گروه های مرجع در جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی

گروه های مرجع در جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی
با تاکید بر نظریه های مرتن و فستینگر

چکیده
در فرآیند شکل گیری نگرش، تصمیم گیری و کنش افراد در جامعه، عواملی چند نقش دارند. از جمله مهمترین آنها افراد یا گروههای مرجع اند که مبنا و معیار داروی و ارزیابی کار کنش گران اجتماعی قرار می گیرند. گروههای مرجع دو کارکرد عمده ی هنجاری و مقایسه ای دارند. سوال اصلی دراین مقاله آن است که گرایش و نیاز افراد تا چه حد بنیانی اجتماعی دارد و در جامعه ساخته می شود و تا چه حد مستقل از عوامل اجتماعی و فرهنگی شکل می گیرد . در پاسخ به این سوال مهم، رویکردهای روان شناختی و روان شناسی اجتماعی به ویژگی ها وابعاد فردی توجه می کنند و رویکرد جامعه شناختی به عامل ساختارها و نظام ارزشی حاکم در جامعه می پردازد. این مقاله به شرح و تفصی و مقایسه این رویکردها به ویژه دیدگاههای مرتن و فستینگر خواهد پرداخت.

واژگان کلیدی :گروه مرجع، تعامل، مقایسه اجتماعی، ساخت اجتماعی، کارکرد، منزلت .
مقدمه
در جریان تصمیم گیری ها، کنش ها و حتی شکل گیری نگرش انسانها در جامعه، عواملی چند نقش آفرینند که از جمله مهمترین آنها افراد یا گروههایی هستند که مبنا و معیار قضاوت و ارزیابی کنشگران اجتماعی قرار می گیرند. اینها که "گروه مرجع" گفته می شوند دو کارکرد عمده ایفا می کنند: اولاً هنجارها، رویه ها، ارزشها و باورهایی را به دیگران القا می کنند و به اصطلاح کارکرد هنجاری دارند، ثانیاً استانداردها و معیارهایی در اختیار کنشگران قرار می دهند که کنش و نگرش خود را با آنها محک می زنند و اصطلاحاً کارکرد مقایسه ای و تطبیقی ایفا می کنند. با ملاکهای عینی به صحت رفتارها یا باورهای خود یقین پیدا کنند، مقایسه با گروههای مرجع وارجاع به آنها راهی برای برون شدن از این معضل و بن بست است. این ارجاع حتی اگر خود آگاهانه نباشد، نقش انکار ناپذیر و به سزایی در تصمیم گیریها و رفتارهای اعضای جامعه ایفا می کند.
در تحلیل و بررسی این موضوع، سوالی که مطرح می شود این است که ، این گرایش و نیاز تا چه حد از نیازها و انگیزشهای فردی ناشی می شود و چه میزان از ساختارهای فرهنگی و اجتماعی تاثیر می پذیرد؟ به عبارت دیگر در تعیین گروههای مرجع- که نقطه اتکا و مبنای مقایسه، ارزیابی و تصمیم گیری افراد قرار می گیرند، عوامل و عناصر اجتماعی یا گروهی و فردی چه میزان تاثیر گذار هستند؟
در رویکرد روانشناختی و روانشناسی اجتماعی به ویژگیها و ابعاد فردی مساله در گروه توجه می شود، اما در رویکرد جامعه شناختی، ارزشهای اجتماعی و ساختارهای حاکم در جامعه نقش آفرین تلقی می شوند و بیشتر مورد توجه قرار می گیرند. زیرا اساساً موضوع جامعه شناسی بررسی ساختارها و تعاملات اجتماعی است در حالی که روانشناسی اجتماعی به رفتارهای فردی انسانها در بستر جامعه می پردازد وعلائق و انگیزشهای فردی را در تعامل با دیگران مورد توجه قرار میدهد. " روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسی هر دو رفتار افراد را در گروه یا نسبت به قالبهای گروهی یا دریافت جمعی مطالعه می کنند، اما جامعه شناسی به رفتارها آن چنان که در افراد خاصی ظاهر می شوند، کاری ندارد، بلکه آنها را به صورت جمعی ، یا به بیان بهتر به صورت تعیین اجتماعی در نظر می گیرد، در حالی که رواشناسی اجتماعی به عکس در رفتارها به مطالعه ی چگونگی ایجاد آنها در فرد می پردازد." (استوتزل 1374، صص 30-29).
مقایسه این دو رویکرد و بهره گیری از امتیازات هر یک می تواند پرتویی روشنگر بر موضوع بحث بیافکند و با توجه به کاربردهای رو به گسترش آن در زمینه های مختلف از قبیل جامعه شناسی سیاسی، جرم شناسی، تبلیغات و بازار یابی، آسیب شناسی و… الگویی مناسب برای تحقیقات میدانی و کاربردی در اختیار محققین قرار دهد.
در حوزه ی جامعه شناسی "رابرت.کی.موتن"1 شاخص ترین نظریه پردازی است که به شرح و بسط مفهوم "گروه مرجع" پرداخته است. او این مفهوم را در قالب نظریه برد متوسط ارائه کرده است. وی در مقالات مفصلی که طی سالهای 1950 تا 1957 با همکاری جامعه شناسان دیگری از قبیل "لازارسفلد"2 ، "روسی"3 و "کیت"4به رشته تحریر در آورد، تلاش کرد تا یک تئوری کامل و جامع درباره کارکردها و عوامل انتخاب گروههای مرجع ارائه دهد. مرتن در این راه از دستاوردهای جامعه شناسانی از قبیل "کولی"5 و "مید"6 و بخصوص از یافته های تحقیق معروف "استوفر"7 تحت عنوان "سرباز آمریکایی"8 استفاده کرد و در تداوم تلاش های علمی آنان، "تئوری گروه مرجع "9 را به عنوان یک تئوری جامعه شناختی در عرصه این علم ارائه داد. اما همانطور که خود او نیز اذعان دارد خاستگاه اصلی مفهوم "گروه مرجع" در روانشناسی اجتماعی است. در واقع "هیمن"10 اولین کسی است که این مفهوم را وضع کرد و بکار برد. پس از وی سایر روانشناسان اجتماعی از قبیل "نیوکمب"11 ، "مظفر شریف"12 و "سینگر"13 تحقیقاتی درباره ی این مفهوم انجام دادند و آثاری از خود به جا گذاشتند. اما "لئون فستینگر"14 مهمترین نظریه پردازی است که در حوزه ی روانشناسی اجتماعی در باب مضمون و کارکرد گروه مرجع- یعنی تاثیر گروه بر شکل گیری نگرش ها و رفتارهای فرد- به نظریه پردازی پرداخته است، وی با ارائه "نظریه ی مقایسه ی اجتماعی "15 جایگاهی ویژه در فرآیند تاریخی رشد و تکوین مبحث تاثیرات گروه بر فرد یافته است. جذابیت و کاربرد وسیع نظریه فستینگر موجب شده است که طی چند دهه گذشته تحقیقات علمی فراوانی در چارچوب این نظریه اجرا شوند و اهمیت و سودمندی آن مورد توجه قرار گیرد.

