گزارش تخصصی دبیر ادبیات فارسی :
علاقمند کردن دانش آموزان به درس ادبیات فارسی و جلوگیری از افت تحصیلی آنها با روش های خلاقانه
فهرست مطالب
چکیده 4
مقدمه : ( بیان مساله ، سابقه موضوع ووضعیت ) 5
اهداف گزارش : 6
هدف اصلی 6
اهداف جزئی : 6
بررسی موانع نقاط قوت ونقاط ضعف تدریس ادبیات فارسی 7
اهداف کتب رشته ی زبان و ادبیات فارسی متوسطه 7
بیان مسئله 11
افت تحصیلی و راهکارهای مقابله با آن 12
منظور از افت تحصیلی چیست؟ 12
خسارت های ناشی از افت تحصیلی: 14
عوامل موثر بر افت تحصیلی: 15
ارزیابی وضع موجود 18
الف- شاخص های کیفی وضع موجود : 18
با بررسی نتایج حاصل از آزمون ادبیّات فارسی دی ماه دریافتم : 18
ب – شاخص های کمی وضع موجود : 19
جدول شماره 1: جدول درصد فراوانی نتایج آزمون ادبیّات فارسی آذر ماه در سال تحصیلی 95-94 19
مقایسه با شاخص 20
انتخاب راه حل های جدید و اجرای آن 20
1- پرسش و پاسخ گروهی 20
2- استفاده از رایانه 21
3- استفاده از تصاویر 21
4- خواندن مطالبی جذاب برای افزایش آگاهی 22
5- روش نمایشی 22
6- دست سازه های دانش آموزان 22
توصیف وضع مطلوب 23
الف – شاخص های کیفی وضع مطلوب 23
ب- شاخص های کمی وضع مطلوب 23
موانع موجود در راه تحقق اهداف : 24
نقاط قوت کار : 24
نقاط ضعف : 24
گزارش نهایی و نتیجه گیری 25
پیشنهادات 25
منابع و مآخذ 27
چکیده
من در این گزارش تخصصی روش هایی را برای علاقه مند سازی دانش آموزان مقطع متوسطه و هنرستان به این درس شیرین و پر محتوا را جهت جلوگیری از افت تحصیلی دانش آموزان بررسی می کنم و راهبرد آن ها را مورد بحث قرار می دهم.
از آنجایی که می دانید در رویکردهای جدید تعلیم و تربیت عرضه ی اطّلاعات کافی نیست. بلکه روش تدریس دوسویه از اهمّیّت ویژه برخوردار است. نقش اصلی بر عهده ی دانش آموزان گذاشته میشود که با مشارکت مستقیم خود به فرآیند یادگیری شکل میدهند و شیوه های تفکّر کردن را تمرین میکنند. که این عمل به صورت های مختلفی که در این پژوهش شرح داده شده است میسر می گردد.
در نتیجه ی این عمل گزارش تخصصی ، بسیاری از مشکلات و موانع پیشرفتی و علل بی انگیزگی دانش آموزان در درس ادبیّات فارسی را شناسایی و به بهبود آن ها پرداختم .
مقدمه : ( بیان مساله ، سابقه موضوع ووضعیت )
زبان توسعه یافته ترین ابزار فکری است که برای برقراری ارتباط بین انسان ها و جوامع انسانی به کار گرفته می شود. گرچه با ابزارهای دیگری مانند علائم ، هنرهای بصری همچون نقاشی و مجسمه سازی نیز می توان ارتباط برقرار نمود، امّا انتقال مفاهیم پیچیده ذهنی به ساده ترین و کامل ترین شکل ممکن فقط از طریق زبان نوشتاری و گفتاری ممکن است.
با توجّه به مطالب یاد شده ، آشکار می گردد که نقش و جایگاه درس ادبیّات فارسی در زندگی انسان به چه میزان دارای اهمّیّت است.امّا سوال مهمی که مطرح می باشد آن است که ، چرا بعضی از دانش آموزان به درس ادبیّات فارسی علاقه مند نمی باشند ؟ چرا در بررسی نتایج ارزش یابی درس ادبیّات فارسی اغلب فراگیران از بخش واژگان و درک مفاهیم ، نمره ی بیشتری از دست می دهند ؟ چرا بعضی از دانش آموزان در پاسخ گویی به طور شفاهی دچار اضطراب می شوند ؟چرا بعضی از دبیران در تدریس این درس موفّقیّت چندانی ندارند ؟به راستی دلیل این ناکامی ها چیست و عوامل آن کدامند؟
در مباحث روانشناسی تربیتی ، انگیزش و تعلیم و تربیت رابطه ای مانند آب و ماهی دارند. برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان باید تلاش نمود تا فرد احساس نیاز کند . برای کسب مهارت در یک زمینه یا کسب دانش در موضوعی خاص اگر انگیزه ، شوق و یا علاقه در میان نباشد ، هیچ گاه به هدف خود نخواهیم رسید . برای این که بتوانیم میزان علاقه و میزان انگیزه را افزایش دهیم ، از تقویت کننده های موثر استفاده می کنیم.
