیه ها تا حدودی تابع روش تحقیق انتخاب شده توسط پژوهشگر می باشد.این در جدول نشان داده شده است.

ارتباط روش ها با مدل ،فرضیه ها….

تفاوت های فرضیه های آماری و پژوهشی
یک فرضیه آماری معمولاً گزاره ای است درباره یک یا چند توزیع جامعه (بویژه درباره یک یا چند پارامتر) که بوسیله آن می توان کیفیت یا کمیت یک صفت را در جامعه پیش بینی کرد. این گونه فرضیه ها با آن که معرف یک نوع پیشامد است همواره دو وجه مکمل دارد:
1- بیان کیفیت صفت مورد آزمایش در شرایط تصادفی (فرضیه نبودن تفاوت یا نبودن ارتباط )
2- بیان نتایج آزمایش در شرایط غیر تصادفی (فرضیه تفاوت واقعی متاثر از عوامل مورد پژوهش)

اما فرضیه علمی حدسی است زیرکانه درباره نتیجه پژوهش، معمولاً گزاره ای است درباره پدیده ها، روابط میان آنها. و پایه های بنیادی آنها و در شرایط مطلوب و ایده آل همان پیش نویس قانون است به هر نوع گزاره بدین سبب فرضیه گفته می شود که به موقعیتی که امکان درست بودن آن هست اطلاق می گردد “فرضیه آماری” معمولاً از طریق فرضیه های علمی بوجود می آید، رشد می کند یا ازمفاهیم ضمنی آن مایه می گیرد، اما هرگز با آنها یکی نیست.

انواع فرضیه های آماری :
فرضیه های آماری را به صورت زیر طبقه بندی می کنند:
1-فرضیه هایی راجع به نوع قانون توزیع
2-فرضیه هایی راجع به پارامترهای قانون توزیع
مثلاً فرضیه”بهره وری کارگرانی که در شرایط فنی یکسان یک نوع کار انجام می دهند بر طبق قانون نرمال توزیع می شود” فرضیه ای راجع به نوع قانون توزیع است.لیکن فرضیه”نسبت معیوبها بین کالاهایی که درخطوط تولیدی موازی توسط یک نوع دستگاه ماشینی ساخته می شود، یکسان می باشد” فرضیه ای است راجع به پارامترهای قانون توزیع است.

چگونگی تبدیل فرضیه های پژوهشی به فرضیه های آماری :
هدف از تبدیل فرضیه پژوهشی به فرضیه های آماری، توانمند کردن محقق در آزمون کردن فرضیه است. به طور کلی هدف آزمون فرضهای آماری، تعیین این موضوع است که با توجه به اطلاعات بدست آمده از نمونه، حدسی که درباره خصوصیتی ا ز جامعه زده ایم، قویاً قابل تایید است یا خیر؟ این حدس بنا به هدف تحقیق، نوعاً شامل اطلاعاتی درباره مقدار یک پارامتر جامعه است که در قالب فرضیه بیان شده است.

فرضیه های آماری، جمله ها یا عبارتهایی هستند که با استفاده از نمادهای آماری و به صورت پارامترنوشته می شوند و نقش آنها هدایت پژوهشگر در انتخاب آزمون آماری است .
“آزمون آماری فرایندی است که طی آن مجموعه ای از مقاد یر تصاد فی که به ازای آنهاباید رد شود تعیین می گردد”.
متغیر تصادفی که مقادیرآن برای انجام این عمل به کار می روند “آماره آزمون” نامیده می شود و مجموعه مقادیری از این متغیر تصادفی را که به ازای آنهاباید رد شوند ناحیه “رد آزمون”می نامند. آزمون به وسیله آماره آزمون و ناحیه رد به طور کامل مشخص می شود به عبارت دیگر، پژوهشگر روشهای آماری لازم را با هدایت فرضیه های آماری که یک بیان مقداری درباره پارامترهای جامعه است انتخاب می کند.

انواع فرضیه آماری
1- فرضیه صفر (پوچ)

2- فرضیه خلاف (مخالف / جایگزین)

فرضیه صفر(پوچ) یک بیان مقداری است که بصورت پارامتر صورت بندی می شود و مبنای ریاضی آن، برهان خلف است.
این نوع فرضیه معمولاً به این صورت بیان می شود که پژوهشگر را به ارزشیابی فرضیه تحقیقی قادر سازد. چنین فرضیه هایی مبین عدم تفاوت بوده ویک رابطه دقیق را بین دو متغیر بیان می کنند. یعنی می گوید همبستگی جامعه آماری بین دو متغیر برابر صفر است یا که تفاوت میانگین دو گروه در جامعه آماری برابربا صفر(هر عدد معین دیگر) است. چون اکثراً بر طبق این فرضیه وجود اختلاف (سیستماتیک) بین پارامتر مجهول جامعه اصلی و کمیت داده شده، نفی می شود، بدین جهت آن را فرضیه صفر نامند.

ب:فرض خلاف (مخالف/جایگزین )
فرض خلاف با نماد نشان داده می شود و مانند فرض صفر به صورت پارامتر صورت بندی می شود. فرضیه های تحقیقی غالباً راهنمای محقق در تدوین فرض خلاف هستند، به عبارت دیگر فرض خلاف غالباً منطبق بر فرضیه های تحقیقی است، به این معنی که فرض خلاف بیان کننده انتظار براساس مدارک آزمایشی و یا تجربه کاری پژوهشگر کسب شده است.
فرض خلاف بیانی است که پژوهشگر آرزو می کند درباره آن پژوهش کند. فرض صفر و خلاف باید ناسازگار باشند به این معنی که نباید به هیچ شکل یا طریقی با تداخل داشته باشند.
در واقع فرض آماری حکمی درباره جامعه است. چون این حکم یا ادعا ممکن است صحیح یا غلط باشد، دو فرض مکمل در ذهن محقق به وجود می آید:
فرض: ادعا صحیح است.
فرض: ادعا غلط است.

9-روش تحقیق
روش های تحقیق به عنوان هدایتگر جستجوهای علمی در جهت دستیابی به حقیقت به شکل های مختلف دسته بندی
می شوند ،مانند:
الف:اهداف تحقیق
ب:نحوه گردآوری داده ها
که هر کدام مزایا ومعایب خاص خود را دارد.
ابزا ر
روش
هد ف

10- قلمرو مکانی تحقیق (جامعه آماری)
شناخت ازمکانی که پژوهش درآن صورت گرفته می تواند به دوشکل در قضاوت خواننده نسبت به دستاوردهای تحقیق نقش داشته باشد:
الف:آگاهی پیشینی
خواننده بامکانی که تحقیق درآن صورت گرفته آشنایی داردوهمین شناخت
می تواند موجبات تقویت یا تضعیف یاعدم باور نسبت به دستاوردهای تحقیق فعلی راایجاد کند.
ب:آگاهی پسینی
با ایجاد شناخت درخواننده نسبت به مکانی که پژوهش درآن صورت گرفته است ،این شرایط فراهم می آید تااوبتواند روشهای انجام کار،آزمودنیها ،نتایج وتعمیم ها را در بستر خود موردتوجه قرار دهد وازاین طریق آگاهی بیشتری نسبت به تحقیق پیدا کند.

11- قلمرو زمانی تحقیق
پژوهشگر توضیح می دهدکه این تحقیق درچه فاصله زمانی صورت می گیرد. ضرورت بیان قلمرو زمانی بیشترازآن جهت است که خواننده درنهایت با توجه به
مقطع زمانی که تحقیق انجام شده است می توانددررابطه
با تحلیلها واستنتاج هایی که پیرامون فرضیه ها صورت گرفته است برداشت های بهتری پیدا کند ودر واقع نقش حوادث ،اتفاقها،روندهای اقتصادی ، شرایط سیاسی- اجتماعی ،روحیه ملی …. رادرنتایج تحقیق بازشنا سی کند.

12- روش نمونه گیری وتعیین حجم نمونه
محقق باید با توجه به مقتضیات روش تحقیق ،ماهیت داده ها، نوع ابزار گردآوری آنها وساختارجامعه آماری ….نمونه ای را که معرف کیفیات وکمیات جامعه باشد انتخاب نماید ،در این گزینش باید به نکات زیر توجه داشته باشد:
الف)نمونه بایستی با توجه به اهداف تحقیق انتخاب شود.
ب)رعایت انصاف وعدم اعمال ذهنیتها شرط اساسی است .
ج)عواملی درتعیین حجم یا اندازه نمونه موثرند.

13- ابزارهای گردآوری داده ها (اطلاعات)
ابزارهای گوناگونی برای به دست آوردن داده ها مانند مشاهده ،مصاحبه ،پرسشنامه ومدارک واسناد وجود دارد.
هریک از این ابزارها معایب ومزایایی دارند.
هرپژوهشگر با توجه به ما هیت مساله وفرضیه ها ی طراحی شده یک یا چند ابزار را طراحی وپس از کسب شرایط لازم در مورد اعتبار این ابزارها ،ازآنها در جهت جمع آوری داده ها بهره می جوید.

14- روش تجزیه وتحلیل داده ها
برای تجزیه وتحلیل داده ها ، با توجه به ماهیت آنها

روشهای مختلفی وجود دارد که پژوهشگر باید به کاربرد

وسنخیت این روشها توجه کند تا در نهایت بتواند استنتاج ها

ونتیجه گیریهای معتبر ودقیقی را به عمل آورد.

15- محدودیتهای تحقیق
می توانند به شکل های زیر طبقه بندی شوند:
کمبود منابع علمی (کتابها،مجلات تخصصی ،مدارک و….)
کمبود منابع مالی (شخصی ،سازمان کارفرما، کمکهای دانشگاهی ….)
عدم همکاری مسئولین درجامعه آماری (سازمان مربوطه) باپژوهشگر
نبود سوابق تحقیقاتی پیرامون موضوع
گرفتاریهای شخصی فردپژوهشگر
ناهماهنگی استادان با یکدیگر
تعدادو چگونگی متغیرهای ناخواسته
کمبود زمان در اختیار(بویژه دردانشگاه های خصوصی)
طبقه بندی بودن مدارک واسناد از نظر نوع دسترسی به آنها

16- شرح مفاهیم ،اصطلاحات ومتغیرهای بکاررفته درتحقیق
نکات زیر می تواند در غنای هر چه بیشتر این قسمت نقش اساسی ایفا کند:
الف ) مطرح نکردن مفاهیم واصطلاحات واضح وروشن :
اگر مفاهیم حالت بدیهی داشته باشد ،حالت ناخوشایندی نسبت
به عملکرد پژوهشگر درذهن خواننده ایجاد می شودواین احساس بوجود می آید که پژوهشگر رفع تکلیف نموده است .

ب) اشاره به منابع مستند برای مفاهیم :
محقق باید درنظر داشته باشد که می تواند برداشت خود را از متغیرها وشرح مفاهیم مطرح سازد ویا اینکه به برداشت ها وتعاریف استناد کند وآنها را مبنای تحقیق خود قرار دهد.

فصل دوم
ضرورت مروری بر ادبیات موضوع

ضرورت مروری بر ادبیات موضوع
هر تحقیق وپژوهش علمی که صورت می گیرد بر پایه ها،ارکان ونتایج مطالعات وتحقیقات پیشین استوار
است .
این مطالعات وتحقیقات دررابطه با هر تحقیق جدید می تواند دو وضعیت زیر را داشته باشد:
الف) ارتباط مستقیم با موضوع ومساله اصلی تحقیق جدید
ب)ارتباط غیرمستقیم با موضوع ومساله اصلی تحقیق جدید

بررسی پیشینه پژوهش می تواند در کسب این اطلاعات مفید باشد:
اطلاعات مربوط به متغیرهایی که مهم یا غیر مهم بودن آنها مشخص شده باشد.
اطلاعات درباره کارهایی که انجام شده ومی توان آنها راگسترش داد یا بکار برد.
نتایج وکاربردهای یک کار معین در یک زمینه تخصصی مشخص.
تعیین روابط بین متغیرهایی که پژوهشگربرای مطالعه برگزیده ومایل است درباره آنها فرضیه هایی را تنظیم وتدوین کند.
تشخیص مدل های صوری مناسب با داده های پژوهش و یا
داده های مشابه آن.

کارکردهای پیشینه تحقیق
1- محدود کردن و صورت بندی جدید مساله تحقیق
( اصل تحدید مساله)
2- تعیین درجه مهم بودن متغیرها
3- پیدا کردن روشهای جدید
4- اجتناب ازبه کار بردن روشهای بی نتیجه
5- ایجاد بینش نسبت به روشها
6- پرهیزاز تکرارکارهای انجام شده
7- آگاهی بردرجه مهم بودن مساله

معیارهایی برای قضاوت پیرامون پیشینه تحقیق
1- جستجوی منابع هر چه مرتبط تر با موضوع ومساله تحقیق

2- جستجوی منابع معتبرتر

3- جستجوی منابع اصلی

4- جستجوی منابع جدیدتر

فصل سوم
آشنایی با قلمرو مکانی تحقیق
(جامعه آماری)

انتشار در اینترنت توسط : پروما دانلود
Www.PromaDL.Com
Info@PromaDL.Com

ضرورت ایجاد شناخت از جامعه آماری
هرپایان نامه درحوزه علوم اجتماعی بویژه مدیریت درواقع درزمره تحقیقات کاربردی است .
چند توصیه :
الف : درصورت امکان تصویری از نمای سازمانی و محصولات آن آورده شود.
ب : برای بیان مطالب ، از جداول ، تصاویر ،….بهره گرفته شود.
ج : ازآمارها و اطلاعا ت جدید تر استفاده شود .
د : اولویت با اطلاعات مرتبط با مساله است .

فصل چهارم
روش تحقیق

انتشار در اینترنت توسط : پروما دانلود
Www.PromaDL.Com
Info@PromaDL.Com

روش تحقیق
علم چون گذشته، زاده بارقه ناگهانی بلوغ و اندیشه یک یا چند ین دانشمند معدود نیست، بلکه کوششی آگاهانه، منظم و در عین حال نهادی و سازمان یافته است تا به حل یک مساله یا دشواری ذهنی و یا عملی نایل آید. چنین خصلتی، علم را با دیگر نهادها و ارزشهای اجتماعی پیوندی مستحکم می زند به همین دلیل امروزه در بیشتر کشورها، سازمانهایی ویژه به کار علم مشغولند، سازمانهایی که سیاست گذاری در حوزه های علم، پژوهش و آموزش را در اختیار دارند. سازمانهایی که تولید وانتقال علم را بر دوش گرفته اند، نهادها و سازمانهای که فرآورده های آن را مصرف می کنند و بسیاری دیگر که غیرمستقیم، زمینه ها، ابزارها و شرایط رشد علم را فراهم می سازند.

بی تردید توسعه کمی و کیفی جوامع، همگی مرهون تصمیم سازیها و تصمیم گیریها بر پایه تحقیقات علمی است. از این رو، مدتها این نظر و تلقی حاکم بوده است که نوآوریهای تکنولوژیک از درون خود پیشرفتهای علمی (و یا گاه در تحقیقات پایه ای کنجکاوانه) نشات می گیرند، به عبارت دیگر، روند و جهت پیشرفت علوم و تحقیقات تا حدود زیادی تابع عوامل درونی است. این نظر را که اصطلاحاً به مدل”هدایت علم” موسوم است می توان به صورت زیر نمایش داد:
تحقیقات پایه ای تحقیقات کاربردی توسعه تجربی نوآوری

خواسته بازار تحقیقات کاربردی توسعه تجربی نوآوری

این مدل که به نام مدل((کشش بازار)) نامیده می شود حاکی از این است که جهت تحقیقات علمی در واقع تابع عوامل بیرونی است بطور کلی می توان کارکرد تحقیق را در فرآیند تصمیم سازی اجتماعی و سازمانی در شکل نشان داد:

تحقیق چیست؟
تحقیق، یعنی کار منظم و پیگیر در کشف و فهم، که به نظریه ای برای تعمیم منتهی شود.
تحقیق عبارت است از یک عمل منظم که در نتیجه آن پاسخهایی برای سوالهای موردنظر و مطرح شده پیرامون موضوع تحقیق بدست می آید.
پژوهش علمی، بررسی نظام یافته، کنترل شده، تجربی و انتقادی در مورد پدیده های طبیعی است که روابط احتمالی بین این پدیده ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می شوند .
تحقیق عبارت است از بررسی کامل موضوع به گونه ای منظم و منسجم و براساس روشهای عینی و غیرشهودی، به منظور کسب اطلاعات یا کشف اصول وابسته به آن. تحقیق را می توان به تجزیه و تحلیل، ثبت عینی و سیستماتیک مشاهدات کنترل شده که پروراندن قوانین کلی، اصول، نظریه ها و همچنین به پیش بینی و یا احتمالاً به کنترل نهایی رویدادها منتج شود تعریف کرد.

تحقیق، مجموعه فعالیتهای منظمی است که هدف آن کشف حقیقت یا رسیدن از علم اندک به علم بیشتر است. (خواه با روش آزمایشی صرف و خواه با روشهای دیگر) در درست ترین شکل خود تحقیق واجد دو شرط زیر است:
1- کنترل دقیق: شرطی که مانع تاثیر عوامل نامربوط و مزاحم
می شود.
2- نمونه گیری صحیح: شرطی که یافته های پژوهش را قابل بسط و تعمیم می سازد.
(رعایت شرط اول، اعتبار درونی و رعایت شرط دوم، اعتبار بیرونی تحقیق را موجب می شود)
اعتبار درونی مانع تاثیر عوامل نامربوط و مزاحم می شود و
اعتباربیرونی شرطی است که یافته های پژوهشی را قابل بسط
و تعمیم می سازد.

تعاریف نظریه (تئوری)
برای هر نظریه سرنوشتی عالی تر از این نیست که راه وصول به یک نظریه جامع تر را که این نظریه همچون حالتی خاص از آن است و بر روی آن استوار است را نشان دهد" .“آ.اینیشتن”

نظریه در حکم دام است، تنها کسی که آن را بگستراند
می تواند صید می کند .”نووالیس”

واژه تئوری، ریشه یونانی دارد و مفهوم کلی آن تقریباً “ملاحظه کردن” ، “بررسی و تحقیق کردن” می باشد.
اما لغت “Theo” به معنی “خلا” وپی شناخت هستی و اندیشیدن درباره الهیات بوده، قابل تصور است که “Theoria”به معنی اندیشیدن، تفکر و تحقیق درباره “Theos”یا خلا بوده و با گسترش علوم، مفهوم این واژه بر روی “اندیشیدن” و تحقیق درباره هر مسئله ای متمرکز شده است.

تئوری مجموعه ای (و به بیان دقیقتر، شبکه ای) بهم پیوسته از سازه ها، مفاهیم، تعاریف وقضایاست که به منظور تبیین و پیش بینی پدیده ها،از
طریق تشخیص روابط بین متغیرها،یک نظر نظامدار درباره پدیده ها را
ارائه می دهد.
نظریه مجموعه ای از تعریفها و پیشنهادها درباره تعدادی متغیر بهم پیوسته است، که همه این تعریفها و پیشنهادها، بُعد منظم و مدونی از وقایع و پدیده هایی را که در اثر همبستگیها و تداخل این متغیرها بوجود می آید، ارائه
می دهد.
نظریه ها، دامهایی هستند که ما برای آن گسترده ایم تا آنچه را که “جهان”
نامیده می شود صید کنیم و به عقلانی کردن و توضیح دادن و مستولی شدن
بر آن توفیق یابیم. تلاش می کنیم تا چشمهای شبکه دام را تنگترو تنگترسازیم.
نظریه، بین متغیرها رابطه علت و معلولی برقرار می کند تا پدیده ها را توضیح دهد یا پیش بینی کند.

مجموعه بهم پیوسته و نظام یافته ای از گفتارها که بیانگر بخشی از واقعیت باشد تئوری می نامند، به عبارت دیگر بررسی کلی و وسیع مسائل از راه تفکر و تخیل است، بطوریکه این بررسی الزاماً رابطه ای با عمل (واقعیت) داشته باشد. تئوری از دیدگاه تجربه گرایی ناب، کوششی عملی در راه جمع آوری شواهد و یافته هایی تجربی و برقرار کردن هبستگی بین این یافته ها و تبیین آنها از طریق استقراء است بگونه ای که هرگونه تصور، تخیل و توضیحات اضافه که بر مشاهدات تجربی متکی نباشد پیرامون پدیده ها مطرح نشود.
تئوری بیان کننده مجموعه ای از مفاهیم است که به صورت
نظام مند ارتباط متقابل با یکدیگر دارندو می توان بر اساس آن
پدیده ای را پیش بینی و توجیه کرد.

تئوری مجموعه ای از گفتارها (بیانیه ها) یی است که بر مینای قواعد منطقی بایکدیگر در ارتباطند و مبین بخشی از واقعیت هستند.
در این تعریف بر روی چند نکته ای که در پی می آید تاکید شده است:
1- نوع خاصی از گفتارها به عنوان عنصر اساسی تئوری
2 – ارتباط بین گفتارها بر مینای قواعد منطق (قیاس)
3 – تبیین واقعیت (از راه قیاس)بعنوان ه دف
4- تطبیق تئوری با واقعیت یا بررسی و آزمایش تجربی شاخص ها در عمل
از تعاریفی که گذشت می توان ویژگیهای کلی زیر را نتیجه گیری کرد.