گروه مرجع در روانشناسی اجتماعی
"هیمن" مفهوم گروه مرجع را اولین بار در سال 1942 بکار برد. او در مقدمه ی کتابی که همراه با "سینگر" تحت عنوان "مطالعاتی درباره تئوری گروه مرجع" تدوین کرد، آورده است:" انسان ها در شکل دهی به نگرشهای خود بیش از آنکه به خود متکی باشند، به گروههایی که با آنان در ارتباط اند، تکیه دارند" (هیمن و سینگر 1968 ، ص 4) . وی همچنین در مقاله ای تحت عنوان "روانشناسی منزلت"،مفهوم منزلت ذهنی را به عنوان یک بعد از رفتار بشر معرفی کرد و آن را به عنوان تصور فرد از موقعیت خود در مقایسه با سایرین تعریف نمود. او برای بررسی منزلت ذهنی و شناسایی ویژگی های مشترک گروههایی که توسط افراد مبنای ارزیابی و مقایسه قرار می گیرند، مصاحبه ها و آزمایشات کنترل شده ای را انجام داد. وی در این مصاحبه ها سوالات زیر را درباره ی گروه های مرجع از مخاطبین پرسید:
1) خود را با چه گروه هایی مقایسه می کنید؟
2) آیا آنان افرادی واقعی و شناخته شده هستند یا گروههایی فرضی اند؟
3) آیا آنان دارای منزلت بالاتری هستند یا منزلتی پایین تر از شما دارند؟
او در این تحقیق به این نتیجه رسید که گروه های مرجع افراد غالباً از میان نزدیکان آنها هستند. بنابراین افراد در یک جامعه ی بزرگ غالباً تحت تاثیر همان کسانی قرار دارند که در قالب گروههای کوچک ارتباط نزدیکی با آنان دارند، به عنوان مثال دوستان و همکلاسی ها بیشترین تاثیر را در فرآیند خود ارزیابی بر افراد به جا می گذارند. نتیجه اینکه چون گروه مبنای مقایسه فرد در ارزیابی منزلت ذهنی او قرار می گیرد، وقتی که فردی گروه مرجعش را تغییر دهد، شاخصهایی که برای ارزیابی خود در روابط اجتماعی در نظ دارد، تغییر یافته و قضاوتش درباره ی منزلتی که در جامعه دارد، تغییر خواهد کرد."شریف" نیز در تحقیقاتش، به بررسی ابعاد هنجاری گروههای مرجع پرداخته است. او در تعریف گروههای مرجع چنین می گوید: گروههای مرجع ، گروههایی هستند که فرد در صدد کسب عضویت آنها است یا حداقل از حیث ذهنی و روانی پیوستن به آنها را آرزو می کند. بنابراین ارزشها و هنجارهای گروه مرجع یک فرد، مهمترین تکیه گاه او را در شکل گیری هویت فردی و اجتماعی اش تشکیل می دهد. گروههای مرجع ازنظر شریف، لزوماً گروههای عضویت فرد نیستند بلکه هر گروهی که مورد توجه وی قرار گیرد و ارزشها و هنجارهای آن گروه در شکل گیری و سازمان یابی درک فرد از موقعیت و هویتش نقش ایفا کند، گروه مرجع وی تلقی می گردد.
یکی دیگر از روانشناسان اجتماعی که تحقیقاتی درباره ی گروههای مرجع انجام داده، "نیوکمب" است. وی اولین کسی است که به صورت تجربی تاثیرات گروههای مرجع را مورد بررسی قرار داده است. او نقش گروههای مرجع را در شکل گیری دریافتها و تغییر نگرشهای افراد مهم و تعیین کننده می داند و بر جنبه ی هنجاری این گروهها تاکید می کند. به اعتقاد نیوکمب انگیزه فرد برای کسب تعلق یا عضویت در یک گروه ( به عنوان گروه مرجع هنجاری) بیش از عضویت واقعی او در آن گروه در رفتارهایش تاثیر گذار است. در نتیجه تمایل و ارجاع فرد به یک گروه موجب شکل گیری نگرش ها و رفتارهای وی براساس هنجارها و رویه های گروه مزبور خواهد بود. وقتی فرد علاقمند باشد که عضو یک گروه شود، آمادگی لازم را برای کسب و پذیرش نگرشهایی پیدا می کند که به اعتقاد او در آن گروه رواج دارند. این آمادگی به دلیل انگیزه ی او برای کسب پاسخ و واکنش مناسب از سوی اعضای گروه است. انگیزه ای که خود از نوع ارزیابی فرد از جایگاه خویش در میان اعضای گروه متاثر است.
نیوکمب دو مفهو مجدید نیز درباره ی گروه های مرجع عرضه کرده است: گروه مرجع مثبت و گروه مرجع منفی. گروه مرجع مثبت، گروهی است که فرد تمایل به حضور و عضویت در آن دارد و نگرشها و رفتارهای جاری در آن را مطلوب می انگارد. گروه مرجع منفی، در مقابل، گروهی است که جاذبه ای برای فرد ندارد و او سعی می کند که خود را از آن دور نگه دارد و از هنجارها و رویه های حاکم در آن تبری جوید.
نیوکمب نیز معتقد است که گروه های مرجع می توانند، گروههای غیر عضویت یا گروههای عضویت فرد باشند. گروههای عضویت به اعتقاد او به میزانی می توانند برای فرد، گروه مرجع مثبت قرار گیرند که رضایت خاطر او از عضویت در آنها حاصل شود و مطلویت و جذابیتی برای وی داشته باشد.
