کارآموزی زراعت و اصلاح ذرت



گزارش کار آموزی
زراعت و اصلاح ذرت

محل کار آموزی

استاد راهنما

دانشجو:

فهرست مطالب:
فصل اول: تاریخچه و مبداء ذرت 7
فصل دوم: ویژگیهای قسمتهای مختلف گیاه و انواع ذرت 12
(1-2) ویژگیهای گل وساق 13
(2-2) ویژگیهای ریشه 16
(3-2) ساختمان دانه ذرت 16
(4-2) انوع ذرت 18
فصل سوم: اصلاح ذرت 21
(1-3) وضع ژنیتیکی ذرت 22
(2-3) روشهای اصلاح ذرت 22
(3-3) هدفهای اصلاح ذرت 28
فصل چهارم: آفات و بیماریهای ذرت 30
(1-4) آفت ذرت 31
(2-4) بیماریهای مهم ذرت 32
فصل پنجم: کاشت و برداشت ذرت 35
(1-5) کاشت 36
– انتخاب بذر 36
– مقدار بذر 36
– فواصل خطوط کاشت 37
– عمق کاشت 39
– طرق کاشت 39
(2-5) برداشت 40
– انواع ماشینهای برداشت 40
– زمان نحوه برداشت 40

فهرست اشکال:
– شکل شماره (1) 14
مقطع نمودار ساختمان گل مونث ذرت
– شکل شماره (2) 14
A- گل آذین نر پابساکهای خارج شده – B- بلال با کاکلهای خارج
– شکل شماره (9) 15
گل نر و ماده – تنوع ژنتیکی – ردیف کشت
– شکل شماره (3) 16
گل های پایه دار و بدون پایه گل مذکر ذرت
– شکل شماره (4) 18
مقطع نمودار دانه ذرت
– شکل شماره (5) 20
انواع مختلف ذرت
– شکل شماره (6) 41
ذرت چین خودرو با بستر پوست کن و دماغه ذرت چهار ردیفه
– شکل شماره (7) 41
چاپر
– شکل شماره (8) 42
دستگاه برداشت بلال ذرت

فهرست جداول
جدول شماره (1): 11
سطح زیرکشت و مقدار محصول و عملکرد ذرت در کشورهای مختلف (از Hoffmann 1970)
جدول شماره (2): 38
رابطه تعداد بوته در هکتار فاصله ردیف ها و فاصله دو بوته در زراعت ذرت

چکیده مطالب:
ذرت گیاه زارعتی از تیره غلات یکساله بوده و بومی نیمکره جنوبی است که برای اولین بار توسط کریستف کلمب کشف شد.
گیاهی تک پایه که گل نر بصورت خوشه در راس و گل ماده (بلال) مخروطی و در پایین قرار دارد هر گل از 3 عدد پرچم تشکیل شده است و تعداد برگها بین 8 تا 48 بود و بطور متوسط 13 تا 18 عدد است.
از واریته های مهم آن می توان به ذرت داندان اسبی- ذرت بلوری- ذرت آردی- ذرت شیرین قندی- ذرت غلاف دار اشاره کرد.
ذرت به دلیل تولید بذر زیاد و صفات ژنتیکی ساده و خود گشن بودن که باعث دو رگ گیری ساده تر می شود از اهیمت ژنتیکی بالایی برخوردار است و این ویژگیها باعث شده که اصلاح کنندگان بر روی این گیاه بیشتر کار کنند.
از جمله روشهای اصلاحی آن می توان به سلکیون- تهیه و واریته های هیبرید و واریته مصنوعی اشاره کرد که می توان با این روشها به اهدافی مانند بالا برردن عملکرد – مقاومت در برابر خشکی و گرما مقاومت در برابر خوابیدگی، آفات و بیماریها دست یافت.
ذرت نیز مانند دیگر گیاهان زراعی دارای آفتهایی می باشد مانند کرم ذرت، کرم ساقه خوار شب پره زمستانی یا کرم طوقه نام برد و بیماریها مانند بیماریها سیاهک ذرت، بیماری سوختگی برگ، بیماری زنگ، بیماری موزائیک اشاره کرد.
عمقی که باید در کاشت ذرت در نظر گرفت بین 3 تا 10 سانتی متر است که البته بسته به شرایط آب و هوایی منطقه، درجه حرارت محیط به هنگام کاشت- درصد رطوبت خاک و زمان کاشت بستگی دارد. و به دو صورت دستی و مکانیزه می توان اقدام به کاشت آن کرد که کاشت مکانیزه از عملکرد بالاتری برخوردار است.
از مشاینهای مورد استفاده برای برداشت می توان به ذرت کن ها، ذرت چین پوست کن، ذرت چین دانه کن- کمباین های غلات- و چاپرها اشاره کرد.
البته برداشت ذرت بر خلاف سایر غلات چندان تابع زمان و فصل معین نبوده و تحت شرایط زمان کاشت، طول روز- حرارت- دفعات آبیاری قرار می گیرد.

فصل اول:

(تاریخچه و مبداء ذرت)

