پایان نامه :
رشته روان شناسی بالینی
موضوع:
بررسی و مقایسه میزان اضطراب دانشجویان پسر قبل از امتحانات و در ایام امتحانات
فهرست مطالب
عنوان
صفحه
فصل اول : ادبیات پژوهش
مقدمه 1
بیان مسئله 4
اهمیت و ضرورت پژوهش 6
اهداف پژوهش 8
فرضیه های پژوهش 8
تعریف متغیرها 9
فصل دوم : پایه های نظری و پیشنه تحقیق
مقدمه 11
اضطراب 11
علائم اضطراب 19
بیماری های که در اثر اضطراب ایجاد می شوند. 20
رویکردهای نظری به اضطراب 24
اضطراب امتحان 32
پیشینه تحقیقات 39
فصل سوم : روش تحقیق
مقدمه 45
عنوان
صفحه
جامعه آماری 45
نمونه آماری 45
شیوه اجرای تحقیق 49
روش های آماری 49
فصل چهارم : یافته های پژوهشی
مقدمه 5
یافته های توصیفی 52
یافته های استنباطی 55
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری
مقدمه 57
بحث و نتیجه گیری 57
پیشنهادهای کاربردی 60
پیشنهادهای پژوهشی 61
محدودیت های پژوهش 62
منابع و ضمائم 63
چکیده پایان نامه :
این پژوهش به منظور بررسی و مقایسه میزان اضطراب دانشجویان پسر قبل از امتحانات و در ایام امتحانات صورت گرفته است..
بعد از انتخاب نمونه لازم به منظور جمع آوری داده ها از مقیاس زونگ استفاده شد.
برای تحلیل داده های جمع آوری شده آزمون t استفاده شده .T محاسبه شده در سطح 001/0 معنی دار است که فرضیه H1 مورد تایید قرار گرفت. به عبارت دیگر بین میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و در ایام امتحانات تفاوت وجود دارد و این تفاوت از لحاظ آماری معنی دار است و به این ترتیب فرضیه پیشنهادی پژوهش مورد تایید قرار گرفت.
فصل اول
مقدمه :
قرن حاضر قرن فن آوری، قرن اضطراب و قرن پیچیدگی هاست که هر کدام انسان را مخاصره کرده اند. در میان این گرداب، آن چه از انسان امروزی انتظار می رود دانش آموزی و کنار آمدن با پیچیدگی های دنیاست. این پیچیدگی، انسان امروزی را بر آن داشته تا با آن کنار آید و برای کنار آمدن بر این وضع، از مکانیزم تعادل حیاتی سود می جوید. انسان مجموعه ای از هیجانات است که برای مقابله با این پیچیدگی با آنها توسل می جوید. در این میان اضطراب مشهود و بارز است. همه ما از معنای واژه اضطراب و چگونگی احساس مان در زمانی که می گوییم مضطربیم، تصور کلی داریم. ما می توانیم تا حدی در مورد تجربه درونی مرتبط با چنین احساس هایی هم داستان باشیم. جدا از نظریه پردازیهای که در مورد اضطراب شده، اضطراب نقش یک علامت خطر را مبنی بر این که جریان بر وقف مراد نیست برای فرد ایفا می کند. در این تلاطم قرن، نقش انسان بر کسب دانش رقم زده است. انسان دانش را کسب کرده و به پیش می رود و هرچه می آموزد در انبار ذهن خویش آنها را اندوزش می کند.
انسان در عصر پراضطراب به پیش می رود و علم می آموزد ولی ارتباط مخزن اندوزش ذهنی وی با این هیجانات، او را با مشکلات عدیده ای مواجه ساخته است. ارتباط بین هیجانات و حافظه بسیار پیچیده است؛ زیرا این دو در بسیاری از زمینه ها با یکدیگر روابط متقابل دارند( خداپناهی، 1376).
به هر حال اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه افراد در حد اعتدال آمیز وجود دارد و در این حد به عنوان یک پاسخ سازش یافته تلقی می شود، به گونه ای که می توان گفت اگر اضطراب نبود همه ما پشت میزهایمان به خواب می رفتیم، یا فقدان اضطراب ممکن است ما را مشکلات و خطرات قابل ملاحظه ای مواجه کند( دادستان، 1376). ولی با این حال اضطراب می تواند عملکرد شناختی را مختل سازد و بایستی این پدیده را در موسسات آموزشی مد نظر قرار داد. عملکرد یک دانش آموز در جلسه امتحان تحت تاثیر اضطراب قرار می گیرد، این امر نباید سبب شود فکر کنند یادگیری صورت نگرفته است، این دانش آموز ممکن است، جواب سوال ها را به خوبی یاد گرفته باشد، اما اضطراب او باعث ناتوانی اش در دادن جواب کامل سوال گردد( سیف، 1379).