نظریه فستینگر
همانطور که گفته شد، خاستگاه مفهوم و تئوری گروه مرجع در روانشناسی اجتماعی است اما نظریه ای که در این مقاله بیش از مباحث دیگر، مد نظر ما است، نظریه "مقایسه اجتماعی لئون فستینگر" است. این نظریه اگر چه با تئوری گروه مرجع متفاوت است، اما مضمون مشابهی دارد و به موضوع واحدی که همانا "تاثیر گروه بر فرد" است می پردازد. بنابراین برای بسط و فراهم آوردن زمینه لازم جهت مقایسه مباحث جامعه شناختی و روانشناختی درباره ی این موضوع به طرح و معرفی مختصر این نظریه می پردازیم.
فستینگر در مقاله ای که در سال 1954 به چاپ رساند، فرآیند تاثیر گذاری افکار در گروه های اجتماعی را به بحث گذاشت. در این مقاله که تحت عنوان "تئوری فرآیند مقایسیه ی اجتماعی"16 چاپ شد، تاثیر مقایسه ی اجتماعی وارزیابی افکار و توانایی ها بر شکل گیری افکار در گروه بحث و بررسی شد. به اعتقاد فستینگر تئوری او قادر است واقعیت های فراوانی را تبیین کند و فریه های آزمون پذیر بسیاری نیز از آن اشتقاق می یابند. خلاصه ای از این تئوری در قالب قضایای محوری و نتایج علمی آنها به شرح زیر ارائه می گردد:
قضیه اول: در ارگانیسم بشر سائقه ای وجود داد که او را به ارزیابی افکار و توانایی هایش وادار می سازد. اگرچه در نگاه اول به نظر می رسد که تفاوت زیادی میان افکار و توانایی ها وجود دارد، اما پیوند کارکردی نزدیکی میان این دو وجود دارد، زیرا آنها در پیوند با یکدیگر بر رفتار تاثیر می گذارند. در واقع شناخت وارزیابی فرد از موقیت و توانایی های خود، رفتار او را شکل می دهد واگر این شناخت و ارزیابی درست نباشد شکست و تنبیه او را در پی خواهد داشت.
قضیه دوم : در شرایطی که معیارهای عینی غیر اجتماعی در دسترس نباشد، افراد افکار و استعدادهای خود را با مقایسه با افکار و تواناییهای دیگران ارزیابی می کنند. به عنوان مثال برای ارزیابی سرعت و قدرت دوندگییک فرد می توان شاخصهایی عینی در نظر گرفت، اما برای ارزیابی مزایای یک کاندیدای سیاسی یا قضاوت درباره ی اجتناب ناپذیر بودن جنگ، چنین شاخصهایی وجود ندارد و به ناچار در ارزیابی و قضاوت باید از معیارهای اجتماعی و ذهنی استفاده کرد. از این قضیه دو نتیجه زیر گرفته می شود:
اولاً در صورتی که نه مقایسه اجتماعی ونه مقایسه با شاخصهای عینی فیزیکی، امکان پذیر باشد ارزیابی های افراد متزلزل و بی ثبات خواهد بود.
ثانیاً در صورتی که شاخصهای عینی غیر اجتماعی برای ارزیابی افکار و تواناییها در دسترس باشد، افراد افکار و استعدادهای خود را از طریق مقایسه با دیگران ارزیابی نخواهند کرد.
قضیه سوم : تمایل افراد به مقایسه ی خودشان با دیگران، در صورتی که تفاوت زیادی میان افکار و تواناییهای آنان وجود داشته باشد، کاهش می یابد. افراد مایل نیستند که افکار و استعدادهای خود را با کسانی مقایسه کنند که تفاوت فاحشی با آنان دارند. به عنوان مثال کسی که تازه بازی شطرنج را یاد گرفته است، خود را با فهرمانان برجسته شطرنج مقایسه نمی کند. از این قضیه نیز دو قضیه فرعی استنتاج می شود:
اولاً در صورتی که امکان مقایسه با افراد مختلفی وجودداشته باشد، شخصی برای مقایسه انتخاب خواهد شد که نزدیکترین ویژگیها را با مقایسه کننده داشته باشد.
ثانیاً در صورتی که تنها امکان مقایسه با فردی باشد که ویژگی های کاملاً متفاوتی با مقایسه کننده دارد، وی قادر به ارزیابی دقیق استعدادها و افکار خود نخواهد بود.
نتیجه ای که فستینگر می گیرد این است که در ارزیابی افکار واستعدادها، امکان انتخاب مبنای مقایسه برای افراد وجود دارد و عامل مهمی که در این انتخاب تعیین کننده است، میزان تشابه یاتفاوت میان مقایسه کننده و مقایسه شونده است. وی همچنین چهار نتیجه کلی از قضایای سه گانه فوق ارائه می دهد:
1)ارزیابی ذهنی افکار و استعدادها در صورتی ازثبات برخوردار خواهد بود که مبنای مقایسه افرادی باشند که ویژگیهای مشابه و نزدیک با مقایسه کننده دارند.
2) وقتی یک فرد خود را با کسانی مقایسه می کند که افکار و استعدادهایی متفاوت با او دارند، به تغییر ارزیابی از افکار واستعدادهای خود متمایل می شود. بنابراین آگاهی از افکار و استعدادهای دیگر اعضای گروه، بر ارزیابی فرد از خود تاثیر می گذارد و او را به ایجاد تغییر در قضاوت نسبت به داشته های ذهنی و عملی اش وادار خواهد کرد.
3) افراد نسبت به قرار گرفتن در موقعیت ها و گروههایی که دیگران تفاوت زیادی با آنها دارند، رغبتی نشان نمی دهند. بر عکس، آنان تمایل دارند در موقعیتهایی حضور یابند که افراد مرتبط با آنان دارای افکار و استعدادهایی مشابه و در حد خودشان باشند. بنابراین گروههایی که دارای ویژگی های بسیار متفاوتی هستند، جاذبه زیادی برای آنان ندارند.
4) وجود تفاوت در میان اعضای گروه از جهت افکار و توانایی ها، کنشهایی را بر می انگیزاند که به کاهش اینتفاوتها بیانجامد. به عبارت دیگر، افراد کاری می کنند که تفاوت فکری و ذهنی میان آنان و دیگر اعضای گروه که مبنای مقایسه ی آنان قرار می گیرند، کاهش یابد. بالطبع این اقدامات در زمینه ی افکار و تواناییها، تفاوتهایی با هم خواهد داشت.