ویژگیهای نظریه :
نظریه وقتی از نظر عملی مورد قبول قرار خواهد گرفت که دارای ویژگیهای زیر باشد:
1- نظریه باید توانایی تبیین حقایق و مشاهده های مربوط به یک مساله را به ساده ترین صورت ممکن داشته باشد ، نظریه ای که دارای مفروضات اندک و به زبان ساده تری بیان شده باشد قابل قبول تر از نظریه ای است که دارای مفروضات اندک وبه زبان ساده تری بیان شده باشد .
2- نظریه باید با واقعیتهای مشاهده شده در طبیعت و دانش پیشین سازگار باشد.
3-نظریه باید ابزار لازم را برای آزمودن خود فراهم سازد.
4-نظریه باید انگیزه پژوهشی در جامعه به وجود آورد و زمینه را برای پژوهشهای جدید فراهم سازد

جورج هومان معتقد است که نظریه دارای سه ویژگی عمده است:
الف) نظریه از مجموعه ای مفاهیم در یک طرح مفهومی تشکیل شده است.برخی از مفاهیم موجود در نظریه،توصیفی وبعضی عملیاتی هستند.
ب) نظریه از قضایایی تشکیل شده است که به منظور توصیف روابط بین متغیرها بکار برده می شود وچنانچه بخواهیم یک نظریه رسمی تدوین کنیم قضایا باید بصورت طرح قیاسی صورت بندی شوند ، به نحوی که بتوان یک نظریه را از نظریه دیگر استنتاج کرد.
ج) نظریه واقعیتهای موجود در قضایا را روشن می کند به این معنی که قضایا به کمک داده های تجربی و در دنیای واقعی قابل آزمون هستند.

نقش نظریه در تحقیق
برای نظریه نقش های متفاوت و متعددی مطرح شده است،و بیشتر در این رابطه هستند که آیا باید ابتدا نظریه ساخت و سپس به پژوهش پرداخت یا بر عکس،و یا ترکیبی از این دو روش را بکار بست؟
روش “ابتدا نظریه ، بعد پژوهش” دارای مراحلی به شرح زیر است:
1-تدوین یک نظریه واضح و روشن به صورت بدیهی یا بر اساس فرآیندهای توصیف شده.
2-انتخاب یک گذاره استخراج شده از نظریه به عنوان ملاک مقایسه نتایج پژوهش آزمایشی .
3-برنامه ریزی پژوهش به منظور آزمون جمله انتخاب شده از طریق پژوهش آزمایشی.
4-ایجاد تغییر در نظریه با برنامه ریزی و انجام پژوهش مجدد ، چنانچه جمله استخراج شده از نظریه با نتایج پژوهش آزمایشی مطابقت نداشته باشد.
5-انتخاب گزاره های دیگر برای آزمون در تعیین محدودیت های نظریه ، چنانچه گزاره استخراج شده از نظریه با نتایج پژوهش تجربی مطابقت داشته باشد.

روش “ابتدا پژوهش ، بعد نظریه” دارای مراحلی به شرح زیر است:
1- انتخاب پدیده و تعیین کلیه ویژگیهای آن .
2- اندازه گیری تمام ویژگیهای پدیده در موقعیت های مختلف.
3- تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده بصورتی دقیق و تعییتن هر نوع الگویی که بین آنها وجود دارد.
4- در صورتیکه بین اطلاعات جمع آوری شده الگوهای معنی داری پیدا شد باید آنها را بصورت بیانیه های نظری برای تدوین قانون تنظیم کرد.

باید دانست هیچکدام از این دو روش به تنهایی نمی توانند ایده علمی نوینی را عرضه کند به همین دلیل و با توجه به مطالبی که در پی می آید ترکیب این دو روش می تواند در بررسی و خلق ایده های علمی سهم موثری داشته باشد.
روش “ابتدا پژوهش ، بعد نظریه” این عیب را دارد :
که در اجرای آن برای جمع آوری اطلاعاتی کوشش می شودکه هدف مفیدی برای آنها در نظر گرفته نشده است.اما اطلاعاتی که به این شیوه گردآوری می شوند،ممکن است به کشف نظریه های مفیدی منجر گردند.
روش “ابتدا نظریه،بعد پژوهش” این عیب را دارد :
که پژوهشگر ممکن است فاقد اطلاعات مقدماتی لازم برای ساخت نظریه باشد .

ترکیب این دو روش ممکن است روشهای کلی تر،دقیقتر و همچنین نمایش منظم تری از فرآیندهایی را که واقعاً اتفاق افتاده اند مهیا سازد.روش ترکیبی فعالیتهای علمی را به سه دسته زیر تقسیم
می کند:
الف) اکتشاف
ب) توصیف
ج) تبیین
هر یک از روشهای بالا در فعالیتهای علمی نقشهایی را ایفا می کنند که بصورت کلی،می توان عمده ترین آنها را چنین ذکر کرد:
الف) تنظیم یافته ها ب) ایجاد فرضیه ها ج) پیش بینی د) مهیا ساختن تبیین ها

بطور کلی می توان نتیجه گیری کرد:
1- نظریه می تواند افکار جدیدی را در روند حل مسائل نظری برانگیزد.
2- نظریه ممکن است الگوهایی از موضوعات و مسائل مورد بحث ارائه دهد بگونه ای که بتوان یک توصیف جامع و طرح گونه از آنها عرضه کرد.
3- تجزیه و تحلیل و نقد هر نظریه ممکن است به نظریات تازه ای منجر گردد.
4- نظریه ممکن است الهام بخش فرضیه های علمی تازه ای باشد
5- نظریه هایی که به آزمون آنها می پردازیم صریحاً یا تلویحاً ما را هدایت می کنند که کدام مشاهدات به مسئله مورد بررسی مربوطند.بنابراین نظریه آزمایی در امر گردآوری مناسب داده ها اهمیت اساسی دارد.
6- نظریه می تواند با کمک به درک اینکه مشاهدات بازتاب چه مفاهیم کلی تری هستند به فهم و تفسیر مجموعه ای از مشاهدات کمک کند وتبیین موجهی درباره نحوه ارتباط مشاهدات با یکدیگر فراهم آورد.
7- نظریه هدایتگر تحلیل است.قضایایی از نظریه بر می خیزند که محور اصلی تحلیل داده ها را تشکیل می دهند.
8- نظریه ، زمینه وبستری فراهم می کند که مشاهدات خاص را در آن قرار دهیم و به این ترتیب به درک معنا و اهمیت احتمالی مشاهدات کمک می کنند.به این معنا ، نظریه ما را به مشاهداتی حساس می سازد که در غیر اینصورت ممکن بود از آنها غفلت کنیم.
9- نظریه ها به ما کمک می کنند تا به طرح مسائل جدی بپردازیم واز مسائل خاصی نیز آگاه شویم.امید می رود که نقش نظریه آن باشد که از طرح مسائل بی اهمیت پرهیز کنیم و تحقیق را به “حساب اجتماعی “ تقلیل ندهیم.

فرآیندهای نظریه پردازی و نظریه آزمایی :
مشاهدات ، مستلزم تبیین اند ، ولی به همان ترتیب هم باید در برابر واقعیت به آزمون درآیند، کافی نیست که فقط داده ها و واقعیتها را گردآوری کرد ، همچنین کافی نیست که فقط به تبیین بپردازیم بدون آنکه آن را در برابر واقعیت به آزمون بکشیم.تحقیق ، متضمن ارتباط مستمری بین مشاهده و تبیین ، گردآوری داده های بیشتر برای آزمون تبیین اولیه و پالایش تبیین نظریه ….. است.
ارائه تبیین مناسب ، متضمن دو فرآیند مرتبط بهم زیر است:
الف – نظریه پردازی
ب – نظریه آزمایی

الف: نظریه پردازی

فرآیندی است که با یک رشته مشاهدات آغاز شده به ساختن نظریه هایی درباره این مشاهدات منتهی می شود ، به این نظریه پردازی نظریه زمینی هم گویند زیرا مبتنی بر مشاهده است برخی آن را نظریه بعد از واقعه یا نظریه پسینیمی خوانند زیرا نظریه بعد از مشاهده ، نه قبل از آن می آید.
بطور کلی در پی انجام مشاهدات خاص ، پرسشی اساسی مطرح
می شود که آیا این مشاهده مورد خاصی از عامل عام تری است؟ در صورتی که چنین باشد می توان به درک بهتری از اهمیت و معنای آن مشاهده خاص برآمد.

ب: نظریه آزمایی

در آزمون هر نظریه ، از آن نظریه سود می جوییم تا

مشاهداتمان را هدایت کند، در اینجا از عام به خاص

حرکت می کنیم. مشاهدات باید آزمون تعیین کننده نظریه

باشند.

روش شناسی
بررسی و تحلیل داده ها نقادانه شیوه های خاص تطبیق عام تئوری در هر یک از فنون ویژه علمی ، وظیفه شاخه ای از فلسفه علم است که “روش شناسی” خوانده می شود. وجود روش خاصی برای هر فن، و حتی بودن روشهای مختلفی در ادوار مختلف تاریخ یک فن ، در این تلقی از “روش شناسی” می گنجند. مباحث روش شناسی بیشتر محصول این است که معلوم نیست دانشمند چه می کند تا اینکه چه باید بکند. ولی البته روشن کردن پاسخ آن سوال، مدلولات دستوری و تکلیفی هم دارد. روش شناسی تحلیلی (نه دستوری) شاخه ای نسبتاً جدید است و شاید ابداع جان. اف. هرشل باشد.
دستیابی به هدفهای تحقیق (یعنی نظریه سازی) میسر نخواهد بود مگر زمانی که جستجوی شناخت با روش شناسی درست صورت پذیرد. روش شناسی را می توان از چند دیدگاه مطمح نظر قرار داد:

از دیدگاه ، روش شناسی ، مطالعه منظم ، منطقی و اصولی است که جستجوی علمی را راهبری می کند. از این دیدگاه روش شناسی به عنوان شاخه ای از علم می داند.در مقابل تالکوت پارسونز در اثرش بنام “ساخت عمل اجتماعی” می نویسد:
“روش شناسی در اصل با روشهای پژوهش تجربی نظیر آمار ، مورد کاوی ، مصاحبه و غیره سرو کار ندارد ، بلکه توجه به زمینه های کلی برای اعتبارکار علمی است ، پس روش شناسی نه دقیقاً یک رشته فلسفی و نه دقیقاً رشته ای علمی است”.
اگر از دیدگاههای مختلف بگذریم، روش شناسی (فارغ از ابعاد فلسفی آن) به مجموعه ای بهم پیوسته از قواعد ، اصول و شیوه های معمول در یک رشته از دانش اطلاق می شود بطور کلی می توان گفت:
اتخاذ روش علمی تنها راه دستیابی به دستاوردهای قابل قبول و علمی است.
بعضی روش شناسی را مبحثی نظری می دانند که تعقل ، منطق و فلسفه پیوسته است و بعضی دیگر روش شناسی را از فلسفه جدا دانسته ، آن رایک رشته علمی می دانند.

روش علمی و ویژگیهای آن :
هیچ چیز برای جوینده علم ضروری تر از تاریخ آن و منطق اکتشاف قوانین علمی نیست…. راه کشف کردن
خطا ، بکاربردن فرضیه و روش آزمودن است.
“لورد آکتن”
در بین شیوه های گوناگون برای شناخت ، شیوه های علی مورد نظر است و چنین شیوه هایی جز با اتخاذ روشهای دقیق میسر نیست. چنانکه گفته شد روش شناسی به نوعی فلسفه یا بینش برای شکل گیری روشها ، اطلاق می شود ، حال ببینیم روش چیست و ویژگیهای اساسی آن کدام است؟

روش :
روش ، معادلی فارسی برای واژه، (مشتق از واژه یونانی متایعنی در “طول”و اودوس یعنی راه) به معنی دقیق “در پیش گرفتن راهی” و یا معین کردن گامهایی است که برای رسیدن به هدفی، می باید با نظمی خاص برداشت. طبیعت این گامها و اوصاف تفضیلی شان بستگی به هدف مطلوب و نحوه های رسیدن به آن دارد: لذا روش علمی بسته به اینکه هدف از علم، تسلط بر طبیعت باشد یا کشف حقیقت ، فرق می کند و بر حسب اینکه کدام تئوری را درباره نسبت میان آن اهداف شرایط اولیه عجز وجهل انسان قبول کنیم ، باز فرق
می کند.
یعنی اگر روشهایی را که عقل “علمی بودن”آنها را تایید می کند بر روی یک پیوستار قرار دهیم، قدر مشترک آنها بیش از این دو تا نیست: وفا کردن به شواهد تجربی و سادگی صورتبندی منطقی که البته در صورت بروز تعارض میان آن دو ، تقدم با وفاداری به شواهد خواهد بود.
دکارت در این رابطه”روش را راهی می داند که به منظور دستیابی به حقیقت در علوم باید پیمود”.

بطورکلی می توان نتیجه گیری کرد در عرف ، روش را مجموعه ای از شیوه ها و تدابیری دانسته اند که برای شناخت حقیقت و برکناری از لغزش بکاربرده می شوند. بطور دقیق تر روش به سه چیز اطلاق می شود:
1 – مجموعه طرقی که انسان را به کشف مجهولات و حل مشکلات هدایت می کنند.
2- مجموعه قواعدی که هنگام بررسی و پژوهش واقعیات باید بکار روند.
3- مجموعه ابزار یا فنونی که آدمی را از مجهولات به معلومات راهبری می نمایند.
بدین ترتیب ملا حظه می شود روش ، لازمه دانش است و هیچ دانشی بدون روش قابل تصور نیست ، اعتبار دستاورد های هر دانش نیز به ایقان روش یا روشهایی وابسته است که در آن مورد استفاده قرار گرفته است.

ویژگیهای کلی روش
ویژگیهای خاص روش علمی بسیارند که در زیر به اساسی ترین آنها اشاره می شود:
1- انتظام
2- عقلا یی بودن
هر روش مبتنی بر انتظامی عقلا نی یا مبتنی بر خرد و سنجش است ، از این رو تنظیم داده ها با انتظامی که بر پایه عواطف، تخیل یا توهم صورت یابد یقینی نیست.
3- روح علمی
هر روش که مبتنی بر نظمی عقلا نی باشد برخوردار از روح علمی است که خود مستلزم احراز شرایطی چون بیطرفی ، تسلط بر خویشتن ، سعه صدر ، و بالاخره تواضع است.
4- واقعیت گرایی
هرروش زمانی را به کشف قوانین درست یا نظریه های متقن می برد که از درون نگری یا درون کاوی و شهودگرایی و هر آنچه دوری از واقعیت را موجب گردد جدایی یابد.

بطور کلی می توان گفت:
“روش عملی یا روش تحقیق عملی ،فرآیند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین است به عبارت دیگر روش عملی شکل خاص و نظام داری است که همواره به دنبال حقیقت است،حقیقتی که از طریق ملاحظات منطقی معین می شود.چون آرمان علم،دستیابی به روابط درونی نظام دار بین واقعیتهابا استفاده از روش “شک نظام دار”است،روش عملی نیز باید به دنبال همین ایده آل ،از طریق آزمایش،مشاهده،بحث و تفسیرهای منطقی از روی اصول موضوعه قابل قبول و ترکیبی از این عوامل،روابط بین پدیده ها را کشف کند

بنا براین پژوهش و روش عملی (اگر یک چیز نبا شد) کاملاً نزدیک و وابسته به یکد یگرند و در پی یا فتن پا سخ برای پرسشهای از اینگونه است که:آیا چنین است؟تا چه اندازه چنین است؟چرا چنین است؟ چه شرایط و اوضاع احوال کلی موجب می شود که چنین باشد؟
به بیان دیگر منظور از کاربرد روش عملی دلایل زیرمی باشد:
الف:افزایش میزان مناسبت و ارتباط بین جواب و مساله مورد نظر
ب: بالا بردن میزان اعتبار و روایی
ج:کاهش میزان تورش

“ روش عملی خصوصیتی دارد که هیچ روش دیگر اکتساب دانش آن را ندارد و آن خصوصیت خود اصلاحی است،در ساختار علم وارسی های ذاتی وجود دارد.این وارسیها چنان ملحوظ و اجرا
می شوند که فعالیتهای علمی و نتایج را تا پایان دستیابی به دانش معتبر کنترل و تضمین می کنند.
اگر این وارسیهای مورد استفاده در پژوهش علمی در نهایت امکان با واقعیت خارج ازباورها،ادراکات،سوگیریها،ارزشها،نگرشها،و هیجانات شخصی دانشمند گره خورده باشد،شاید بهترین واژه برای بیان آنها،”عینیت”باشد،
به عبارت دیگر،عینیت عبا رت است از توافق در داوری های متخصصا ن پیرامون آنچه مشاهده می شود وآنچه که در یک پژوهش با ید انجام گیرد و انجام گرفته است”.

مساله شناخت علمی برای پدیده های اجتماعی و پدیده های طبیعی اساساً به یک صورت مطرح می شود.در هردو حالت ،فرضیه های نظری را باید با داده های مشاهده شده مقابله کرد.حتی اگر برای رسیدن به شناخت علمی چندین راه وجود داشته باشد،هر تحقیقی باید پاسخگوی چند اصل پایدار و همسان باشد.روش،شیوه پیش رفتن به سوی یک هدف است.روشها،صورتهای خاصی از روشهای علمی هستند،راههای مختلفی هستند که به این منظور طراحی شده اند تا بهتر با پدیده ها یا با موضوع تحقیق سازگار باشند.اما “سازگاری روش با موضوع تحقیق”محقق را از التزام به اصول روش علمی معاف نمی کند.
این اصول اساسی که در هر تحقیقی باید مراعات شود کدامند؟

گاستون باشلار،روش عملی را در سه کلمه زیرچنین خلاصه می کند:
غلبه بر پیشداوریها
ساختن از راه تعقل
مقایسه با واقعیات
در اینجا روش علمی چونان فرآیندی در سه پرده ]در معنای نمایشنامه ای آن[ که ترکیب آنها باید مراعات گردد،شرح داده شده و آن را سلسله مراتب”پرده های معرفت شناختی”می نامیم.این سه پرده عبارتند از گسستن،ساختن و مقایسه کردن (یا تجربه).

اصول روش علمی در علوم اجتماعی بصورت هفت مرحله ای که می باید پشت سرهم پیمود،در نظر گرفته می شود.در هر یک از این مراحل ،عملیاتی را باید انجام داد تا به مرحله بعدی رسید واز پرده ای به پرده دیگر پیش رفت،شکل بعدی ارتباطات میان مراحل و پرده های روش علمی را نشان می دهد. در واقعیت امر،یک تحقیق علمی فرآیندی مکانیکی نیست ، حلقه های ارتباطی کنش پس گستر مراحل بعدی با مراحل قبلی که نشان دهنده روابط متقابل مراحل مختلف تحقیق است از یکدیگر جدا و مستقل نیستند،بلکه برعکس با کمک متقابل یکدیگر تکمیل می شوند،مثلاً گسستن از سوابق ذهنی و غلبه بر پیشداوریها که در ابتدای تحقیق شروع می شود در چارچوب نظری تحقیق به انجام میرسد در عوض چارچوب نظری بدون مراحل اولیه که به امر گسستن اختصاص دارد ممکن نیست،همین طور ارزش مقایسه داده های تحقیق با واقعیات ، به کیفیت چارچوب نظری آن بستگی دارد.

پرده های سه گانه روش علمی
برای بهتر فهمیدن ارتباطات بین مراحل تحقیق در پرده های سه گا نه روش علمی ، لازم است ابتدا اصول این پرده ها و منطقی که مایه یگانگی آنها است بیان شود.

1 – گسستن
در علوم اجتماعی،اندوخته آگاهیهای نظری ما پر از پیشداوریها و تصورات قالبی است.از استدلال بر پایه این قضاوت ها ،نتیجه قابل اعتمادی بدست نخواهد آمد.لذا ،پرده اول روش علمی ، گسستن از سوابق ذهنی و غلبه بر پیشداوریها است.

2- ساختن:
گسستن (مرحله قبل) عملی نخواهد شد مگر بر مبنای ساختن پیش فرضهایی که به نظر محقق قادر باشد پدیده و موضوع بررسی را تبیین کند.در پرتو چهارچوب نظری است که محقق می تواند روش کار،عملیات اجرایی و نتایج احتمالی تحقیق را پیش بینی کند بدون این چهارچوب نظری هیچ تجربه معتبری امکانپذیر نخواهد شد.در علوم اجتماعی بدون ساختن یک چهارچوب نظری مرجع ،هیچ مقایسه ثمربخشی امکان نخواهد داشت،و هر قضیه ای را در معرض تجربه با واقعیات قرار نمی دهند.قضایای علمی باید از یک تلاش فکری مبتنی بر اصول منطقی و مفروضات نظری معقول نتیجه شده باشد.

3 – مقایسه
یک قضیه را نمی توان علمی دانست مگر وقتی که بتوان درستی یا نادرستی آنرا به تجربه اثبات کرد،این وارسی وقایع، مقایسه با تجربه گفته می شود.

تحقیق چیست ؟
پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که ر آن علم بکار می رود از اصطلاح ((روش تحقیق)) معانی خاص و متمایزی در متون علمی استنباط می شود که به آنها اشاره می شود. این استنباط ها گاه دارای همپوشانیها و وابستگیهای هستند و در مواردی هم “روش تحقیق” و “نوع تحقیق” مترادف منظور شده اند.
روش تحقیق به معنای رویکرد هستی شناسی (مانند روش فلسفی، روش علمی، …..(
روش تحقیق به معنای مکاتب فکری و روش های تحلیل طبیعت و جامعه (مانند تجربه گرایی، اثبات گرایی ، ابطال گرایی، طبیعت گرایی، مکانیک گرایی، رفتارگرایی، تاویل گرایی، فهم گرایی، پدیدارشناسی، ….)
روش تحقیق به عنوان یک فرآیند نظام مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه حل یک مساله
در این باره آمده است “روش تحقیق مجموعه ای از قواعد، ابزار و راههای معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیتها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است”.