در میان دروس دوره ی هنرستان ومتوسطه، ادبیّات فارسی زیاد مورد علاقه ی اکثر دانش آموزان نیست ویا این که در یادگیری آن مخصوصاً در واژگان و درک مفاهیم مشکلاتی دارند. پژوهنده در این پژوهش از هر دو روش تقویت کننده ها هم بیرونی و هم درونی استفاده کرده تا به نتایج مطلوب خود برای حل این مشکل دست یابد.
بر این اساس ، عنوان گزارش تخصصی حاضر این است :" چگونگی افزایش علاقه مندی دانش آموزان به درس ادبیّات فارسی."
از سوی دیگر، این تحقیق در پی آن بود تا علاوه بر جلوگیری از افت تحصیلی دانش آموزان هنرستان حاج قاسم عاشوری به یادگیری واژگان و درک مفاهیم ادبیّات فارسی ، میزان مهارت آنان را نیز در دستور زبان فارسی و معنی شعر و روانخوانی و کاربرد آن در ارتقاء سطح آگاهی خود افزایش دهد.
اهداف گزارش :
هدف اصلی
ایجاد انگیزه و افزایش علاقه در دانش آموزان نسبت به مفاهیم و واژگان درس ادبیّات فارسی
اهداف جزئی :
1 – بررسی علل بی انگیزگی دانش اموزان به درس ادبیات
2- بررسی علل افت تحصیلی دانش آموزان در درس ادبیات
3 – پیدا کردن راهکارهایی جهت علاقمند کردن دانش آموزان به درس ادبیات فارسی وجلوگیری از افت تحصیلی آنها در این درس
بررسی موانع نقاط قوت ونقاط ضعف تدریس ادبیات فارسی
اهداف کتب رشته ی زبان و ادبیات فارسی متوسطه
اهداف برنامه درس: زبان فارسی پایه: اول،دوم و سوم رشته :عمومی و تخصصی دوره:متوسطه
توسعه آشنایی با کاربرد صحیح مهارت های زبانی در برقراری ارتباط
شناخت اهمیت و ارزش زبان فارسی به مثابه مهم ترین عامل
آشنایی با قواعد و نکات دستوری، نگارش و املایی
آشنایی با متون فارسی گذشته و معاصر
آشنایی با زبان فارسی معیار و مسایل مربوط به آن
آشنایی بامسایل و نیازهای فردی و اجتماعی
تعمیق آشنایی با شیوه های تفکر و قضاوت منطقی
کسب مهارت بیش تر درگوش دادن به سخنان گویندگان و درک مفاهیم آن در قالب زبان گفتاری
کسب مهارت بیش تر در سخن گفتن، بیان سخنوری و برقراری ارتباط کلامی
کسب مهارت بیش تر در خواندن متون ساده زبان فارسی و متون ادبی
کسب مهارت بیش تر در نوشتن و مهارت های فرعی آن
کسب مهارت در استفاده از منابع و مآخذو مراجع
کسب مهارت در ترجمه آثار ادبی گذشته به زبان فارسی معیار
کسب مهارت در اندیشیدن و تفکر منطقی
علاقه به پاس داری از زبان فارسی و اشاعه و گسترش آن
علاقه به حفظ ارزش های حاکم بر ایران اسلامی
علاقه به مشاغل و نقش های سالم اجتماعی
علاقه به نظم و برنامه ریزی با تاکید بر مسایل دینی و اجتماعی
علاقه به کاربرد صحیح مهارت های زبانی در زندگی
علاقه تفکر و اندیشیدن درباره دنیای درون و بیرون
اهداف برنامه درس: ادبیات فارسی پایه/رشته سه ساله (4 کتاب)دوره: متوسطه
آشنایی با نمونه های گذشته و امروز نظم و نثر فارسی
آشنایی با مقوله های ادبی و هنری
آشنایی با تاریخ ادبیات و شخصیت های برجسته ادبی و آثار آنان
آشنایی با مسیر تحول ادبیات گذشته و معاصر ایران و جهان
آشنایی با مکاتب و سبک های ادبی و جهان
آشنایی با ارزش های ملی، دینی، فرهنگی و اجتماعی ایران
کسب مهارت در تبیین مفاهیم و پیام های آثار ادبی
کسب مهارت در به کارگیری نکات ذوقی و بلاغی در نگارش و انشا
کسب مهارت در نگارش متون زیبای ادبی و آراسته به نکات بلاغی
کسب مهارت در تشخیص و به کارگیری آرایه های ادبی در متون زبانی و ادبی
کسب مهارت در مقایسه سبک های ادبی و نقد آثار بزرگان ادبی
کسب مهارت در آفرینش آثار ادبی و هنری از طریق پرورش استعدادها
کسب مهارت در تطبیق و بررسی آثار ادبی ایران و جهان