قضیه چهارم : همواره سائقه وانگیزه ای برای رشد و تقویت توانایی ها و استعدادها وجود دارد. اما چنین چیزی در مورد افکار صادیق نیست، زیرا برتری قائل شدن برای یک فکر معنی ندارد . افکار می توانند درست و معتبر یا نادرست وغلط باشند ولی تقویت و پیشرفت فکری معنی دار نیست.
قضیه پنجم: تغییر توانایی ها با محدودیتها و موانعی عینی و غیر اجتماعی مواجه است در حالی که این گونه موانع غالباً در مورد تغییر افکار و آراء وجود ندارد. تغییر فکر ممکن است مشکلاتی اجتماعی یا عاطفی و شخصیتی داشته باشد، ولی تغییر تواناییهای فرد بسیاری اوقات نیاز به مقدمات و لوازمی عینی دارد که از اختیار فرد به کلی بیرون است. اما از آنجا که تغییر تواناییها همیشه مقدور نیست و تغییر افکار جهت هماهنگی با سایر اعضای گروه هم با دشواری هایی همراهاست، فرد ممکن است برای کاهش فشار ناشی از ناهمگونی با دیگران یکی از مواضع سه گانه زیر را اتخاذ کند:
1) وقتی که تفاوتهایی میان فرد و سایر اعضای گروه از حیث افکار یا استعدادها وجود داشته باشد، ممکن است تغییراتی در موضع و موقعیت خود پدید آورد و خود را با دیگران همساز کند.
2) در این شرایط ممکن است که فرد تلاش کند دیگران را به خود نزدیک سازد و آنان را تغییر دهد. ایجاد تغییرات تا زمانی که مربوط به ایده ها وافکار باشد، عملی تر است اما همانطور که در قضیه اخیر اشاره شد، تغییر تواناییها با موانعی محیطی مواجه می شود. بنابراین تغییر توانایی درسی یا ورزشی اعضای یک کلاس به مراتب مشکل تر از تغییر نگرشهای آنان درباره ی موضوعی خاص است. تغییر توانایی ها جهت رسیدن به یکنواختی و هماهنگی اعضای گروه گرچه امکان پذیر است، اما هممیزان آن ناچیز است و هم مقدمات و زمان بسیار زیادی نیاز دارد.
3) در صورتی که شرایط دیگر اعضای گروه تفاوت بسیار زیادی با فرد داشته باد، وی به سمت ترک مقایسه سوق پیدا خواهد کرد و ممکن است اساساً موقعیت مقایسه را به هم بزند یا رابطه ی خودش را با گروه قطع کند، از گروه خارج شود و موقعیت جدیدی برای مقایسه و ارزیابی افکار و عقاید خود پیدا کند. البته این شرایط پیامدهایی نیز در بر دارد که در قضیه ششم مطرح می شود.
قضیه ششم: ترک مقایسه با دیگران به خصوص در زمینه ی افکار و عقاید، همراه با احساس خفت و کوچکی و حتی دشمنی خواهد بود، تا جایی که ادامه مقایسه می تواند عواقب ناگواری برای فرد به دنبال بیاورد.
قضیه هفتم : هر چه اهمیت گروهی که مبنای مقایسه قرار می گرد، بیشتر باشد، فشار جهت هم شکلی فرد با گروه بیشتر می شود. همچنین هر چه انگیزه ی فرد برای مقایسه ی خود با گروه بیشتر باشد، تلاش بیشتری برای تغییر افکار و استعدادهایش جهت هم شکلی با گروه خواهد کرد. بر همین اساس، هر چه اهمیت یک فکر یا توانایی خاص یا ارتباط آن با رفتارهای جاری و مهم بیشتر باشد، فشار بیشتری برای رفع تفاوتها و ناهمگونی های موجود در گروه بروز می کند.
نتیجه ای که از این قضیه گرفته می شود این است که :
اولاً هر چه جاذبه ی گروه برای فرد بیشتر باشد، اهیمت آن به عنوان مبنای مقایسه بیشتر خواهد بود و در نتیجه فشار بیشتری برای هم شکلی با آن و رفع تفاوتها متوجه فرد خواهد شد.
ثانیاً هر چه یک ایده یا توانایی خاص در روابط گروهی اهمیت و ضرورت بیشتری داشته باشد، تاکید و فشار بیشتری برای همشکلی با آن صورت خواهد گرفت.
قضیه هشتم : اگر تفاوت بین فرد و کسانی که مبنای مقایسه قرار می گیرند، ثابت و لایتغیر باشد، تمایل وی به مقایسه خود با آنان کاهش می یابد.
قضیه نهم : وقتی مجموعه ای از افکار و استعدادهای افراد درگروه مورد ارزیابی آنان قرار گیرد، واکنش های کسانی که به اکثریت نزدیکترند، با واکنش دیگران متفاوت خواهد بود. این افراد تمایل بیشتری دارند که دیگران را تغییر دهند و کمتر به تغییر در وضع خودشان میل دارند. در حالی که کسانی که در حاشیه قرار می گیرند، آمادگی بیشتری برای پذیرش تغییر در وضعیت خود پیدا می کنند.
فستینگر پس از شرح نظریه خود و ارائه قضایای نه گانه، تاکید می کند که تمایل افراد به مقایسه و ارزیابی استعدادها و افکار خود در گروه، نه تنها بر رفتار گروهی آنان تاثیر می گذارد بلکه در شکل گیری گروه و تغییر اعضای آن هم موثر خواهند بود. به اعتقاد وی مردم مایلند وارد گروههایی شوند که دارای افکار و تواناییهایی مشابه و هماهنگ با خودشان هستند. آنها از گروههایی که دارای چنین ویژگی هایی نباشند خارج می شوند یا رفتار و افکار خود را به گونه ای تغییر می دهند که با الگوهای رایج در گروه تطابق پیدا کند. بنابراین مقایسه و ارجاع به گروههایی که دارای منزلتهای خیلی بالاتر یا خیلی پایین تر هستند، در مواردی بسیار نادراتفاق خواهد افتاد. طبق نظریه ی فستینگر افکار و رفتار فرد در چارچوب روابط گروهی و تحت تاثیر دیگران شکل می گیرد و فشار برای همشکلی در گروه به تغییر ایده ها و عملکردهای اعضاء منجر می شود. این نظریه اگر چه به تاثیر گروه بر فرد می پردازد و شرایطی را بررسی میکند که دیگران مبنای ارزیابی و تصمیم گیری فرد قرار می گیرند، اما صرفاً به روابط و تعاملات فرد با گروههایی می پردازد که عضو آنهاست و تاثیرات سایر گروههایی را که در عمل می توانند مرجع افراد قرار گیرند و حتی موجب تحرک اجتماعی آنان شوند، نادیده می گیرد. بنابران شرح و توضیح نظریه هایی که در حوزه ی جامعه شناسی به مبحث تعاملات فرد و گروه و کارکردهای گروههای مرجع پرداخته اند، مکمل این بحث خواهد بود.