دراین کتاب ، منظور از روش تحقیق بیشتردرمعنای سوم است. روشهای تحقیق
را با معیارهای مختلف،دسته بندی می کنند
که به نمونه هایی ازآنها اشاره می کنیم .

1- طبقه بندی تحقیق بر مبنای هدف

با هر تحقیق، تلاشی سیستما تیک و روش مند به منظور دست یا فتن به پاسخ یک پرسش یا راه حلی برای یک مساله است. با توجه به اینکه پرسشها و مساله ها ماهیتها ی گوناگونی دارند، لذا می توان بر پایه چگونگی این پرسشها و مسا له ها تحقیقات را طبقه بندی نود. به عبارت دیگر در طبقه بندی تحقیقات برحسب اهداف، قبل از هر چیز بر “میزان کاربرد مستقیم یافته ها و درجه تعمیم پذیری آنها در شرایط دیگر توجه می شود” .
باید توجه داشت که طبقه بندی تحقیقات براساس نوع هدفشان ضرورتاً به معنای وجود مرزهای مشخص و دقیقی بین انواع تحقیقات نیست، بلکه اکثر این تحقیقات در یک امتدادقرار دارند و با هم وابستگیهای مفهومی دارند. برای مثال، تحقیقات بنیادی زیربنایی برای تحقیقات کاربردی است.
در اینکه چه نوع تحقیقا تی جزو این طبقه بند ی قرار می گیرند تفاوتها یی د ید ه
می شود، در اینجا تلاش شده است تا ترکیبی از این طبقه بندی ها آورده شود.مثلاً
در طبقه بند ی های جد ید به واژه ای تحقیقات بنیا دی و کاربرد ی ، اصطلاحات تحقیقات استراتژیک تحقیقات ماموریت گرا و بینش گرا مطرح شده است.

1-1- تحقیقات بنیادی (پایه)
تحقیقات پایه در انتزاعی ترین شکل خود، به منظور ایجاد و پالایش نظریه ها صورت می گیرند. در این نوع تحقیقات، مساله از حوزه اجرایی واقعی ناشی نشده است. هدف اساسی این نوع تحقیقات آزمون نظریه ها، تبیین روابط بین پدیده ها و افزودن به مجموعه دانش موجود در یک زمینه خاص است. تحقیقات بنیادی به کشف قوانین و اصول علمی می پردازد و درصد توسعه مجموعه دانسته های موجود درباره اصول و قوانین علمی است.

تحقیقات (بنیادی ) پایه دارای مشخصه های زیر هستند:
کسب شناختهای کلی

ثبت و ضبط جامع

استفاده ترکیبی از روشها

مدت دار بودن

1-2- تحقیقات کاربردی
تحقیقا ت کاربرد ی تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانونمندیها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین
می شوند را برای حل مسائل اجرایی و واقعی بکار
می گیرد.این نوع تحقیقات بیشتر بر موثرترین اقدام تاکید دارند وعلتها را کمتر مورد توجه قرار می دهند. این تاکید بیشتر بواسطه آن است که “تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت می شود”.

رابطه تحقیقات پایه وکاربردی
تحقیقات پایه وکاربردی دوسر یک پیوستار نیستند.بلکه باهم رابطه ای متقابل دارند،به گونه ای که غالبا درتحقیقات کاربردی ،اصول علمی تدوین شد ه درتحقیقات پایه ، مبنای کاربردی شدن قرار می گیرند.
این رابطه درشکل نشان داده شده است .

رابطه تحقیقات پایه وکاربردی

زیر بنایی است

برای
تحقیقا ت پایه
تحقیقا ت کاربردی

1-3- تحقیقات ارزیابی
این نوع تحقیقات ،فرآیندی جهت جمع آوری وتجزیه وتحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری هستند.

انتشار در اینترنت توسط : پروما دانلود
Www.PromaDL.Com
Info@PromaDL.Com

1-4- تحقیق وتوسعه
هدف اصلی تلاش های توسعه وتحقیق تنظیم یا آزمون نظریه نیست ،بلکه توسعه محصولات ویا فرآیندهای جدید است .
تلاش های تحقیق وتوسعه درجهت توسعه محصول خاص معمولا برحسب اهداف ،کارکنان وزمان تکمیل بسیار وسیع اند.
چرخه تحقیق وتوسعه به طراحی محصولات ،مطابق با برنامه کلی کسب وکار شرکت می انجامد.

1-5- تحقیق عملی
هدف از انجام این تحقیق ،حل مسائل کسب وکار مدیریت ازطریق کاربرد روش علمی است .این تحقیق مربوط به مسائل خاص می شود ودر یک محیط ویژه به اجرا در
می آید.
هدف اولیه(اصلی ) تحقیق عملی ، حل یک مساله خاص است ونه کمک به توسعه نظریه های علمی .
مورد کاوی درآموزش مدیریت ،نمونه ای از کاربرد نتایجی است که امکان دارد ازتحقیق عملی به دست آید.

2- طبقه بندی تحقیق بر حسب روش
غالب فعالیت های تحقیقی یک روش یا استراتژی را نشان می دهند که به سادگی قابل تشخیص است وشامل رویه های مشترک خاصی مانند بیان مساله ،جمع آوری اطلاعات ونتیجه گیری اند.
مفید ترین طرح طبقه بندی ،طرحی است که در آن دسته بندی ها به حداقل وتفاوت ها به حداکثر برسد.

1- تحقیق تاریخی
2 – تحقیق توصیفی
3 – تحقیق پیما یشی (زمینه یابی)
4- روش تحلیل محتوا
5 – تحقیق میدانی
6 – مورد کا وی
7 – تحقیق همبستگی
8 – تحقیق علی (آزمایشی )
9- تحقیق تجربی
10 – تحقیق علّی- تطبیقی

2-1- تحقیق تاریخی
شامل مطالعه ،درک وشرح رویدادهای مربوط به گذشته
است.هدف از آن ،رسیدن به نتایجی بر آمده از علل ودلایل
خاص وهمچنین تاثیر روند رویدادهای گذشته است ،که
می تواند به روشن کردن رویدادهای کنونی وپیش بینی
وقایع آینده کمک نماید.

2-2 – تحقیق توصیفی
هدف ،توصیف جزء به جزء یک موقعیت یا یک رشته شرایط است .
تحقیق توصیفی ، شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می شود.
غرض از این گونه تحقیق ، پاسخگویی به پرسش هایی مانند “چقدر؟”،”چه کسی ؟”،و”چه اتفاقی دارد می افتد؟”
می باشد.

2-3- تحقیق پیما یشی (زمینه یابی)
پیمایش روشی در تحقیق اجتماعی است که فراتر از یک تکنیک خاص در گردآوری اطلاعات است.هر چند معمولا از پرسشنامه استفاده می شود ،اما فنون دیگری ازقبیل مصاحبه ،مشاهده وتحلیل محتوا ….هم به کار می روند.
مشخصه آن مجموعه منظمی از داده هاا ست که آن را ماتریس متغیر بر حسب داده های موردی می نامند.

2-4- روش تحلیل محتوا
معنا شناسی آماری مباحث سیاسی است.

تحلیل علمی پیام های ارتباطی است .

روشی به منظور دستیابی به ویژگی های مختلف پیام است.

تکنیکی پژوهشی است برای تشریح کمی ،نظام مند وعینی محتوای آشکار پیام.

شروط تحلیل محتوا
عینیت :
هر مرحله از فرآیند پژوهش باید براساس قواعد ،احکام وروش های مشخصی انجام گیرد.
سیستمی بودن:
دایره پذیرش ورد محتوا یا مقوله ها بر طبق قواعد کاربردی ثابتی مشخص کردد.
عمومیت داشتن :
یعنی اینکه یافته ها باهم ارتباط نظری داشته باشند،اطلاعات توصیفی صرف در باره محتوا،بدون ارتباط با دیگر ویژگی های اسناد ومتن یا خصوصیات فرستنده وگیرنده پیام ارزش چندانی ندارد.

هدفهای تحلیل محتوا
هدف اول :
تحلیل ویژگی های پیام ،گیرنده ورسانه پیام برای پاسخ گویی به پرسش هایی مانند”چه چیزی،به چه کسی وچطور”.
هدف دوم :
تحلیل فرستنده پیام وعلت آن برای پاسخ گویی به پرسش هایی مانند”چه کسی وچرا”.
هدف سوم :
تحلیل پیامدهای پیام برای پاسخ گویی به پرسش هایی مانند
” باچه اثری ”.

2-5- تحقیق میدانی
این نوع تحقیق بررسی های علمی غیر آزمایشی هستند که هد فشان کشف روابط وتعا مل بین متغیرهای جامعه شناسی ،روان شناسی ،آموزشی در ساختارهای اجتماعی وسازمانی واقعی است.
پژوهشگر در این مطا لعه ابتدا موقعیت اجتماعی یا موسسه ای را درنظر می گیرد وسپس روابط بین نگرش ها،ارزش ها ،ادراکات ورفتارهای افراد وگروه های موجود در موقعیت را مطالعه می کند.

انواع مطالعات وتحقیقات میدانی
1- کاوشی (اکتشافی )
در این نوع مطالعات پژوهشگر درپی یافتن ،کشف وآشکارسازی روابط موجود به جای پیش بینی آنهاست.
2-فرضیه آزمایی :
در این نوع تحقیق ،فرضیه هایی بااستفاده از داده هایی که از میدان (جامعه یا سازمان ) به دست می آید مورد آزمون قرار می دهند.

قوت ها وضعف های مطالعات میدانی
قوت ها:
از لحاظ واقعیت گرایی ،معنا داری ،سنجش گری متغیرها،مبتنی بودن بر نظریه وکیفیت اکتشافی ،قوی هستند.
ازجنبه اکتشافی بالایی برخوردارند.
ضعف ها :
عدم دقت در اندازه گیر ی متغیر های میدانی
غیر آزمایشی بودن

مورد کا وی
موردهای مختلف بررسی شده ،سپس با تجزیه وتحلیل نتایج به دست آمده از هر مورد ،تلاش می شود تا قانونمندی های کلی تری حاصل شود.
در این روش سعی می شود با مشاهده تمامی جوانب یک پد ید ه ملموس وبررسی فرآ یندهای آن درا رتباط با سایر
پدیده ها ،شناختی جامع از آن بدست آید.
مورد کاوی به عنوان روش آموزش نیز مطرح است .
این روش ،به ”روش هاروارد” نیز مشهور است.

2-7- تحقیق همبستگی
هدف اصلی آن است که مشخص شود آیا رابطه ای بین دو یا چند متغیر کمی (قابل سنجش )وجود دارد واگر این رابطه وجود دارد اندازه وحد آن چقدر است؟

نکته مهم :
تحقیق همبستگی هرگز یک رابطه علت ومعلولی را روشن نمی کند ،بلکه صرفاوجود یک رابطه را توصیف می کند.

نمونه هایی از تحقیقات همبستگی
1- رابطه بین بهره وری وساختار وظیفه (کار)

2- رابطه بین اضطراب ودقت

3- استفاده از یک آزمون استعداد برای پیش بینی موفقیت در شغل

2-8- تحقیق علی (آزمایشی )
در تحقیقات آزمایشی رابطه علی بین دو متغیر بررسی می شود.
تحقیقات علی غالبا از طریق طرح های آزمایش صورت
می پذیرد.
با توجه به نوع کنترل متغیرها به انواع :
1 -“میدانی “
2 -“آزمایشگاهی”
تقسیم می شوند.

2-8-1-آزمایش میدانی
پژوهشی در یک موقعیت واقعی که در آن یک یا چند متغیر مستقل تحت شرایط به دقت کنترل شده (درحد مقدورآن موقعیت)توسط آزمایشگر مورددستکاری قرار می گیرد واثرات این دستکاری ثبت وبررسی می شود .

مزیت های آزمایش میدانی
1- متغیرها تاثیر قوی تری از متغیر در حالت آزمایش آزمایشگاهی دارند.
2- برای مطالعه تاثیر پیچیده روان شناختی واجتماعی، فرآیندها وتغییرات در موقعیت های مشابه باواقعیت
مناسب هستند .
3- برای آزمون نظریه وهم برای یافتن پاسخ پرسش هایی بسیار مناسبند.
4- قابلیت کاربرد آنها درانواع گسترده ای از مسائل امکان پذیر است.

محدودیت های آزمایش میدانی
1- معلوم نیست یک متغیر مستقل یا بیشتر را می توان دستکاری کرد وتغییرداد.

2- ضرورت های عملی موقعیت پژوهش به نحوی هستند که درروابط با مساله خاصی که مطا لعه می شود می توان آزمایش میدانی انجام داد.

2-8-2-آزمایش آزمایشگاهی
نوعی پژوهش است که درآن واریانس وپراکندگی تقریبا تمام متغیر های مستقل تاثیرگذار احتمالی برمساله مورد مطالعه درحداقل نگهداشته می شود.این امر با محدود سازی پژوهش به یک موقعیت فیزیکی جدا ازموقعیت عادی زندگی وبا دستکاری یک یل چند متغیر مستقل تحت شرایط کاملا مشخص ،کنترل شده انجام می گیرد.

اهداف آزمایش آزمایشگاهی
این تحقیقات وسیله ای هستند برای مطالعه روابط تحت شرایط ناب وبدون آمیختگی ،مانند این که آیا “الف” به “ب”مربوط است ؟رابطه چقدر قوی است ؟ این رابطه تحت چه شرایطی تغییر می کند؟
آزمون پیش بینی های استخراج شده ازچارچوب نظری در مرحله اول وپژوهش های دیگر در مرحله دوم آزمایش
اصلاح نظریه ها وفرضیه ها وتدوین فرضیه ها در ارتباط با سایر فرضیه های آزموده شده به صورت آزمایشی یا غیرآزمایشی وکمک به توسعه علم.

تفاوت آزمایش های میدانی و آزمایشگاهی
تفاوت آن به میزان یا درجه کنترل متغیرها مربوط می شود.
آزمایش آزمایشگاهی ازحداکثر کنترل برخوردار است ولی
آزمایش های میدانی باکنترل کمتری اجرا می شود.
آزمایش های آزمایشگاهی برای آزمون جنبه هایی از نظریه هاخوب هستند، آزمایش های میدانی هم برای آزمون فرضیه های مشتق شده از نظریه ها وهم برای پیداکردن پاسخ به مسائل عملی مناسبند.
درآزمایش آزمایشگاهی امکان دستیابی به درجه بالایی از “دقت”و”صحت “ وجود دارد زیرا کنترل واندازه گیری درآزمایشکاه معمولا ساده تر ازمسائل میدانی است.

9- تحقیق تجربی (طرح آزمایش)
درتحقیق اجتماعی ،هنگامی از روش طرح آزمایش استفاده می شود که هدف اصلی تحقیق ،آزمایش واکنش یا اثر خاصی باشد.کانون توجه در آزمایش باید رویدادهای باشد که رخ بدهد یا آن لحظه ای باشد که علتی باعث معلولی
می شود .
آزمایش ،فرآیند ایجاد مشاهده علت یک اثر است.
برای انجام ساده ترین طرح آزمایش حداقل به یک گروه تجربی یک گروه کنترل نیاز هست.

انواع طرح های آزمایشی
طرح های آزمایشی را می توان درسه دسته کلی طبقه بندی کرد:
الف – طرح های تجربی مقد ما تی
(محقق قادر به کنترل ونظارت عوامل نیست).
ب – طرح های نیمه تجربی
(محقق به کنترل ونظارت برخی از عوامل می پردازد ودر واقع در آزمایش های میدانی بکار گرفته می شود).
ج– طرح های تجربی حقیقی
(تمامی منابع وعواملی که سبب بی ارزشی روایی داخلی وخارجی تحقیق می شود مورد کنترل وبازبینی قرار می گیردودرآزمایش های آزمایشگاهی بکار گرفته می شوند).

موانع اعتبار آزمایش
مسائل اعتبار درونی
الف – مسائل مربوط به افراد مورد آزمون
ب – مسائل مربوط به فرایند آزمایش
ج – مسائل مربوط به زمان
د – مسائل انتخاب با عوامل دیگر
ه – مسائل رگرسیون آماری
مسائل اعتبار درونی
الف – تعامل محیط آزمایش
ب – تعامل زمان انجام آزمایش با اثر آزمایش
ج- تعامل انتخاب افراد آزمون

نمونه هایی از مطالعات متعارف تجربی (آزمایشی)
1- مقلیسه اثر بخشی شیوه آموزش به شیوه ویدئویی دربرابر آموزش استاندارد کلاس درامر آموزش ارائه خدمات به مشتری

2-تاثیر خودارزیابی برروحیه کارمند

3-تاثیر تقویت مثبت بر عملکرد شغلی

10- تحقیق علّی- تطبیقی
دراین روش متغیر مستقل یا علت دستکاری نمی شود زیراقبلا اتفاق افتاده است مانند جنسیت مرد وزن که نمی توان آن را دستکاری نمود.
دراین تحقیق ،گروه ها برحسب یک متغیر وابسته با هم مقایسه می شوند.این گروهها قبل از این که مطالعه شوند
از لحاظ یک متغیر با هم تفاوت دارند.

نمونه هایی از مطالعات متعارف علی – تطبیقی
1- تاثیر آموزش کارآموزی سرپرستی برعملکرد شغلی در پایان شش ماهه اول کار یک سرپرست

2-تاثیر وجود والدین مسن میزان درغیبت کارمند

3- تاثیر جنسیت درموفقیت شغلی فارغ التحصیلان کارشناسی مدیریت بازرگانی

رابطه تحقیقات توصیفی،علی ومطالعات اکتشافی
تحقیق توصیفی
مطالعات اکتشا فی
تحقیق علی

درخت تصمیم گیری برای انتخاب روشهای تحقیق
توصیفی
تاریخی
همبستگی
بله
خیر
خیر
بله
بله
بله
خیر
خیر
تجربی
علی _ تطبیقی

کدامین روش برای تحقیق
بااستفاده از درخت تصمیم گیری سوالات زیرراپاسخ داده وبر اساس این پاسخها روش مناسب را برای تحقیق خود انتخاب کنید.
1- آیا تلاش محقق برای برقراری یک رابطه علت –معلولی است ؟ اگر آری ،تحقیق یا علی – تطبیقی است یا تجربی.
2- آیا علت مورد ادعا (متغیر مستقل ) به وسیله محقق دستکاری می شود؟ آیا کنترل اینکه چه بگیرد وچه گرفته اندتوسط محقق صورت می گیرد؟ اگر آری ، تحقیق تجربی است ؛اگرنه تحقیق علی – تطبیقی است.

3- اگر شما به سوال 1 پاسخ نداد ه اید ،سوال بعدی این است که آیا محقق می کوشد یک رابطه را برقرارکند یا از یک رابطه برای پیش بینی استفاده کند؟ اگر آری ، تحقیق از نوع همبستگی است . اگرنه ، تحقیق یا توصیفی است یا تاریخی .
4- اگرمحقق درحال توصیف شرایط جاری (درزمان تحقیق) است ،مطالعه یا تحقیق احتمالا توصیفی است اگرنه ،احتمالا تاریخی است.

ابزارهای جمع آوری داده ها:
گفته شد که فرضیه ها، به عنوان گمانها، حدسها، راه حلها و پاسخهای احتمالی پیرامون مساله تحقیق مطرح می شوند. پژوهشگر باید با ابزارهایی داده های لازم را از جامعه (نمونه) آماری جمع آوری نماید و با تحلیل، پردازش و تبدیل آنها به اطلاعات به آزمون فرضیه ها بپردازد. برای جمع آوری داده ها به ابزارهای گوناگونی نیاز هست. نوع این ابزارها تابع عوامل گوناگونی از جمله ماهیت و روش تحقیق است. هر یک از ابزارهای گوناگون جمع آوری داده، مزایا و معایبی دارند که هنگام به کارگیری آنها، باید به این مزایا و معایب و تاثیر آنها در هدف تحقیق توجه کرد و با رعایت نکات لازم، زمینه های افزایش اعتبار تحقیق را فراهم آورد .

انواع ابزارها
به طور معمول، چهار ابزار عمده برای جمع آوری داده ها

وجود دارند. هر یک از ابزارها ، خود انواعی دارند که

کاربردهای ویژه ای برای تحقیقات خاص دارند. این ابزارها

عبارتند از:

انواع ابزارها
1ـ بررسی (مراجعه به) مدارک و اسناد

2- مشاهده

3- مصاحبه

4- پرسشنامه

1ـ بررسی (مراجعه به) مدارک و اسناد
داده هایی که در تحقیق به کار برده می شوند ممکن است «اولیه» یا «ثانوی» باشند. داده های اولیه را محقق به صورت دست اول و بیشتر از طریق مشاهده، پرسشنامه و مصاحبه به دست می آورد. «داده های ثانوی» از منابع دیگر و به صورت گوناگون به دست می آیند. این داده ها پیش از آن که پژوهشگر تحقیق را آغاز کند تولید شده و موجودند، منابع این داده ها را می توان به چند دسته زیر تقسیم کرد:

الف: داده های موجود در اسناد تحقیقات گذشته
گاه یک محقق می تواند داده های به دست آمده از تحقیقات پیشین را مبنای یک کار تحقیقی تازه قرار دهد.
ب: آمارهای رسمی
آن دسته داده هایی که توسط فرآیندهای محاسبات آماری دولتی تهیه می شوند و منتشر می شوند. مانند سرشماریها، آمارهای ثبت احوال، درآمد ملی.
ج: آمارهای غیررسمی
برخی بر این باورند به علت جهت گیری های خاص آمارهای دولتی، باید در تحقیقات به آماری غیررسمی و دولتی نیز توجه داشت.
د: مدارک و اسناد سازمانی
در هر سازمانی مدارک و پرونده هایی وجود دارد که حاوی داده های مختلفی هستند که می توانند مبنای بررسی ها قرار گیرند، مانند پرونده های کارگزینی، اسناد حسابداری، نقشه ها، مدارک حاصل از مستند سازی، مدارک مربوط به آمارهای تولید، مواد اولیه، مدارک مربوط به زمان انجام کارها، دفاتر گزارش عملکرد شیفت های کاری.