فصل اول:
(تاریخچه و مبداء ذرت)
ذرت zea mays گیاه زراعتی یکساله بومی نیمکره غربی است ذرت در بیش از 120 میلیون هکتار از اراضی دنیا کشت می شود وبه عنوان کالای مهمی در تجارت محسوب می گردد. منبع (1)
ذرت تا قبل از سال 1492 میلادی در قاره آسیا، اروپا، آفریقا به عنوان یک گیاه زارعتی شناخته نشده بود. این گیاه را از قرنها پیش در آمریکای مرکزی می شناختند و توسط مردم ایندیانای آمریکا کشت می شد و بهمین سبب بنام لاتین آن از یکی از طوایف ایندیانا بنام mahig یا marisi گرفته شده است. (Ho Ffmann and Aufhamer) منبع (2)
ذرتی که مورد توجه خاص سفید پوستان قرار گرفته است ذرت دندان اسبی بوده که دارای قدرت تطابق بیشتری با شرایط مختلف آب و هوا می باشد. منبع (1)
کریستف کلمب کاشف آمریکا برای اولین دفعه دانه ذرت را از آمریکا به اورپا برد و نام mais را به آن داد. سپس طی سالیان دراز بذر ذرت از طریق پرتقال به شمال آفریقا و جنوب اروپا هندوستان و چین برده شد. حدس زده می شود که دانه این گیاه مانند غلات دارای پوشینه هایی بوده و بر جسب جهش بصورت بلال امروزی در آمده است.
بعد از گندم برزگترین سطح زیرگشت را ذرت به خود اختصاص داده در حالیکه تولید محصول آن بعد از گندم و برنج قرار دارد. اهمیت محصول و بالا بودن سطح زیرکشت زیاد این نبات بعلت قدرت تطابق آن با شرایط گوناگون اقلیمی می باشد بدین جهت جزو عمده ترین محصولات مناطق معتدله، معتدله گرم نیمه گرمسیر و مرطوب بشمار می رود. منبع (2)
در حدود 75 درصد ذرت به تغذیه حیوانات رسیده بنابراین مصرف غیر مستقیم آن پیش از مصرف مستقیم است. ذرت اساساً به عنوان یک محصول انرژی زا تولید می گردد.
در صورتی که انواع زراعی از آن که برای تولید پروتئین روغن، موم، ذرت شیرین، پاپ کورن اختصاص یافته اند موجود است. منبع (1)
فرآوردهای فرعی و متعددی از ذرت بدست می آید حدود 500 رقم گزارش شده است. منبع (2)
این گیاه به علت ارزش غذایی خاص که دارد مورد توجه کشورهای مکزیک- پرو- آمریکای مزکزی و اغلب کشورهای آمریکایی جنوبی قرار گرفته است. منبع (1)
در سالهای اخیر دامداران و کشاورزان به اهمیت این گیاه و تهیه علوفه از طریق سیلو کردن ذرت و تعلیف آن بصورت سبز پی برده و بکشت آن مبادرت می نمایند به نظر می رسد که ارزش غذایی ذرت تا حدی شناخته شده باشد.
طبق گزارش Zscheichler (1971) میزان عملکرد دانه ذرت هیبرید در هکتار در سال 1951 – 1950 حدود 2140 کیلوگرم در سال 1970 حدود 5060 کیلوگرم در هکتار در آلمان غربی بوده است. در حالیکه در ایران متوسط عملکرد با استفاده از هیبریدهای ساده یا مضاعف 6 تن در هکتار بوده است.
ذرت به علت داشت مواد قندی و نشاسته زیاد و عملکرد محصول علوفه ای بیش از 80 تن در هکتار یکی از مهمترین نباتات جهت تولید علوفه سبز، سیلو و دانه محسوب می شود. عمده ترین موارد مواد مصرف ذرت عبارتند از: غذایی اصلی انسان علوفه جهت تغذیه دام و مصارف صنعتی. بطور متوسط ترکیبات شیمیایی دانه خشک ذرت به شرح زیر است:
نشاسته
77%
روغن
5%
قند
2%
نپتوزان
5%
پروتیئن
9%
خاکستر
2%
منبع (2)
در جدول صفحه بعد سطح زیرگشت مقدار محصول و عملکرد ذرت در کشورهای مختلف از سال 1970 را مشاهده می کنید.

جدول شماره : 1

فصل دوم:

ویژگیهای قسمت های مختلف گیاه ذرت – و انواع ذرت

فصل دوم:
ویژگیهای قسمتهای مختلف گیاه ذرت- و انوع ذرت
(2-2) ویژگیهای گل و ساقه:
هر گل دارای سه عدد پرچم می باشد. گل نر آرایش خوشه ای دارد و در بالای ساقه و گل ماده در پایین ساقه قرار دارد. (منبع 3)
(ذرت گیاهی است یک پایه Manaique- Manaeciaus) بدین معنی که گلهای نر و ماده جدا از هم ولی بر روی یک پایه قرار دارند- گلهای ماده ذرت از جوانه ای که در قاعده غلاف برگ وجود دارد تولید می شود. محور سنبلچه های ذرت بعد از تکامل تبدیل به مغز بلال (چوب و محور بلال) شده که روی محور بلال سنبلچه های متعددی طولا محاسبه شده است.
گیاه ذرت برای گلهای ماده حدود 25000 دانه گرده تولید می کند. منبع (2)
با درجه حرارت خنک تر و رطوبت بالاتر، پراکندگی دانه گرده امکان دارد تا نصف روز به تاخیر افتاده و تا پایان بعداز ظهر ادامه یابد به محض اینکه گرده در هوا پخش شد به خاطر خشکی زیاد هوا فقط چند دقیقه زنده و فعال خواهند ماند) منبع (1)
گرده افشانی غیر مستقیم ذرت بیشتر وسیله باد صورت می گیرد و باد می تواند تا چندین کیلومتر گرده ها را منتقل نماید.)منبع (2)
البته باید در خصوص ذرت این توجه را داشت که ردیفهای مجاور کاشت بیش از سایر ردیف ها عمل گرده افشانی را انجام می ذهند. گرده های منتقل شده در روی کلاله بلافاصله شروع به جونه زدن نموده ولی فقط یک میله گرده بعد از 20 دقیقه به تخمدان می رسد.
ذرت دارای ساقه های راست و مستقیم بوده و ممکن است طول آن در مناطق خشک به 8 متر برسد. برگهای ذرت شبیه سایر غلات شامل پهنک برگ و غلاف است. غلاف برگ ذرت ساقه رادر آغوش می گیرد و طول برگ به 80-30 و حتی 150 سانتی متر و عرض آن در حدود 10 سانتی متر و ضخامت آن در حدود 2 میلی متر است.
ذرت قدرت پنچه زدن ندارد و دارای ریشه های قوی و انبوه ولی سطحی است که اختلاف عمق ریشه می تواند به استقامت یا خوابیدگی آن کمک نماید. باید ارتفاع بوته های ذرت را به گونه یا زود رسی آن نسبت داد مثلاً ارقام زود رس 90 سانتی متر و پاپ کورن یا نقل پیرزن Zea mays var everta 30 تا 50 سانتی متر ارتفاع دارد.
ضخامت ساقه ذرت در حدود 3 سانتی متر و حدود 8 تا12 و گاهی 14 میان گره دارد.
تعداد برگهای ذرت بین 8 تا 48 بوده که بطور متوسط 12 تا 18 عدد است.
وارتیه زودرس تعداد برگ کمتر و ارقام دیررس برگ بیشتری دارد.منبع (2)