اگر موقعیتی فراهم شود تا افراد در سطح بهینه هیجانی به آموزش بپردازند در این صورت اضطراب نه به عنوان عامل مختل، بلکه به عنوان یاری رسان در یادگیری ایفای نقش می کند. همه می دانند که در پایین ترین سطح هیجانی، انسان دچار کسالت و خواب آلودگی می شود و در بالاترین سطوح هیجانی، فرد دچار آشفتگی روانی می شود، ولی با این حال در سطح بهینه هیجانی، فرد به بهترین عملکرد دست می یابد. سطح پایین انگیختگی با محرومیت حسی ارتباط دارد و انگیختگی زیاد به احساس استرس فشار و ناکامی می انجامد و در سطح بهینه انگیختگی، عملکرد به بهترین شکل بروز می کند( مارشال ریو1، 1376).
اضطراب به عنوان یک انگیختگی هیجانی در نظر گرفته می شود و در دهه های اخیر در پرداخت به اضطراب متخصصان بالینی و آموزشی، یکی از نشانه های حاصل از اضطرابی سطح بالا را افت تحصیلی نامیده اند و از آن به بعد تحقیقاتی در این زمینه انجام گرفته است و افرادی چون دارک2 1989، و بسیاری کسان دیگر، در این زمینه دست به تحقیق زده اندو تاثیر اضطراب بر هوش، حافظه، پیشرفت تحصیلی، عزت نفس و … را مورد توجه قرار داده اند.
بیان مسئله
تقریباً هر کسی تجاربی از نوع ناراحتی های کلی، انتظار رویدادهای شوم و احساس تنش در موقعیت هایی را داشته است که علت تنش نیز روشن نیست. ما معمولاً اضطراب را به این گونه پدیده ها ارتباط می دهیم. اضطراب را می توان در گسترده ترین معنای آن به حالت عاطفی و فیزیولوژیکی گوناگونی ارتباط داد. هنگامی که کودکی در بامداد امتحان، تمایلی به مدرسه رفتن نشان نمی دهد. ممکن است بی میلی او را به احساس اضطراب نسبت به کارکرد وی در امتحان نسبت دهیم. هنگامی که قهرمان ورزشی نمی تواند پیش از مسابقه مهمی غذا بخورد ممکن است رفتار او را ناشی از اضطراب بدانیم. همچنین هنگامی که کودکی، درسی را بر می گزیند که آشکارا برای او کششی در بر ندارد، ممکن است گزینش او نتیجه ترس از شکست و یا اضطراب بدانیم. ظاهراً اضطراب دارای منابع گوناگون است و می تواند از راههای ممکن بسیاری پدیدار شود. اضطراب ممکن است به نشانه های فیزیولوژیکی معینی منجر شود که بی شباهت به نشانه های ناشی از عاطفه ترس نیست . اضطراب می تواند به کاهش کارکرد در کار فکری پیچیده بینجامد. ممکن است به گزینش غیر منطقی بینجامد و یا ممکن است به عقب نشینی فرد از موقعیت هایی منجر شود که اضطراب آورهستند. در هر صورت، در حالی که تفکر درباره منشاء و معنی اضطراب سده های پیاپی مورد توجه الهیون و فلاسفه بوده است. اغلب گفته می شود که فروید نخستین بررسی روان شناسی اضطراب را انجام داده است. منظور از اضطراب نوعی حالت هیجانی ناخوشایند و مبهم است که با پریشانی، هواس، تپش قلب، تعرق، سردرد، بی قراری و تکرر ادرار همراه است. هنگامی که فرد نسبت به کارآمدی، توانایی و استعداد خود در شرایط امتحان دچار نگرانی و تردید می شود می توان از اضطراب امتحان سخن گفت. در هنگام امتحان، به ویژه امتحانات سرنوشت ساز( کنگور و امتحان نهایی) بیشتر دانش آموزان و دانشجویان اضطراب امتحان را تجربه می کنند. وجود اندکی اضطراب در انسان طبیعی و مطلوب است و موجب افزایش تلاش و تکاپو می شود، اما اگر از حد اعتدال تجاوز کند موجب کاهش پیشرفت تحصیلی خواهد شد. دانش آموز و دانشجویی که اضطراب امتحان دارد احساس می کند که ذهنش خالی شده و هرچه را که آموخته فراموش کرده است، چنین فردی معمولاً به پرسش ها پاسخ های بی ربط، نادرست و یا ناقص می دهد و با افکاری نامربوط و ناخواسته در مورد پیامدهای امتحان درگیر است.
ساراسون و ماندلر بر این باورند که در موقعیت هایی نظیر موقعیت امتحان، معلومات مرتبط با آزمون و حالات اضطرابی آموخته شده وارد میدان می شوند. پاره ای از این حالات اضطرابی با آزمون مورد نظر مرتبط و برخی دیگر با آن نامرتبطند. اگر سطح اضطراب برانگیخته شده با محتوای آزمون مرتبط باشند سطح کارآمدی افزایش می یابد. در حالی که اضطراب نامرتبط با وظیفه محوله، سطح کارآمدی را کاهش می دهد(دادستان، 1376).