نکات قابل توجه در به کارگیری مدارک و اسناد
یک پژوهشگر در برخورد با مدارک و اسناد باید پرسشهای زیر را در نظر داشته باشد:
1 ـ آیا این داده ها موثق اند یا جعلی؟ 2ـ آیا این داده ها واقعیت را به درستی بیان می کنند؟ خطاهای آنها عمدی اند یا اتفاقی؟ 3ـ آیا این داده ها اعتمادپذیرند؟ آیا اگر کسی دیگری این داده ها را گردآوری می کرد چیز دیگری درباره آنها گزارش نمی کرد؟ آیا این داده ها از تعصبها و تحریفهای شخصی تاثیر نپذیرفته اند؟ 4ـ آیا این مواد به گونه ای منظم تهیه شده و شرح کاملی از رویداد مورد توصیف را به دست می دهند؟ این داده ها چه کاستیهایی دارند؟ 5ـ چرا این داده ها گردآوری شده اند؟ 6ـ آیا داده های کیفیتی عادی دارند و یا برای یک منظور خاص و احتمالاً تبلیغاتی تهیه شده اند؟ 7ـ آیا این داده ها خاصیت بازنمایی دارند.

2- مشاهده
مشاهده عبا رت است از شناسا یی، نامگذاری، مقایسه، توصیف و ثبت آنچه روی می دهد.
اولیه مرحله در انجام مشاهده تعریف دقیق و کامل آن چیزی است که مورد مشاهده قرار می گیرد، تعریف با ید:
1- در برگیرنده حداقل یک ملاک روشن و مشخص با شد تا به کمک آن بتوان حضور یا عدم حضور آن رفتا ر را تشخیص داد. این ملاکها می تواند بر اساس شکل، اثرات، علل ایجاد کننده و یا کنش باشد.
2ـ هر واحد با ید یک مقوله (همگن) را تشکیل دهد.
3- بهتر است که تعداد واحدهای مورد مشاهده را متعدد انتخاب نما ییم.
4ـ محقق با ید از واژه های عینی برای طبقه بندی استفا ده کند.
5ـ هر واحد مورد مشاهده باید تعریف شده و مشخص با شد.
6ـ مشاهده گر باید تعداد محدودی از واحدهای رفتاری را که مربوط به هدف های تحقیق هستند، مورد مشاهده قرار دهد.
قبل از شروع مشاهده محقق باید در مورد چگونگی ثبت مشاهدات، تصمیم بگیرد. برای ثبت مشا هده می توان از چهار روش ثبت فراوانی، مدت، فاصله میان دو رفتار، و ثبت ترتیب ظهور استفاده کرد.

* مزایای مشاهده
1ـ کثرت اطلاعات در زمان کوتاه
2ـ بالا بودن اعتبار اطلاعات
3ـ سادگی نظارت و بررسی صحت یا سقم اطلاعات

* معایب مشاهده
1ـ تعمیم نتایج
2 – اثر حضور مشاهده گر
3ـ انتظار مشاهده گر
4- محدودیت کاربرد و دامنه مشاهده 5
5ـ عدم توانایی مشاهده گر در گزارش نویسی

○ نکات قابل توجه در به کارگیری مشاهده
1ـ تلاش در جهت جداسازی واقعیتها از برداشتهای شخصی
2ـ به کارگیری وسایل تکمیل کننده حواس، عینک، ضبط صوت و فیلم
3ـ کاهش زمان بین مشاهده و ثبت

3- مصاحبه
شیوه ای که در آن فرد پژوهشگر با آزمودنی تماس مستقیم برقرار می کند و از این طریق به ارزیابی عمیق ادراکها، نگرشها، علایق و تلقی های او می پردازد.
انواع خطاها در هنگام مصاحبه
الف ـ خطاهایی که ناشی از قصد عمدی پاسخگو در فریب دادن یا گمراه کردن هستند.
ب ـ مشکلاتی که به طور موقتی با پاسخگو مربوط هستند.
ج ـ خطاهایی که به موقعیت پاسخگو مربوط هستند.

* مزایای مصاحبه
1ـ علل مشکل بیسوادی آزمودنیها
2ـ تمایل بیشتر مردم به اظهارنظرهای شفاهی
3ـ امکان توضیح و رفع ابهام برای آزمودنی
* معایب مصاحبه
1ـ وقت گیری و پرهزینه بودن
2ـ محدودیت در تعمیم نتایج
3ـ مشکل بودن تعبیر و تفسیر نتایج
4ـ نیاز به افراد ماهر

○ نکات قابل توجه در به کارگیری مصاحبه
1ـ ایجاد جو دوستانه
2ـ تحریک توجه و علاقه مصاحبه گر
3ـ نظم در ارایه سئوالها
4ـ نشان ندادن عکس العمل به پاسخهای آزمودنی
5ـ مطرح کردن سئوالها به شیوه مشابه در طول مصاحبه
6ـ آگاهی به فرد مقابل درباره هدف مصاحبه
7ـ ایجاد محیط آرام و با اطمینان برای مصاحبه
8ـ توجه به نکات روانشناسی

4ـ پرسشنامه
یک پرسشنامه نباید همچون فهرستی از پرسشها در نظر گرفته شود» .
پرسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی، عبارت است از مجموعه ای از پرسش هد ف مدار، که با بهره گیری از مقیاسهای گوناگون (که شرح آنها خواهد آمد)، نظر، دید گاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد.

در ساختن یک پرسشنامه باید به چهار جنبه توجه شود:
الف) انتخاب موضوع سئوالها
سئوالات متعدد و متنوعی می توانند در یک پرسشنامه مطرح شوند، اما ممکن است بسیاری از این سئوالها ارتباط چندانی با موضوع تحقیق نداشته باشند. شیوه هایی برای پی بردن به اینکه چه پرسشهایی باید مطرح شود وجود دارد:
الف) مساله تحقیق مشخص می کند که چه مفاهیمی باید اندازه گیری شود.
ب) شاخص هایی که برای این مفاهیم مطرح شده.
ج) گمانهای ما در مورد سازوکارهایی که متغیرها را به هم مربوط می کند یا درباره عواملی که ممکن است ارتباطها را تبیین کند.
د) شیوه ای که بدان وسیله داده ها مورد تحلیل قرار می گیرند.
هـ) شیوه انجام پرسشنامه.

ب) محتوای سئوال
در هر پرسشنامه، سئوالات را می توان به شکلهای مختلف دسته بندی کرد:
ـ پرسشهای شناسایی، اطلاعاتی یا مشخصه ای (درباره سوابق، مشخصات و موقعیتها)
ـ پرسشهای فعالیتی (اعمال و تجارب گذشته و حال)
ـ پرسشهای مربوط به قصد و نیت (هدف و قصد از انجام اعمال)
ـ پرسشهای دانشی (میزان شناخت و دانش درباره موضوع)
ـ پرسشهای گرایشی، جهتی و اعتقادی (اندازه گیری جهت گیری و گرایش)
ـ پرسشهای ارزشیابی (از پاسخگو می خواهد مساله ای را ارزشیابی کند)
ـ پرسشهای ساده (در مورد مفاهیم و متغیرهای ساده)
ـ پرسشهای مرکب (در مورد مفاهیم و متغیرهای پیچیده)
ـ پرسشهای بسته (پاسخگو باید فقط به موارد مطرح شده پاسخ دهد)
ـ پرسشهای باز (بدون محدودیت پاسخ می دهند)
ـ پرسشهای تلفیقی (مقولات مشخص ولی انتهای پرسش باز است)

ج ـ جمله بندی پرسشها:
1ـ از سئوالهای نامفهوم و مبهم پرهیز شود.
محقق باید سئوالهای پرسشنامه را به صورت روشن، دقیق و بدون ابهام ارایه دهد. اولین ویژگی یک پرسشنامه خوب آن است که زبان مشترکی را بین محقق و پاسخ دهنده برقرار سازد. اگر پاسخ دهنده قادر به درک معانی سئوالها نباشد داده های حاصله از پرسشنامه معتبر نخواهد بود. در برخی موارد، واژگان تخصصی پرسشنامه در دستورالعمل تکمیل پرسشنامه توضیح داده می شود تا پاسخ دهنده با تعریف عملیاتی مورد استفاده در پرسشنامه آشنایی کامل به دست آورد.
مثال:
درباره سیاستهای جدید مدیریتی در سازمان چه فکر می کنید؟
در رابطه با این سئوال پاسخ دهنده از خود می پرسد، کدام سیاستهای مدیریتی به منظور از جدید، از چه تاریخی به بعد است؟

2ـ از سئوالهایی که پاسخ دهنده را به پاسخ خاصی هدایت می کند باید اجتناب کرد.
سئوالهای جهت دار پاسخ دهنده را به سمت و جهت خاصی هدایت کرده و بنابراین اطلاعات حاصله از آنها دقیق نخواهد بود.
مثال:
آیا شما سبک مدیریتی مشارکتی را ترجیح می دهید یا سبک تفویضی را که کارکنان در آن آزادی عمل بیشتری دارند؟

3ـ از سئوالهای پیچیده پرهیز شود.
از سئوالهای طولانی و پیچیده باید اجتناب کرد، این گونه سئوالها به دشواری قابل درک است لذا پاسخ دهنده وقت زیادی را باید صرف درک معانی آن کند سئوالها باید به نحوی باشد که پاسخ دهنده آنهارا به آسانی درک کند.
تذکر: مساله پیچیدگی، مفهومی نسبی است و باید نکته فوق را با توجه به سطح درک افراد نمونه آماری و میزان تخصص آنها در نظر گرفت.
مثال:
سئوالی در یک پرسشنامه برای سرپرستانی با تحصیلات دیپلم
نظر شما در رابطه با تاثیرات سیستم در تحولات ساختاری سازمان چیست؟

4ـ از سئوالهای دو وجهی که شامل دو سئوال در یک پرسش است اجتناب شود.
این نوع سئوالها پاسخ دهنده را در یک زمان در برابر دو سئوال قرار می دهد در حالی که وی تنها امکان یک پاسخ را دارد. در این نوع سئوال، پاسخ دهنده ممکن است با جنبه ای از سئوال موافق و با جنبه دیگر مخالف باشد.
مثال:
یا مدیر سازمان قادر به ایجاد هماهنگی بین بخش های مختلف سازمان و برقراری یک سیستم حسابداری صنعتی می باشد؟

5ـ تا جا یی که ا مکا ن دارد از ارا یه سئوالهای منفی خودداری شود.
پاسخ دهنده در برابر سئوال منفی ممکن است به طور ناخودآگاه کلمات منفی را نادیده گرفته و متوجه آنها نشود. در این حالت پاسخهای او با واقعیت مطابقت نخواهد داشت. در صورتی که پژوهشگر ناچار از استفاده سئوالهای منفی باشد بهتر است که زیر کلمات منفی را خط کشیده و یا این کلمات را با حروف درشت مشخص کند.
آیا شما با به کارگیری حلقه های بازخورد در فرآیند تصمیم گیری موافق نیستید؟

انواع داده ها در یک پرسشنامه
پرسشنامه به عنوان یک ابزار اندازه گیری، سه دسته از داده ها را مورد توجه قرار می دهد.
الف) آن دسته از واقعیتها یا داده های واقعی که به قلمرو شخصی افراد، پهنه محیط زیست آنها و گستره رفتار آنها وابسته است.
ب) قضاوتهای ذهنی درباره واقعیتها، ایده ها، نگرشها، رویدادها یا اشخاص.
ج) شناختها، یعنی شاخصهای میزان شناخت موضوعات گوناگون مورد پژوهش .

دستورالعمل تکمیل پرسشنامه
معمولاً برای تکمیل هر پرسشنامه چهار نوع دستورالعمل می توان صادر کرد:
دستور عمل کلی (باید شامل معرفی هدف پرسشنامه (تحقیق)، قول محرمانه ماندن اطلاعات، این که پاسخگو چگونه انتخاب شده است، پرسشنامه ها چگونه و چه وقت برگردانده شود).
دستور عمل های مربوط به هر بخش (زمانی که پرسشنامه به بخشهایی تقسیم شده است بهتر است مقدمه مختصری درباره هر بخش فراهم شود).
دستور عمل مربوط به سئوالها (مشخص کنید که پاسخگو می تواند چه تعداد از گزینه ها را علامت بزند).
دستور عمل های مرتبط با هدایت به مرحله بعدی (هنگام استفاده از سئوالهای مشروط باید این نوع دستور عملها را به کار بگیرید ).

انتخاب نوع سوال
جنبه دیگری که در تد وین پرسشنامه باید مورد توجه قرار گیرد، انتخاب شکل پاسخ است. شکل پاسخ می تواند دو حالت داشته باشد، انتخاب هر یک از حالتها، یا ترکیبی از آنها به عوامل زیادی مانند محتوای سوال، انگیزه پاسخگو، شیوه اجرا، نوع پاسخگویان، دسترسی به کدگذاران ماهر برای کدگذاری پاسخهای باز، شیوه تحلیل و روش تحقیق … دارد.
الف: سئوالات باز
ب: سئوالات بسته
این سئوالات به گونه ای هستند که پژوهشگر برای هر یک از آنها مجموعه ای از گزینه ها را ارایه می دهد تا پاسخ دهنده از میان آنها یکی را انتخاب کند. پاسخ دهنده این سئوالها را به سرعت درک کرده و به آسانی به آنها پاسخ می دهد. از طرفی دیگر هنگام استخراج داده ها، می توان به سهولت آنها را مقوله بندی و تجزیه و تحلیل کرد.

ابزارها و اندازه گیری آزمود نیها:
اگر چیزی موجود باشد، دارای مقداری است و اگر دارای مقدار باشد قابل اندازه گیری است.«ای.ال.ثرندایک»
هر یک از ابزارهای جمع آوری داده ها، در واقع این مکان را فراهم می آورند که داده های مختلف را از آزمودنیها (یا پیرامون آنها) جمع آوری نمود.
در میان این ابزارها، پرسشنامه هایی که دارای سئوالات بسته هستند به علت وسعت کاربردی که دارند از اهمیت خاصی برخوردارند،لذا باید هر پژوهشگر پیش از طراحی پرسشنامه، آگاهی های لازم را در رابطه با موارد زیر به دست آورد :

مقیاسها :
داده هایی که در جامعه آماری آزمودنیها یا از مدارک به دست می آیند چه نوع داده هایی هستند و پرسشنامه ها برای جمع آوری چه نوع داده هایی مناسب هستند؟ طیف (به چه شیوه هایی می توان سئوالات پرسشنامه را بست؟ به عبارت دیگر چند نوع طیف سازی وجود دارد و برای سنجش آزمودنی و جمع آوری داده های مورد نظر چه نوع طیفی مناسب است؟) روایی و پایایی (آیا ابزار اندازه گیری چیزی را که مدعی اندازه گیری آن است اندازه می گیرد؟ آیا دقیق، پیوسته و ثابت است).

1ـ مقیاسها
مقیاس اندازه گیری، مجموعه قواعدی برای انتساب آزمودنیها به مقوله یا اعداد به آزمودنیها است و به طور کلی به چهار دسته تقسیم
می شوند:
الف ـ مقیاس اسمی

الف ـ مقیاس ترتیبی

الف ـ مقیاس فاصله ای

الف ـ مقیاس نسبی

الف ـ مقیاس اسمی
عبارت اسمی یعنی «نام گذاری کردن»، در این طبقه بندی افراد، اشیاء و یا مطالب را بر حسب نام آنها طبقه بندی می کنیم، این طبقه بندی ساده ترین و ابتدایی ترین نوع طبقه بندی است، حتی عده ای آن را یک طبقه بندی که قابل ارزیابی باشد نمی دانند. در این مقیاس اعدادی که به کار می روند اختیار بوده و تنها کارکردی جهت نامگذاری دارند و در واقع کارشناسایی را سهولت می بخشند و هیچ گونه معنایی از آنها استنباط نمی شود و نماینده مقدار مطلق یا نسبی ویژگی مورد نظر نیستند.
مثال: طبقه بندی سبک های مدیریت
1ـ دستوری
2ـ حمایتی ـ متقاعد کننده
3ـ مشارکتی
4ـ تفویضی

ب ـ مقیاس ترتیبی (رتبه ای)
عبارت ترتیبی یعنی «ترتیب دادن»، مقیاس رتبه ایت مقیاسی است که افراد یا اشیاء را از لحاظ صفت ویژه ای رتبه بندی می کند. در این مقیاس به تعداد افراد، رتبه وجود دارد. اعداد در مقیاس رتبه ای فقط اطلاعاتی درباره سلسله مراتب، یا به عبارتی رتبه اشیاء یا افراد در طول مقیاس فراهم می آورد .
مثال: طبقه بندی افراد بر حسب میزان تحصیلات
1ـ بی سواد
2ـ پنجم ابتدایی
3ـ زیر سوم راهنمایی و بالاتر از پنجم ابتدایی
4ـ بالاتر از سوم راهنمایی
5ـ دیپلم
6ـ فوق دیپلم
7ـ لیسانس
8ـ فوق لیسانس
9ـ دکترا

ج ـ مقیاس فاصله ای
مقیاس فاصله ای دارای کلیه ویژگیهای مقیاسهای اسمی و ترتیبی است و علاوه بر آنها، در این مقیاس فاصله هر صفت
تا مبدا آن نیز مشخص است.
در این مقیاس نه تنها ترتیب اشیاء یا صفتهای مورد اندازه گیری مشخص است، بلکه فاصله بین واحدهای اندازه گیری
نیز معلوم است. در این مقیاس فواصل مساوی بین اعداد، نشان دهنده فواصل مسا وی بین صفتها ی مورد اندازه گیری است. در مقیاس فاصله ای ، همبستگی ترتیب و فاصله بین اعداد دارای معنی است.

مثال: درجه های فارنهایت و سانتیگراد
این مقیاس با نام نیمه متریک نیز نامیده
می شود.

د ـ مقیاس نسبی
مقیاس نسبی دارای کلیه ویژگیهای مقیاسهای فاصله ای، ترتیبی و اسمی است. مقیاس نسبی، دقیق ترین مقیاس اندازه گیری است. این مقیاس دارای ارزش صفر حقیقی می باشد. یعنی نقطه ای در مقیاس که نمایانگر فقدان کامل ویژگی مورد اندازه گیری است با این مقیاس هم می توان تفاوت میان اعداد و هم اهمیت نسبی آنها را مقایسه کرد.

مثال: شاخص های سنجش طول، زمان و وزن و …

– طیف ها 2
spectrum طیف های نگرش (هرچند لغت طیف در معادل فارسی است و معنای دقیق فیزیکی دارد، اما در واقع طیف ها همان مقیاسها با ترکیب و پیچیدگی بیشتری هستند.) تعدادی عبارت نگرشی هستند که پاسخگو نظر موافق یا مخالف خود را نسبت به آنها ابراز می دارد. مقیاسهای نگرش، ابزارهای اندازه گیری خامی هستند لذا نباید از آنها انتظار بسیار داشت. گاه مشاهده می شود فرضیه های علُی، با داده های حاصل از نگرش سنجی آزمون می شوند. نقش اصلی این ابزارها، تقسیم افراد به گروه های کلی، برحسب نگرش معینی است. لذا نمی توان انتظار داشت که این قبیل مقیاس ها به تنهایی نگرش دقیقی از یک مورد منفرد فراهم آورند، زیرا تکنیکها برای قرار دادن افراد بر روی یک پیوستار خطی نسبت به یکدیگر، آن هم به صورت نسبی (نه مطلق) طراحی
می شوند.

1/2 – طیف بوگاردوس
این طیف در آغاز بوسیله بوگاردوس در مکتب شیکاگو ابداع گردید. و ادامه فعالیت جامعه شناسان این مکتب، برای حل مسایل شهری و مهاجرت خارجیها مورد استفاده قرار گرفت. در این طیف، در یکسو(منتهاالیه چپ)تمایل(یا پذیرش کامل)ودر سوی دیگر(منتهاالیه راست)عدم تمایل(رد/ انزجار) و در وسط آن تمایل متوسط تعیین شده است. این طیف به هفت قسمت تقسیم شده، بطوریکه امان انتخاب بین دو کرانه برای پاسخگو وجود داشته باشد و بدین وسیله امکان سنجش دقیقتر فراهم آید.
7 6 5 4 3 2 1

این مقیاس کاربرد وسیعی در سنجش نگرش مردم نسبت به گروههای دیگر دارد. در آن پاسخگو خواسته می شود درباره گروههای خاصی اندیشیده و نظر دهد که در صورت برخورد با اعضای هر قومی حاضر به چه نوع تعامل اجتماعی با آنهاست .
کاربرد این مقیاس در تحقیقات مدیریتی می تواند در رابطه با سنجش میزان تمایل افراد با گروههای کاری از قومیتهای مختلف (طبقات اجتماعی) در یک محیط سازمانی باشد.
تمایل متوسط
عدم تمایل
تمایل کامل

نحوه کاربرد:
تهیه جدول استخراج داده ها مانند جدول صفحه بعد
فقط گویه هایی که بیانگرتمایل هستند مورد توجه قرار
می گیرندوبه منفی ها توجه نمی شود.
شماره هرگویه در“درصد” افرادی که با آن گویه موافق
بوده اند ضرب می شود.
حاصلضرب ها را با هم جمع کرده و این عدد بیانگر
گرایش پاسخگویان است.