شکل 1 : مقطع نمودار ساختمان گل مونث ذرت

شکل 2 : مرحله گرده افشانی ذرت، A) گل آذین با بساکهای خارج شده، B) بلال با کلاکهای خارج

شکل 3 : گل های پایه دار و بدون پایه گل مذکر ذرت. (عکس از : Cobley)

(2-2) ویژگیهای ریشه
(ریشه اولیه ذرت seminal- roob) که بعد از جوانه زدن تولید می شود5-3 عدد است و ریشه ثانوی که از گره های در عمق 5-3 سانتی متر زیر خاک خارج می شوند 15-20 برابر بیشتر از ریشه های اولیه ذرت است. ریشه های دیگری از ساقه ذرت که خارج از خاک است تولید می گردد و این ریشه ها از گر ه هایی که در سطح خاک قرار دارند خارج می شوند و با تماس مجدد وارد خاک می گردند. بعضی مواقع دیده شده است که ریشه های ذرت به 3-2 متری هم نفوذ کرده است. ریشه های ذرت بعد از کاشت هم بطرف پایین و هم به اطراف پراکنده شده و طول آنها بعد از کاشت پس از گذشت چهار هفته به 60 cm می رسد، رنگ دانه ذرت بسته به واریته های مختلف متفاوت است. و از سفید، زرد ، قرمز، ارغوانی تا سیاه تغییر می کند. بعضی از دانه های ذرت دارای اندوسپرم سخت بوده که مشخصاً پروتیئن زیادتر است. بعضی از دانه های ذرت دارای آندوسپرم نشاسته هستند که نرم و آردی می باشند. منبع (2)
(3-2) ساختمان دانه ذرت
دانه ذرت دارای فرمهای مختلف است ولی بطور کلی شامل قسمتهای زیر است:
1- پوسته میوه pericarp: بیرونی ترین دانه پوسته میوه با پریگارپ می باشد. پوسته میوه معمولاً قرمز رنگ یا بی رنگ است.
2- طبقه یا لایه آلورن (Aleurone): لایه آلورن طبقه منفردی از سلولهاست که زیر پوست میوه قرار گرفته اند. طبقه آلورن معمولاً بی رنگ ولی گاهی رنگ زرد، قهوه ای و یا آبی دارد.
3- قسمت اندوسپرم یا آردینه (Endos Perm): اندوسپرم مشتمل بر سلولهای بین لایه آلورن و جنین می باشد. اندوسپرم بر حسب بافت (Texture) تشکیل دهنده آن به دو قسمت اندوسپرم شاخی یا سخت و اندوسپرم نشاسته ای یا آردی تقسیم می گردد. اندوسپرم شاخی یا شیشه ای دارای بافت سخت و نیم شفاف ومعمولاً زرد رنگ یا بدون رنگ می باشد. اندوسپرم نشاسته ای اندوسپرمی است که بافت آن نرم، آردینه ای و مات بوده و رنگ آن همیشه سفید است.
4- جنین دانه (Germ- Embryo): جنین بخشی از دانه ذرت را که محتوای چربی و نزدیک راس دانه و مجاور طرف معقر دانه می باشد تشکیل می دهد. جنین شامل لپه
(cotyledon- scuttllum) و جوانه (plumule – shoot) و ریشچه (Radicle) می باشد.
در موقعی که دان ذرت تحت شرایط مناسب کشت قرار گرفت به سرعت شروع به جذب آب می نماید. پس از جذب آب سلولهای لپه (scutellum) ترکیده و سبب آزاد نمودن آنزیم می گردد. آنزیم فوق بتدرج موجب حل نمودن مواد غذایی داخل اندوسپرم نمی شود. مواد غذایی قابل حل با خاصیت فشار اسمزی از آنجا به ریشچه و جوانه هایی که درابتدا رشد و نمو می باشند نفوذ می نماید.
این ریشه و جوانه نخست با فشار زیاد از طریق پاره کردن پوسته میوه سبب تولید ریشه های اولیه و سپس باعث جوانه اولیه گیاه ذرت می گردد. منبع (2)

شکل 4
4-2- انواع ذرت
(ذرت گونه ای بی نهایت تغییر پذیر است و از تیره غلات محسوب می گردد. ذرت و هفت جنس دیگر بطور مشترک از تیره maydeae شمرده می شوند که سه جنس Euchlaena, Zea , Tripsacum بومی آمریکا بوده و پنج جنس scherachhe , polytola , coix , chionachne , Trioba chne بومی استرالیا و جنوب شرقی آسیا می باشند. برخی از گیاهشناسان Euchlana mexicana Teosinte را همان جنس ذرت Zea محسوب می کنند. جنسهای Euchlana و Tripsacum نزدیکترین خویشاوندان ذرت بیشمار می روند. جنسهای متعلق به استرالیا و جنوب شرقی آسیا، بطور جامع مطالعه نگردیده و بطور رسمی به عنوان خویشاوندان ذرت مورد بررسی واقع نشده اند.) (1)
(اصولاً ذرت دارای یک گونه می باشد ولی راقام و واریته های بیشماری از آن وجود دارد. گاهی چندین هزار واریته را بر حسب ساختمان دانه به گروههای مختلف زیر طبقه بندی می نمایند.
(1)- ذرت دندان اسبی Zea mays var . indentata:
اندوسپرم این نوع ذرت را از دو قسمت نشاسته ای تشکیل شده است یک قسمت سخت و شاخی که در جوانب و اطراف دانه قرار گرفته و قسمت دیگر در وسط دانه از نشاسته نرم مقدار زیادی آب تبخیر می نماید و در نتیجه موجب پلاسمولیز شدن و ایجاد زائده در راس دانه می کند که مشخص فرم ظاهری این نوع ذرت است.
این نوع ذرت دانه های درشت و شاخ و برگ زیادی تولید می کند و بیشتر اوقات برای سیلو وعلوفه سبز مصرفی می شود. این رقم بیشتر در ایالات متحده آمریکا کشت می گردد.
(2)- ذرت بلوری Zea mays var . indentata:
اندوسپرم این نوع ذرت مانند واریته فوق الذکر دارای دو طبقه اندوسپرم نشاسته ای نرم و سخت می باشد. طبقه سخت نشاسته ای این واریته اطراف دانه را کاملاً می پوشاند و در ضمن خشک شده چون این طبقه در طرف خارج قرار دارد ومانع ایجاد فرورفتگی یا زادئده می شود لذا ذرت شکل کروی بخود می گیرد. این رقم بیشتر دراروپا کشت می گردد.
(3)- ذرت آردی Zea mays var . amylacea:
کلیه اندوسپرم این نوع ذرت حاوی نشاسته نرم می باشد و اندازه دانه های خیلی کوچک است و معمولاً شکل کروی دارند. رنگ دانه سفید یا آبی است.
(4)- ذرت شیرن قندی Zea mays var . tunicata:
اندوسپرم این وایته دارای مقدار زیادی مواد قندی و مقدار جزئی نشاسته است. دانه های این واریته کوچک و چروکیده است.
(5)- ذرت غلاف دار Zea mays var . tunicata:
تیپ این ذرت تا حدودی با مقایسه با سایر انواع ذرت غیر عادی است زیرا هر دانه در خاکهای سنگین مرطوب و سرد قابل سله بستن و حداکثر را در خاکهای خشک، گرم و سبک انتخاب کرد.
(6)- Zea mays var . everta:
اندوسپرم این نوع ذرت حاوی نشاسته سخت بوده و دانه ها بصورت خیلی سختی درآمده اند با حرارت دادن منجر به منفجر شدن دانه و ازدیاد حجم می شود.

