بسم الله الرحمن الرحیم
چگونگی تدوین اهداف،راهبردها وسیاستها در شهر
استاد بسیار گرامی:
خانم مهندس مشروطی
مجتبی ولی پور
اسعد عینی
سیدحامد حسینی
رسول رحمت زاده
ضرورت:
2.
عده ای هم معتقدند که طرح میبایستی زائیده ی فرایندهای سیستماتیک باشد و نهایتا برگزیدن یک رویکرد عقلایی خاص.
نگرش حاکم میان طراحان شهری را میتوان به دو گروه کلی تقسیم کرد :
1.
طرح از قابلیت های شخص طراح در خلق و بیان حسی و ارائه احساسات درونی وی سرچشمه میگیرد.
در روش اول، طرح کار خلاقانه ی فردی است که عمدتا کشف و شهود میباشد وکار تا نهایت کار متکی به طراح میباشد.از آنجا که فعالیت طراحی کاری ذوقی است قابلیت تعمیم و انعطاف نداشته و نمیتوان با کلام آن را بیان کرد.
معمولا در این روش طرحهایی موفقیت آمیز هستند که دارای ویژگیهای زیر باشد:
1.طراح از مهارت وقوه ی تخیل خوبی برخوردار باشد.
ولی در جامعه ی مهندسی کشورمتاسفانه چنین شرایطی فراهم نمیباشد و به طور کلی اعتماد به خلاقیت فردی وجود ندارد.حتی از لحاظ حقوقی هم مشکلاتی وجود دارد که نمیتوان با شخص حقیقی عقد قرار داد کرد.پس همواره کارها توسط مهندسین مشاور فلان کشور انجام میگیرد .طراحان برجسته ی این مشاوران هم چنان درگیر مسائل حاشیه ای مانند کمیسیونها میشوند که نمیتوانند تمام خلاقیت خود را بکار ببندند.
طراحی فضای شهری صرفا یک معماری کلان نیست بلکه نیازمند یک فرایند سیستماتیک میباشد.
روش فرایندی:
روش فرایندی روشی مناسب است جهت انجام کارهای پیچیده تا ساده و در آن از عقل جمعی استفاده میشود که امکان انحراف کمتری را دارا میباشد وخطای آن کمتر میباشد،این روش آلترناتیوساز و دارای قابلیت اصلاح است.
فرایند طراحی پیشنهادی:
مرحله ی اول : انتخاب گروه طراحی
طراحی فضای شهری کاری نیست که از دست یک معمار به تنهای یا یک طراح شهر یا یک تخصص دیگر به تنهایی بر بیاید بلکه کاری است گروهی و متخصصین زیر برای این کار گروهی پیشنهاد میشوند:
تخصصهای زیر نیز میتوانند بسته به کار دخالت کنند:
آنچه مسلم مینماید غیاب همواره ی یک طراح خوب شهر میباشد. طراحی که رشته ی مربوطه را تحصیل کرده باشد .
مرحله ی دوم : تبیین اهداف مهمترین موضوع یک همکاری ، توافق بر سر یک مقصد میباشد آنچه که همواره انجام میدهیم آن است که یک هدف را تعیین کرده و برای آن تلاش میکنیم . اما متاسفانه طرز تفکر پوزیتویستی که بر این باور است برای جلوگیری از دگما باید بدون هیچ گونه از پیش تعیین شدگی به سوی هر کار علمی رفت، مانع از ابراز و سیستمه کردن تعیین هدف قبل از انجام کار می شود که باید سعی شود این مشکل را رفع کرد.یکی از راهبردهای اصلی در این راه مشارکت همگانی (مدنی) میباشد
رویکرد مشارکتی : رویکرد مشارکتی این واقعیت را که هم کارفرما دارای انتظارات وسلایقی است و هم طراح دارای علایق وابتکاراتی است به رسمیت میشناسد ولی برای جلوگیری از اعمال نظرهای یک طرفانه پیشنهاد میشود که نظر استفاده کنندگان،متخصصین دیگر ارگانها نیز دخالت داده شوند،زیرا طبق نظر فریدمن آنگاه تجربه به کمک دانش خواهد آمد. مردم عادی مسائل را به عنوان استفاده کننده ی بسیار مقطعی و ملموس وروزمره میبینند آنها دیدی جزء نگرانه دارند.مسولین رویکردی کل نگر و اجرایی دارند و متخصصین هم دیدی فن سالارانه و آرمانگرایانه دارند.