علاقه به پاسداری از ادبیات فارسی وترویج و تقویت آن ها
علاقه به فرهنگ اسلامی ایرانی و حفظ و ترویج آن
تلطیف عواطف و التذاذ ادبی از راه مطالعه آثار ادبی ایران و جهان
تقویت روحیه شجاعت، سلحشوری، دشمن ستیزی، وطن دوستی و …
تقویت حس انسان دوستی
توانایی تشخیص و کاربرد دستور تاریخی در متون ادبی
توانایی درست نویسی کلمات و جملات
اهداف برنامه درس :تاریخ ادبیات ایران و جهان (1 و2) پایه :دوم و سوم رشته : ادبیات وعلوم انسانی دوره:متوسطه
آشنایی با سیر تحول و تطور ادبیات فارسی
آشنایی با چهره های شاخص ادبی، آثار و سبک آن ها
آشنایی با جریان های اجتماعی و سیاسی ادوار تاریخی و تاثیر آن ها در آثار ادبی
آشنایی با مکتب های ادبی جهانی (اروپا – عرب)
آشنایی با چهره های برجسته ی ادبیات جهان(اروپا – عرب)
کسب توانایی اظهارنظر درباره ی شاعران و نویسندگان ادبیات عرب و اروپا
کسب توانایی اظهار نظر درباره ی شعرا و نویسندگان ادبیات عرب و اروپا
نگرش مثبت نسبت به حفظ ارزش آثار ادبی به عنوان میراث فرهنگی
ایجاد علاقه نسبت به مطالعه ی آثار ادبی ایران و جهان در جهت تقویت ادبیات ملی
اهداف برنامه درس: آرایه های ادبی پایه: سوم رشته :ادبیات و علوم انسانی دوره:متوسطه
آشنایی با آرایه های ادبی و نقش آن ها در زیبایی کلام
آشنایی با قالب های شعری کهن و معاصر
آشنایی با صنعت های بیانی (تشبیه، استعاره، کنایه)
آشنایی با صنعت های بدیعی(جناس و انواع آن و …)
کسب مهارت در تشخیص آرایه های ادبی در متون مختلف فارسی
کسب مهارت در به کارگیری آرایه های ادبی در گفتار و نوشتار
پرورش حس زیبایی شناسی به منظور درک و لذت بیش تر زیبایی ها
بیان مسئله
اینجانب ……… با میزان تحصیلات …… در رشته ی …….. و ……. سابقه ی خدمت، در سال تحصیلی 95-94 با سمت دبیر ……… در مدرسه …….. واقع در شهرستان ……….. مشغول به خدمت بودم.
در اوایل سال تحصیلی یاد شده ؛ همواره رفتار دانش آموزان در زنگ ادبیّات فارسی ، توجّه مرا به خود جلب می کرد. بدان معنا که در این زنگ ، کم تحرّک تر و بی توجّه به نظر می رسیدند . با توجّه به رفتار آن ها دریافتم که در جلساتی که دستور زبان تدریس و تمرین می شد ، فراگیران با توجه بیشتری به درس گوش می کردند . امّا زمانی که به آن ها واژه ها و متن تدریس می شد ، آن ها با بی حوصلگی به درس گوش می دادند و دقّت و توجّه کافی را نداشتند.
همین عامل باعث افت نسبی تحصیلی در این درس طی ماههای اول شده بود و مرا وا داشت تا بیشتر بر روی این موضوع مانور بدهم .
طبق ارزشیابی های مستمر در کلاس ، پژوهنده دریافت که دانش آموزان نکات دستوری را خیلی بهتر و راحت تر یاد می گرفتند و سوالات مربوط به دستور زبان را بهتر از قسمت لغات و معنی اشعار و تاریخ ادبیّات پاسخ می دادند . پژوهنده در مقاله ای به موضوعی برخورد که نوشته بود: اکثر کسانی که در دوران مدرسه از ادبیّات فارسی استفاده ای نمی برند به علّت نا آگاهی از اهمّیّت آن است. همین افراد وقتی وارد دانشگاه می شوند، بیشتر انگیزه برای یادگیری ادبیّات دارند و برخی به دنبال آموختن آن می روند. زیرا که این زبان، زبان مادری آن ها و رسمی کشور عزیزمان ایران می باشد.
بنابراین پژوهنده علاقه مند شد تا این وضع را تغییر داده و زمینه ای فراهم آورد تا دانش آموزان بهتر و راحت تر واژگان و مفاهیم را درک کنند . پژوهنده فکر کرد تا با بهبود بخشیدن به توانایی درک مفاهیم در آینده این دانش آموزان موثر می باشد ، چون همان طور که ذکر شد ، واژگان و درک مفاهیم ادبیّات فارسی در دانشگاه ها و …. نیز برای آن ها سودمند می باشد.