فصل سوم:

اصلاح ذرت

فصل سوم: اصلاح ذرت
1-3- وضع ژنتیکی ذرت
ذرت یکی از گیاهانی است که از مدتها قبل جهت بررسیهای ژنتیکی و سیتوژنتیکی مورد مطالعه قرار گرفته است. امرزوه درمورد ذرت بیش از هر گیاه زراعتی دیگر غیر از جو اطلاعات ژنتیکی در دست می باشد.
تا به حال بیش از 500 جفت ژن ذرت تعیین هویت و محل خیلی از این ژنها درروی ده کروموزم مختلف که از نظر ظاهر خوب شاخته شده بدست آمده است.
برای سهولت درشناخت هویت یک ژن معمولاً آن ژن را بطور اختصار بوسیله بکار بردن یکی یا چند حرف لاتین که مشخص کننده خواص آن ژن باشد نشان می دهند.
در مورد کارت کروموزمی ذرت مثلاً حروف Su به انگلیسی مخفف Sugary است که معنی آن شیرین یا قند دار و حروف (waxy) wx و یا (male- sterile) ms و غیره می باشد.
اکثر ژنها شناخته شده باعث بوجود آوردن خواص کیفی ریشه، ساقه، برگ، بلال، عضو مذکر دانه و گامتها می باشد. منبع (2)
بدلایل زیر علمای ژنیتک گیاه ذرت را برای مطالعه خود را انتخاب نموده اند:
1- امکان تولید بذر خیلی زیاد بوسیله گیاه
2- وجود صفات ژنتیکی ساده
3- از آنجایی که ذرت گیاهی است خود گشن دورگ گیری در آن به سادگی صورت می گیرد.
4- ظهور صفات مغلوبی که در اثر خود گشن نمودن ظاهر می گردد. روی این اصل که گرده افشانی ذرت غیر مستقیم یادگر گشن می باشد گیاهی است از نظر ژنتیکی هتروزیگوت و احتمال وجود دانه با ژنوتیپ مشابه در روی یک خوشه خیلی نادر است. منبع (3)
2-3 روشهای اصلاح ذرت
1-2-3- سلکسیون یا انتخاب
2-2-3- تهیه واریته های هیبرید یا دورگ
3-2-3- تهیه وارتیه های مصنوعی
1-2-3- انتخاب یا سلکسیون:
سلکسیون خود به روش (1) انفرادی (2) توده ای صورت می گیرد.
(1)- سلکسیون انفرادی: انتخاب انفرادی که بیشتر درمورد گیاهان اتوگام یا خودگشن کارایی دارد و درمورد ذرت که گیاهی است آلوگام کارایی چندانی ندارد چون معمولاً هر گیاهی از لحاظ ژنوتیپی با گیاه دیگر متفاوت است. بنابراین اصلاح کننده به ژنوتیپ گیاه توجهی ندارد زیرا گیاهان هتروزیگوت همانند خود را تولید نخواهند کرد.
از این رو در جامعه گیاهان آلوگام توده ژنها یا مخزن ژنها Gene pool یا خزانه ژن مهم است.
برای بررسی چگونگی نسبت درصد ژنها در توده گیاهان آلوگام که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود دو داشمند بنام هاردی و وابنرگ فرمولی را برای این مسئله ایجاد کردند.
و اینطور تعریف کردند که اگر در یک جامعه بزرگ تلاقی بصورت تصادفی باشد فراوانی ژنی که بصورت A و a نشان می دهیم نسبت ژنوتیپهای مختلف در هر نسل می دهد با فرض اینکه فراوانی ژنی در ابتدا برای A مساوی A=q و برای a=1-q در نظر بگیریم فراوانی ژنوتیپی و ژنی برای نسل بعد بصورت زیر محاسبه می شود. منبع (3)
q2 + 2q(1-q) + (1-q)2=1
q2= (AA)
2q (1-q) = (2Aa)
(1-q)2 = (aa)
سلکسیون توده ای:
این روش یکی از روشهای قدیمی است که هنوز در مواردی مورد استفاده قرار می گیرد نحوه بکار بستن این روش عبارت از انتخاب تعدادی بلال از یک توده ذرت با در نظر گرفتن خواص مورد نظر می باشد. منبع (2)
انتخاب از جامعه بر اساس صفات ظاهری مثل ارتفاع بوته، تعداد بلال بر روی ساقه این نوع سلکسیون معمولاً در نسل اول و دوم نتیجه ای ندارد. منبع (3)