اهمیت و ضرورت مسئله
جامعه امروز با یک تغییر سریع به جلو می رود و عدم انطباق با تغییرات آن، موجب عدم سازگاری انسان ها می شود. برای انطباق دادن خود با محیط، باید هم محیط و هم خود شناخته شود. احتیاجات و نیازهای افراد به دقت مورد کنکاش قرار گیرند، اگر این تحولات را وارد جریان دانش کنیم باید آموزشگاه، مدرسه و دانشگاه این تغییرات را در نظر بگیرند. یکی از موضوعاتی که امروزه در روان شناسی به طور گسترده مطالعه می شود، نقش هیجانات و عواطف است. اضطراب می تواند عملکرد فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین درک اضطراب، روند و تاثیرات آن ضروری است.
بایستی گفته شود، که اضطراب در بین انسان ها وجود دارد، هر موجود با هوشی، اضطراب دارد، می توان گفت که اضطراب یک حالت طبیعی بدن است، انواع متعدد مسائل زندگی فردی، اجتماعی و جسمانی ایجاب می کند که به طور دایم از خود سازگاری نشان دهیم، غیر از اضطراب چه چیزی ما را بر جلو بر می دارد و هر انسانی که فکر می کند دارای سهمی از اضطراب است و به طور کلی می توان گفت 10 درصد اضطراب ها برای یک انسان عادی، ضرورت دارند اما متاسفانه این درصد همیشه پایین نیست(گنجی، 1376). به هر حال، انسان ها دارای سهمی از اضطراب هستند که از پائین ترین حد تا بالاترین حد گسترده شده است. به همین خاطر نیاز است تا به اهمیت و گستردگی مسئله پرداخت شود.
با شروع فصل امتحان باز هم شاهد سردرد، تهوع، دل درد و … ناشی از استرس فراگیر امتحانی، میان دانش آموزان و دانشجویان هستیم. استرسی که هر ساله با شروع فصل امتحانات، حتی جامعه شناسان، روان شناسان و کارشناسان مسایل آموزشی و تربیتی را هم به تحلیل، هشدار و ارایه راهکارها وا می دارد. پس ضرورت دارد تحقیقاتی در زمینه اضطراب و به خصوص اضطراب امتحان صورت پذیرد. دراین پژوهش نیز سعی شده است تا میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و در ایام امتحانات با هم مقایسه شود. این پژوهش بر آن است تا به این سوال پاسخ دهد که آیا میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات با میزان اضطراب دانشجویان در ایام امتحانات تفاوت دارد و آیا این تفاوت معنی دار است.
اهداف پژوهش
آیا بین میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و موقع امتحانات تفاوت
وجود دارد.
فرضیه های پژوهش
بین میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و موقع امتحانات تفاوت
وجود دارد.
تعریف متغیرها
تعریف مفهومی اضطراب
اکثر نظریه پردازان با نظر لنگ3 مبنی بر آن اضطراب یک سازه فرضی است موافقند. به این ترتیب اضطراب مفروضه ای است که موجودیت فیزیکی ندارد، اما می تواند در تهمین پدیده های قابل مشاهده سودمند باشد. می توان اضطراب را بر حسب افکاری مانند اینکه " من می ترسم"، یا احساس های جسمی، از جمله افزایش ضربان قلب، تعریق و تنش و یا بر اساس رفتارهای مثل اجتناب از موقعیت یا گریختن تفسیر کرد(انرایت4 و پاول5، 1378).
تعریف مفهومی اضطراب امتحان
اضطراب امتحان نوعی خود اشتغالی ذهنی است که با خود کم انگاری و تردید درباره توانایی های خود بروز پیدا کرده و اکثراً به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش های جسمانی نامطلوب و افت عملکرد تحصیلی منجر
می گردد( ساراسون و دیدیوسون).
تعریف عملیاتی اضطراب
در این پژوهش اضطراب به عنوان مفهومی در نظر گرفته شده است که به وسیله آزمون اضطراب زونگ سنجیده می شود. در این ارتباط سطوح اضطراب با موارد ذیل مشخص می شود.
سطح اضطراب
درصد اضطراب
طبیعی
%49-%0
خفیف
%59-50%
متوسط
%69-%60
شدید
%79-%70
بسیار شدید
%100-%80
فصل دوم
پایه های نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
در این فصل سعی شده است تا ابتدا هیجانی نظری مربوط به پژوهش ارائه شود و سپس یافته های تجربی حاصل از تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط با آن مورد بررسی قرار گیرد.