گروه مرجع در جامعه شناسی
اولین جامعه شناس صاحب نامی که در باب تعاملات گروه و فرد و تاثیرات گروه بر فرد، به نظریه پردازی پرداخته است،"چارلز هورتن کولی"17 است. وی در سال 1902 در کتاب معروفش "طبیعت انسان و نظم اجتماعی" مباحثی ارائه داد که ارتباط نزدیکی به مفهوم گروه مرجع دارد . کولی معتقد است تصور افراد درباره ی خودشان براساس تعریفی که دیگران از آنها دارند شکل می گیرد: " خود اجتماعی بازتابی از خود آئینه سان است…. ما در آینه ی تصورات دیگران، حالات و ویژگی های خود را می یابیم و از آن تاثیر می پذیریم… چیزی که ما را به غرور و مباهات یا بالعکس شرمندگی و نارضایتی می کشاند تصویری ذهنی است که از تصورات دیگران درباره ی خودمان داریم." (کولی 1902 ، ص 183). بنابراین به نظر کولی تصویر فرد درباره ی برداشت دیگران از او بر نوع نگاه و احساس او درباره ی خودش تاثیری تعیین کننده دارد و در نتیجه نگرشها، رفتارها و هنجارهای او را جهت خواهد داد(داوسون و دیگران 2000، ص 3).
بحث "مید"18 درباره ی "دیگری تعمیم یافته"19 حوزه ی نظری دیگری است که ارتباط نزدیکی به بحث گروه مرجع دارد. مرتن نیز مید را به عنوان یکی ازمهمترین پیشگامان نظریه اعضای گروه یا از منظر گروه اجتماعی که به آن تعلق دارد، خودش را تجربه و ارزیابی می کند. به اعتقاد مید فرد گروه اجتماعی خودش را به عنوان یک مجموعه سازمان یافته از گرایش ها، هنجارها، ارزش ها و هدف هایی که به رفتار او و دیگری شکل می دهد، فرض می کند." فرایند اجتماعی از راه دیگری تعمیم یافته بر رفتار افراد گروه تاثیر می گذارد، زیرا از این راه است که فرآیند اجتماعی یا گروه، به عنوان عامل تعیین کننده در ذهن فرد نفوذ می کند."(دوچ و کراس 1374،ص 202)
"تاموتسو شیبوتانی"20 صاحب نظر دیگری است که به بحث درباره ی مفهوم گروه مرجع پرداخته است. وی سه کاربرد برای این مفهوم بیان کرده است: 1) گروهی که به عنوان مبنای مقایسه و ارزیابی قرار می گیرد. 2) گروهی که افراد میل به عضویت و مشارکت در آن دارند.
3) گروهی که رویکردهای آن مورد پذیریش کنشگران قرار می گیرد. وی که در چارچوب نظریه ی کنش متقابل نمادین این موضوع را تحلیل می کند، متعقد است:" آن چه یک فرد انجام می دهد، به تعریفی که او از موقعیت دارد بستگی دارد؛ تعریف فرد از موقعیت نیز ناشی از رویکرد سازمان یافته ی اوست و این رویکرد درجریان ارتباطات اجتماعی شکل می گیرد. بنابراین تنوع در دیدگاهها و رویکردها ناشی از تفاوت کانال های ارتباطی است و از آن جا که گروه مرجع گروهی است که رویکرد و دیدگاهش چارچوب مرجع افراد را تشکیل می دهد، انتخاب گروه مرجع نیز تحت تاثیر نوع ارتباطات اجماعی خصوصاً در جامعه ی توده ای مدرن21 می باشد و با تغییر شبکه ی ارتباطی، گروههای مرجع نیز تغییر می کنند و به تبع آن دیدگاه ها و نگرشهای افراد نیز تغییر می کنند (ماینس و ملتزر 1962، صص 171-160).

نظریه ی مرتن
صاحب نظران دیگری از قبیل "کلی"22،"آیزنشتات"23، "استوفر"24، "مارشال"25 و …. نیز درباره ی گروههای مرجع و کارکدهای آنها و مفاهیم مشابه مباحثی ارائه داده اند. اما مهمترین نظریه ی جامعه شناختی در این مورد،"تئوری گروه مرجع"26 است که توسط "رابرت.کی.مرتن"27 در سال 1949 تدوین شد و در کتاب "تئوری و ساخت اجتماعی"28 به چاپ رسیده است. نظریه ی گروه مرجع مرتن در سنت جامعه شناسی کارکردی قرار دارد. براساس مکتب کارکردی وجود و بقای یک نهاد یا ساخت اجتماعی معلول استعداد و نقش آن در تامین کارکردهایی است که نیازهای ضروری نظام اجتماعی را تامین و بقا و دوام آن را تضمین می کند. در واقع تحلیل این مکتب نظری مبتنی بر تصویر نیازهای ضروری (ضرورت های کارکردی) نظام اجتماعی و نهادهایی است که به تامین این نیازها می پدرازند. یکی از مهمترین این ضرورت ها، جامعه پذیری به معنای فرآیند انتقال ارزشها و هنجارهای جامعه است. این فرآیند توسط نهادهایی از قبیل خانواده، مدرسه ، رسانه ها، دوستان و … به اجرا در می آید.