بعد از انتخاب بلال و جدا نمودن دانه از چوب بلال دانه ها را بصورت توده ای و مخلوط می کارند از آنجائیکه هر به نژاد کننده نسبت به انتخاب خواص مطلوب بلال دارای نظر مختلفی است روی این اصل بکار بردن این روش موجب به وجود آوردن ارقام مختلف زیادی می گردد که به سادگی از روی خواصی مانند تاریخ رسیدن، طول بلال، تعداد ردیفهای دانه روی بلال، شکل بلال وغیره قابل تشخیص می باشد. بکار بردن انتخاب توده ای به دلایل ذیل به منظور تولید دانه ذرت بیشتر، زیاد موثر واقع نمی گردد.
این امکان در خصوص تشخیص خواص تک بوته و تک بلالهائی که تحت عوامل وارثتی موثر درعملکرد قرار می گیرد وجود ندارد. گیاهان خوب و مطلوب با گرده های گیاهان نامطلوب بودن اینکه تغییری در کل عملکرد بوجود آید دورگ گیری می گردند.
تکرار انتخاب مجدد یک صفت به خصوص سبب گرایش خودگشنی Inbreeding ذرت و در نتیجه کاهش محصول می گردد. باید متذکر شد که بکار بردن روش انتخاب توده ای امروزه بصورت یک روش اصلاح ذرت اهمیت چندانی ندارد ولی در مورد نگهداری و تکثیر بذر اهمیت قابل توجه ای دارد. منبع (2)
سلکسیون توده ای بر دو اساس صورت می گیرد. یا بر اساس خصوصیات فنوتیپی ظاهری مثل ارتفاع بوته یا بر اساس و خصوصیات ژنوتیپی زمان انتخاب در این سلکسیون خیلی مهم است و بهتر است انتخاب قبل از گلدهی انجام شود.
– سلکسیون توده ای ژنوتیپی:
انتخاب در یک جامعه مخلوط ژنتیکی بر اساس خصوصیات ژنیتکی (خصوصیات داخلی)
که می توان از روشهای مختلفی برای این انتخاب استفاده کرد از آن جمله روش بلال در خط است. منبع (2)
روش بلال در خط (ear- to- row):
ابتدا دانه های هر یک از بلالهای انتخاب شده را جداگاه تفکیک می نمایند. در مرحله بعدی نصف دانه های هر بلال را در یک خط کاشته و نصف دیگر از دانه ها را نگهداری می کنند.
هر خط کاشته شده را بر حسب خواص مورد نظر بررسی می نمایند و بقیه بذرهای نگهداری شده هر بلال را که در موقع قضاوت خواص مورد نظر در خطوط مناسب بوده است در سال بعد در یک کرت کاشته و مجدداً عمل انتخاب را انجام می دهند.منبع (2)
(این عمل را تا بدست آوردن یک رقم یکنواخت و مورد نظر ادامه می دهند. این نحوه انتخاب انفرادی یا تک بلال که Ear- To- Row شناخته می شود بیشتر برای بکار بردن صفات شیمیایی دانه ذرت موثر می باشد و در میزان عملکرد بدلایل ذکر شده در انتخاب توده ای چندان موثر نمی باشد.) منبع (2)
معمولاً درسالهای اول و دوم این سلکسیون جواب قابل قبولی نمی دهند این عمل باید آنقدر ادامه پیدا کند تا دیگر پیشرفتی در کار اصلاحی نشود یا به عبارتی سال قبل با سالی که آزمایش انجام می شود تفاوتی نکند.
2-2-3 – تهیه ذرت هیبرید یا دورگ گیری:
دورگ گیری طبیعی ذرت بوسیله باد به منظور افزایش بذر واریته های سنتتیک می تواند با ایزولاسیون مناسب واریته های ذرت انجام می شود. تهیه واریته های هیبرید در ذرت بسیار رواج دارد و علت آن این است که واریته هیبرید معمولاً عملکرد بالاتری از لاین یا اینبردلاین دارد ولی در دورگ گیری مصنوعی باید قبل از انجام دورگ گیری والد ماده را آماده کرد یا رگه اینبرد یا لاین خالص را ایجاد کنیم. منبع (3)
برای این منظور ابتدا باید درصد تولید لینه های خود گشن و سپس بفکر آزمایش این لینه های خودگشن شده به منظور چگونگی قدرت ترکیب آنها برآمد.
بعد از دو مرحله فوق باید درصدد آزمایش لینه های خودگشن شده از راه تلقیح های یک جانبه، دوجانبه یا سه جانبه به منظور بدست آوردن قدرت ترکیب بهترین لینه شد.منبع (2)
از طرفی هر قدر لینه های خودگشن نسبت به هم خویشاوندی کمتری داشته باشند بهمان اندازه شانس تولید بذر ذرت هیبرید بیشتر خواهد بود.
به منظور تولید لینه های خودگشن شده می توان دو طریق زیر را انتخاب کرد.