اضطراب
اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه افراد در حدی اعتدال آمیز وجود دارد، و این حد، به عنوان پاسخی سازش یافته تلقی می شود به گونه ای که می توان گفت " اگر اضطراب نبود همه ما پشت میزهایمان به خواب می رفتیم". فقدان اضطراب ممکن است ما را با مشکلات و خطرات قابل ملاحظه ای مواجه کند. بنابراین اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، یکی از مولفه های ساختار شخصیت وی را تشکیل می دهد و از این زاویه است که پاره ای از اضطراب های دوران کودکی و نوجوانی را می توان بهنجار دانست و تاثیر مثبت آنها را بر فرآیند تحول پذیرفت به عبارتی دیگر می توان گفت که اضطراب در پاره ای از مواقع سازندگی و خلاقیت را در فرد ایجاد می کند و بالعکس، اضطراب مرضی نیز وجود دارد، چرا که حدی از اضطراب می تواند سازنده و مفید باشد و اغلب مردم باید تجربه کنند، اما این حالت ممکن است جنبه مزمن و مداوم بیابد که در این صورت نه تنها نمی توان پاسخ را سازش یافته دانست بلکه باید آن را به منزله منبع شکست و استیصال فرد تلقی کرد که فرد را از بخش عمده ای از امکاناتش محروم می کند و طیف گسترده ای از اختلال های اضطرابی را که از اختلال های شناخته و بدن تا ترس های غیرموجه و وحشت زدگی ها گسترده اند، به وجود می آورند(دادستان، 1375، ص60).
بسیاری از اوقات ترس با اضطراب، به صورت یک جا در نظر گرفته می شود. حال آن که بین ان دو تفکیک وجود دارد، چنان که ترس بستگی به محرک شناخته شده ای دارد، در حالی که اضطراب، محرک ناشناخته و غیرمشخصی خواهد داشت. در مورد ترس، محرک تهدید کننده قابل ملاحظه و مشاهده است، ولی اضظراب به انتظار خطر بستگی دارد، آدمی از عامل، خطر می ترسد ولی در اضطراب عامل ناشناخته است( عظیمی، 1370). ترس عبارت است از واکنش در مقابل یک خطر واقعی، ولی اضطراب عبارت است از واکنش در مقابل خطری که وجود ندارد(گنجی، 1376). در تقسیم بندی کلی دو نوع اضطراب وجود دارد. اول، نوعی که به طور طبیعی به عنوان عکس العمل در مقابل استرس یا خطر تجربه می شود. مثلاً شخصی بتواند تهدید علیه امنیت یا سلامتی اش را به درستی تشخیص دهد یا وقتی سارق مسلحی تهدیدش می کند، یا هنگامی که ترمز اتومبیل ببرد. در این هنگام شخص احساس لرزه و رعشه می کند، دهانش خشک می شود، کف دست ها و پیشانیش عرق می کند، ضربان قلبش سریع تر شود، در معده اش احساس سوزش کرده و عصبی می گردد، او اضطراب و ترس روحی را تجربه می کند. بیشتر مردم این چنین احساساتی را به هنگام خطر یا فشار داشته اند. همچنین اگر کسی مکرراً در موقعیت میعنی مورد حمله قرار بگیرد یا ترسانیده شود، یاد می گیرد که هر زمان با آن موقعیت مواجه شود، هراسان گردد. این یک عکس العمل دفاعی معمول است این اضطراب را که یک عکس العمل طبیعی به استرس موجود در محیط خارجی فرد است برون زا6 یا اضطراب تحریک شده می نامیم. عبارت فوق این عقیده را منعکس می کند، که فرد همیشه می تواند هنگام ظاهر شدن این نوع اضطراب منشا قابل توجیهی بر آن تشخیص دهد.
نوع دیگری از اضطراب وجود دارد که اضطراب درون زا7 نامیده می شود، اکنون شواهد جمع آوری شده نشان می دهد که نوع دوم اضطراب یک بسیاری است که به نظر می رسد قربانیان آن با یک آسیب پذیری ژنتیکی به آن زاده می شوند، این نوع معمول با علائمی از اضطراب شروع می شود که ناگهان و بدون هشدار و بی هیچ علت ظاهری، ضربه زننده هستند. گاهی به نظر می رسد که بخش های متفاوتی از بدن از کنترل خارج می گردد. حتی ممکن است در غیاب هر نوع خطر یا استرس ظاهری قلب به سرعت بزند یا حالت سرگیجه، خفگی و تنگی نفس و یا احساس مورمور شدن ظاهر شود. ناگهانی بودن این علائم و این حقیقت که آنها بدون هشدار و بدون وجود استرس آشکار ظاهر می شوند، بیماری را از نوع دیگر اضطراب یعنی پاسخ طبیعی به
تهدید جدا می کند در واقع اضطراب برون زا و درون زا کاملاً متفاوت هستند( شیهان، بی تاریخ).
تعاریف ارائه شده از اضطراب
اساساً اضطراب را نمی توان در قلمرو آن چه تحت عنوان آزردگی مشخص می شود محدود کرد، چرا که احساس اضطراب نه تنها در بیماران افسرده، وسواسی و روان گسسته وجود دارد، بلکه در افراد بهنجار نیز به صورت های مختلف، پدیدار می گردد. شاید به همین دلیل است که در مورد اضطراب نمی توان تعریف مشخص و روشنی را ارائه داد، چرا که اضطراب در افراد مختلف به گونه های متفاوت بیان می شود. با توجه به موارد ذکر شده می توان در زیر به تعاریفی در زمینه اضطراب پرداخت:
لافون اضطراب را این چنین تعریف می کند: اضطراب یک انتظار به ستوه آورنده است و ممکن است در تنشی گسترده، موحش و اغلب بی نام اتفاق می افتد، این حالت که به شکل احساس و تجربه کنونی است مانند هر اغتشاش هیجانی در سطح همبسته روانی و بدنی در فرد پدید می آید و ممکن است یک تهدید عینی و اضطراب آور داشته باشد. در واقع اضطراب به عنوان احساسی رنج آور است که با یک موقعیت ضربه آمیز کنونی یا به انتظار خطری که به شئی نامعینی وابسته است تعریف می شود(دادستان، 1375، ص 61).