چارچوب استخراج داده ها

معایب
1- امکان تاثیرپذیری از ارزشهای خاص یکنفر
نابرابری فاصله ها
2- عدم شناخت علل و عوامل در شکل گیری عقاید

مزایا
1- امکان سنجش میزان وجهه یک فرد یا گروه
امکان سنجش مباحث حساس 2-

2-2- طیف ترستون
لوئیز ترستون بعنوان ابداع کننده این مقیاس مشهور است.این مقیاس شامل مجموعه ای از گویه ها است که برای سنجش برخی ازمفاهیم بکار میرود.درمقیاس ترسیون ازپاسخ دهنده خواسته می شود.
تا تمام مواردی را که با آنها موافق است مشخص سازد. امتیاز هر فرد در این مقیاس به وسیله تعداد گویه هایی که با آن موافق است تعیین می شود. برای ساختن مقیاس ترستون باید مراحل زیر رعایت شود:
الف – تهیه مجموعه ای از گویه هایی کوتاه ودقیق، که نشانگر طیفی از طرز فکر نسبت به پدیده یا حادثه خاصی باشد.
ب – طبقه بندی گویه ها روی یک مقیاس از یک تا یازده (از قویترین تا ضعیفترین) به وسیله یک گروه داور
ت – در نظر گرفتن توزیع ارزشهای مقیاسی (1 تا 11) هر گویه و محاسبه میانه این توزیع
ث- گویه هایی که ارزش نیم دامنه چارکینصف دامنه بین ربع اول و سوم خیلی زیاد است باید حذف شود. دامنه بزرگ نشانگر اختلاف زیاد بین داوران است.
ج – گویه های باقیمانده را به نمونه ای از آزمودنی ها عرضه کرده واز آنان خواسته شود تا گویه هایی را که با آن موافق هستند علامت بگذارند. گویه هایی که از لحاظ آماری دارای هماهنگی درونی پایین است، حذف آنها شود.
چ – بایدازمیان گویه های باقیمانده آنهاییکه نیم فاصله چارکی آنها فواصل یکسانی را نشان می دهد، یکی انتخاب کرد.
در مقایسه با مقیاس لیکرت، ساختن مقیاس ترستون بسیار وقتگیر و دشوار است.
در جدول شماره (9-4) مثالی از یک مقیاس ترستون در رابطه با نگرش نسبت به دروس مختلف داده شده است. عدد مقابل هرگویه نشانگر ارزش مقیاسی گویه (وزن گویه) است. با انتخاب گویه ها، ارزشهای مقیاسی متناظر آنها جمع و میانگین آنها محاسبه می شود. این میانگین نشانگر میزان شدت یا ضعف طرز فکر فرد نسبت به موضوع مورد بررسی است.

معایب
1- دشواری کاربرد
2- نقش و تعدد داوران
3- فهم و کاربرد دقیق دستورالعملها
4- نیاز به مهارت
 مزایا
1- نهایت دقت در تدوین منطقی سنجه ها
2- ارزیابی توسط داوران بسیار
3- تعیین جای خاص سنجه بر روی مدرج
4- فراهم بودن امکان شناخت غیر مستقیم در موضوعات حساس
5- فاصله های یکسان و پیوسته مدرج

2-3- طیف لیکرت (مجموع)
یک مقیاس فاصله ای است که تعدادی عبارت و گزینه های جوابیه تشکیل شده است. لذا مقیاس لیکرت مقیاس مرکب است. گزینه های جوابیه در این مقیاس، معمولاً نشانگر میزان موافقت یا مخالفت پاسخگو نسبت به یک موضوع یا مفهوم معین، اعم از مثبت یا منفی است. به دیگر سخن، از طریق این مقیاس می توان حساسیت، نگرش ، تعلق یا باور و احساسات پاسخگو را تعیین کرد. دلیل این امر آن است که پاسخگویی که نسبت به یک موضوع خاص دارای حساسیت عاطفی کم یا تشدید باشد، این حساسیت را، خواه جنبه مثبت داشته باشد، خواه منفی، از طریق انتخاب عبا رات مربوط به موضوع مورد نظر از خود بروز خواهد داد.

هنگامیکه عبارات مقیاس براساس ارزشهای عددی مقیاس، امتیاز بندی شد و امتیاز هر پاسخ مربوط به هر سوال یا عبارت مشخص شد امتیاز هر پاسخگو نسبت به هر عبارت تعیین می شود و امتیاز کل هر پاسخگو که مجموع امتیازهای او نسبت به تمامی عبارات است بعنوان پاسخ سنجیده هر پاسخگو در مورد موضوع یا مفهوم مورد نظر محاسبه می شود. آنگاه پاسخگویان را می توان بر حسب مجموع امتیازات یا مجموع ارزشهای عددی بدست آمده از مقیاس تفکیک کرد.

معیار اساسی برای ساختن عبارات در این مقیا س، ایده آلها و امور مطلوب است نه واقعیتها و موجودیتها . به سخن دیگر، آنچه باید باشد یا باید انجام گیرد معیار طرح عبارت است نه آنچه که هست یا انجام می شود. گاه پیشنهاد می شود برای ساختن عبارات مبتنی بر رفتار مطلوب، لازم است در عبارت سازی واژه “باید” بکار گرفته شود.

نمونه ای از طیف لیکرت

نحوه ارزش گذاری
در مورد عبارتهای مثبت محقق ارزشهای عددی مقیاس را طوری تعیین می کند که بیشترین یا بالاترین ارزش عددی یا امتیاز به موافق ترین افراد تعلق گیرد و در مورد عبارات منفی، محقق امتیازها یا ارزشهای عددی را طوری جا به جا می کند که بطور مشابه بیشترین امتیاز متعلق به مخالفترین افراد و کمترین امتیاز متعلق به موافق ترین آنان شود و در این رابطه این ارزش گذاری معمولاً به دو روش صورت
می گیرد:
1- جا به جایی ارزشهای عددی
2- جا به جایی گزینه های جوابیه

معایب
1- توصیف واقعیت بدون شناخت علل وعوامل
2- عدم امکان شناخت صلاحیت پاسخگویان با آن
3- عدم امکان سنجش زمان باور و عقیده از نظر موقتی یا دائمی بودن
4- عدم کنترل موقعیت تحقیق
5- عدم توجه به مطالعات پیشین و تعیین حوزه ها یا ملاکهای قضاوت.
مزایا
1- هماهنگی سنجه ها
2- اندازه گیری محتوای هر سنجه
3- شناخت و سنجش نظرات از دیدگاههای مختلف
4- رده بندی عقاید بر حسب شدت
5- توجه به توان درونی سنجه و در نظر گرفتن ضریب توافق

2-5- طیف گاتمن
این مقیاس شامل مجموعه ای از گویه هاست که در رابطه با نگرش فرد نسبت به یک موضوع تنظیم شده است. گویه ها برحسب دشواری، پیچیدگی یا ارزش وزنی مرتب می شوند و موافقت یا تایید یک گویه، موافقت با سایر گویه های کم وزن تر را به دنبال دارد. در طیف گاتمن، هدف نهایی تنظیم سنجه ها، به نحوی کاملاً تراکمی است، بطوریکه اگر پنج سنجه خاص میزان محافظه کاری می سنجند، به ترتیب هر کس به بالاترین سنجه ها که نشان دهنده محافظه کاری است. پاسخ مثبت داد به چهار سنجه بعد نیز بطور مثبت پاسخ دهد. بعنوان مثال، اگر پاسخگویی به سنجه پنجم پاسخ منفی داد ولی به سنجه چهارم پاسخی مثبت دهد به سه سنجه بعدی نیز باید بطور مثبت پاسخ دهد، در غیر اینصورت بعد تراکمی سنجه ها از بین می رود (امری که سخت مورد احتراز گاتمن است) البته تحقیق این هدف در عمل کار ساده ای نیست و محقق باید چند اقدام پیاپی دست زند:
ابتدا با استفاده از منطق و استنتاج عقلی چنان سنجه ها را تهیه و تنظیم کند که واقعاً رده بندی تراکمی (انباشتی) داشته باشند.
سپس در یک تحقیق مقدماتی و به منظور شناسایی دقیق جای سنجه ها (بصورتیکه دقیقاً انباشتی باشند) آنانرا بر روی جمعیتی نمونه اعمال نماید و نتایج نظراتشان را روی مقیاس پیاده کند.

مثال: فرض کنید تحقیقی در مورد گرایش ترک و فارس به یکدیگر در یکی از محلات تهران صورت گیرد و سنجه ها چنین باشند:
نمرات
1- حاضرم او را به خانه خود ببرم 4
2- حاضرم با او در یک محله زندگی کنم 3
3- حاضرم با او در شهر زندگی کنم 2
4- حاضرم با او در یک کشور زندگی کنم 1
این سنجه ها تراکمی هستند بدین معنی که هر کس گفت “حاضرم او را به خانه خودم ببرم” حتماً با سایر سنجه ها نیز موافق است، کسی که با سنجه دوم موافق باشد، حتماً با سایر سنجه ها هم موافق است. پس :
ت < پ < ب < الف
بدیهی است در این نوع تحقیق، محقق می کوشد تا سنجه ها دقیقاً انباشتی باشند، و بر حسب اهمیت رده بندی شوند و به عنوان مثال چنانچه در این میان سنجه دو نسبت به سنجه بالا وزن بیشتری دارد حذف یا جابجا شود.
فرض کنید 5 نفر به سوالهای تحقیق فوق پاسخ دهند نتایج بدست آمده در جدول توزیع می شود.

داده های طیف گاتمن

معایب
1- فاقد توان تبدیل به یک مقیاس سنجش با فاصله های برابر
2- حجم کار زیاد
3- تحت تاثیر شدید ارزشها
4- فقدان پرسشهای صلاحیت
5- ابهام در میزان تاثیرگذاری حوادث اخیر در دیدگاهها
6- عدم امکان شناخت و اندازه گیری عوامل علّی

2-5- طیف اوگوزد
هدف اصلی در این طیف، شناخت و اندازه گیری تمایز معنایی است و اساس آن معناشناسی تفاوتی
می باشد.درسال1957اوزگود وهمکارش درتحقیقی با نام ”اندازه گیری معنا” درصدد برآمدند در زمینه پاسخهای بدست آمده از طریق پرسشنامه ها به تعمق پردازند. به نظر آنان کلمات، علامات خارجی یا عبارات در ذهن هر کس اندیشه ای خاص پدید می آورند و باید توان دریافت و سنجش ها معناها را احراز کرد. در راه تحقق این هدف از شیوه های گوناگون استفاده می شود:

2-5-1-صفات دو قطبی
با این شیوه، در صورت مقایسه دو قوم، یا دو پدیده، بدین طریق باید عمل کرد:
1- موضوع های مورد تحقیق را بدقت مشخص نمود.
2- شاخصها یا ابزار سنجش بدقت تعیین شود.
3- جمعیت نمونه بدقت مشخص گردد.
4- هرسنجه را به جمعیت نمونه ارائه کردوپدیده موردنظررا باتوجه به این شاخص نمره گذاری نمود.
5- عدل نمرات بدست آمده محاسبه گردد.
6-کل معدلها در یک جدول جای داده شود.
7- در پایان منحنی اندیشه را ترسیم نمود.

مثال: تحقیقی در زمینه روزنامه های کیهان و جمهوری اسلامی در سالهای 66 و 63 صورت گرفت. چهارده سنجه یا صفت دو قطبی برگزیده شدند. نخستین سنجه خبری – غیرخبری بود.منظور این بود مشخص شود که روزنامه مورد نظر را گروه مورد تحقیقاز نظر میزان اعتبار خبری از 0 تا 7 نمره دهند. پس از آن نیز سنجه هایی دیگر مطرح شدند. با احتساب میانگین نمرات داده شده به هر روزنامه درخلال دو مقطع زمانی نتایج جدول شماره (17-4) بدست آمد که درشکل شماره (12-4) نشان داده شده است.

2-5-2-تحلیل معنایی
“باید دید وقتی یک انسان صفتی خاص را در تشریح موضوعی بکار می برد، تا چه حد آن صفت حاوی توان معنایی است؟ تا چه حد از نظر عاطفی تنفر یا تعلق خاطر را می رساند؟”عناصر تشکیل دهنده اندیشه هر انسان خاص اوست ومتمایز از دیگران. هر کلمه در داخل فهرست کلمات ارائه شده نیز معنا یا جایی خاص می یابد.” بنابراین، هم زمینه ذهنی پاسخگو، هم بافت پرسشنامه، می تواند معانی یا اندیشه های خاصی را در ذهن مخاطب برانگیزد. همچنین باید توجه داشت برد معنایی کلمات برای همگان یکسان نیست. بعنوان مثال، زمانیکه فردی می گوید مردم فلان قوم مردمی "جاه طلب” هستند، ضرورتاً این بدان معنا نیست که از یک یک آنان تنفر داشته باشد. بنابراین، باید ضمن بکاربردن کلمات بعنوان ابزار سنجش حالات روانی، زمینه های ذهنی و بافت کلی پرسشنامه را مطمح نظر قرار داد. هم برد معنایی کلمه (شدت)، هم جهت معنایی آنرا احتساب کرد. در یک تحقیق شیوه عمل به صورت زیر بود:
از پاسخگویان (دانشجویان دانشکده حقوق دانشگاه تهران) خواسته شد، اولین اندیشه خود را در باب ویزگیهای مردم با شنیدن نام این کشورها ابراز دارند: فرانسه، سوئیس، هلند. پاسخگویان چنین اظهار
می داشتند: اولین اندیشه آنان با شنیدن هلند (گل) سوئیس (صلح وآرامش) فرانسه (شراب) بود. پس از اخذ پاسخهای نخستین بدین صورت، باید سعی می شد تا سنجش برد معنایی، جهت و شدت اندیشه ها صورت گیرد. بعنوان مثال، فردی اظهار می کند از مردمی تنفر دارد. زمانی که از او می پرسید، آیا حاضرید آنان (مردم مورد نظر) را از این محله اخراج کنیم، می گوید خیر، فقط آنان را دوست ندارم و حال آنکه دیگری ممکن است با اظهار این کلمه، حاضر و حتی علاقمند باشد این مردم را یک یک نابود کنند.

2-5-3-تحلیل عبارات
برای این که کار تحقیق با ژرفایی بیشتری صورت پذیرد، محققان از شیوه های دیگری نیز استفاده می کنند،از جمله ارایه یک جمله و تکمیل آن توسط مخاطب در رابطه با موضوع مورد تحقیق است.
گزاره اساسی این است که با ارایه یک مدل عبارت بهتر می توان سنجش دقیق معنایی کلمات را صورت پذیر ساخت. هیندل از همین شیوه در راه شناخت و اندازه گیری “کلیشه ها” یا عقاید قالبی دانش آموزان انگلیسی نسبت به مردم امریکا استفاده کرد. دانش آموزان باید:
الف: جملاتی را تکمیل می کردند: نظیر: مردم آمریکا از نظر اخلاق….. هستند.
ب: جملات تکمیل شده ای را مورد رد یا پذ یرش قرارمی دادند: نظیر مردم آمریکا نیز مانند ما می اندیشند و عمل می کنند.

2-5-4- مقایسه های زوجی
تمایز معنایی را می توان بصورت ساده یا از طریق آمیزش آن با مقایسه های زوجی مورد استفاده قرار داد:
مثال: چنانچه قرار باشد، خواسته های اساسی ساکنان یک محله شناخته شود، (حوزه های شهرداری تهران مورد ارزیابی قرار گیرند) با استفاده از شیوه های سنجش افکار می توان بدین صورت عمل کرد. در مورد سوال اول، محقق صرفاً نمی پرسد، “خواسته های شما چیست” ؟ بلکه بعد از انجام مطالعه مقدماتی و دریافت اهم نیازها و بدان منظور که دقیقاً اولویت خواته ها را تمیز دهد و احیاناً در یک برهه خاص زمانی آنان را متعاقب یکدیگر پاسخ گوید، می پرسد:لوله کشی آب رابیشتر لازم می دانید یا آوردن برق را ؟ سپس می پرسد، لوله کشی آب بیشتر لازم می دانید یا آسفالت کوچه ها را ؟ پس از آن سوال می کند،برق را بیشتر لازم می دانید یا آسفالت کوچه ها را ؟
در مورد سوال دوم نیز چنانچه سنجش عقاید مردم در مورد سه شهردار صورت پذیرد، باید در آغاز تصمیم گرفت با کدام روش (صفات قطبی، تحلیل معنایی واژگان یا تحلیل عبارات) بکار سنجش پرداخته می شود. پس از آن هر سه شهردار را با یکدیگر مقایسه نموده بهترین را معرفی نمود

بدیهی است چنانچه تعداد موضوعات مورد سنجش بالاتر از سه باشد، مقایسه های زوجی نیز بسیار بالا می رود و محاسبه آن با فرمول:
n(n-1) P.C=
2
صورت پذیر است. بعنوان مثال، اکر قرار باشد 20 شهردار را دو به دو مقایسه کنیم باید 190 بار:
20(1_20)
P.C=
2
کار مقایسه صورت پذیرد. در چنین مواردی، می توان به طور تصادفی تعداد زوجها را بین پاسخگویان تقسیم کرد تا کار مطالعه سرعت یابد. شیوه عملی نیز بدین صورت است که تعداد دفعات گزینش بر تعداد افراد مورد محاسبه تقسیم می شود.در مثال بالا، چنانچه جمعیت نمونه 10 نفر باشد، هر فرد باید به 19 زوج پاسخ دهد.

مزایا
از مزایای این طیف این است که پاسخگویان به هنگام گزینش، دیگر راهها یا شقوق عمل یا واقعیت را می توانند در نظر بگیرند. بعنوان مثال: اگر قرار است مسائل مدرسه ای در یک محله محروم مورد مطالعه قرار گیرد سوال می شود، آب لازمتر است یا برق؟ آب لازم تر است یا آسفالت؟ آب لازمتر است یا دستگاه حرارت مرکزی؟ و ….

معایب
1- عقاید را مورد سنجش قرار نمی دهد و فقط رده بندی افراد از آنها بدست می آید.
2- جهات مختلف شخصیت را مقایسه نمی کند، فقط خواسته می شود یک فرد را بطور کلی با دیگران مقایسه کنند. در حالیکه ممکن است داوطلب یک، از نظر امانت خوب از داوطلب2 باشد اما از نظر نظم، داوطلب شماره 2 از 1 بهتر باشد.
3- به حریم چراها یا علیت وارد نمی شود و فقط تصویر سطحی دیدگاه ها مطرح
می شود.
4- در صورتی که تعداد موضوع هایی برای مقایسه داده شده زیاد باشد کار زیادی را می طلبد و نتیجه خوبی نیز بدست نمی دهد .

2-6- طیف ترکیبی
طیف های ترستون، لیکرت و گاتمن هر یک جنبه های قوی و ضعیف دارند، برای دستیابی به یک طیف نسبتاً جامع ، می توان این طیف ها را با هم ترکیب کرد. مراحل این ترکیب به شرح زیر است:
1- در آغاز تعداد نسبتاً زیادی گویه (تقریباً 150 گویه) برای موضوع مورد نظر شناسایی شود.
2- براساس طیف ترستون (به کمک داوران) ارزش طیف و تفاوت بین چارکها برای هر یک از گویه ها تعیین شود.
3- بهترین گویه انتخاب شود.
4- سپس گویه های انتخاب شده را براساس طیف لیکرت (با پنج امکان پاسخ) به عده ای پا سخگو داده شود.
5- بعد از اظهار نظرهای مرحله قبلی ضریب تبعیض گویه ها تعیین شوند.
6- گویه ها یی که دارای بیشترین ضریب تبعیض هستند انتخاب می شوند.
7- یک طیف یازده درجه ای مانند ترستون در نظر گرفته و از بین گویه های باقیمانده برای هر یک از درجات این طیف تعدادی مساوی، گویه برگزیده می شوند.
8- پس از این مراحل گوناگون تصفیه، تعداد نسبتاً معدودی از گویه هایی که با قی می مانند براساس طیف گوتمن به یک عده پاسخگویی دیگر داده و پس از اظهارنظر، ضریب بازنمایی جدول گویه ها محاسبه شود:
تعداد اشتباهات
r = 1_
تعداد گویه ها ) تعداد کل پاسخها ×(تعداد پاسخگویان

بدین ترتیب قابلیت اعتمادوتک بعدی بودن طیف مشخص میشود.بدین معنی که مطمئن می شویم گویه های مزبور دقیقاً موضوع موردنظر را می سنجند.

نتیجه گیری و پیشنهاد
وقتی قراراست به سنجش طرز تلقی هاونگرشها پرداخته شود،پدیده موردتحقیق عینی وملموس نیست و زود مشخص می گردد که هزینه های بسیار صرف شده و داده های غیرواقعی بدست آمده است، یا آنکه داده های بدست آمده فاقد دقت و حساسیت هستند. بنابراین، وقتی قرار است تحقیقی در باب وجهه فرد یا افرادی نزد فرد یا گروهی دیگر به عمل آید، می توان صرفاً پرسید: آیا او (آنها) را دوست دارید؟ این سوالی عامیانه است ونیاز به آمزش روش تحقیق نیز ندارد. پاسخهایش نیز حائز ارزش بالایی نیستند در یک سطح بالاتر می توان از مقیاسها سود جست : نظر شما در باره فلان فرد یا گروه چیست؟
بسیار موافقم موافقم نظری ندارم مخالفم بسیار مخالفم

اما مقیاسها نیز بدرستی واقعیت حساس ذهنی را به سنجش نمی نهند از جانبی این امکان هست که پاسخگو از اظهار عقیده درست خود به ملاحظاتی (نظر امنیت و ….) بازماند، از جانب دیگر، معلوم نیست کلمات تا چه حد بر معنایی وعمق دارند،یعنی بدرستی نمیدانیم وقتی فردی می گوید با افراد فلان گروه مخالفم، دقیقاً تا چه حد مخالف است؟ آیا می خواهد افراد آن گروه از حضور موقت در جمع او باز ایستند، یا آنکه حاضر است یک یک آنان را بدار زنند. در راه ساختن سنجه های طیف، برابر کردن فاصله های آنان، اندازه گیری میزان حساسیت و د قت در سنجه، کارآیی و همسازی سنجه ها با یکدیگر و ضریب اطمینان یک یک سنجه ها تلاشهای فراوانی صورت گرفت، تا آنجا که اوزگود کوشید تا به عمق روان راه یابد و درصد شناخت و سنجش ایده، اندیشه و بازتابی بود که شنیدن یا دیدن یک کلمه در درون انسان فراهم می آورد. او می دانست که ذهن هر انسان ساختاری خاص خود دارد و برخورد کلمه، عبارت یا هر سنجه خارجی، با آن ، آمیزه ای ممتاز و منحصر بفرد پدید می آورد، همینطور او می دانست که بسیاری از موارد با یک کلمه کمتر می توان زوایای تاریک ذهن را روشن ساخت، از این رو کوششهایی در راه شناخت با کلمات، سپس با عبارت ناقص و بعد از آن با عبارات کامل صورت گرفتند .