طریقه بدست آوردن لینه خالص یا اینبرد
طریقه اول- (روش استاندارد شده)
سال اول- خود گشن نمودن صدها یا هزارها تک بوته انتخاب شده
سال دوم- کاشت 30- 25 دانه از هر بلال خود گشن شده در ردیفهای مجزا و خود گشن نمودن 5-3 بهترین گیاه در داخل بهترین ردیف.
سال سوم- مانند سال دوم باید عمل انتخاب و خودگشن نمودن را تا یکدست و یک نواختن شدن ادامه داد.
طریقه دوم- روش تک کپه single- Hill method
سال اول- خودگشن نمودن چندین گیاه و انتخاب شش عدد دانه از هر بلال
سال دوم- کشت تمام شش عدد دانه در یک کپه بعد از سبز شدن باید شش عدد بوته را تنک نموده و به سه عدد تقلیل داد. از بین سه گیاه بهترین را خود گشن نموده و در همین موقع با هم دورگ گیری می کنند.
سال سوم- کلیه روشهای لازم شبیه سال دوم است با این تفاوت که احتیاج به یک آزمایش عملکرد کشت گیاهان نسل اول Test- cross سال قبل را دارد.
سال چهارم- از لینه های خود گشن شده که Test- cross آنها در آزمایش عملکرد بهترین نتیجه را داده است مجدداً اعقاب تک کپه بدست می آورند. نسل اول حاصل از تلقیح رقم آزمایشی سال قبل را مجدداً در آزمایش مقایسه ای قرار می دهند این روش را سه تا چهار سال دنبال می کنند.
روشهای تعیین قدرت ترکیب پذیری لینه ها
جهت تعیین دقیق ترکیب مناسب لینه های خود گشن شده باید از روشهای مخصوص استفاده نمود. یکی از این روشها ترکیب متناسب عمومی General- combining ability می باشد که در اثر تلقیح با ار قام آزمایشی بدست می آید.
انتخاب ارقام آزمایشی در بکار بردن روش قدرت ترکیب عمومی دارای اهمیت زیاد می باشد. بدین معنی که اکثر متقابل شدیدی بین لینه های خودگشن شده و رقم آزمایشی بدست آمده است و آنچه بیش از همه اهمیت دارد آن است که یک لینه بخصوص با ارقام آزمایشی مختلف عملکردهای متفاوتی را نشان می دهد. منبع (2)
روش دیگری که جهت تعیین ترکیب مناسب لینه های خود گشن شده بکار می رود روش قدرت ترکیب مخصوص (Specific combining ability) می باشد.
آزمایش قدرت ترکیب مخصوص ترکیب مخصوص از طریق دورگ گیری مقابل
(Diallel- crass) بین لینه های خودگشن شده با بهترین قدرت ترکیب عمومی نیز انجام می گیرد.
دورگ گیری متقابل(Diallel- crass) عبارتست از کلیه دورگهای (متقابل) ممکن بین یکسری ژنوتیپ.
روشهای دورگ گیری
الف) دورگ گیری ساده: (Single- cross)
عبارتست از دورگ گیری بین لینه خود گشن شده A ولینه خود گشن شده B نسل اول حاصل از این دو رگ گیری عملکرد محصول زیاد تری نسبت به والدین داشتند و تراکم یکنواختی تولید می کند. دورگ گیری یک جانبه را بیشتر درمورد ذرت قندی (Sea mayas var. saccharata) بخاطر یکنواختی یا یک فرمی و یک زمان رسیدن بلال مورد توجه قرار می دهند.
ب ) دورگ گیری دو جانبه (Dauble- cross)
عبارتست از دورگ گیری بین چهار لینه خودگشن شده D)*(C* (B*A) به منظور تولید بذر ذرت گورگ یا هیبرید بذری که از دورگ گیری نسل اول هر یک از تلقیح های یک جانبه فوق بدست می آید کمتر از بذری است که از دورگ گیری نسل اول حاصل از هر دو تلقیح بدست می آید.
پ) دورگ گیری سه جانبه (Way cross)
در بکار بردن این روش باید به خاطر داشت که می توان بذر هیبرید ارزان تری نسبت به دورگ گیری یک جانبه تولید نمود از طرف دیگر هزینه تولید بذر هیبرید از طریق روش دورگ گیری یک جانبه (به عنوان پایه مادری) و یک لینه خود گشن شده می باشد مثلاً C*B)*A) در آمریکا روش دورگ گیری سه جانبه را برای بررسیهای ذرت Zea mays Var. everta بکار می برند.
(3-2-3) تهیه واریته های مصنوعی (syn thatic varietes)
واریته ای است که از ترکیب تعدادی لینه بدست می آید. لینه های مذبور ممکن است لینه های اینبرد، کولون یا مواد دیگری باشد.
لینه هایی که برای ایجاد یک واریته مصنوعی بکار می روند بایسیتی حتماً از نظر خاصیت ترکیب پذیری آزمایش شده باشند و تنها همین موضوع است که یک واریته مصنوعی را از واریته هایی که از سلکسیون توده ای تولید می شوند را متمایز می سازد.
معمولاً یک واریته مصنوعی در موردی بکار می رود که به عنوان یک گیاه اصلی در آن منطقه محسوب نشود یا سازش با محیط مدنظر باشد.
معمولاً برای اصلاح گیاهان علوفه ای و آلوگام استفاده می شود. هزینه کمتری از تولید بذر هیبربد دارد وبرای چند سال می توان از آن استفاده می شود. هزینه کمتری از تولید بذر هیبرید دارد و برای چند سال می توان از آن استفاده کرد.
لینه هایی را که برای تولید یک وارتیه مصنوعی بکار می برند بنام 0-syn می گویند. نسل اول ترکیب کاملاً تصادفی این لینه ها را syn-1 می گویند و نسل دوم را syn-2 و ادامه می یابد. باید تلاقی لینه ها با هم در همه جهات ممکن صورت گیرد و از هر ترکیب مقدار مساوی بذر به نسب بعدی برده شود.
برای ازدیاد عملکرد محصول در واریته های مصنوعی بهترین کار به کاربردن رگه هایی است که محصول بیشتری دارند. منبع (3)
(3-3) هدفهای اصلاح ذرت
– یکی از اهداف مهم ذرت ازدیاد و بالابردن عملکرد دانه می باشد که خود تابع تعداد زیادی ژن می باشد. بطور کلی نسبت نزدیکی بین قدرت تولید محصول و تمام صفات موجود است که اختصاص بقدرت رشد و نمو هتروزیس دارد.
– مقاومت در برابر خشکی وگرما یکی دیگر از هدفهای اصلاح ذرت می باشد. حرارت بیش از اندازه درموقع گل کردن همراه با خشکی موجب دانه بستن کمتر ذرت می گردد.
– مقاومت در برابر خوابیدگی یک دیگر از هدفهای اصلاح ذرت است و خوابیدگی در اثر تشکیل ریشه های ضعیف و با تشکیل بافتهای ضعیف ساقه تولید می گردد.
– در نظر گرفتن صفات کیفی ذرت یکی دیگر از هدفهای اصلاح آن می باشد.
بر حسب نوع استفاده ای که از ذرت می گردد باید نسبت به صفات کیفی آن توجه گردد.
در صنعت از دانه ذرت روغن، نشاسته، شربت، لکل، زئین و سایر فرآورده ها را تهیه می کنند و روی همین اصل است که باید بر حسب نوع استفاده درصدد اصلاح ذرت برآمد.