افت تحصیلی و راهکارهای مقابله با آن
افت تحصیلی از مباحث مورد توجهی میباشد که در سنوات اخیر ذهن دلسوزان نظام تعلیم و تربیت را به خود مشغول نموده و جهت جلوگیری از این پدیده راهکارهای متفاوتی ارائه شده است . راهکارهای عملیاتی و کاربردی که بعضا مثمر ثمر بوده و نتایج مثبتی نیز در بر داشته است . در این مقاله نیز سعی گردیده که با تجمیع آن دسته از راهکارهای آموزشی که زمینه کم رنگ شدن این پدیده مخرب را بدنبال می آورند ، به بحث و بررسی پرداخته و پیشنهاداتی در این باب که فراخور دانش آموزان، باشد ، ارائه شود .
در این مقاله به ترتیب معنای افت تحصیلی ، خسارت های ناشی از افت تحصیلی ، عوامل موثر بر افت تحصیلی ، برنامه های کوتاه و دراز مدت جهت جلوگیری از کاهش افت تحصیلی ، بیان مسئله و راهکارهای مربوطه ، افت تحصیلی و روشهای ایجاد انگیزه درسی در دانش آموزان شامل (( مهارت های صحیح مطالعه ، عدم نشست و بر خاست با دوستان ناباب ، تکلیف در خانه ، محتوای کتب درسی )) نقش انگیزش درپیشرفت تحصیلی دانش آموزان ویادگیری آنها و متعاقب آن کاهش افت و در نهایت پیشنهادهایی برای برانگیختن وحفظ توجه وعلاقه به یادگیری دردانش آموزان توسط دبیران گرامی آمده است . امید اینکه این مطالب مفید فایده بوده و مورد استفاده همکاران محترم آموزشی قرار گیرد .
منظور از افت تحصیلی چیست؟
معنای لغوی افت عبارت است از کمبود، کمی، کم و کاست و نقصان. لذا افت تحصیلی به معنای کمبود و نقصان در فرآیند تحصیل است. یا به معنای تحت اللفظی آن سنجش علل آمار تجدیدی و مردودی دانش آموزان است.
افت تحصیلی کاهش عملکرد دانش آموز از رضایت بخش به نامطلوب است، اگر بین استعداد بالقوه و بالفعل دانش آموزی فاصله ای ایجاد شود، از آن به عنوان افت تحصیلی یاد می شود و بهترین شاخص در این زمینه مقایسه عملکرد قبلی و فعلی است.گاهی افت تحصیلی فراتر از اعدادی است که ذکر می شود، گاهی اوقات با این که دانش آموز قبول می شود و به پایه بالاتر راه می یابد اما آموزش، کیفیت لازم را ندارد و دانش آموز از نظر سطح دانش و معلومات پایین است و در این خصوص می توان از افت پنهان نام برد.
افت تحصیلی کاهش نسبی فعالیت درسی و مطالعه یک دانش آموز در یک دوره نسبی در مقایسه با دوره نسبی قبل از آن کسی که طی سه ماه نمرات در حد 15 داشته اما در دو هفته اخیر در تمامی یا تعدادی از دروس نمرات حدود 12 کسب کرده، می گوییم در حال حاضر نسبت به سه ماه پیش افت تحصیلی دارد. منظور از آوردن کلمه نسبی این است که افت تحصیلی تنها شامل دانش آموزان ضعیف نبوده حتی کسی که چند ماه پیش نمرات حدود 18 داشته اگر در حال حاضر نمرات حدود 16 کسب می کند ، دو نمره نسبت به دوره قبل افت دارد.
افت تحصیلی دانش آموزان یکی از مشکلاتی است که اگر به آن توجه نشود، گاهی موجب دلسردی و ترک تحصیل خواهد شد و شکست دانش آموز در تحصیل، اتلاف سرمایه انسانی و اقتصادی را در پی دارد. بنابراین عوامل افت تحصیلی باید به طور دقیق موشکافی و راهکارهای اساسی برای جلوگیری از آن ارائه شود.
هنگام مواجه شدن با افت تحصیلی در دانش آموزی نباید انگشت اتهام به سمت او برده و از او به عنوان شاگردی تنبل و بی انضباط یاد شود، چون گاهی ممکن است وضعیت آشفته و نا به سامان خانواده در آن نقش داشته باشد.اولیای دانش آموزان باید ارتباط بیشتری با مدرسه برقرار کنند و در جریان تعلیم و تربیت فرزندان خود و روند آموزش آن ها قرار گیرند.
افت تحصیلی و مردودی یکی از قدیمی ترین و شناخته شده ترین مسائل آموزش و پرورش در بسیاری از کشورهاست و تحقیقات نشان می دهد هیچ کشوری نتوانسته است یک راهکار برای جلوگیری صد در صدی این مشکل ارائه دهد اما تمام کشورها متناسب با شرایط و وضعیت خود بررسی هایی را انجام و راهکارهایی را ارائه داده اند. پس بهتر است که بر اساس واقعیت های موجود و شناختی که از عوامل ایجاد افت تحصیلی بدست آمده است ، حتی در مناطق مختلف آموزشی ، نسخه های متفاوتی پیچید و منحصر به روش های کلیشه ای نبود .