مرحله ی سوم:گرداوری و تنظیم اطلاعات مرحله ی دوم گردآوری و تنظیم اطلاعات فرایند شناخت است.اولین مرحله ی شناخت تجزیه ی موضوع به اجزاء خود است و باید آن جزء وصف گردد ،البته بسنده کردن به شناخت وضع موجود نیست بلکه باید گاهی اوقات از لحاظ تاریخی نیز بررسی گردد.باید آن دسته از اطلاعات جمع شوند که ما را به اهداف نزدیک تر کند.اولین مرحله تهیه یک نمودار مطالعاتی میباشد و همچنین تعیین موضوعات و ارزیابی داده ها است.
مرحله ی چهارم:تحلیل و آنالیز اطلاعات بر این اساس اطلاعات تحلیل و پرورانده میشود ودر هر مورد به نتایج ملموس تبدیل میشود در این مرحله با توجه به فرهنگها و ارزشهای موجود تصمیم گیری میشود تا بتوان بهترین نتایج را بدست آورد. یکی از روشهای تحلیل فضای شهری جدول میباشد.
Swot
مرحله ی پنجم:سیاستگذاری و ارائه ی استراتژی طرح تا این موارد موافق و مخالف با طرح به خوبی شناسایی شده اند ومیتوان با توجه به طرحهای بالا دستی ،اهداف کلان،خردوسیاستگذاریها را مشخص کرد .
مرحله ی ششم:ارائه ی گزینه ها(آلترناتیو) در اینجا نیز دیگر اهداف نیز مشخص بوده،چهارچوبهای اصلی واساسی برای طرح مشخص است. آلترناتیوها در محتوا با هم یکی اند ،فقط در راهبردها با هم تفوت دارند.برخی از آنها دارای جنبه های اجرای قوی هستند وبرخی در دیگر جنبه ها قویند.آلترناتیوهای واقعا آلترناتیو محسوب میشوند که از نظر طراح هم ارزش باشند.
مرحله ی هفتم:ارائه ی طرح بهینه پس از ارزیابی و ارزشیابی گزینه ها و تعیین گزینه های برتر،نهایتا یک گزینه و یا ترکیب و تلفیق گزینه های برتر با کمی تغییر بعنوان طرح نهایی انتخاب میشود.بسیاری از طرحهای فضای شهری به عنوان الگوی برای محیط مداخله انتخاب میشوند و در دراز مدت بطور کم کم وتدریجی اجرا میشوند. باید براساس طرح ضوابطی برای کار انتخاب گردد.
مرحله ی هشتم:تصویب طرح طرح باید توسط مراجع ذیصلاح تصویب شود تا ارزش قانونی پیدا کند.
مرحله ی نهم:اجرای طرح فضای شهری فضای پویا میباشد وشرایط آن در طول زمان تغییر میکند پس باید طرح نیز منوط به زمان باشد،باید ضوابطی برای کنترل طرح تصویب شود تا پویای طرح را در طول زمان تضمین کند. در آخر مرحله ی اجرای طرح فرا میرسد که در این مرحله باید ستادی تشکیل شود،اشراف کامل بر پروژه در کار اجرای نیز توانمند باشد و همواره پروژه را با واقعیت موجود تطبیق دهد ودر صورت نیاز تصحیح های لازم را انجام دهد.
تحقق پذیری در تمام مراحل طرح تحقق پذیری طرح باید به طور کامل مد نظر باشد ،اگر تحقق پذیری طرح دارای مشکل باشد کل طرح به زیر سوال خواهد رفت. یک امر مهم در تحقق پذیری وجود کاشناسی خبره در طول طرح وپروژه میباشد.در این مرحله باید میزان و نقش هر کدام از نهادها بر تحقق پذیری در ارتباط با موضوع های زیر مشخص گردد.
2.توقات عام ،موضوعی و موردی از فضای شهری
3.طرحهای بالا دست
تعیین اهداف کلان
اهداف کلان به عنوان اولین گام در فرایند طراحی شهری منبعث ار خواستگاهای هستند. خواستگاهای مذکور به شرح زیر است:
1.ذهنیت عامل در مطرح شدن مسئله
معمولا مسئله در پی ناهماهنگی میان وضع موجود و وضع مطلوب را نشان میدهد و کسانی که مسئله را مطرح می کنند یا ارگانها و یا شهروندان هستند. درموارد خاص ممکن است توسط متخصصین هم مطرح شود.در هر حال توجه به نظر مردم ضروری است.