فصل چهارم:

آفات و بیماریهای ذرت

فصل چهارم: آفات و بیماریهای ذرت
(1-4) آفات ذرت: منبع (4)
هر محصولی اعم از زراعی و باغی بسته به شرایط آب وهوایی و اقلیمی مناطق مورد کشت خود آفات مخصوص به خود را داشته در این میان ذرت نیز مستثنی نبوده از جمله آفات آن می توان به:
1- کرم ذرت
این آفت در ایران در استانهای اصفهان- فارس- خوزستان، بلوچستان و نیز سواحل دریای خزر شایع بوده از نظر مشخصات ظاهری پروانه ای است به طول 12 میلی متر و عرض آن 32-26 میلی متر است.
بالهای جلوی آن سفیدمایل به تیره و بالهای عقب سفید است.
مبارزه: در مورد این آفت بیشتر مبارزه زراعی و مکانیکی مدنظر بوده مثل شخم زدن و آب تخت کردن مبارزه شیمیایی باید زمانی صورت بگیرد که لاروهای جوان هنوز وارد ساقه نشده اند. سمپاشی با یکی از سموم فسفره نظیر دیپترکس 80% به میزان 5/1 یا دیازینون 60% به میزان 5/1 لیتر درهکتار.
2- کرم ساقه خوار ذرت
این آفت در ایران از استانهای مازندران، گیلان و آذربایجان شرقی گزارش شده است. این آفت پروانه ای است به رنگ زرد مایل به قهوه ای با نوارهای مواج و شکسته در روی بالها- طول بدن 15 میل متر و عرض آن بالهای باز 31- 27 میلی متر است. خسارت این آفت در روی ذرت به خود بلال است.
مبارزه: در مورد این آفت نیز مبارزات زراعی و مکانیکی خیلی مهم بوده مانند شخمهای عیمق حذف علفهای هرز. در مورد مبارزه شیمیایی باید زمانی که لاروها هنوز وارد ساقه نشده صورت گیرد. استفاده از دیازینون 20% به میزان 5/2 لیتر ، سو پر اسید 40% به میزان 5/2 لیتر و دیمیکرون 50% به میزان 5/1 لیتر در هکتارعلیه لاروهای جوان توصیه می شود.
3-
شب پره زمستانی یا کرم طوقه بر
این آفت از برگ، ساقه و طوقه گیاهان مختلف تغذیه می کند.
حشرات کامل به رنگ خاکستری تیره بوده و عرض آنها بالهای باز 30- 25 میلی متر و در روی بالهای جلوی 3 لکه مثلثی، گرد و لوبیایی بزرگ به ترتیب از قاعده به طرف راس بالها دیده می شود که مهمترین علامت مشخصه این شب پره است.
مبارزه: اعمال روشهایی از قبیل از بین بردن بقایای محصول، علفهای هرز، شخم و یخ آب زمستانه به عنوان مبارزه زراعی در کاهش جمعیت این آفت مهم و موثر است.
بطور کلی مبارزه شیمیایی با استفاده از سموم نظیر آلدرین 40% به میزان 3 لیتر در هکتار قبل از کاشت یا بعد از کاشت و قبل از جوانه زنی باید صورت گیرد.
4- شته ذرت
این شته به رنگ تیره با شاخک کوتاه و بدن نسبتاً طویلی است.
مبارزه: کاشت ارقام مقاوم به آفت بهترین روش کنترل آن است.
5- شپشه ذرت stiophilus zeamais
حشرات کامل به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه و طول آن 5/4- 3/3 میل متر است.
(2-4) بیماریهای ذرت: منبع (4)
مهمترین بیماریهای ذرت عبارتند از:
1- بیماری سیاهک ذرت U stilago Zea = U. maydis
یکی از مهمترین و خطرناکترین بیماری ذرت محسوب شده و گاهی مقدار محصول را تا 30% کاهش می دهد. در این بیماری هاگهای سیاه رنگ در تمام قسمت های گیاه به جز ریشه، تشکیل می گردد.
استفاده از ارقام مقاوم و هیبرید، اجزای تناوب زراعی و ضد عفونی بذر، مخصوصاً قارچ کش ویتاواکس به نسبت 3-2 در هزار بهترین راههای کنترل این بیماری است.
2-
بیماری دیپلودیای ذرت (Dipledia maydis)
این بیماری یکی از شایع ترین بیماریهای جهانی ذرت محسوب می شود.
بهترین راههای کنترل عبارتند از:
– انتخاب ارقام تطابق یافته با محیط
– استفاده از بذر سالم و عاری از بیماری
– استفاده از ارقام مقاوم
– تناوب زراعی
– ضدعفونی بذر
– کشت در زمان مناسب.
3- بیماری سوختگی بر گ (Helmintosporium)
این بیماری نیزیک مرض قارچی بوده اجرای تناوب زراعی، تولید بذر هیبرید مقاوم از طریق توسعه ارقام ذرت، سیتوپلاسم نرعقیم و انجام شخم عمیق در فصل پاییز.
4- بیماری زنگ (puccinia sorghi)
بیماری زنگ ذرت درمقایسه با سایر بیماریهای قارچی از اهمیت کمتری برخوردار بوده ولی می تواند برگهای ذرت را آلوده و به آن خسارت برساند.
5- بیماری موزائیک کوتولگی ذرت Maizie dwarf mosaic
عامل این بیماری که یک ویروس از نوع میله ای نخی شکل می باشد از علایم این بیماری وجود لکه های کوچک و نقطه ای و یا لکه های موزائیکی به رنگ سبز تیره و روشن در برگها انتهایی ساقه می باشد.
6- بیماری موائیک نقطه ای ذرت:
این بیماری و یروسی در سال 1342 در اطراف شیراز گزارش شده و احتمالاً مرتبط به ویروس موارائیک خیار بوده است که در آن ناحیه به وفور مشاهده می شود.
7-
موزائیک نواری ذرت
8- بیماری پژمردگی باکتریابی ذرت
بهترین راه کنترل کشت ارقام مقاوم و مبارزه با کک ذرت می باشد.
9- بیماری بازماندگی رشد در ذرت (com stunt)
از علایم این بیماری ظهور نوارهایی به رنگ سبز مایل به زرد در روی برگهای جوان است. گیاهان مبتلا کوچک می مانند. منبع (4)