خسارت های ناشی از افت تحصیلی:
1-هزینه های تحمیل شد ه به د ولت یاآن چه افت تحصیلی به نظام آموزشی تحمیل می کند را میتوان شامل موارد زیر دانست :
الف: اتلاف هزینه های جاری اد اره و موسسات آموزشی توسط د ولت.
ب: اتلاف سرمایه گذاری های ثابت برای احد اث و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی.
2- هزینه های تحمیل شد ه بر خانواد ه شامل:
الف: اتلاف هزینه های مستقیم خانواد ه مثل پرد اخت حق ثبت نام، هزینه لوازم التحریر.
ب: اتلاف هزینه های حمل و نقل، ارتباطات برای رفت و آمد د انش آموزان به مد رسه.
3- خسارت های وارد ه به د انش آموزان شکست خورد ه شامل:
الف: هزینه فرصت از د ست رفته بر اثر د یرتر راه یافتن به بازار کار.
ب: خسارت های د یگری که بر فرد وارد می شود مثل هزینه واقعی سرخورد گی، احساس حقارت و بی کفایتی و خود پند اری منفی.
به نظر می رسد که بعد روانی اجتماعی خسارت ها که به د انش آموز و خانواد ه او وارد می شود ، به مراتب ضربات روانی جد ی تری نسبت به بعد ماد ی برخانواد ه و فرد تحمیل می کند و متاسفانه جبران زخم های شکست تحصیلی به سختی و کند ی انجام می شود .
عوامل موثر بر افت تحصیلی:
این عوامل را به طور خلاصه میتوان چنین بیان نمود و آن را در 4 بخش خود دانش آموز ، خانواده،مدرسه و اجتماع لحاظ نمود:
۱. عوامل مربوط به خود دانش آموز
· عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند ضعف بینایی و شنوایی و غیره
· عوامل ذهنی و روانی مانند میزان هوش و قدرت حافظه و سلامت روانی
· نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل
· عدم انگیزش درونی برای تحصیل و مطالعه
· نداشتن اعتماد به نفس کافی
· ضعف اراده در تصمیم گیری های تحصیلی و مطالعه و اجرای تصمیمات
· عدم برنامه ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه
· نداشتن روش مطالعه مناسب برای دروس مختلف
· مهارت های مطالعه نادرست .
۲. عوامل مربوط به خانواده
· اختلاف خانوادگی و خانواده آشفته ، طلاق فیزیکی یا روانی والدین ، وجود نا مادری یا نا پدری و غیره
· اختلاف فرزندان با خانواده مانند لجبازی با والدین و اعتراض به جو خانواده
· وابسته و متکی نمودن فرزندان به والدین در امور درسی و تکالیف منزل از دوران ابتدایی
· تحقیر ، سرزنش و مقایسه نادرست فرزندان با همسالان موفق و در نتیجه پایین آوردن اعتماد به نفس و خود پنداری آنان
· تغییرات منفی در خانواده مانند ورشکستگی سیاسی و اقتصادی و اعتیاد و غیره
· تغییر در جهت ارتقای سریع و غیر مترقبه سطح اقتصادی یا اجتماعی خانواده و از خود باختگی و غافلگیر شدن فرزندان و انواع انحرافات
۳ . عوامل مربوط به مدرسه
· گروه همسالان مانند مزاحمت و شوخی های نابجا در کلاس درس
· رفتارهای نا مناسب عوامل اجرایی مدرسه مانند مدیر ، معاونین ، دبیران و مشاوران
· جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مانند سخت گیری بیش از حد دبیران در دادن نمره به خاطر بالا فرض کردن سطح علمی مدرسه یا همرنگ شدن دانش آموز با سایر دانش آموزان ضعیف با فرض اینکه همه دانش آموزان مدرسه ضعیف هستند.
۴. عوامل مربوط به اجتماع
دوستان نا باب
استفاده نادرست از کلوپ های ورزشی ، بدن سازی ، بیلیارد و غیره
استفاده نادرست از کافی نت ها و گیم نت ها گذراندن وقت زیاد در خیابان ها و خارج از منزل
برنامه های کوتاه و دراز مدت جهت جلوگیری از افت کاهش افت تحصیلی
افت تحصیلی موضوعی غیر قابل حل نیست، اما حل آن هم یکباره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پد ید ه، به برنامه ریزی های د رازمد ت و زیربنایی احتیاج است. برنامه هایی که بر اساس واقعیت های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی آموزشی را د اشته باشند
ارزیابی وضع موجود
برای مشخص کردن مساله ی ذکر شده، در اوایل سال تحصیلی 95-94 از شاخص های کیفی و کمی جهت گردآوری داده ها استفاده نمودم.
الف- شاخص های کیفی وضع موجود :
با نظر سنجی از دانش آموزان در مورد میزان علاقه ی آن ها نسبت به درس ادبیّات فارسی دریافتم :
* نسبت به واژگان و متون ادبی نگرش مثبتی نداشتند.
* معنی واژگان را زود فراموش می کردند.
* نسبت به یادگیری درک مفاهیم و معانی متون ادبی و اشعار فارسی ضعیف بودند
* انگیزه و علاقه ای نسبت به یادگیری واژگان نداشتند .