2.توقات عام ،موضوعی و موردی از فضای شهری
این توقعات مبتنی بر نظر شهروندان است و به وسیله ی متخصصین قابل استخراج
3.طرحهای بالا دست
طرحهای بالا دستی حکم چارچوبی دارند که مسئله مطروحه باید در قالب آن مطرح شود.برای جلوگیری از اختلافات باید از این طرحها پیروی گردد.
4.برنامه های ارگانها
برنامه های ارگانها به نحوی در فضای مورد مطالعه دخیل هستند و باید در شکل گیری اهداف کلان مد نظر باشند.
تعیین راهبرد و سیاستهای کلان
تعیین وتدوین راهبرد و سیاست نوعی تصمیم گیری محسوب میشود.
1.تصمیم
تصمیم به معنای تعیین و تدوین مسیر اقدامات است برای رسیدن به اهداف .تصمیم با دو پسوند "تصمیم سازی"و"تصمیم گیری"استفاده میشود.
الف-به معنی آماده نمودن و درنظر گرفتن مواردی است.به این معنی است که مشاور به اهداف خود جواب مناسبی داده است.
ب-به معنی نهایی کردن موارد تصمیم سازی شده است به نوعی وجه قانونی دادن به کار است.
2.راهبرد
اگر هدف،مقصدی است که باید به سوی آن حرکت کرد ،راهبرد و استراتژی راههای ممکن برای رسیدن به هدف است.از این رو به مسیرهای ممکن اشاره میشود.
راهبردها تصمیم های هستند که اهداف کلان را هماهنگ نموده،شرایط ایده آل سیستم مورد مداخله تعقیب کرده و جهت گیری کلی راه را مشخص میکند.
3.اهداف خرد
اهداف خرد از درجه تعیین بالاتری برخوردارند. اهداف خرد در زیر پوشش اهداف کلان قرار دارد ،ممکن است برای هریک از موضوعات مورد مداخله یک گروه از اهداف خرد تدوین شوند.اهداف خرد منازل مطلوب سر راه را مشخص میکندودارای چهار چوبی تفصیلی برای تدوین سیاستها هستند
4.سیاست
سیاستها تفسیر اجرای اهداف خرد هستند آنها گامهای هستند که ما را به اهداف خرد نزدیک تر می کند و باید با اهداف خرد بالا دست رابطه ی مستقیم داشته باشد.
5.نظام کنترل و هدایت (نحوه ی تاثیر گذاری در اجزا و رابطه ی بین آنها)
آنچه در کل فرایند باید حاصل شود ،نظام کنترل و هدایت فضای شهری مورد مطالعه است.
مهم است که دست اندرکاران به میزان اهمیت آنها و نقشی که بر عهده دارند.واقف باشد.در واقع نقشه ها و پرسپکتیو بیان تصویری نظام کنترل و هدایت هستند و دلیلی ندارد آنچه به تصویر کشیده میشود عینا نیز اجرا گردد.به این ترتیب آنچه در واقع بر اساس نظام مذکور اجرا می شود،باید بتواند حال و هوای این طرح را منکعس نماید،بدون آنکه نیاز باشد در جزئیات دقیقا به تصویر ارائه شده پایبند بماند.طراحی شهری معماری کلان یا معماری منظر نیست که مسئله ی آن ارائه طرح کالبدی و قابل اجرا در مقطع زمانی نسبتا کوتاه باشد.بلکه در طراحی فضای شهری،فضا در طول زمان و به تدریج دچار تغییر میشود و در دراز مدت حالت مطلوب نظر طراح را احراز می نماید.
در حالی که نظام کنترل و هدایت اگر درست تدوین شود خواه نا خواه انطباق با زمان را محقق می سازد نظام کنترل و هدایت در طراحی فضای شهری کنونی ابزارهای متنوعی را در سطوح مختلف بکار میگیرد.ولی در نظام تحت عناوین چاچوب طراحی شهری ،رهنمود یا راهنمای طراحی شهری ،دستور العمل طراحی شهری و ضوابط طراحی شهری اشاره نمود.