در واقع نیاز جامعه به تامین حد نصابی از توافق بر سر ارزش های اجتماعی و انتقال هنجارها و مهارت های لازم برای جامعه، مقتضی ظهور نهادهایی است که این ضرورت های فونکسیونی را تامین کنند. "گروه مرجع" نیز در همین چارچوب قرار می یگرد، زیرا "گروههای مرجع" در نهایت متولی انتقال برخی هنجارها (گروههای مرجع هنجاری) و تامین ملاک ها و معیارهای لازم برای ارزیابی و محک زدن رفتارها و باورهای افراد هستند(گروههای مرجع تطبیقی). انسان ها برای ارزیابی و داوری رفتار و نگرش خود به گروههایی مراجعه می کنند که چه بسا عضو آن هم نیستند اما به دلیل کارکردهایی که برای افراد و ساختار اجتماعی دارند الگوی ذهنی و عملی آنان قرار می گیرند. نظریه گروه مرجع اذعان می دارد که از نظر اجتماعی، افراد تحت تاثیر گروههایی قرار می گیرند که به گمان آنها اهمیت زیادی دارند. آنها گروههای مشخصی را به عنوان راهنما والگوهای رفتار خود انتخاب می کنند (گروههای مرجع هنجاری).
– افراد، گروههایی را به عنوان مبنایی برای مقایسه خود با دیگر افراد و گروهها در نظر می گیرند (گروههای مرجع تطبیقی).
– افراد غالباً بیش از یک گروه را به عنوان گروه مرجع خود انتخاب می کنند (گروههای مرجع چند گانه).
– گروههای مشخصی که به عنوان مبنای مقایسه و مراجعه توسط افراد انتخاب می شوند، قدرت نفوذ و تاثیر گذاری بر گرایش ها و رفتارهای آنها را دارند، حتی در صورتی که عضو آنها نباشند (داوسون و دیگران 2000، ص7)
نظریه ی گروه مرجع در آثار مرتن به عنوان یکی از "نظریه های برد متوسط" معرفی شده است. "نظریه برد متوسط در جامعه شناسی عمدتاً برای هدایت بررسی های تجربی به کار می رود. این نوع نظریه، واسطه ای است برای نظریه های کلی نظام های اجتماعی که آن چنان با انواع خاص رفتار اجتماعی، سازمانها و تغییرات آن فاصله دارند که نمی توانند آن چه را مشاهده می شود، توجیه کنند و همین طور این نظریه واسطه ای است برای تبیین موارد خاصی که هرگز تعمیم نیافته اند. البته نظریه ی برد متوسط هم مستلزم تجرید و انتزاع است، اما تجرید در "نظریه برد متوسط" آن چنان با اطلاعات قابل مشاهده نزدیک است که با قضایا یکی شده و امکان آزمایش های تجربی را فراهم می آورد." (گروثرز 1378، ص 65) . مرتن در طرح نظریه ی گروه مرجع بر این موضوع تاکید می کند که انسان ها در رفتارها و ارزیابی های خود، جهت گیری هایشان را متناسب با گروههایی که به عنوان چارچوب مرجع بر می گزینند، تنظیم می کنند (مرتن 1957،ص 282) وی انواع کارکردی گروه های مرجع را تحت عنوان گروههای "مرجع هنجاری"29 و "تطبیقی"30 معرفی می کند و تامین استانداردها (ارزش های پذیرفته شده ) و چارچوب مقایسه (زمینه یابی موقعیت ) لازم برای افراد را کارکردهای اصلی آن ها تلقی می کند. وی سپس مفهوم گروه را تعریف می کند و ملاک های عضویت و عدم عضویت در یک گروه را مشخص می سازد:" مفهوم جامعه شناختی گروه به معنی تعدادی از افراد است که بر اساس الگوهای مشخص با یکدیگر تعامل دارند"(همان،ص285). بنابراین ملاک عضویت در یک گروه عبارت است از کنش متقابل الگودار، احساس عضویت در گروه و پذیرش عضویت توسط سایرین. البته با توجه به پویایی ساختارها و تغییر شرایط عینی و ذهنی در جامعه، یک فرد ممکن است در شرایط مختلف و نیز از جهات مختلف عضو گروه های متفاوت تلقی شود. از طرف دیگر کسانی که عضو یک گروه نیستند، وضعیت و شرایط متفاوتی دارند. عدم عضویت در گروه حالات گوناگونی دارد . کسی که عضو گروه نیست ممکن است شرایط و قابلیت عضویت در گروه را داشته یا نداشته باشد. هم چنین با فرض بهره مندی از شرایط عضویت ممکن است نسبت به گروه، موضع مثبت، منفی یا خنثی داشته باشد. این حالات و نسبت ها، روابط گوناگونی بین فرد و گروه برقرار می کند که رویکرد فرد را برای انتخاب گروه به عنوان چارچوب مرجع تحت تاثیر قرار می دهد. همین طور ویژگی گروه از حیث بسته یا باز و انعطاف پذیر بودن نسبت به پذیرش اعضای جدید، قابلیت آن را برای تبدیل شدن به گروه مرجع، تحت تاثیر قرار می دهد. بناراین در صورتی که فرد تمایل به عضویت در یک گروه داشته باشد و گروه نیز نسبت به پذیرش اعضا جدید انعطاف پذیر باشد، بیشترین احتمال برای جامعه پذیری و تاثیر پذیری فرد از هنجارها و ویژگی های گروه مزبور و احیاناً تحرک اجتماعی وی به وجود می آید. در جوامعی که دارای ساختار اجتماعی باز هستند، انتخاب گروههای غیر عضویت گوناگون به عنوان چارچوب مرجع افراد محتمل تر و در نتیجه امکان تحرک اجتماعی و بروز تغییر در ارزش ها و نگرشها بیشتر است. طبیعتاً میزان ارتباط مستقیم و غیر مستقیم افراد با گروههای مختلف و آشنایی با ویژگی ها و مزایای آنها نیز در گرایش فرد نسبت به این گروه ها تاثیر می گذارد.
لازم به ذکر است که مفهوم "گروه مرجع" در کاربرد کلی آن به گروههای اجتماعی به معنای جامعه شناختی آن محدود نمی شود بلکه شامل "دسته اجتماعی"31، "مجموعه های اجتماعی"32 و حتی "افراد" هم می گردد. به عبارت دیگر در نظریه گروه مرجع، افراد، مجموعه ها و دسته های اجتماعی نیز ممکن است به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شوند.
بنابراین فرایند انتخاب گروه مرجع انتخاب گروه یا افراد به عنوان چارچوب مرجع را نیز شامل می شود. حال این افراد یا گروهها ممکن است مربوط به "گروه عضویت"33 یا "گروه خودی"34 باشند یا "گروه های غیر عضویت"35 یا "غیر خودی"36 .