* از اهمّیّت کاربرد ادبیّات فارسی در زندگی روزمره اطّلاع چندانی نداشتند .
* نسبت به چگونه مطالعه کردن و یادگیری واژگان ادبیّات فارسی آگاهی نداشتند .
* زمان تدریس متون ادبی خسته و کسل به نظر می آمدند.
* اهمیت ندادن به درس ادبیات نسبت به دروس علوم پایه (ادبیات درس ساده وآسانی تلقی شده است.(
* عدم انگیزه ونداشتن هدف برای دانش آموزان این منطقه بیش تر به چشم می خورد(که از جمله ی علل افت برای تمام دروس آن هاست)
با بررسی نتایج حاصل از آزمون ادبیّات فارسی دی ماه دریافتم :
* در قسمت واژ گان و تاریخ ادبیّات ، دانش آموزان نمره بیشتری را از دست داده بودند .
* دانش آموزان علاقه ای به پاسخ دادن به قسمت معنی شعر را نداشتند .
* دانش آموزان در آزمون شفاهی که مستلزم معنی واژگان و ترکیب های ادبی است نمره بیشتری را از دست داده بودند.
ب – شاخص های کمی وضع موجود :
برای تعیین وضع موجود از اعداد و ارقام نیز استفاده شد که در این قسمت در قالب شاخص های کمی به شرح زیر ارائه می گردد:
با استفاده از روش های متمرکز به بررسی نتایج آزمون دی ماه درس ادبیّات فارسی پرداختم .نتایج به دست آمده چنین بود:
جدول شماره 1: جدول درصد فراوانی نتایج آزمون ادبیّات فارسی آذر ماه در سال تحصیلی 95-94
مولفه ها
جمع دانش آموزان
دانش آموزانی که به کل سوالات پاسخ صحیح دادند
دانش آموزانی که از قسمت واژگان و تاریخ ادبیّات ، نمره از دست داده بودند
دانش آموزانی که فقط از قسمت معنی شعر نمره از دست داده بودند
مطلق
28
7
10
11
درصد
100
25
7/35
3/39
مقایسه با شاخص
جدول شماره (1) نشان می دهد فقط 7 نفر از کلّ دانش آموزان کلاس به تمام سوالات آزمون پاسخ صحیح و کامل داده بودند! تعداد 10 نفر از کل کلاس هم از قسمت واژگان و تاریخ ادبیّات ، نمره از دست داده بودند و بقیه دانش آموزان فقط از قسمت معنی شعر نمره از دست داده بودند.
این با مقایسه با شاخص که باید بیشتر دانش آموزان نمره خوبی بگیرند تطابق نداشت .
انتخاب راه حل های جدید و اجرای آن
در رویکردهای جدید تعلیم و تربیت عرضه ی اطّلاعات کافی نیست. بلکه روش تدریس دوسویه از اهمّیّت ویژه برخوردار است. نقش اصلی بر عهده ی دانش آموزان گذاشته میشود که با مشارکت مستقیم خود به فرآیند یادگیری شکل میدهند و شیوه های تفکّر کردن را تمرین میکنند. البته با کمک روش های دیگر و استفاده از وسایل و ابزار کمک آموزشی مثل رایانه، تصاویر و کتب شعر میتوان به افزایش انگیزه و مشارکت دانش آموزان و زمینه سازی بروز خلّاقیّت آنان کمک کرد. بنابراین برای رفع مشکل علاقه مندی دانش آموزان تصمیم گرفتم که آنان را در کلاس درس فعّال سازم. برای رسیدن به هدف فوق تصمیم گرفتم یک راه حلّ موقتی که شامل شش طرح بود را اجرا کنم.
1- پرسش و پاسخ گروهی
برای پرورش خلّاقیّت و روحیه جستجو گری و نقد پذیری دانش آموزان یکی از روش های موثر روش پرسش و پاسخ می باشد. در این راستا دانش آموزان کلاس دوم به 7 گروه 4 نفره تقسیم شدند. برای هر درس در ترم دوم مطالبی برای فعّالیّت گروه ها مشخص شد. دانش آموزان در منزل درس مربوط به هر گروه را مطالعه میکردند. پس از ارزشیابی درس گذشته در ابتدای درس جدید پرسشی را مطرح میکردم به طور مثال: امیرکبیر چگونه وزیری بوده و چه کارهای مفیدی برای پیشرفت کشورمان انجام داده است؟ دانش آموزان در گروههای خود به بحث میپرداختند و نتیجه ی بحث را به صورت گزارش ارائه میدهند. به عنوان مثال پاسخ گروه اول: تاسیس مدرسه دارالفنون بوده است. پاسخ گروه دوم: چاپ روزنامه وقایع الاتفاقیّه بوده است. پس از ارائه گزارش گروه ها اینجانب توضیحات کافی داده و در صورت لزوم دانش آموزان را هنرستان خواهم کرد. از درس یازدهم تا آخر کتاب هرجلسه کلاس دوم با این روش پیش رفت. این روش موجب اعتماد به نفس بیشتر در دانش آموزان شد و منجر به ایجاد علاقه و تفکّر خلّاق در آن ها شد و قدرت اظهار نظر دانش آموزان را تقویت کرد. برای ایجاد رقابت میان دانش آموزان ارزشیابی مستمر به شکل تیمی و گروهی انجام میشد. که در پایان جلسه گروه های برتر نیز اعلام می شدند.