در واقع استفاده از چارچوب برای طراحی فضای شهری گرچه لازم است اما کافی نمی باشد .زیرا معمولا در چارچوب طراحی شهری نحوه ی رسیدن به چشم انداز ترسیم شده معلوم نگردیده است. از این رو نیاز به راهنمای طراحی است.
در واقع ضوابط تصمیم گیری نمی کنند اما به تصمیم گیرندگان کمک می کنند تا با ویژگیها و کیفیاتی که برای ارزیابی یک پروژه ضروری است توجه خاص مبذول داشته و آنها را به طرح منتقل کنند (هدمن 48:1370)
آنچه در مورد ضابطه اهمیت دارد صراحت ،وضوح و سلب امکان تفسیر به رای از آن میباشد .
محتوای ضوابط می تواند به دو گره اصلی تقسیم شود.
1.ضوابط کلی ،مانند حفظ تصویر ذهنی از فضا ،(سیما)ایجاد وحدت در طرح ها ،رعایت مقیاس و تناسب در فضا و… .
2.ضوابط ویژه مانند ضابطه ی مربوط به تقسیم بندی سطح نما ،نوع و نحوه ی اجرای عناصر مختلف از لحاظ شکل ،اندازه ،مصالحو رنگ.
ضوابط کلی یا عام با مطالعه ضوابط سایر شهرها به یک سری از ضوابط کلی بر میخوریم
تحقق پذیری طرح یکی از بزرگترین آفتهای طرح عدم تحقق پذیری آن است .مهمترین دلایل آن به شرح زیر است
چگونگی تشکیل شورا
مدیران شهرداری باید از دیگر سازمانها خبر دار باشند.شهرداری پیشنهاد به تشکیل چنین شورای میدهد وبالا ترین مقام ستاد است. اولین وظیفه ی ستاد تدوین طرح مسئله است و شناسای گروه متخصصین طرح. مذاکره برای انتخاب گروه مشاورین بهتر از وظایف گروه است.و شرح خدمات را تدقیق می کنند.طرح امکان سنجی ناظر بر امکانات و محدودیتها سایر سازمانها،نقطه نظر شهروندان،صاحبنظرانو ارگانهای زیربط بوده،علاوه بر امکان سنجی و براورد اولیه به جمع بندی اهداف طرح میپردازد.
ارکان ستاد تشکیل ستاد هماهنگی ،متشکل از کارشناسان و مجریان سازمانهای مختلف ،بدون تاکید و پشتیبانی سازمانهای مدیریتی امری است ناکافی .باید همواره یک توافق کلی و همه گیر وجود داشته باشد. باید شورای از مدیران سازمانها تشکیل گردد و تصمیمهای را به طور کلی بگیرند و ای دستورات لازم الاجراست
نقش شورا در مراحل مختلف فرایند
شرح خدمات طراحی فضای شهری 1. مرحله تعیین و تبیین اهداف و نحوه ی مداخله
جمع بندی
جمع بندی و تثبیت مجدد اهداف کلان
جمع بندی معیارهای کیفی فضا
بررسی جدول تحلیل
جمع بندی نقاط قوت و ضعف
مرحله ی طرح و برنامه
تدوین راهبردهای لازم فضای شهری
تدوین نظم انجام طرح
تدوین برنامه ی هماهنگی
تنظیم برنامه ی نظام آمد و شد
تنظیم برنامه ی کاربری زمین
پیشنهاد سطوح اشغال
معرفی پروژه های معماری واقع در فضای شهری
ارئه ی معیار و ضوابط
طرح و برنامه ی کالبد حوزه ی دخالت مستقیم
اولویت بندی اقدامات
توجیه روند طبیعی تغییر
پیشنهاد میزان مشارکت سازمانها
تنظیم برنامه ی مدون کمیته ی پیگیری اجرا
براورد هزینه های اجرای طرح و نحوه ی تامین منابع ریالی آن
منابع
بحرینی ، سید حسین/ تحلیل فضاهای شهری / انتشارات دانشگاه تهران / 1375
توسلی ،محمود / اصول و روش های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران / مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران /1365
پاکزاد ، جهانشاه / مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری / انتشارات شهیدی / 1385
www.themegallery.com
THANK YOU