اما طیفها نیز بی عیب نبودند، عیوب اصلی آنها چنین است:
بعد توصیفی دارند، یعنی صرفاً واقعیت را در سطح می شناسند.
 از استاندارد کردن موقعیت مطالعه در آنان خبری نیست. بدرستی می دانیم تکمیل یک پرسشنامه توسط یک فرد معین در زمانهای مختلف(کار، استراحت و….)نتایج متمایزی ببار می آورد.
 از استاندارد کردن شرایط پیشین در آنان خبری نیست. می دانیم طرز برخورد فرد با پدیده مورد مطالعه در گذشته می تواند در اندیشه اش تاثیرگذار باشد. بعنوان مثال، چنانچه ارزیابی کار توسط دانشجویان مورد توجه باشد، دانشجویان چگونه باید در مورد او نظر بدهند؟
آیا آنانکه اصلاً با او درسی نداشته اند؟
آیا آنانکه با او د رسی داشته و مرد ود شده اند؟
آیا آنانکه با او یک د رس داشته اند؟

 در طیف ها بررسی عقاید و نظرات بدون توجه به پژوهشگر صورت میگیرد، لذا باید بررسی کرد که:
– آیا پرسشنامه را خود شخص تکمیل می کند؟ چقدر فرصت
برای انجام آن دارد؟
– آیا پرسشنامه را پرسشگر تکمیل میکند؟
– آیا پرسشنامه در جمع تکمیل می شود؟
در پایان سخن، با توجه به عیوب برشمرده، طیفی پیشنهاد می شود که از جهاتی از عیوب طیفهای پیشین مصون باشد. اساس این طیف را مقیاس ساده(مقیاس فاشیسم) تشکیل می دهد که راس استکنر مطرح ساخت. فرض کنید، مطالعه ای در زمینه گرایش
به فاشیسم در نظر باشد، شیوه عمل بدین صورت است:

1- در آغاز، فاشیسم تجزیه می شود، یعنی خصوصیات اصلی آن استخراج
می گردد. مانند: ملی گرایی افراطی، امپریالیسم، نظامی گری، نژادپرستی …. سپس به وزن دادن این خصوصیات می پردازیم.
2- پس از آنکه دقیقاً خصوصیات اصلی و کامل فاشیسم بدست آمد، از هر یک از این خصوصیات، شاخص یا معرف می سازیم. فرض کنید، برای اندازه گیری میزان گرایش به نژادپرستی شاخصهای زیر پذیرفته شوند:
– آیا معتقد به برتری نژادی هستید؟ بلی خیر
اگر بلی، تا چه حد؟ بسیار زیاد زیاد تا حدودی
– نژاد برتر را کدام نژاد می دانید؟ نژادهای پست کدامند؟ (به ترتیب اولویت)
1 …. 2 …. 3 ….
– معتقد ید نژاد برتر دارای چه خصوصیاتی است؟ (به ترتیب اولویت)
1 …. 2 …. 3 ….

هنگامیکه شاخصها تهیه شدند و هر یک براساس اولویت واهمیت وزن یافتند.
الف. وزن دادن به معنای نمره گذاری است. بنابراین، چنانچه در کل نژادپرستی به عنوان یکی از خصوصیات فاشیسم 10 نمره از 100 نمره نهایی را بخود اختصاص داد. باید شاخصهای درجه دوم یا سنجه ها نیز هر یک نمره ای بدست آورند.
ب. باید طرز برخورد افراد مورد مطالعه با واقعیت موردنظر استاندارد و یکنواخت شود.
3- باید کل دستگاه طیف مورد آزمون مقدماتی قرار کیرد و نهایی شود.
4- تعیین جمعیت نمونه و در صورت لزوم شناخت میزان صلاحیت صورت پذیرد.
5- باید موقعیت انجام تحقیق از هر نظر همگن، شناخته و کنترل شده باشد.
6- در نهایت، با اعمال طیف، می توان به هر یک از افراد گفت تا چه حد تمایل به فاشیسم در او هست؟

مثال دوم را می توان، سنجش میزان از خود بیگانگی در یک انسان در نظر گرفت. سنجه های آن را می توان چنین پنداشت:
– گاهی احساس می کنم دیگران از رفتار من سوء استفاده می کنند.
شدیداً موافق موافق بی نظر مخالف شدیداً مخالف
– ما در لابلای چرخهای زندگی موجودات بی ارزشی هستیم.
شدیداً موافق موافق بی نظر مخالف شدیداً مخالف
– آینده چندان امیدوار کننده نیست.
شدیداً موافق موافق بی نظر مخالف شدیداً مخالف
– بیش از پیش خود را در برابر حوادث دنیا ناتوان می یابم.
شدیداً موافق موافق بی نظر مخالف شدیداً مخالف
– افراد نفوذی بر حوادث جامعه خویش ندارند.
شدیداً موافق موافق بی نظر مخالف شدیداً مخالف
حال به هر یک از درجات شدت نمره می دهیم.
شدیداً موافق = 4 موافق = 3 بی نظر = 2 مخالف = 1 شدیداً مخالف = 0
پس پاسخگویی که به همه پرسشها پاسخ شدیداً موافق دهد نمره20دریافت میدارد که نشان دهنده شدت
حا لت از خودبیگا نگی ا ست و آ نکس که به همه پرسشها پا سخ شدیداً مخا لف دهد نمره صفر
دریا فت می دارد که نشا ن از فقدا ن از خود بیگا نگی دارد. و افراد دیگر بر حسب میزان گرا یشی که به از خود بیگا نگی نشان می دهند در میا نه قرار می گیرند.

نمونه گیری
هدف همه نمونه برداری ها در پژوهش های علمی تهیه

بیانیه های دقیق وبا معنا درباره یک گروه بر پایه مطالعه

زیر مجموعه ای از آن گروه است .

این گروه ممکن است مجموعه ای از افراد یا چیزها باشد.

نمونه برداری اصولا با توجه به دلایل زیر صورت می گیرد:
قوانین علمی باید دارای کلیت باشد تا بتوان آنها رادر همه مواردی که موضوع پژوهش درآنها مصداق پیدا می کند بکار برد.
نمونه برداری موجب تسهیل وتسریع کار پژوهش ، صرفه جویی دروقت ،هزینه ونیروی پژوهش می شود.
خودآزمایش یا مشاهده موجب ضایع شدن کل آن چیز یا محصول می شود .
برخی آزمونها تابع حجم نمونه است ودر جامعه روابط ضعیف بین متغیرها مشاهده می شود لذا باید نمونه گیری کرد.

شیوه های نمونه گیری تصادفی
شیوه چرخ دوار
شیوه شانس آزمایی
شیوه جدول اعداد تصادفی

فرایند نمونه گیری
فرایندی است که طی آن تعداد ی از واحدها به گونه ای برگزیده می شوند که معرف جامعه بزگتری که از آن انتخاب شده اند باشند.این گزینش می تواند به سه گونه زیر صورت پذیرد:
1- نمونه انباشته یا کومه
2- نمونه نظری یا قضاوتی
3- نمونه گیری تصادفی

1- نمونه ا نبا شته یا کومه
این نوع نمونه ها از لحاظ علمی بی ارزش هستند زیرا

شواهدی د ردست نیست که نشان دهد چنین نمونه ای معرف

جامعه است .

2- نمونه نظری یا قضاوتی
گزینش بخشی ازجامعه که اعضای آن بر پایه داوری شخص

پژوهنده مشخص می شود.

3- نمونه گیری تصادفی
روشی برای انتخاب بخشی از جامعه یا کل ، به گونه ای که همه نمونه های ممکن که دارای تعدا ثابت هستند برای انتخاب شدن احتمال یکسان داشته باشند.

گاهی نمونه گیری تصادفی را نمونه گیری احتمالی
می گویند وهرگاه دراین نوع نمونه گیری ،عنصر انتخاب شده ،دوباره به جامعه برگردانده شود، نمونه گیری را با جایگزینی می نامند.

جامعه آماری ونمونه آماری
جامعه آماری :
مجموعه واحدهایی که حداقل در یک صفت مشترک باشند یک جامعه آماری را مشخص می سازند ومعمولا آن را با N نمایش
می دهند .
نمونه آماری :
عبارت است از مجموعه ای از نشا نه ها که از یک قسمت ،یک گروه یا جامعه ای بزگتر انتخاب می شود،به طوری که این مجموعه معرف کیفیات وویژگی های آن قسمت ، گروه یا جامعه بزرگتر باشد ومعمولا آن را باn نمایش می دهند.

برداشت ها از تصا د فی بودن
از تصادفی بودن برداشتهای مختلفی می شود که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم :
1- یک نوع احساس ذهنی است که با فقدان هد گونه نظم ونقشه ازپیش اند یشیده شده باشد.
2-تساوی احتمال بروز حوادث
3- اعمال وروش هایی که استفاده از آنها امکان پیش بینی دقیق حوادث مورد نظر را از بین می برد.

تعیین ساختار جامعه آماری وویژگی های آن
بطور کلی چهار نوع ساختار جمعیتی وجود دارد که هر جمعیتی را با توجه به مشخصات وویژگیهای آن می توان در یکی از ساختارهای چهارگانه موردبررسی قرار داد:
1- تجانس ویکپارچگی جمعیت آماری
2- وجود قشرها وطبقات مختلف جمعیت آماری
3- وجود نسبتها یا درصدها درجمعیت آماری
4- مختلط بودن ویژگی ها درجمعیت آماری

1- تجا نس ویکپارچگی جمعیت آماری
جمعیت مورد نظر دارای ساختار های متجانس ویکپارچه می باشد وافراد آن در یک مشخصه یا ویژگی غالب مشترک هستند وهمین امر نشان بارز ساختار متجانس جمعیت یاد شده می باشد.
هرگاه ساختار جمعیتی ، یکدست ومنسجم باشد روش
نمونه گیری مناسب با روش نمونه گیری تصادفی ساده می باشد.
مثال:کارمندانی که از نظر مدرک تحصیلی لیسانس هستند.

2- وجود قشرها وطبقات مختلف جمعیت آماری
ساختار جمعیت اصلی ، متشکل از قشرها وطبقات گوناگون
می باشد به طوری که هر قشر وطبقه ای متفاوت از د یگر
قشرها وطبقات می باشد.
هر گاه ساختار جمعیت از قشرها وطبقات گوناگونی بوجود
آمده باشد برای نمونه گیری از آن مناسب ترین روش ، روش نمونه گیری قشر بندی ساده می باشد.

مثال : جمعیت بر حسب درآمد را می توان متشکل از اقشار با درآمدهای متفاوت درنظر گرفت .

3- وجود نسبتها یا درصدها درجمعیت آماری
هنگامی که ساختار جمعیت از قشرها وطبقاتی با نسبت ها یا درصدهای معینی بوجود آمده باشد جمعیت مزبور را اصطلاحا جمعیت با ساختار قشر بندی نسبی می نا مند . برای نمونه گیری از آن مناسب ترین روش ، روش نمونه گیری قشر بندی نسبی می باشد.
مثال : اطلاعاتی درباره تعداد افراد هر قشر دراختیار ما باشد ، مثلا قشر اول با درآمد زیر 30 هزارتومان (59%)،قشردوم بادرآمد 30 تا60 هزار تومان(28%) و….

4- مختلط بودن ویژگی ها درجمعیت آماری
هنگامی که ساختار جمعیت از صفات وویژگی های متعدد ومتنوعی شکل گرفته باشد که نتوان صفت بارز آنرا براحتی تعیین کرد دراین صورت با ساختاری مختلط سر وکار داریم . معمولا برای سهولت امر نمونه گیری جمعیت اصلی را به مناطق دسته ها ، گروه ها ویا خوشه های چندی تقسیم بندی می کنند.درچنین وضعی ،مناسب ترین روش ، نمونه گیری به روش مختلط یا خوشه ای می باشد.

مثال: تقسیم بندی نقشه شهربه مناطق پستی ،آموزشی ، راهنمایی ورانندگی ،شهرداری وغیره

سوگیری (جهت گیری )
د واصل عمده ، تمام روشهای نمونه گیری را تحت تاثیر قرارداده است ،ابتدا احتراز ازسوگیری درفرآیند انتخاب سپس افزایش دقت درکلیه مراحل .
سوگیری درنمونه گیری به صورتهای زیر حاصل می شود:
1- نمونه گیری بایک روش غیر تصادفی انجام شود.به این معنا که روش به کار برده شده به صورت آگاهانه (غیرآگاهانه)تحت تاثیر انسان قرارگرفته شود.
2-چارچوب انتخاب (مربوط به جامعه )که به عنوان وسیله ای برای انتخاب اعضای نمونه به کار گرفته می شود،شامل کلیه اعضای جامعه نباشد.
3-مواقعی که دسترسی به بعضی از اعضای جامعه غیر ممکن بوده یا برخی از اعضا علاقمند به همکاری نباشد.

عوامل موثر در تعیین حجم یا اندازه نمونه
اهداف تحقیق
روش تحقیق وروش های آماری وابسته به آن
امکانات مالی وزمانی محقق
حجم جامعه مادی
نحوه کنترل متغیرها
میزان تاثیر پذیری متغیر وابسته ازمستقل
درصد خطاپذیری ازنتایج
ناهمگونی شدید متغیرها وعوامل مورد مطالعه درجامعه مادر
میزان روایی وپایایی وسایل اندازه گیری متغیر وابسته

حجم نمونه
دریک نگاه کلی شمای محاسبه حجم نمونه به شرح زیر می باشد:
1-ازبین کلیه صفات موردمطالعه توسط تحلیل اقتصادی واجتماعی وتجزیه وتحلیل همبستگی مجموعه صفت هایی که برای مشخص کردن پدیده های موردمطالعه مهمتر است (صفات بارز انتخاب شود.
2-تغییرپذیری (پراکند گی- واریانس- ضریب تغییرات و….)هریک ازصفات انتخاب شده را بر اساس:
الف- آمارگیری های پیشین جامعه مورد مطالعه ویا جامعه های مشابه.
ب- آمارگیری آزمایشی (بااستفاده ازاین آمارگیری واریانس صفات مشخص می شود ،آن گاه بوسیله واریانس حجم نمونه وهمچنین تخصیص بهینه حجم های نمونه مورد استفاده قرار می گیرد).

پ- فرضیه های معین راجع به ساختار جامعه
ت- عملی کردن واحدهای نمونه دردومرحله(بدین معنی که باراول یک نمونه انتخاب می شود سپس به کمک آن حجم نمونه کل تعیین می گردد آن گاه نمونه اولی راازحجم نمونه کل کسر کرده وبقیه نمونه گیری می شود،درواقع مجموع این دونمونه حجم کل می باشد.
3- براساس روابط نظری بین تغییرپذیری ،نوع نمونه وخطای مجاز متناظر برای هریک ازصفات انتخاب شده ،حجم نمونه محاسبه
می گردد.
4- بزرگترین حجم نمونه محاسبه شده در بند (3) به عنوان حجم اولیه نمونه (حجم موقتی نمونه )انتخاب می شود.
5-حجم کلی جامعه مورد بررسی با جمع کردن تمامی حجم های اولیه نمونه که برای طبقات جداگانه جامعه محاسبه شده است تعیین می گردد.
6- همچنین باید تعیین شود که آیا حجم کلی مشاهدات نمونه ای از نظر هزینه های تعیین شده برای انجام آن قابل قبول می باشد،یانه ؟

روایی / اعتبار
از واژه “روا” به معنای جایز ودرست گرفته شده وروایی به معنای صحیح ودرست بودن است.
مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه گیری ،بتواند خصیصه وویژگی مورد نظر رااندازه بگیرد.
اهمیت روایی ازآن جهت است که اندازه گیریهای نامناسب وناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش وناروا سازد.

طبقه بندی های روایی یا اعتبار
طبقه بندی نوع اول:
الف- اعتبارتجربی
ب – اعتبارمفهومی

طبقه بندی نوع دوم:
روایی محتوایی
روایی نمادی
روایی مربوط به ملاک
روایی موافق
روایی متضمن پیش بینی
روایی سازه
روایی همگرا
روایی متمایز کننده

طبقه بندی نوع اول:
الف- اعتبارتجربی:
آن نوع اعتبار است که از طریق مقایسه یافته های پژوهش با واقعیتهای موجود بدست می آید واین واقعیتها شامل آمارهای
رسمی ،سرشماریها ویافته های تحقیقات مشابه می باشد.
ب – اعتبارمفهومی:
هنگامی که اعتبار تجربی امکان پذیر نباشد،یا مشکل بتوان از طریق تجربی یا عملی برای یک اندازه یا یافته اعتبار کسب کرد اعتبار مفهومی مورد استفاده قرار می گیردودرواقع از طریق
گواه ومعیار ها محقق درپی آن برمی آید که نشان دهد که روا
است مفهومی رااندازه گرفت.

طبقه بندی نوع دوم:
روایی محتوایی :
این اطمینان را بوجود می آورد که مقیاس شامل یک سری موارد کافی ونمونه برای استفاده از مفهوم است. به عبارت دیگر معرف چگونگی توصیف ابعاد واجزاءمفهوم است.
روایی نمادی :
یک شاخص مقدماتی وحداقل ازروایی محتوایی است.مواردی راکه انتظار می رود یک مفهوم را اندازه گیری کنند ،نشان می دهند.
روایی مربوط به ملاک :
مربوط به ملاک هنگامی برقرار می شود که مقیاس برمبنای ملاکی که انتظار می رود افراد را متمایز کند.
روایی موافق :
هنگامی ایجاد می شود که مقیاس ،بین افراد متفاوت تمایز قایل
می شود یعنی آنها باید در آزمون نمره متفاوت بگیرند .

روایی متضمن پیش بینی:
عبارت است از توانایی آزمایش یا سنجش فرق گذاری بین افراد به عنوان یک ملاک آتی .
روایی سازه :
دلالت بر چگونگی نتایج به دست آمده از کاربرد مقیاسی دارد که برای آزمون پیش بینی شده جهت فرضیه ها است.
روایی همگرا:
هنگامی ایجاد می شود که نمرات (اندازه های ) بدست آمده توسط دو ابزار متفاوتی که مفهوم را اندازه گیری می کنند دارای همبستگی بالا باشند.
روایی متمایز کننده :
هنگامی تحقق می یابد که بر پایه فرضیه پیش بینی شود ، دومتغیر نامرتبط می باشند،ودر نهایت نمرات حاصله ازاندازه گیری آنها به صورت تجربی به راستی نیز چنین چیزی را نشان دهد.

جدول انواع روایی

پایایی
یک آزمون زمانی دارای پایایی است که نمره های مشاهده شده ونمره های واقعی آن دارای همبستگی بالایی باشند.

اصطلاحات مترادف پایایی عبارتند از :
قابلیت اعتماد، ثبات ، همسانی ، قابلیت پیش بینی ،دقت یا صحت

روشهای عمده برآورد ضریب پا یا یی
1- برآورد پایایی از طریق بازآزمایی

2- برآورد پایایی شکل های موازی وهمتا

3- برآورد پایایی ثبات درونی

1- برآورد پایایی از طریق بازآزمایی
براساس این روش یک آزمون دردونوبت برای آزمودنیهای یکسان اجرا می شودوسپس نتایج همبسته می شوندچنانچه نمره مشاهده شده ای که هریک از آزمودنیها دردومین آزمون دریافت می کنند دقیقا برابرنمره آنها دراولین آزمون باشد ودرصورتی که در نمره های مشاهده شده آزمودنیها مقداری واریانس وجود داشته باشد همبستگی مساوی یک بوده وپایایی کامل است

2- برآورد پایایی شکل های موازی وهمتا
برآورد پایایی شکل های موازی مساوی است باهمبستگی

بین نمره های مشاهده شده دو آزمون موازی،معمولا درعمل

امکان ندارد که بتوا ن موازی بود ن دو آزمون را تایید کرد

و بیشتر شکل های همتا به جای شکل های موا زی به کا ر

برده می شوند.

3- برآورد پایایی ثبات درونی
فقط با اجرای یک آزمون وبالاخره جلوگیری از بروز

مسائل همراه تکراراجرای آزمونها برآورد شود،مشهورترین

کاربرد این روش ، برآورد پایایی ازطریق دونیمه کردن است

این آزمون به دو قسمت که هر کدام شکل های موازی

یکدیگرند ، تقسیم می شود.