– اضطراب یک حالت احساسی و هیجانی است که از خصوصیات برجسته آن تولید حالت بی قراری و دلواپسی است که با اتفاقات زمان و شرایط تناسب ندارد (معانی، 1370، ص21).
– اضطراب حالت هیجانی ناخوشایند و مبهم و وضعیت تحریک تشدید شده هیجانی است که اساسا نگرانی یا ترس را هم دربر دارد( آرتور، 1999؛ فرانکو، 1370).
– اضطراب را در واقع همه انسان ها تجربه می کنند، اضطراب احساس ناخوشایند و اغلب مبهم دلواپسی است که با یک یا چند تا از احسا س های جسمی همراه می گردد(آلن وهمکاران، 1372).
اما تعریف D.S.M.I.V – از اضطراب این گونه است :
نگرانی پیشاپیش نسبت به خطرها، بدبختی های آینده، توام با احساس بی لذتی، با نشانه های بدنی تنش، منبع پیش بینی نشده می تواند درونی یا بیرونی باشد( ترجمه پورافکاری، 1368).
و نهایتاً این که با اضطراب عبارت است از احساس مبهم و توام با ناراحتی که اغلب منشاء و علت مشخصی ندارد، و برای فرد شناخته شده نیست( آرلن، 1998).
فیزیولوژی اضطراب
دستگاه عصبی خودمختار8 (ANS) و غدد درون ریز9 Eg نقش مهمی در اضطراب دارند. می توان گفت دستگاه عصبی خود مختار واسطه دستگاه عصبی مرکزی10 و غدد درون ریز است. دستگاه عصبی خودمختار در اکثر موارد موجب فعالیت غدد درون ریز می شود و غدد درون ریز با پسخوراند11، فیزیولوژیک فعالیت عصبی را تعدیل می کند کنش دستگاه عصبی خود مختار این است که بدن را در محیط متغیر، ثابت نگه می دارد(دابسون، 1983، ترجمه پناهی شهری، 1372).
فعالیت دستگاه عصبی خود مختار و غدد درون ریز موجب بروز علائمی می گردد که در تشخیص اضطراب دارای اهمیت زیادی می باشد. به هنگام بروز اضطراب بی قراری و تنش عضلانی مشهود است، فرد سریع تر سخن می گوید، راه می رود و این تنش شدید موجب هدر رفتن انرژی و بروز خستگی می شود که بسیار آن را به صورت فشار توضیح می دهد. احساس فشار در عضلات پیشانی و گیجگاهی موجب نوعی سردرد تنشی12 می شود و فرد احساس می کند چیزی محکم دور سر او بسته شده است و معمولاً از این حالت درد در پیشانی شکایت می کند.لرزش اندام در بیماران اضطرابی به علت تنش عضلانی محسوس تر است، به هنگام کارهای ارادی و تمرکز و دقت کاهش می یابد و موجب شکایت های روانی بیمار می گردد و این تصور به فرد دست می دهد که مبادا قدرت فکری خود را از دست داده باشد، تظاهرات حرکتی در حالت اضطراب بسیار بارز است. اضطراب مزمن نیز معمولاً توام با اختلالات روان تنی است( شافر13، 1984؛ به نقل از پناهی شهری، 1372).
سبب شناسی اضطراب
عواملی که سبب ایجاد و حالت اضطراب شخص می شوند و به دو دسته کلی تقسیم می شوند: گروه اول، آن دسته عواملی هستند که با اثرگذاری بر روی ساختمان بدن و جسم، موجب اضطراب می گردند، گروه دوم؛ عواملی که برخاسته از طرز تفکر و بینش فرد است و سبب اضطراب درونی می گردد.
گروه اول : عوامل جسمی و فیزیکی ،
1- کم کاری یا پرکاری تیروئید14
2- نزول شدید قند خون15
3- پرکاری مرکز غده فوق کلیوی
4- افزایش هورمون کورتیزول
5- مسمومیت با داروهای محرک
6- قطع ناگهانی این داروها
الف) الکل
ب ) مسکن ها :
بسیاری که از اضطراب رنج می برد، در اولین گام باید اطمینان حاصل گردد مبنی بر اینکه اضطراب او مربوط به داروها نباشد؛ چرا که قطع ناگهانی برخی داروها منجر به اضطراب های شدید می گردد، از جمله قطع داروهایی از گروه آرام بخش ها، خواب آورها و باربیتوراتها.
7- تومورهای مغزی، در مواردی ممکن است عامل به وجود آورنده اضطراب باشد، به خصوص تومورهای حوالی بطن سوم.