اما مساله مهم واصلی در تئوری گروه مرجع این است که چه عواملی باعث می شود فرد، گروه عضویت یا گروه غیر عضویت را به عنوان گروه مرجع انتخاب کند؟ در پاسخ به این سوال چهار فرضیه مهم در تئوری مرتن عرضه شده است:
1) انتخاب گروه مرجع تابع توانایی گروهها برای تامین منزلت و پرستیژ اجتماعی، براساس ساختار نهادی جامعه، برای افراد است. بنابراین تامین منزلت اجتماعی، پایه و عامل اصلی انتخاب گروه مرجع است.
2) اعضای ایزوله و حاشیه ای گروه، آمادگی بیشتری برای پذیرفتن ارزش های گروه های غیر عضویت و انتخاب آنها به عنوان گروه مرجع دارند. پیتر بلا با بسط این فرضیه مصادیق افراد منزوی را مشخص کرده است. به نظر او افرادی که از نظر اجتماعی "ستیزه جو"37 و اهل درگیری هستند، افرادی که سبک زندگی طبقات با پرستیژتر از گروه خود را پذیرفته اند، اعضای سرخورده گروه نخبگان و بالاخره افرادی که رویکرد سیاسی گروه های اقلیت را پذیرفته اند نمونه هایی از افراد منزوی محسوب می شوند.
3) در نظام های اجتماعی باز که میزان تحرک اجتماعی نسبتاً بالاست، گرایش به انتخاب گروههای مرجع غیر عضویت بیشتر است. زیرا در این نوع جوامع انتقال به سایر گروه ها و طبقات، رایج تر و "جامعه پذیری پیشینی" کم هزینه تر و پر فایده تر است.
4) پایاه اجتماعی و ویژگی های شخصیتی افراد بر انتخاب گوه مرجع توسط آنها تاثیر دارد.
مرتن پس از طرح این فرضیه ها اذعان می کند که "هنوز تا مرحله دستیابی به فرضیه هایی که از نظر تئوریک کامل و از نظر تجربی برای بررسی عوامل انتخاب گروه مرجع غیر عضویت کافی باشند، فاصله زیادی داریم، اما برای انجام تحقیقات میدانی درباره ی این موضوع اطلاعات کافی به دست آورده ایم." (مرتن 1957، ص 306). وی همچنین در تبیین عوامل و دلایل انتخاب گروه مرجع از میان گروههای عضویت، ویژگیهای متعددی برای این گروهها بر می شمارد و آنها را به عنوان عوامل موثر در انتخاب شدن گروه به عنوان گروه مرجع اعضای آن معرفی می کند. برخی از این ویژگی ها عبارتند از :
– میزان مشارکت اعضا در گروه.
– مدت عضویت در گروه.
– مدت تداوم و طول عمر گروه.
– حجم گروه از حیث اعضا و اجزاء.
– باز یا بسته بودن گروه از نظر اجتماعی.
– کمال گروه، یعنی پتانسیل گروه برای جذب اعضا جدید.
– درجه تمایز یافتگی و طبقاتی بودن گروه.
– میزان همبستگی گروه.
– میزان تعاملات درون گروهی.
– میزان همنوایی مورد انتظار نسبت به هنجارهای گروه.
– نظام کنترل هنجاری در گروه.
– استقلال یا وابستگی گروه .
– موقعیت مکانی استقرار گروه.
– درجه ثبات ساختار گروه.
طبق نظریه ی مرتن میزان بهره مندی گروه عضویت از ویژگی های برتر در ملاک های فوق شانس آن را برای انتخاب شدن به عنوان گروه مرجع اعضاء افزایش می دهد.

نتیجه گیری
پس از ارائه توضیحی اجمالی از دو نظریه ی مطرح در دو حوزه ی جامعه شناسی و روانشناسی درباره ی روابط و تعامل فرد و گروه، اینک می توانیم به مقایسه ی نظریه گروه مرجع مرتن با نظریه ی مقایسه اجتماعی فستینگر بپردازیم و وجوه تشابه و تفاوت آنها را بر شماریم. همانطور که گفته شد، سوال محوری هر دو نظریه پرداز، تاثیر گروه در شکل گیری رفتارها و باورهای افراد است. پیش فرض هر دو نظریه این است که انسانها با مقایسه ی افکار واستعدادهای خود با دیگران به ارزیابی نگرشها و کنشهای خود می پردازند و رفتارها و روابط اجتماعی خود را براساس تصویری که از این ارزیابی به دست می آورند، تنظیم ی کنند. در واقع مفاد هر دو نظریه آناست که روابط و ارزشهای گروهی بر نحوه ی رفتار و کردار افراد تاثیر گذار است و جایگاه و منزلت فرد د رگروه در تعیین جهت گیری اجتماعی او تعیین کننده است. هردو نظریه در صدد تبیین نحوه ی شکل گیری رفتارهای کنشگران تحت تاثیر روابط آنان با گروههای اجتماعی هستند و هر دوی آنان از سطح تحلیلی میانی (نه خرد و نه کلان) برخوردارند. به همین جهت این نظریه ها در ارائه ی فرضیه های آزمون پذیری که الگوی تحقیقات میدانی قرار گیرند از قابلیت بسیار بالایی برخوردارند و هر دو صاحب نظر، یعنی فستینگر و مرتن، بر این امتیاز در تئوریهای خود تاکید کرده اند.
اما وجوه تفاوت این دو نظریه نیز کم نیست. اولاً نظریه ی مقایسه ی اجتماعی فستینگر در حوزه ی روانشناسی اجتماعی و با همین رویکرد ارائه شده است. بنابراین هدف نهایی آن تحلیل و تبیین رفتار فرد است و اگر به ابعاد و روابط گروهی توجه می شود، هدف شناخت بیشتر نگرشها و کنشهای فرد به عنوان موضوع تحقیق است، در حالی که تئوری گروه مرجع مرتن یک تئوری جامعه شناختی است و تبیینی از روابط و رفتار گروهی و اجتماعی ارائه می دهد. همچنین بررسی نگرشها، رفتارها و نحوه ی ارزیابی های افراد در این نظریه به منظور شناخت تعین های گروهی و اجتماعی صورت می گیرد. به همین دلیل در تحلیلهای فستینگر تاکید عمده بر استعدادها و تواناییهای فردی و ارزیابی افراد از این استعدادها در مقایسه با دیگران است، در حالی که مرتن بیش از ویژگی های شخصی، در فرضیه ها و قایای نظری خود بر ارزشها و منزلتهای اجتماعی تاکید می کند. بنابراین اگر چه هر دو نظریه در واقع موضوع واحدی را مورد تحلیل قرار می دهند، اما رویکرد حاکم بر آنها متفاوت است.