2- استفاده از رایانه
یکی دیگر از ابزارهای موثر کمک آموزشی برای درک بهتر متون ادبی و روانخوانی صحیح فیلم های آموزشی هستند. چون در بیشتر کلاس های درس روش تدریس به صورت سخنرانی، سنتی و تکراری است، دانش آموزان از نمایش فیلم و استفاده از رایانه استقبال میکنند. در مبحث پند پدر برای کمک به تدریس از کلیپ صوتی در کلاس دوم استفاده شد. در مبحث پرنده آزادی نیز برای کمک به تدریس از فیلم لحظه شهادت این نوجوان فلسطینی در کلاس درس استفاده شد.
3- استفاده از تصاویر
یکی از راه های افزایش درک بصری در تفهیم و تفسیر مطالب تاریخ ادبیّات و معانی واژگان دشوار کتاب استفاده از تصاویر است. به عنوان نمونه در مبحث زندگی نامه حافظ از تصاویر وی و آرامگاه او استفاده شد. و همچنین برای به خاطر سپردن هرچه موثرتر و ماندگار تر معانی واژگان دشوار کتاب، معانی این واژگان به صورت پوستر هایی توسط دانش آموزان آماده و به دیوار های کلاس نصب گردیده است.
4- خواندن مطالبی جذاب برای افزایش آگاهی
از آن جا که هدف اصلی نگارنده در این پژوهش خارج شدن کلاس از جنبه ی خشک و بی روح بودن است، تصمیم گرفتم مطالبی که برای دانش آموزان جذابیّت دارند ، برای افزایش علاقه مندی آن ها در کلاس استفاده نمایم . در شعر آزادگی از جامی کتاب بهارستان وی را در کلاس درس همراه با دانش آموزان ورق زدیم و گوشه هایی از آن را خواندیم همچنین در درس مادر برگرفته از کتاب هزار و یک حکایت نوشته محمّد حکیمی با ارائه حکایاتی دیگر از وی زمینه تدریس این درس را فراهم نمودم.
5- روش نمایشی
هدف از روش نمایشی آشنایی دانش آموزان و ایجاد انگیزه ی بیشتر برای درس آزادگی، دانش آموزان حکایت خارکش و جوان را اجرا کردند. .
6- دست سازه های دانش آموزان
ساخت دست سازه ها در کلاس دوم اجراشد. هدف اصلی از اجرای این روش آشنایی با تاریخ ادبیّات برای سال بود. کلاس دوم به هفت گروه چهار نفره برای ساخت روزنامه دیواری و لوح فشرده تقسیم شدند، بدین ترتیب گروه ها روزنامه هایی با موضوع شاعران ذکر شده در کتاب درسی مربوطه شان و همچنین اسلاید های پاورپوینت با موضوع این شاعران تهیّه کردند و به کلاس ارائه نمودند. از آثار دانش آموزان در دهه ی فجر نمایشگاهی ترتیب داده شد.
توصیف وضع مطلوب
الف – شاخص های کیفی وضع مطلوب
در نتیجه ی این عمل گزارش ، بسیاری از مشکلات و موانع پیشرفتی و علل بی انگیزگی دانش آموزان در درس ادبیّات فارسی را شناسایی کردم و به کمک خود دانش آموزان و اولیاء مدرسه اطّلاعاتی به دست آمد که از طریق آن ها عمل پژوهشی ام را انجام دادم و تعدادی از راه کارهای متناسب با شرایط و امکانات مدرسه را به اجرا در آوردم. از مقایسه ی نتایج امتحانات و پرسش های مستمر کلاسی هم متوجّه شدم که کارهای انجام شده موثر بوده و موجب تغییر در وضعیت علاقه مندی دانش آموزان شده است .