8- بیماریهای مزمن انسداد ریه ها
9- مسمومیت با فلزات سنگین
10- بعضی از انواع صرع مربوط به ابتلاء دیانسفال
11- عدم تحمل قرص آسپرین( معانی، 1370، ص 14).
گروه دوم؛ داشتن افکار نامعقول، اصرار فرد بر اینکه ؛
1- چنان چه امور بر وفق مراد نباشند، نهایتاً به بدبختی فرد ختم می شود.
2- اعتقاد فرد به اینکه، برای کسب احساس ارزشمندی باید از تمامی جهات کامل و بی نقص باشد.
3- اعتقاد فرد بر اینکه تجارب گذشته به طور مطلق بر رفتار تاثیر می گذارد.
4- اعتقاد فرد بر اینکه عوامل خطرناک بیرونی وجود داشته و فرد باید از بروز آنها جلوگیری کند(شفیع آبادی، 1372، ص 11).
علائم اضطراب
پژوهشگران علائم اضطراب را به دو دسته علائم جسمی و علائم روانی تقسیم می کنند:
– علائم جسمانی اضطراب :
فقدان اشتها، بی خوابی، احساس خستگی دائمی، مشکلات تنفسی، احساس خفگی، تپش قلب، در برخی از موارد از نفس افتادن، حالت تهوع، سردردهای متوالی، پاهای لرزان، از دست دادن تعادل بدن، تمایل به عرق کردن زیاد بدون علت مشخص، درد و فشار در سینه، احساس کرختی خصوصاً در پاها و پنجه ها، پرش عضلات، گرفتگی شدید عضلات، سرگیجه و غش، تنش های عصبی، حملات گریه کردن یا تمایل به گریه کردن، فشار خون بالا، ناخن جویدن، سوء هاضمه های متعدد( شیهان 1953؛ ترجمه حریری 1371، ص 42).
– علائم روانی اضطراب :
کج خلقی دائم با مردم، احساس عدم توانایی در مقاومت، بی علاقه به زندگی به طور دائمی یا ادواری، ترس از بیماری، احساس گناه، احساس بد بودن و آزار رسانیدن به خود، اشکال در تصمیم گرفتن، بی علاقگی نسبت به سایر مردم، آگاهی از خشم فرو خورده، هراس از آینده، از دست دادن احساس لذت، عدم توانایی در نشان دادن احساس واقعی، احساس هدف دشمنی دیگران قرار گرفتن، احساس شکست، احساس نداشتن کسی که به او اعتماد کند، اشکال در تمرکز حواس،ترس شدید از یک فضای باز یا بسته یا از تنهایی، عدم توانایی در اتمام یک کار قبل از پرداختن به کار دیگری، ترس از دیوانه شدن و ترس از دست دادن کنترل( کوپر، مترجم مدیحی، 1370، ص32).
بیماری هایی که در اثر اضطراب ایجاد می شود:
– افزایش فشار خون و بیماری قلبی
افزایش فشار خون و بیماری قلبی ارتباط نزدیکی با اضطراب دارند. فشار خون بالا در اغلب اوقات منشاء عضوی مستقیمی که به سادگی بتوان شناخت، ندارد. افزایش فشار خون جزئی به علت بروز تغییر در مقاومت رگ های خونی است و قسمتی از فشار عروق خونی که خون را به بافت ها حمل می کند به وسیله سیستم عصب سمپاتیک و رها ساختن مواد شیمیایی به داخل عروق ایجاد می شود و ادامه فعالیت پاسخ های شیمیایی عصب سمپاتیک باعث کاهش قدرت انقباض و انبساط رگ ها و درنتیجه بالا رفتن فشار خون می گردد. فشار خون پدید آمده می تواند منجر به بیماری های قلبی گردد، زیرا قلب به ناچار، خون را با نیروی بیشتری به داخل شریانی که فشار آن بالا رفته است می فرستند و در نتیجه کار اضافی به آن تحمیل می گردد و همچنین افزایش فشار خون احتمال پارگی شریان ها را که می تواند منجر به مرگ گردد بالا ببرد به طوری که پاره شدن یک سیاهرگ در مغز می تواند ایجاد سکته مغزی نماید( کوپر 1982، مترجم، مدیحی، 1370).
سرطان
اضطراب در ایجاد سرطان می تواند نقش اساسی داشته باشد چرا که اضطراب در بسیاری از موارد باعث وقفه در سیستم دفاعی بدن می گردد در مطالعه ای که بر روی 2000 زن در یک درمانگاه بیماریهای ویژه پستان انجام شده، مشخص شده است که در دو سال آخر درصد ابتلا به سرطان در میان زنانی که فردی از قبیل شوهر، دوست، یا یکی از اقوام خود را از دست داده اند.بیشتر از زمانی که این ضربه ها را نداشته اند( کوپر 1982، مترجم مدیحی 1370، ص 54).