عوامل موثربر پا یا یی وروا یی
عوامل متعددی برپا یا یی وروا یی موثرند ازجمله :
تعریف نشدن اصطلاحات
عدم توجیه پرسشگران
عدم تجانس وهمگونی پاسخگویان
تغییرشرایط وزمینه های اجرای پرسشگری
وضعیت ظاهری ودرونی ابزار
عدم تناسب مراحل مختلف فرآیند تحقیق

پیش آزمون
یکی از مراحل فرآیند تحقیق علمی است که معمولا پس از

طراحی ابزار سنجش انجام می پذیرد. وقتی محقق ابزار

سنجش را طراحی نمود ،لازم است آن را به صورت آزمایشی

به مورد اجرا گذارد ، نتایج گردآوری شده بعد از اجرای

مرحله پیش آزمون به محقق کمک می کند تا اصطلاحات لازم رادر

بخشها ومراحل گوناگون تحقیق به عمل آورد

فواید پیش آزمون
آگاهی از صفات جامعه مورد مطالعه بویژه زمانی که پارامترهای جامعه دراختیار نیست
برآورد حجم نمونه
اصلاح روش گردآوری اطلاعات
اصلاح ابزارسنجش
اصلاح روش استخراج ،طبقه بندی وتجزیه وتحلیل
اطلاع از پاسخ های مورد انتظار
اصلاح روش های مصاحبه ومشاهده

فصل پنجم
داده ها ی تحقیق وتجزیه وتحلیل آنها

(یافته های تحقیق)

تجزیه وتحلیل داده ها
فرآیندی چند مرحله ای است که طی آن داده هایی که از طریق بکارگیری ابزارهای جمع آوری درنمونه (جامعه) آماری فراهم آمده اند خلاصه ،کدبندی ودسته بندی ….ودر نهایت پردازش می شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل ها وارتبا طها بین این داده ها به منظور آزمون فرضیه ها فراهم آید.
منظور از کد بندی ،تعریف طبقاتی وتعیین یک نمره (یا حرف )به هرطبقه است .

آماده کردن متغیرها
1- کد گذاری مجدد متغیرهای موجود:
این مرحله شامل تغییر دادن کدهایی است که در مرحله اولیه تعیین شده اند ودارای سه کاربرد است.
1-1- دادن ترتیبی مجدد به مقوله های یک متغیر
1-2- تغییر دادن ارزش یک متغیر (بویژه هنگام مقیاس سازی)
1-3- جمع کردن مقوله های یک متغیر در مقوله های کمتر

2- شیوه های کد گذاری مجدد :
دورهیافت عمده برای پی بردن به اینکه کدام مقوله ها باید باهم تلفیق شوند وجود دارد
2-1- رهیافت واقعی
2-2- استفاده ازتوزیع فراوانی متغیر در کدگذاری مجدد

قواعد تجزیه وتحلیل
1- مقوله ها باید بر پایه مقصود ومساله پژوهش مشخص شود:
یعنی اگر مقوله بند یها مبتنی بر الزامات مساله پژوهش نباشد هیچگونه جواب مناسب وکافی برای پرسشهای پژوهش بدست نخواهد آمد.
2- مقوله ها فراگیر باشد:
مقصودآن است که همه آزمودنیها یعنی همه اعضای مجموعه
مرجع ((u باید بکارگرفته شود.
3- مقوله ها ناسازگار ومستقل از یکدیگر هستند:
مقصودآن است که هرعضو مجموعه مرجع ((u باید به یک
خانه از مدل تحلیلی اختصاص داده شود .
4- هرمقوله ازیک اصل دسته بندی کننده مشتق می شود:
بیان می کند هر مقوله (متغیر) باید حاصل یک اصل دسته بندی
کننده باشد .

روش های خلاصه سازی داده ها
1- محاسبه مقادیر متوسط یا اندازه های تمایل مرکزی

2- محاسبه اندازه های پراکندگی یا تغییرپذیری

انواع تجزیه وتحلیل
1- تجزیه وتحلیل توصیفی :
پژوهشگر داده های جمع آوری شده را با استفاده از شاخص های آمار توصیفی خلاصه وطبقه بندی می کند.
2- تجزیه وتحلیل مقایسه ای :
علوه براینکه اطلاعات جمع آوری شده به صورت توصیفی مورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد،با یکدیگر نیز مقایسه می شوند.
3- تجزیه وتحلیل علی :
ابزار یا شاخص های آماری به کار برده شده ،همانند روش هایی است که در تجزیه وتحلیل مقا یسه ای مورد استفاده قرار می گیرد.

جدول سازی
آرایه ای از اعداد طبیعی به صورت ماتریس است که این

اعداد،شماره ها یا فراوانیها رانشان می دهند.

هدف نهایی جداول ،کمی وسنجش پذیر ساختن واقعیت

مورد مطالعه تا سرحد امکان وارائه تصویری دقیق از آن

است.

جداول یک بعدی
به این نوع جداول توزیع فراوانی ساده یا یک بعدی نیز

اطلاق می شود ودرآنها یک متغیر با فراوانیهای آن نشان داده

می شود.

جداول دو بعدی
جدولی است که در آن دومتغیر را می توان نشان داد.
انواع کاربرد های جداول دوبعدی :
الف – جداول دوبعدی بانسبتهای عمودی ؛برای شرایطی که داده های جدول باتوجه به متغیر فوقانی جدول درصدگیری می شوند.
ب – جداول دوبعدی بانسبتهای افقی ؛برای شرایطی که داده های جدول باتوجه به متغیر ضلع راست جدول درصدگیری می شوند.
ج – جداولی که هم دارای نسبتهای عمودی وهم افقی باشند.
ه – جدول پیوسته ؛زمانی بکار می آیند که محقق درنظر دارد کل جمعیت مورد مطالعه را100بداندودرصددتوزیع ارقام برحسب متغیرهای مورد نظرش برآید.

جدول سه بعدی
چون هر واقعیت که مورد مطالعه قرار می گیرد تابع چند یا چندین عامل است بنابراین باید تاثیر آنان رابرهم دید، لذا نیاز به جداولی مانند جداول سه بعدی است.

استفاده ازجداول بابیش از دوبعد تابع شرایط خاصی است ازجمله :
الف- باید فراوانی جامعه آماری چنان باشد که در خانه های متعددیک جدول بخوبی توزیع شوند ودر هر خانه تعدادقابل توجهی جای یابد.
ب- متغیرهای چندگانه درسطح افقی یا عمودی جدول همگی چندین توزیع نداشته باشند به عنوان مثال چنانچه قرارباشد دومتغیرشغل وتحصیل در یک سوی جدول بیامیزند.

طریقه کلی خواندن جدول
1- عنوان جدول رابه طور دقیق بخوانید.

2- منبع اطلاعات رابررسی کنید.

3- تعیین کنید در چه جهتی درصدها محاسبه شده است.

4- تفاوت اعداد ودر صدها رامقایسه کنید.

نمودار
عبارت است از نمایش دوبعدی یک یاچند رابطه .
نمودار یکی از نیرومندترین وسایل تجزیه وتحلیل است وتصویری از مجموعه زوج های مرتب شده را به گونه ای نشان می دهد که ارائه آن توسط روش های دیگر ممکن نیست.
درنمودارها معمولا محور افقی (طولها) نشان دهنده متغیر مستقل x ومحور عمود ی (عرض ها) نشان دهنده متغیر وابسته Y است.

نمونه هایی از نمودارها
نمودار لگاریتمی
نمودار ستونی
نمودار ستونی – منحنی
نمودار شاخص
نمودار میله ای
نمودار میله ای زوج
نمودار میله ای –علامتی
نمودار مدور
نمودار غیرخطی

فرارفتن از تحلیل مقدماتی
فرآیند تجزیه وتحلیل را می توان به دو بخش عمده مقدماتی وعالی تقسیم کرد.
برای تجزیه وتحلیل عالی پس از تحلیل های مقدماتی، بطور کلی باید کارهای عمده زیر را انجام داد:
1- آشکارسازی روابط
2-بررسی نتایج پیش بینی نشده
3-یافتن الگوهایی ضعیف ترازالگوهای موردانتظار
4- پیداکردن رابطه ای قوی تر از رابطه موردانتظار
5- رسیدگی به نتایج متضاد
6- وارسی روابط

انواع آمار
تحلیل های آماری بردوگونه اند:
1- تحلیل توصیفی
مختص پژوهش توصیفی است که نتایج حاصله را به گروه مورد مشاهده تعمیم می دهدوبس وهیچگونه نتیجه گیری خارج از گروه مزبور بعمل نیامده ویا قابل تعمیم نخواهد بود.

2- تحلیل استنباطی
همواره محقق با جریان نمونه گیری وانتخاب یک گروه کوچک موسوم به نمونه از یک گروه بزرگتر موسوم به جامعه آماری یا جمعیت اصلی سروکار دارد.
هدف از تحلیل استنباطی، تعمیم نتایج حاصله از مشاهدات درنمونه انتخابی خود به جمعیت اصلی می باشد.

درتحلیل استنباطی ازدونوع آمار بهره گرفته شده است:
1- آمار پارامتریک :
بطور تجربی ،ساختار معینی را درباره توزیع جامعه فرض می کنند رفتار آزمونها برای پارامترهای دوجمله ای،پواسون از این گونه اند،آزمون t استیودنت برای
استنبا طهایی درباره میانگین یک جامعه ومقایسه دو میانگین ،آزمونهای Fبرای استنباطهایی درباره واریانسها ،استنباطهای معرفی شده برای مدلها ی رگرسیون وتجزیه وتحلیل واریانس ، همه بر مبنای این فرض هستند که اندازه های پاسخ ،نمونه هایی از جامعه نرمال راتشکیل می دهند.

2-آمار ناپارامتریک(غیرپارامتری):
بخش اساسی از شیوه های استنباط است که تحت دامنه وسیع تری از شکل های توزیع جامعه معتبراست، اصطلاح ناپارامتری،از این واقعیت نتیجه می شود که کاربرد این شیو ه هابه مدل بندی جامعه برحسب یک شکل پارامتری
معین منحنی های چگالی ،مثل توزیع های نرمال نیازی ندارد،در آزمون فرضها ، آمارهای آزمون پارامتری نوعا بعضی جنبه های ساده داده های نمونه را مورد استفاده قرار می دهند.

محدودیت های آمار پارامتریک
1- توزیع آماره های روش پارامتریک ونقاط در صد جدول بندی شده آنها وقتی معتبرند که توزیع جامعه تحت مطالعه تقریبا نرمال باشد .
2- شیوه های پارامتری به آن مشاهداتی که بر حسب مقیاس اندازه گیری مشخصی ثبت شده اند ودر نتیجه به استفاده صریح از جنبه های عد د ی معین داده ها ، مثل میانگین نمونه ، انحراف معیار نمونه ومجموعه توانهای دوم دیگر نیاز دارند.

مدل ناپارامتریک
برای اینکه به یک تصمیم عینی در مورد تایید یا عدم تایید یک فرضیه بوسیله مجموعه ای از داده ها برسیم باید روشی عینی برای قبول یا رد یک فرضیه داشته باشیم.در اینجا تاکید روی عینی بودن به این دلیل است که یکی از نکات لازم در مورد روش علمی اینست که از طریقی به نتایج علمی برسیم که همگانی بوده و بوسیله هر محقق کارآمد دیگری نیز قابل تکرار باشند.
این روش عینی با یستی مبتنی بر اطلا عا ت بد ست آمده از تحقیق، و با قبول این ریسک با شد که ممکن ا ست تصمیم ما در مورد فرضیه وضع شده نا درست باشد . روش عینی ذ کر شده معمولاً شامل یک
دسته اعمال قدم به قدم است. در اینجا ما این اعمال را بترتیب عملکرد آنها می آوریم :

1- فرضیه پوچ (صفر) خود را اعلام کنید.
2- یک آزمون آماری (بهمراه مدل آماری مربوط به آن)برای آزمودن فرضیه پوچ خود انتخاب نمایید.از میان آزمونهای آماری گوناگونی که احتمال دارد برای امتحان فرضیه شما مناسب باشند آزمونی را انتخاب کنید که مدل آن بیشترین تطابق را با ؟ تحقیق شما داشته باشد(بر حسب مفروضاتی که کاربرد آن آزمون را مناسب می سازند)و الزامات اندازه گیری آن با اندازه ها و مقیاسهای بکار رفته در تحقیق شما تطبیق کند.
3- یک سطح معنی داری و یک حجم نمونه برای تحقیق خود مشخص کنید.
4- نحوه توزیع نمونه گیری آزمون آماری را تحت فرضیه پوچ پیدا کنید(یا فرض کنید).
5- بر اساس بندهای 4،3،2 بالا ناحیه رد کردن فرضیه پوچ را معین کنید.
6- مقدار آزمون آماری را با استفاده از داده های نمونه(یا نمونه های)خود محاسبه کنید.
اگر مقدار بدست آمده در فاصله رد کردن معین شده شما است، تصمیم این است که
فرضیه پوچ را رد کنید؛ اگر مقدار بدست آمده در خارج از فاصله رد کردن است تصمیم باید این باشد که فرضیه پوچ در آن درجه معنی دار بودن که شما انتخاب کرده اید قابل رد شدن نیست.

1-فرضیه پوچ
فرضیه پوچ فرضیه ای است به معنای عدم وجود تفاوت.این فرضیه معمولاً به این منظور طرح می شود که بعداً آنرا رد کنیم وقتی که فرضیه پوچ رد شد، فرضیه مقابل انرا که با نشان داده می شود ممکن است مورد قبول واقع شود.در واقع فرضیه مقابل فرضیه پوچ همان”فرضیه تحقیق”مورد نظر آزمایشگر یا محقق است که بصورتی عینی بیان شده است.این فرضیه تحقیق پیش بینی است که از نظریه تحت آزمایش محقق بدست آمده است.

وقتی که می خواهیم در مورد تفاوتهای موجود بین مقادیر مورد آزمایش خود به تصمیم گیری بپردازیم، فرضیه پوچ را در برابر فرضیه تحقیق می سنجیم.فرض کنید که یک نظریه علوم اجتماعی ما را به این پیش بینی هدایت کندکه دو گروه خاص از مردم از نظر میزان وقتی که صرف مطالعه روزنامه می کنند با یکدیگر تفاوت دارند.این پیش بینی فرضیه تحقیق ما خواهد بود.تایید این پیش بینی باعث تایید نظریه ای می گردد که ما فرضیه خود را از آن نظریه گرفته بودیم.برای آزمودن چنین فرضیه تحقیقی آنرا بصورت عینی فرضیه تحقیق نشان داده و خواهیم گفت که فرضیه تحقیق چنان است که (میوی یک مخالف میوی دومی باشد).
اما اگر نظریه ما جهت این تفاوت را نیز پیش بینی کند یعنی اظهار کند که یکی از میانگین ها بزرگتر از دیگری خواهد بود در آنصورت فرضیه تحقیق بصورت یا در خواهد آمد(توجه دارید که علامت ‹ به معنی بزرگتر است از…..و علامت › بمعنی کوچکتر است از….. می باشد).

2- انتخاب آزمون آماری
حوزه آمار تا آنجا که توسعه یافته است که ما اکنون تقریباً
برای هر نوع طرح تحقیقی چند آزمون آماری در اختیار
داریم که هریک از آنها را می توانیم برای آزمون کردن
فرضیه خود استفاده نماییم.با توجه به امکان چنین انتخابی باید
در عین حال منطقی را نیز برای انتخاب خود رعایت کنیم.

3- سطح معنی دار بودن و حجم نمونه
وقتی که فرضیه پوچ و فرضیه تحقیق ما بیان شدند و وقتی که آزمون آماری مناسب برای طرح تحقیق ما انتخاب شد، قدم بعدی اینست که درجه ای را برای معنی دار بودن تفاوتها و حجمی را برای نمونه مورد تحقیق خود را مشخص نماییم.
بطور خلاصه فرایند تصمیم گیری ما بصورت زیر خواهد بود:پیش از جمع آوری داده ها مجموعه نمونه های ممکنی را که در صورت درست بودن فرضیه پوچ ما وجود خواهد داشت مشخص می کنیم، بعد از میان این نمونه ها زیر مجموعه ای از نمونه های ممکن که در صورت درست بودن احتمال وجود نمونه مشاهده ما در آن زیر مجموعه بسیار بعید باشد معین می کنیم.حال اگر در تحقیق ما نمونه ای مشاهده شود که در میان آن زیر مجموعه وجود داشته باشد، در آنصورت فرضیه پوچ را رد می کنیم.

اگر بخواهیم بصورت دیگر بیان کنیم روش کار ما اینست که فرضیه پوچ را به نفع فرضیه تحقیق رد کنیم به شرط اینکه از یک آزمون آماری مقداری بدست آوریم که احتمال وقوع آن مقدار در تحت برابر یا کمتر از یک احتمال بسیار کوچک باشد که با نشان داده می شود.این احتمال وقوع کوچک را "سطح معنی دار بودن“
می گویند.مقادیر مرسوم برای بیشتر 01/0 و05/0می باشند.تکرار می کنیم اگر احتمال وقوع یک رویداد که بصورت یک مقدار بدست آمده از یک آزمون آماری مشخص می شود تحت فرضیه پوچ برابر یا کمتر از باشد ما را رد می کنیم و یعنی فرضیه تحقیق خود را
می پذیریم .

چنانکه می توان دید نشان دهنده احتمال رد کردن اشتباهی فرضیه پوچ است.این تعبیر و تفسیر را هنگام بحث روی “خطای نوع اول” با تفصیل بیشتری مورد بررسی قرار خواهیم داد.
از آنجا که مقدار در تعیین اینکه باید رد شود یا نه دخالت مستقیم دارد الزام رعایت عینیت در تحقیق ایجاب
می کند که را پیش از شروع به جمع آوری داده ها مشخص نماییم.

از آنچه گذشت لازم است که 5 نکته زیر را در مورد سطح معنی دار بودن و حجم نمونه انتخاب شده بخوبی درک شود:
1- سطح معنی دار بودن عبارتست از احتمالی که یک آزمون آماری بدست
می دهدکه تحت آن فرضیه پوچ رد می شود، در حالیکه در حقیقت درست است و نمی بایستی رد می شد.بعبارت دیگر سطح معنی دار بودن احتمال ارتکاب خطای نوع اول را نشان می دهد.
2- عبارتست از احتمالی که یک آزمون آماری بدست می دهد که تحت آن فرضیه پوچ پذیرفته می شود در حالیکه در حقیقت نادرست است
(و بایستی رد می شد)به عبارت دیگر احتمال ارتکاب خطای نوع دوم را
نشان می دهد.
3- توان یا قدرت یک آزمون نشان دهنده احتمال رد کردن فرضیه پوچ را وقتی که این فرضیه در حقیقت نادرست است نشان می دهد.یعنی احتمال رد کردن بجای یک فرضیه پوچ.
4- توان آزمون به ماهیت آزمون آماری انتخاب شده بستگی دارد.
5- عموماً توان یک آزمون با افزایش حجم نمونه مورد تحقیق افزایش می یابد.

4- توزیع نمونه گیری
وقتی که یک آزمایشگر آزمون آمار معینی را برای تجزیه و تحلیل داده های خود انتخاب نمود، باید مشخص کند که توزیع نمونه گیری آزمون آماری انتخاب شده چگونه است.توزیع نمونه گیری در واقع یک نوع توزیع در عالم تئوری است.این توزیع توزیعی است که اگر تمام نمونه های ممکن هم حجم را از یک جمعیت با استفاده از روش انتخاب تصادفی بیرون بکشیم بدست می آید.صورت دیگر بیان این مطلب اینست که بگوییم توزیع نمونه گیری توزیع تمام مقادیر ممکنی است که یک آماره(مثلاً میانگین یک نمونه، )می تواند تحت بخود بگیرد به شرط آنکه آن آماره از نمونه های تصادفی با حجم مساوی محاسبه شده باشد.
توزیع نمونه گیری یک آماره نشان دهنده احتمالات مربوط به مقادیر(ارزشهای)عددی مختلف احتمالی آن آماره تحت است.
احتمال"مربوط به"وقوع یک ارزش معین یک آماره تحت برابر با احتمال مطلق آن مقدار آماری نیست.بلکه “احتمال مربوط به وقوع تحت ”در اینجا برای نشان دادن احتمال وقوع یک مقدار معین به اضافه احتمال وقوع تمام مقادیر استثناییممکن بکار رفته است.یعنی”احتمال مربوط” یا “احتمال مربوط به وقوع تحت ”عبارت است از احتمال وقوع یک مقدار برابر یا بیشتر از مقدار آماره مورد نظر ما تحت نیز می باشد.

شرایط انتخاب مدل آماری مناسب
وقتی که ما با ماهیت جامعه آماری خود و نحوه نمونه گیری را از آن جامعه مشخص نمودیم، یک مدل آماری بدست داده ایم. در رابطه با هر آزمون آماری یک مدل و یک مقیاس سنجش وجود دارد. یعنی اینکه آزمون آماری ما تحت شرایط معینی معتبر است و مدل آماری و مقیاس سنجش ما آن شرایط خاص را مشخص می نمایند. برخی اوقات ما می توانیم بسنجیم و معلوم کنیم که آیا شرایط یک مدل آماری خاص رعایت شده اند یا نه، ولی بیشتر اوقات مجبوریم فرض کنیم که آن شرایط رعایت شده اند. از این رو شرایط مدل آماری یک آزمونی را اغلب "مفروضات" (ASSUMPTIONS) آن آزمون آماری می گویند.