فصل پنجم:

کاشت و برداشت ذرت

فصل پنجم: کاشت و برداشت ذرت
(1-5) کاشت
انتخاب بذر
مهمترین شرایط و عواملی که در انتخاب بذر ذرت باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
1- بالا بون مقدار محصول.
2- بالا بودن درصد جوانه زدن.
3- سرعت و قدرت جوانه زنی آن زیاد باشد.
4- مقاومت در برابر سرما.
5- مقاوم در مقابل گرما.
6- بدون پنچه بودن.
7- ضدعفونی شدن بذر.
8- زود رس بودن
9- مقاوم به بیماریهای
10- درجه خلوص بذر بالا باشد.
11- از بذر گواهی شده انتخاب شود.
12- مقاوم به ورس.
13- بیش از یک بلال تولید نکردن
14- مقاوم به خشکی
مقدار بذر:
مقدار بذر در هر منطقه باید طوری تعیین شود که حداکثر عملکرد در و واحد سطح بدست آید.
مهمترین عواملی که مقدار بذر در هکتار را تعیین می کنند عبارتند از :
1- مقدار رطوبت
2- حاصلخیزی خاک
3- زمان کاشت
4- نوع بذر
5- خصوصیات بیولوژیکی
6- نحوه تهیه زمین
7- سیستم زراعت
فواصل خطوط
فاصله بوته ها و تعداد بوته بستگی کامل به گونه ها ، وایته ها، حد رشد گیاه ذرت، زودرسی، بافت خاک و شرایط آب و هوا دارد. بطور کلی تعداد بوته در هکتار 35 هزار و حداکثر 100 هزار در نظر گرفته می شود.
جدول زیر رابط تعداد بوته در هکتار فاصله ردیف ها و فاصله دو بوته در زراعت ذرت را نشان می دهد.

(جدول 2)

عمقی که برای کاشت ذرت در نظر گرفته می شود بسته به شرایط آب و هوایی منطقه، درجه حرارت محیط به هنگام کاشت، بافت و عمق خاک زراعی، درصد رطوبت زمین، اندازه بذر و زمان کاشت فرق می کند، بطور متوسط عمقی که برای کاشت ذرت باید درنظر گرفته شود 3 تا 10 سانتی متر است. در خاکهای سرد و رسی سنگین، عمق کاشت 3 تا 4 سانتی متر ودر خاکهای سبک و خشک که زودتر گرم می شوند باید بذر قدری عمیق تر و در حدود 5/7 تا 10 سانتی متر در نظر گرفته شود تا بذر بتواند از رطوبت موجود خاک استفاده کند.
طرق کاشت
پس از اتمام عملیات شخم و تهیه زمین، برای آنکه بذرهای ذرت بطور یکنواخت جوانه بزنند بهتر است ابتدا زمین را آبیاری کرده و سپس از گاو رو شدن زمین کاشت بصورت هیدم و توسط بذر افشان صورت گیرد.
بطور کلی ذرت رامی توان بطرق زیر کشت کرد:
الف) کشت دستپاش
1- کاشت روی پشته ها:
برای ایجاد جوی و پشته ابتدا زمین را کولتیواتور و پس داندانه می زنند تا بدون کلوخ و نرم شود و آنگاه توسط نهر کن های کوچک بصورت جوی و پشته در آورده و بذور را با دست در روی پشته ها می کارند. عملیات آبیاری بصورت نشستی صورت می گیرد.
2- کشت در داخل کرتها:
در این روش بذور را در داخل کرتهای مسطح پاشیده و با یک شخم آن را زیر خاک می کنند این روش رواج کمتر داشته و روش مناسب نیست و توصیه هم نمی شود.
ب) گشت با بذر افشان:
در زراعت مکانیزه و برای برداشت علوفه و یا دانه ذرت، علملیات کاشت توسط دستگاه بذر کار صورت می گیرد. در این روش بذرها بطور یکنواخت در عمق مناسب و به فواصل دلخواه کشت می گردد. دراین روش بهتر است کودهای شیمیایی نیز همراه بذر به زمین داه شود .

(2-5) برداشت
انواع ماشین های برداشت ذرت
1-ذرت کن ها
2- ذرت چین پوست کن (ماشین هایی هستند که ضمن جداکردن بلال از ساقه پوشش های میوه را نیز جدامی کنند) (picker- huskers)
3- ذرت چین دانه کن (picker- shellers)
4- کمباین های غلا ت مجهز به دماغه ذرت (com Head)
5- چاپرها (choppers)
زمان و نحوه برداشت ذرت
برداشت ذرت بر خللاف سایر غلات چندان تابع زمان و فصل معین نبوده و تحت شرایط زمان کاشت، طول روز، حرارت، دفعات آبیاری و حاصل خیزی خاک قرار می گیرد، و علاوه بر آن زمان و نحوه برداشت ذرت در هر منطقه تابع رقم، تیپ و نوع مصرف آن دارد.
بطور کلی کاشت ذرت در نقاط مختلف دنیا به منظورهای زیر صورت گرفته وبدیهی است که زمان و نحوه برداشت تابع اهداف کاشت خواهد بود و عبارتند از :
الف) برای ذرت سیلویی
ب) برای تولید دانه
پ) برای تولید میوه (بلال)
ت) برای تولید علوفه سبز
ج) برای مصارف صنعتی

منابع مورد استفاده :
1- زراعت و اصلاح ذرت- دکتر مهدی تاجبخش- احرار تبریز
2- غلات دکتر ناصر خدابنده- دانشگاه تهران
3- اصلاح گیاهان علوفه ای- دکترهادی کریمی- دانشگاه تهران
4- جزوه کلاسی و مهندس غفاری
5- اصلاح نباتات زراعی- مهندس امیر اتابک هاشمی- مهندس سعید صادقزاده حمایتی

43

3