– مسائل معده و روده
افراد معینی در مقابل اضطراب با افزایش اسید معده عکس العمل نشان می دهند که غالباً عامل موثری در ایجاد زخم معده و روده است. سایر حالاتی که معتقدند به علت اضطراب ایجاد می شود یا با اضطراب مزمن تشدید می گردد شامل زخم های خونریزی دهنده روده بزرگ و سندروم روه تحریک پذیر می باشد که باعث حملات انقباضی دردناک در روده بزرگ می گردد(همان منبع، ص 21).
– سردرد و کمر درد
بسیاری از سردردها به علت کشش عضلانی صورت و جمجمه پیدا می شود. این نوع سردردها که بعضی از اوقات از آنها به نام سردرد تنشی نام برده می شود یکی از شایعترین علائم اضطراب است. سردردهایی که به نام میگرن نامیده می شود به نظر می رسد که ناشی از انقباض عروق خونی مغز باشد و انقباض عروق خونی به خاطر اضطراب ایجاد می گردد. بنابراین نتیجه می گیریم که یکی از علل میگرن اضطراب است. همچنین پشت درد و کمر درد که غالباً متعاقب انقباض عضلانی ناشی از اضطراب یا به علت ضعف جسمانی یا عدم انعطاف پذیری در طول کار پدید می آید
( منبع قبلی، ص 22).
– بیماریهای ریوی و مسائل جلدی
اضطراب شدید همراه با استعمال دخانیات می تواند در بروز سینه پهلو و آنفلوانزا اثر داشته باشد. به نظر می رسد که اضطراب اثر مستقیم تری در بروز بیماری آسم داشته باشد نهایتاً اینکه اضطراب در بیماریهای پوستی به طور قابل ملاحظه ای باعث تشدید بیماری می گردد. اگزما و کهیل، صورت های مختلف بیماری پوستی هستند که به احتمال زیاد به دلیل اضطراب به وجود می آیند چون اضطراب باعث تغییراتی در سلول های پوستی فرد می گردد و این مساله نهایتاً به تغییراتی در پوست افراد می گردد(منبع قبلی، ص 22).
قبل از پرداختن به رویکردهای گوناگون اضطراب تعریفی که لانگ ارائه داده و اکثر نظریه پردازان با آن موافقت کرده اند را از نظر می گذرانیم. اکثر نظریه پردازانی با لانک موافقند که اضطراب یک مفهوم فرضی است. یعنی اضطراب نوعی تصور است که وجود خارجی و عینی ندارد ولی در تغییر پدیده های مشاهده پذیر می تواند مفید باشد. وی مدلی سه سیستمی از اضطراب ارائه داده است که وسیعاً به فهم تعریف های مختلف کمک کرده است. اضطراب را می توان بر حسب افکار تغییر کرد، برای مثال " من وحشت زده هستم" یا آن را به حسب احساسات و واکنش های جسمانی تغییر کرد مثل افزایش ضربان قلب، تعریق و تنش یا بر حسب رفتار مثل اجتناب ورزیدن از یک موقعیت یا گریز از آن در نظر گرفت. نیمرخ اضطراب افراد مختلف بسته به این که کدام نظام بیشترین تاثیر را پذیرفته است، متفاوت خواهد بود( پاول و اندایت ، 1377).
رویکردهای نظری به اضطراب
در ذیل نظریه های مکاتب گوناگونی به اضطراب را از نظر می گذرانیم و خواهیم دید که این مکاتب، سازه اضطراب را تببین می کنند، البته هیچ کدام از آن تبیین رضایت بخش یا کاملی از علت و ماهیت اضطراب ارائه نمی کنند، با این همه، هر یک در پیشبرد دانش ما برای شناخت بیشتر این پدیده سهمی دارند.
نظریه های زیست شناختی اضطراب
البته تردیدی نیست که همراه با اضطراب یک فرآیند زیست شناختی نیز وجود دارد. اما پرسشی که به میان می آید این است که در بحث از سبب شناسی اضطراب، آیا این فرآیند بعداز مکانیسم های روانشناختی اولیه قرار می گیرد یا آن که تجربه های متفاوت افراد از اضطراب صرفاً مبین ساخت زیست شیمیایی و کارکرد مغزی متفاوت آنهاست. به منظور درک پیچیدگی مغز و فرآیندهای زیست شیمیایی همراه با اضطراب، نخست لازم است بحث مختصری پیرامون مبانی کالبدشناسی عصبی داشته باشیم. می توان مغز را تقریباً به سه ناحیه تقسیم کرد : ناحیه بسیار پیشرفته پیش مغز16، که مرکز هوش و استدلال است، میان مغز17 یا سیستم لیمبیک به ویژه بادامه18 که در فرآیندهای هیجانی دخالت دارد.سومین ناحیه، مغز پسین19 است که در تعادل حیاتی نقش دارد. این ناحیه شامل هیپوتالاموس و غده هیپوفیز است و این ساختارها هستند که در پاسخ های زیست شناختی اضطراب و فشار روانی اهمیت ویژه ای دارند( پاول و اندایت، 1378).