ب- شاخص های کمی وضع مطلوب
با بررسی نتایج ارزشیابی پایانی در دی ماه مشخص شد که اجرای این طرح پژوهشی نتیجه ی مطلوبی داشته و دانش آموزانی که از قسمت واژگان و تاریخ ادبیّات ، نمره از دست داده اند و حتی می توان گفت ، بیش از نیمی از کلاس نمره ی کاملی از 2 سوال آخر آزمون که شامل معنی اشعار می باشد ، را کسب کردند. فراوانی پاسخ دانش آموزان به سوالات مربوط به واژگان و تاریخ ادبیّات چنین بود:
جدول شماره 2 : جدول درصد فراوانی نتایج آزمون ادبیّات فارسی دی ماه در سال تحصیلی 95-94
مولفه
جمع دانش آموزان
دانش آموزانی که به کل سوالات پاسخ صحیح دادند
دانش آموزانی که از قسمت واژگان و تاریخ ادبیّات ، نمره از دست داده بودند
دانش آموزانی که فقط از قسمت معنی شعر نمره از دست داده بودند
مطلق
28
15
8
5
درصد
100
5/53
5/28
18
جدول شماره (2) نشان می دهد 15 نفر از کلّ دانش آموزان کلاس به تمام سوالات آزمون پاسخ صحیح و کامل داده اند که به عبارتی 8 نفر بیشتر از امتحانات آذر ماه می باشد و تعداد 8 نفر از کلّ کلاس هم از قسمت واژگان و تاریخ ادبیّات ، نمره از دست داده اند که این عدد 2 نفر کمتر شده است و بقیه دانش آموزان که 5 نفر می باشند فقط از قسمت معنی شعر نمره از دست داده اند که این دسته نیز 6 نفر کمتر شده اند.
موانع موجود در راه تحقق اهداف :
بسیاری از دانش آموزان به درس ادبیات فارسی علاقه نشان نداده ودر برنامه ریزی خود جایی برای این درس درنظر نمی گیرند و بدین جهت معلم را به اهداف موردنظر درکلاس درس نمی رسانند و از آنجاکه زبان مه ترین ابزار انسان برای تفکر،سخن گفتن،گوش دادن،خواندن و نوشتن است، به طور غیرمستقیم به تدریس معلم ان دروس دیگر هم لطمه وارد می کند شرط اول در رسیدن به اهداف آموزش در تدریس درس ادبیات فارسی، ایجاد و تقویت علاقه مندی دانش آموزان به ا ین درس است که اگر وجود ندارد ، باید آن را به وجود آورد.
نقاط قوت کار :
همکاری مدیریت ومعاونت در اجرای پژوهش
همکاری دانش آموزان
نقاط ضعف :
کمبود امکانات
گزارش نهایی و نتیجه گیری
در ابتدا باید متذکّر شد که طرح های فوق برای هر کلاسی قابل اجرا نیست، بلکه وضعیّت علمی و تحصیلی دانش آموزان، تعداد آن ها، میزان همکاری کادر اجرایی مدرسه در انتخاب طرح ها تاثیر زیادی دارد. قابل قبول بودن طرح های اقدام پژوهی در کلاس دوم به دلایل ذیل میباشد:
مشارکت دانش آموزان در جریان تدریس نسبت به ترم گذشته افزایش یافت. همکاری و همیاری دانش آموزان با مباحثات گروهی، ایفای نقش و ساختن دست سازه ها بیشتر شد، خلّاقیّت و پژوهشگری دانش آموزان برای پرسش و پاسخ گروهی ارتقا یافت، علاقه مندی دانش آموزان به فرهنگ و تمدّن ایرانی در نتیجه خواندن مطالب جذاب و نشان دادن تصاویر تاریخی افزایش یافت.
پیشنهادات
1. دادن مسوولیّت به دانش آموز
2. دعوت از اولیای دانش آموز و در خواست همکاری با معلّم مربوطه
3. اهمّیّت دادن تمام کارکنان آموزشی و اولیا به درس ادبیّات مانند درس ریاضی وعلوم و..
4. نوشتن تکالیف هر درس و تصحیح آن در نزد دانش آموز ،
5. چیدن میز و نیمکت به صورت میزهای چهار یا پنج نفره برای مباحثه و گفتگو.
6. قرار دادن ساعات مطالعه و کتابخانه در برنامه درسی دانش آموزان.
7. ایجاد دوستی با دانش آموز در کلاس درس و رابطه ی صمیمی
8. استفاده از تشویق های بجا ، یکی از کارساز ترین عوامل پیشرفت دانش آموزان می باشد
9. توانمند سازی معلّمان منطقه از نظر علمی با برگزاری دوره های ضمن خدمت تخصصی و برگزاری مسابقات علمی.
10. استفاده از شیوه های متعدّد توسط معلم
11. خرید نرم افزارها و فیلمهای آموزشی مربوط به درس تاریخ برای تنوّع و جذابیّت در تدریس.
منابع و مآخذ
1. انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن. دستور زبان فارسی 2. انتشارات فاطمی. چاپ پنجم. سال 1370
2. قاسمی پویا ،اقبال .راهنمای عملی پژوهش درعمل .انتشارات پژوهشکده تعلیم وتربیت .سال 1381.
3. فریس ، حنا ، گزارشی از نشست اقدام پژوهی در رشدحرفه ای معلمان و اعضای هیات علمی ،
4. همایون پور، منوچهر، اقدام پژوهی چیست و چه کاربردی در تحقیقات سازمان و مدیریت دارد؟ 1386 (اینترنت )
5. یزدچی، صفورا ، نقش اقدام پژوهی در افزایش کیفیت فعالیت های آموزشی و پرورشی
6. از ویکی پدیا، دانشنامه ی آزاد اسم (دستور زبان)
7. رشد شبکه ملی مدارس roshd.ir
3