کاربرد دو نظریه نیز متفاوت است. نظریه ی مقایسه ی اجتماعی اگر چه تبیین دقیق و موشکافانه ای از رفتارهای فردی ارائه می دهد اما ناظر به روابط اجتماعی در سطح گسترده نیست، در صورتی که نظریه گروه مرجع در پس دستیابی به تعمیم هایی در سطح کلان جامعه است. این نظریه از بررسی روابط مشخص افراد آغاز می شود، و در صورتی که در جریان تحقیقات جامعه شناختی آزمون و اثبات گردد، نتایج کلانی را در سطح ساختارهای اجتماعی به دست می دهد. این رهیافت موجب شده است تا نظریه گروه مرجع، فرد و کنشگر را در موضعی انفعالی قرار دهد. طبق این نظریه، وقتی فرد براساس ارزشهای برتر در جامعه یا جایگاه و منزلتی که در گروه دارد، گروه مرجع خود را در میان گروههای عضویت یا غیر عضویت بر می گزیند، فرآیند جامعه پذیری او تابع هنجارها و ارزشهای گروه مرجع می شود و نقش فرد در اینجا صرفاً با این ارزشها و هنجارهاست. در حالی که براساس نظریه ی مقایسه ی اجتماعی موضع فرد نسبت به گروه می تواند فعال و خلاق باشد و یکی از احتمالاتی که درباره موضع گیری فرد نسبت به گروه پیش بینی شده است، ایجاد تغییر در دیگر اعضای گروه یا حتی ایجاد تغییر در موقعیت مقایسه است. بنابراین، بر خلاف تئوری مرتن، نقش فعال و خلاقیت فرد در تئوری فستینگر به رسمیت شناخته شده است. اما مهم ترین تفاوت نظریه ی گروه مرجع مرتن با نظریه ی مقایسه ی اجتماعی و سایر نظریه هایی که پیش از او در زمینه ی روابط و تعاملات فرد و گروه ارائه شدهاند، توجه و تاکید این نظریه بر نقش گروههای غیر عضویت یا گروههای بیگانه است. در واقع مهمترین ایده ی این نظریه همان کارکردهای گروههای بیگانه ای است که به عنوان گروه مرجع افراد پذیرفته می شوند. از نظر مرتن در این صورت فرد فرآیند جامعه پذیری پیشینی را آغاز می کند و در گروه خود ایزوله می شود. این فرآیند در صورتی که با موفقیت انجام شود به تحرک اجتماعی فرد کمک می کند ولی اگر به دلیل محدودیت های اجتماعی(به خصوص در جوامع نسبتاً بسته) به نتیجه نرسد موجب سرخوردگی و انزوای فرد خواهد شد. این مساله از نظر مرتن اهمیت حیاتی دارد و جایش در نظریات دیگر خالی است. بنابراین مهمترین امتیاز نظریه ی مرتن، تحلیل آثار و نتایج پیوستن یا حسی تمایل فرد به گروههایی است که عضو آنها نیست.
در پایان باید خاطر نشان سازیم که اگر چه قریب به نیم رن از زمان تدوین و ارائه ی این دو نظریه می گذرد، لیکن بهره گیری از آنها در تحقیقات علمی و کاربردی کماکان ادامه دارد و حتی کاربرد آنها در حوزه هایی همچون تبلیغات، بازاریابی ، جرم شناسی و جامعه شناسی سیاسی در حال گسترش وافزایش است.

مآخذ
O استوتزل ، ژان (1374)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه علی محمد کاردان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
O اسکیدمور، ویلیام (1372)، تفکر نظری در جامعه شناسی، ترجمه علی محمد حاضری و دیگران، تهران، نشر سفیر.
O برگ، اتو کلاین (1368)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه علی محمد کاردان، تهران، نشر اندیشه، جلد دوم.
O دوچ ، مورتون و کرواس، روبرت(1374)، نظریه ها در روان شناسی اجتماعی، ترجمه مرتضی کتبی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
O ریتزر، جورج(1374)، نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر علمی.
O کوزر، لوئیس و روزنبرگ، برنارد(1378)، نظریه های بنیادی جامعه شناختی، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران، نشرنی.
O گروثر، چارلز(1378)، جامعه شناسی مرتن، ترجمه زهره کسایی، تهران ، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
O Chapman, E.A. and Dawson, E.M. (2000) "Reference Group Theory with Implications for Information Studies :A Theoretical Essay", Information Research, Vol.6, No.3.
O Tyman, Herbert, and Cleanor Singer, H. (eds). (1968) Readings in Reference Group Theory and Research. New York :Free Press
O Merton, Robert K. (1957) Social Theory and Social Structure. New York Glencoe IL : Free press.
O Shibutani, Ttamotsu(1955) "Reference Groups as perspectives " ,Symbolic Intraction, ed. By J.G.manis and B.N.Meltzer. Boston: Beacon press .
O Witt , Robert E.(1970) Group Influence on consumer Brand choices , Bureau of Business Rresearch the univer sity of texas.
O Wath , Jays, and , Gelso Charlees J. (1998) "Reference Group Identity dependence scales" , the counseling psychonogist , vol.26, No. 3.

1-Robert K. Merton
2- Lazarsfeld
3- Rossi
4- Kitt
1- Cooly
2- Mead
3- Staofer
4- American Soldier
5- Reference Group Theory
6- Hyman
7- Newcomb
8- Mozaffar Sharif
9- Singer
10- Leon Festinger
11- Social Comparison Theory
1- Theory of Social comparison process
1- Charles Horton Cooly
2- Herbert Mead
3- Generalized Other
1- Tamotsu Shibutani
2- Modern Mass Society
1- Kelley
2-Eisenestadt
3- Stouffer
4- Marshal
5- Reference Group Therory
6- Robert K.Merton
7- Social Theory and Scoial Structure
1- Normative
2- Comparative
1- Social Categories
2- Social Collectivities
3- Membership Group
1- In- group
3- Non-membership
4- out-group
5- Striver
—————

————————————————————

—————

————————————————————