تمام تصمیماتی که براثر کاربرد یک آزمون آماری خاص گرفته می شوند با یستی در چهارچوب جمله ای شرطی به صورت زیر گزارش شوند:
"اگر مدل بکار رفته درست باشد، واگرمقیاس سنجش بدرستی رعایت شده باشد، درآن صورت …." .
همانطورکه گفته شد آزمونهای پارامتری مفروضات متعدد و محکمی برای کاربرد خود دارند. وقتی که این مفروضات رعایت گردند، درا ین آزمونها بیش از تما م آزمونها ی دیگر احتمال رد کرد ن وقتی که غلط باشد خواهد بود. لیکن به این شرط توجه داشته باشیم که گفتیم اطلاعات جمع آوری شده در تحقیق باید برای کاربرد آن آزمون مناسب باشد. چه چیز تعیین کننده این مناسب بودن است؟

شرایطی که مربوط به مدل آماری و مقیاس سنجش یک آزمون هستند کدامند؟ شرایطی که در پی می آید باید رعایت شوند تا یک آ زمون قوی ترین آ زمون آماری برای تجزیه و تحلیل یک سری اطلاعات بدست آمده باشد :

1ـ مشاهده های ما باید مستقل از یکدیگر باشند. یعنی انتخاب هر موردی از میان جامعه آماری برای قرار دادن آن مورد در نمونه ما نباید اختلالی در شانس انتخاب شدن هر یک از موارد دیگر در نمونه ما ایجاد کند.

2ـ مشاهده های ما باید از جامعه های آماری که دارای توزیع نرمال هستند بیرون کشیده شده باشد.

3ـ این جامعه آماری باید دارای واریانس برابر باشند (یا درحالات خاص باید دارای نسبتهای واریانس مشابهی باشند).

4ـ متغیرهای مربوط بایستی حداقل با مقیاس فاصله ای اندازه گیری شده باشند بطوری که بتوان روی مقادیر آنها اعمال ریاضی (جمع، تقسیم، بدست هوردن میانگین و غیره) را انجام داد.
و در مورد تجزیه واریانس (آزمون) شرط دیگری نیز به شرایط فوق اضا فه می گردد.

5ـ میانگین های بدست آمده از این جامعه های آماری نرمال و دارای واریانس همگن باشند یعنی، باید ترکیبات خطی اثرات مربوط به ستون ها و ردیف های جدول باشند، یعنی که تاثیرات باید مقادیری جمع پذیر باشند.

تمام شرایط بالا (به استثنای شرط 4 که مقیاس سنجش را

مشخص می کند) عناصری از مدل آمار پارامتری هستند. به

استثنای فرض همگن بودن واریانس ها، این شرایط را معمولاً

در جریان انجام یک تحلیل آماری آزمون نمی کنند. بلکه این

شرایط پیش فرضهایی هستند،که پذیرفته می شوند و درستی یا

نادرستی آنها معنی دار بودن عبارات نتیجه گیری ما را در کاربرد

آزمونهای آماری پارامتری معین می کنند .

تحلیل داده های کمی در طرحهای غیر آزمایشی
تحلیل داده های کمی را در طرح های غیر آزمایشی به دو دسته عمده می توان تقسیم کرد:

1- تحلیل داده های کمی در تحقیق پیمایشی

2- تحلیل داده های کمی در تحقیق همبستگی

1- تحلیل داده های کمی در تحقیق پیمایشی
دراین نوع تحلیل ،معمولا مشخص کردن توزیع فراوانی تک متغیری داده ها مورد نظر قرارمی گیرد . برای این منظور پارامترهای جامعه از طریق برآورد نقطه ای یا فاصله ای محاسبه می شود. مانند برآوردهای زیر:

1-1- برآورد فاصله ای میانگین وواریانس جامعه
1-2- برآورد ضریب همبستگی دو متغیری پیرسون

2- تحلیل داده های کمی در تحقیق همبستگی
درروش تحقیق همبستگی به عنوان یک نوع تحقیق توصیفی، داده هابه چهار گونه می توانند مورد تحلیل قرارگیرند:
2-1- تحلیل رابطه همزمانی متغیرها
2-2-1- شاخصهای اندازه گیری رابطه در تحلیلهای پارامتری
2-2-2- شاخصهای اندازه گیری رابطه در تحلیلهای ناپارامتری

2-1- تحلیل رابطه همزمانی متغیرها
به منظور پی بردن به رابطه بین تغییرات دو یا چند متغیر که همزمان اندازه گیری شده اند،تحلیل رابطه همزمانی مورد استفاده قرارمی گیرد. برای پی بردن
به میزان رابطه ، شاخصهای همبستگی زیر بکار برده
می شود:
2-2-1- شاخصهای اندازه گیری رابطه در تحلیلهای پارامتری
2-2-2- شاخصهای اندازه گیری رابطه در تحلیلهای ناپارامتری

2-2-1- شاخصهای اندازه گیری رابطه در تحلیلهای پارامتری
چنانچه دو متغیر در مقیاس فاصله ای یا نسبی اندازه گیری

شده باشد به منظور تعیین میزان رابطه بین آنها ازهمبستگی

گشتاوری پیرسون استفاده می شود.

تحلیل همبستگی گشتاوری پیرسون ازنوع تحلیل پارامتری

است.

2-2-2- شاخصهای اندازه گیری رابطه در تحلیلهای ناپارامتری
این نوع شاخص ها را می توان در دو دسته کلی زیر تقسیم کرد:
الف – شاخصهای مربوط به متغیرهای اسمی
این شاخصها را می توان بر حسب تعداد متغیرها .تقارن رابطه به گونه زیر تقسیم بندی کرد:
دو متغیر ورابطه متقارن
دو متغیر ورابطه نامتقارن
چند متغیر ورابطه متقارن
چند متغیر ورابطه نامتقارن

ب – شاخصهای مربوط به متغیرهای ترتیبی
شاخصهای رابطه د و یا چند متغیر ترتیبی با هم رتبه های کم
شاخصهای رابطه د و متغیر ترتیبی با هم رتبه های زیاد

2-2- تحلیل رگرسیون
روشی برای مطالعه سهم یک یاچند متغیر مستقل درپیش بینی متغیر وابسته است .متغیرهای مستقل را متغیرهای پیش بین ومتغیرهای وابسته را متغیرملاک نیز می گویند.
به منظور پی بردن به معنی دار بودن آماره های محاسبه شده درمعادله رگرسیون ازسه آزمون آماری اساسی زیراستفاده می شود:
آزمون معنی دار بودن
آزمون معنی دار بودن ∆
آزمون معنی داری ضرایب رگرسیون

R
2
R
2

2 -3- تحلیل داده های ماتریس کواریانس
ازجمله تحلیلهای همبستگی،تحلیل ماتریس کواریانس

یاماتریس همبستگی است ،دراینجا فقط به دونوع تحلیل که

روی ماتریس همبستگی صورت می گیرد اشاره می کنیم:

2-3-1- مد ل معادلات ساختاری

2-3-2- تحلیل عاملی

2-3-1- مد ل معادلات ساختاری
یک مد ل معادلات ساختاری کامل از دو مولفه تشکیل شده است:

الف – یک مد ل معادلات ساختاری که ساختار علی خاصی را بین متغیرهای مکنون مفروض می دارد.

ب- یک مدل اندازه گیری که روابطی را بین متغیرهای مکنون ومتغیرهای نشانگر (اندازه گیری شده)تعریف می کند.

2-3-2- تحلیل عاملی
به منظور پی بردن به متغیرهای زیربنایی یک پدیده یا تلخیص مجموعه ای ازداده هااز روش تحلیل عاملی استفاده
می شود.داده های اولیه برای تحلیل عاملی ،ماتریس همبستگی بین متغیرها است. تحلیل عاملی ،متغیرهای وابسته ازقبل تعیین شده ای ندارد.اهداف استفاده ازتحلیل عاملی رابه دو دسته کلی می توان تقسیم کرد:
الف ) مقاصداکتشافی
ب) مقاصد تاییدی

مراحل اجرای تحلیل عاملی
چهار گام اساسی زیر ضرورت دارد:
1- تهیه یک ماتریس همبستگی ازتمام متغیرهای مورداستفاده درتحلیل وبرآورد اشتراک
2- استخراج عامل ها
3- انتخاب وچرخش عامل ها برای ساده تر ساختن وقابل
فهم تر کردن ساختار عاملی
4- تفسیرنتایج

مدل های علی
روابط علی از طریق مدلی که درآن روابط علی بیش
از دومتغیر بطور همزمان موردمطالعه قرار می گیرد بهتر فهمیده می شود .
بدین ترتیب چند متغیر تابع می توانند به جای متغیر تابع مطرح شده ویک متغیر تابع ممکن است دریک رابطه دیگر به صورت متغیر مستقل درآید.

تعامل
به معنای عمل مشترک دو یا چند متغیر مستقل برای اثرگذاری بریک متغیر وابسته است به مفهوم دقیق تر
تعامل بدین معناست که عمل یا تاثیر یک متغیر مستقل
بر یک متغیر وابسته به سطح متغیر مستقل دیگر بستگی دارد.هرگاه دو متغیر مستقل بر یک متغیر وابسته اثر بگذارند اینرا تعامل مرتبه اول(First-order) می نامند ممکن است سه متغیر درتاثیر بریک متغیر وابسته تعامل کنند این راتعامل مرتبه دوم (Second-order)است.

تحلیل داده های کمی در طرحهای آزمایشی
الف ) آزمون فرض در تحلیلهای پارامتری

ب) آزمون فرض در تحلیلهای نا پارامتری

آزمون فرض در تحلیلهای پارامتری
1- آزمون فرض تک متغیری درباره میانگین وواریانس یک جامعه
2- آزمون فرض تک متغیری درباره میانگین دوگروه
3- آزمون فرض چند متغیری درباره میانگین های دوگروه
4- آزمون فرض تک متغیری درباره میانگین چند گروه
5- آزمون های مقایسه چندگانه
6- تحلیل واریانس چند متغیری
7- تحلیل کواریانس چند متغیری
8- تحلیل واریانس چند متغیری دراندازه گیری های مکرر

ب) آزمون فرض در تحلیلهای ناپارامتری
برحسب موارد استفاده آنها به شرح زیر دسته بندی می شود:
آزمونهای نیکویی برازش داده (ماند،کولموگروف،اسمیرنف،تقارن توزیع)
آزمونهای همسویی دونمونه مستقل
(آزمونهای فیشر ،مربع کای برای دونمونه مستقل و….)
آزمونهای همسویی دونمونه وابسته
(آزمون تغییرمک نمار،آزمون علامت آزمون رتبه ای علا مت دارویلکا کسون)
آزمونهای همسویی kنمونه مستقل
(آزمون تحلیل واریانس یک عاملی کروسکال- والیس)
آزمونهای همسویی kنمونه وابسته
(آزمون Qکوکران ،آزمون تحلیل واریانس دوعاملی فرید من)

داده های کیفی وتجزیه وتحلیل آنها
چنانچه داده ها به صورت واژه (ونه به صورت ارقام )به

توصیف واقعیتها بپردازند،آنها را داده های کیفی می نامند.

این نوع داده ها برای توصیف وتشریح شرایط محیطی یک

پدیده بکار می رود.به کمک این داده ها می توان درباره روابط

میان متغیرها وعمق ساختار آنها به تدوین فرضیه پرداخت

وسرانجام نظریه پردازی کرد.

تنظیم و تحلیل داده های کیفی مستلزم انجام فعالیت های زیر است :
الف – تلخیص داده ها:
منظور انتخاب ،تمرکز،تنظیم وتبدیل داده ها به صورتی خلاصه تر است.
ب – عرضه داده ها:
منظور ظاهر ساختن مجموعه ای سازمان یافته از داده هااست به طوری که به کمک آنها بتوان نتیجه گیری به
عمل آورد.

داده های کیفی را می توان به یکی از حالتهای زیردرماتریس نمایش داد:
1- توصیفی یا تشریحی
2- تک موردی یا چند موردی
3- ترتیبی یا غیر ترتیبی
4- با توجه به زمان یا بدون توجه به زمان
5- برحسب متغیرها
6- دومتغیری یاچند متغیری
7- درایه ماتریس(شامل نقل قول مستقیم ،مطالب اخذ شده از یادداشت های پژوهشگردرموقع گردآوری داده ها….)

روشهایی برای رسیدگی به ارزشهای مفقوده
هنگام تصمیم گیری درباره انتخاب روش به نکات زیر توجه کنید:
1- سعی کنید مفقود شدن موارد وداده ها را به حداقل برسانید.
2-ازتحریف واریانس وهمبستگی های موجود درنمونه بپرهیزید.
3- درجهت ساده کردن هرچه بیشترکوشش کنید.

فصل ششم
خلاصه تحقیق وپیشنهادها

ویژگی های یک خلاصه خوب
ذکر مطالبی که برای خوانندگان اهمیت دارد
کم حجم بودن
تاکیدبرنکات تازه که خواننده را بیشتر با پژوهشگر ودیدگاه های او آشنا می سازد
تاکید برابعاد جذاب پایان نامه ،به گونه ای که خواننده را به مطالعه کل پایان نامه تشویق کند
نباید به نام ساده سازی ،دقت لازم اعمال نشود
بانثری سلیس وروان نگاشته شود
جامعیت ،به گونه ای که تمام ابعاد مهم پایان نامه درچکیده پوشش داده شود

شیوه های پانویسی
وکتاب شناسی

به طور کلی منابع تحقیق به دو دسته زیر تقسیم می شوند:
منابع دست اول:
عبارتند از اصل اثر، نوشته، سند، رخداد یا فیلمی که محقق آنرا به طور مستقیم مطالعه و به عنوان شاهد عینی ملا حظه می نماید و یا آزمایش و تجربه ای است که شخص پژوهشگر آنرا انجام داده باشد.
(منابع یا رساله ای که شرح این آزمایش یا تجربه را ارائه کند نیز جزء منابع دست اول است).
منابع دست دوم:
عبارتند از نوشته ها، نقدها، تفسیرها، گزارشات و بحثهایی که منتقدان، تفسیرگران، محققان و دیگر اهل فن درباره منابع دست اول نوشته باشند.
پژوهشگران باید کوشش کنند حتی المقدور منابع دست اول را در متن خود قرار دهند و همیشه منابع دست دوم را به عنوان شاهد مدعای خود (برای نفی یا اثبات مدعا) در نوشته ها بیاورند .

مستند سازی تحقیق
ارزش یک متن تحقیقی، به عوامل متعددی وابسته است. در میان این عوامل، مستندسازی، تعدد منابع، جدید بودن، ارتباط با موضوع و اعتبار مطالب برگرفته شده از منابع، از اهمیت زیادی برخوردار است.

مستندسازی تحقیق با دو روش عمده و مکمل هم، صورت می پذیرد:
الف – پانویسی در پایین صفحه و یا آدرس دهی در متن ……….
ب ـ تهیه کتابنامه در پایان هر فصل (بخش) و یا انتهای گزارش (کتاب/پایان نامه)

پیداست این دو با هم رابطه مستقیمی دارند و هر چه در نگارش آنها دقت بیشتری اعمال شود، بیانگر امانت داری پژوهشگر و حفظ روح تحقیق بوده و دست یابی به مطالعه برای مطالعه کنندگان پایان نامه آسان تر خواهد بود.
پانویسی غیر از ذکر منبع، موارد کاربرد دیگری نیز دارد از جمله:
1 ـ توضیح واژه ها و اصطلاحات دشوار 2 ـ ضبط اسمهای خاص یا اصطلاحات علمی به زبان اصلی، 3 ـ آوردن مطالب و توضیحاتی که برای برخی از خوانندگان لازم و مفید است، ولی آوردن آن در متن موجب تضیع وقت خوانندگان و آشفتگی و گسیختن متن می شود .

انواع پانویسی و آدرس دهی در متن :
1 ـ پانویسی به زبان فارسی
محقق در این حالت شماره ای در کنار قسمت نقل (استفاده) شده ،خواننده را برای آشنایی با منبع اصلی به پاورقی همان صفحه ارجاع می دهد و در پایین صفحه براساس فرمولهای کلی که در پی می آید عمل می کنند.

1/1 ـ کتاب با یک نویسنده:
نام کوچک، نام خانوادگی نویسنده «عنوان کتاب» نام مترجم، ناشر، محل نشر، تاریخ انتشار، نوبت چاپ، نوبت چاپ، شماره جلد، شماره صفحه (صفحات)
مثال:
تامس. س، کوهن «ساختار انقلابی علمی» احمد آرام، سروش، تهران، 1369، چ اول، ص 45 (یا ص 49ـ45)

2/1 ـ کتاب با بیش از سه نویسنده:
در این حالت نام یکی از نویسندگان ذکر شده سپس نوشته می شود: و دیگران و در دنباله براساس فرمول بالا عمل می شود.

3/1 ـ مقاله از روزنامه یا مجله تخصصی
نام کوچک، نام خانوادگی نویسنده «نام مقاله» نام مجله، ناشر، سال مجموعه انتشار، شماره مسلسل (تک شماره)، تاریخ انتشار، صفحه (صفحات)

شیوه های پانویسی جدید و معمول (در زبان فارسی و خارجی):
در چند سال اخیر روش آسانتری برای ارائه مآخذ در داخل متن (نه در پایین صفحه) متداول است. این روش از تکرار و ا تلاف وقت که د ر پانویسی و عیناً با اند کی تفاوت د ر کتابنامه جلوگیری
می کند. این روش بصورت کلی زیر است:
«…………………………………………………………………………………..»

«…………………………………………………………………………………..»

«…………………………………………………………………………………..»

«…….نام خانوادگی نویسنده، سال چاپ، شماره صفحه »

مثال:
«علم هنجاری ، به معنی پژوهشی است که به صورتی مستحکم بر
شا لوده ای از یک یا چند د ستا ورد علمی بنا شده است و جامعه
علمی خاص در مد تی از زمان به آن د ستا ورد ها معتقد است و
آنها را اساس عمل آینده خود قرار می دهد » (کوهن،25،1369)

تذکر:
در مواردی که نقل قول مستقیم نبوده و نقل به مضمون شده است، از حروف ایتالیک و سیاه تر استفاده نمی شود و تنها به ذکر نام نویسنده و سال بسنده می شود و صفحه مشخصی هم قید نمی گردد.
هرگاه چند منبع از یک نویسنده دارای سال انتشار مشترکی باشند می توان به گونه روبرو عمل کرد:
،1377 ،45)X)
،93،1377)X)

کتاب شناسی (کتابنامه) بزبان فارسی :
معمولاً در انتهای هر فصل (بخش) یا پایان کتاب یا رساله تحصیلی، نام و مشخصات کامل منابع مورد استفاده (بدون ذکر شماره صفحه) در صفحاتی
با حاشیه کوچکتر آورده می شود و جای نام کوچک و نام خانوادگی با فرمول پیشنهادی برای پانویسی بر عکس خواهد بود:
… برای نشان دادن حذف قسمتی از یک نقل قول (استناد)، عنوان و غیره استفاده می شود.
‍‍‍‍‍ [ ] اطلاعاتی که در قلابها آمده و توسط نویسنده یا واریانسها
تهیه شده اند.
مثلاً ص [12] نشان می دهد، شماره صفحه در صفحه ای
که بدان استناد شده، قید نشده است. قلا بها ممکن است که
برای تصحیحات ویراستار و یا درج مطلبی در سندآوری
بطور مستقیم مورد استفاده قرار گیرد.

ante قبل از cf.supra (مقایسه کنید با supra)
Art مقاله
bk. کتاب، اگر قبل از اعداد بزرگ یونانی قرار بگیرد با B نوشته می شود، بطور مثالBk II
bull. خبرنامه (بولتن)
c. حق التالیف. در استنادهای قانونی برای « فصل» هم استفاده می شود
.ca.(circa) تقریباً در حدود. برای تاریخ استفاده می شود.
cf. قیاس کنید، مقایسه کنید، در برخی موارد cp. استفاده می شود باید متوجه تفاوت بین ceeوcf بود
col. ستون
comp. گردآورنده، گردآورده
diss. پایان نامه
ed. ویرایش، ویراستار، ویراسته
eg. بطور مثال، به عنوان نمونه
enl. بزرگ شده
et al. و دیگران
et seq. (et sequens «مفرد» et sequences یا et sequential «جمع») et seqq.ذیل. برای نشان دادن اینکه مرجع از خط یا خطوط و یا صفحه ای یا صفحات استناد شده در می گذرد. به طور کلی f یا ff ترجیح دارند
f.,ff. و صفحه یا صفحات ذیل. گاهی اوقات برای ….. استفاده می شود
.facsim کلیشه
fig. شکل، تصویر، پیکره

no. شماره

n.p. بدون محل (محل نشر معلوم نیست) معمولاً برای مطبوعات استفاده می شود.

n.s. سری های جدید

numb. شماره گذاری شده

1/2ـ کتاب شناسی (کتاب نامه) بزبان انگلیسی
Longaker, Jon D. (1988) “Art, style and History” (Glenview III: Scott, Formen)
یادآوری:
1 ـ قانون مطلق و فرمول کلی وجود ندارد، اما ذکر مواردی ضروری است.
2 ـ روشهای کوتاه تر، دقیق و جامع تر مناسبند.
3 ـ روشهای ذکر منابع و ماخذ در طول زمان در حال تکامل بوده اند.
4 ـ باید به سلیقه های استاد، در شیوه ماخذ دادن توجه کرد.

کتاب شناسی فارسی
1- آذر، عا د ل “ تبیین آما ری فرضیات د رپژوهشها ی مدیریتی- رفتا ری” دانشگاه تهران ، دانشکده مدیریت ، دانش مدیریت “، ش26، پاییز1373
2-احمدی گیوی ،حسن “آیین پژوهش ومرجع شناسی “
موسسه نشرهما ، 1373
3- خلیلی شورینی،سیاوش “ روشهای تحقیق درعلوم انسانی” موسسه انتشارات یا د واره کتاب ، ج اول ،1375

کتاب شناسی انگلیسی
1-Alreck, Pamela L.Settle, Robert B.(1995)
“The Survey Research Handbook” (IRWIN)
2- Baker,Therese L.(1988) “Doing Social Research” Mc Grew-Hill International Editions.
3-Caryer,Pat(1996)”The Students Guide to Success” Open uni. Press.