نظریه پردازان در صدد مطالعه احتمال وجود یک حلقه ژنتیکی در تجربه اضطراب برآمده اند. اسلاتر و شیلدز میزان همگانی اختلال های اضطرابی و در دوقلوه های یک تخمکی را 41 درصد و دو قلوهای غیرهمسان را 4 درصد نقل می کنند. اگرچه این نتایج ممکن است از فرضیه زیست – پزشکی حمایت کنند، اما باید در نظر داشته باشیم که دو قلوهای همسان همان طور که ژن های همانندی به ارث می برند اغلب در محیط عادی همانندی نیز بزرگ می شوند. شواهد دیگری در تایید نقش عوامل زیست شناختی ارائه کرده اند. آیزنگ20 می گوید تفاوت های فردی در تجربه اضطراب ممکن است ناشی از نظرات ساختار ژنی ویژه ای باشد که فرد را مستعد نوسانات همیجانی پایین یا بالا می سازد. آیزنگ این فرایند را به صورت تمایل به نشان دادن واکنش های خیفیف یا شدید در برابر محرک ویژه ای که می تواند موجب ناراحتی و پریشانی فرد شود تعریف می کند. وی همچنین اظهار می دارد که علاوه بر این، برخی افراد مستعد یادگیری پاسخ های شرطی نیرومندی هستند و بدین ترتیب نظریه های زیست – پزشکی و رفتاری را تلفیق می کند.
نظریه سلیگمن پیرامون آمادگی در ابتلاء به هراس، تلفیقی است از نظریه های زیست شناختی و رفتاری، به نظر او آدمی، به واسطه فرایندهای تکاملی، از نظر زیستی متسعد ابتلاء به شماری ترس های شرطی در برابر محرک های خاصی است. این ترس ها در انسان نخستین به مثابه پاسخی طبیعی واکنشی که ضامن بقای نوع به شمار می رفته، تجلی پیدا کردند( به نقل از پاول و اندایت، 1378).
نظریه های روانکاوی
نظریه فرویدی:
فروید بین سه نوع متفاوت از اضطراب تمایز قائل شده است: اضطراب عینی یا اضطراب در برابر واقعیت که هر کسی آن را تجربه می کند و قابلیت واکنش به خطر واقعی است آن گونه که در همان خارجی رخ می دهد. فروید مشخص می کند که چنین اضطرابی هم منطقی و هم متناسب با محرک می باشد. چنین اضطرابی شیوه ای سریع و سازگارانه است که فرد هنگام مواجهه با خطر به آن متوسل می شود. دو شکل اضطراب که موجب مشکلات روانی می شوند اضطراب اخلاقی21 و اضطراب روان رنجوری22 خوانده می شوند.
فروید اظهار می دارد که نخستین تجربه اضطراب در اثر تولد رخ می دهد. نوزاد از رحم که جایی امن برای اوست جدا می شود و وارد یک موقعیت نو و ناآشنا می شود و به ناگاه در می یابد که نیازهای نهاد23 یا تاخیر ارضا می شود. این اضطراب اولیه است که پس از آن برای تمامی تجربه های دیگر الگو می شود به دومین شکل از اشکال سه گانه اضطراب فروید بر می گردیم. اضطراب اخلاقی به ترس از تنبیه توسط فراخود24 اشاره دارد و زمانی رخ می دهدکه نهاد، فرد را مجبور کند تا رفتاری را انجام دهد
یا تمایل انجام آن رفتار را در او برانگیزد و رفتار با هنجارهای معمول،
سازگار نباشد.
در چنین مواقعی اضطراب به شکل احساس گناه و شرح در می آید. سومین شکل یعنی اضطراب روان رنجوری نتیجه تهدید نهاد برای تسلط برخود است که پیامد اجتماعی آن نیز رفتار ناپسند لذت جویانه یا پرخاشگرانه است. کودک شدیداً به واسطه چنین رفتارهایی از گذشته تا حال مورد تنبیه قرار گرفته است. همچنین انتظار تنبیه آتی است که اضطراب ایجاد می کند خود25 تلاش می کند تکانش های نهاد را با توجه به نظارت فراخود، واپس زند ولی وقتی این واپس زنی به طور جزئی موفق باشد اضطراب شناور26 تجربه می شود( پاول و اندایت، 1378).
نظریه نو فرویدی :
این نظریه ها در دهه های 1930 و 1940 و عمدتاً نتیجه اختلاف نظر درباره آن چه تاکید افراطی فروید بر اهمیت تکانه های بیولوژیکی تلقی می شد، خصوصاً تکانه جنسی و تهدیدی که آن تکانه ها بر فرد تحمیل می کند، مطرح شدند.
نوفرویدها شخصیت آدمی را به میزان زیادی پیامد و نتیجه تاثیرات اجتماعی می دانند. آنها بر این باورند که اضطراب اولیه نه در آغاز تولد بلکه بعدها بروز می کند، زمانی که کودک فهمید به والدین وابسته است. کودک نه تنها برای ارضای نیازهای فیزیولوژیکی اساسی، بلکه برای حفاظت و حمایت نیز به والدین وابسته است. اضطراب در نتیجه ناکامی بالقوه یا واقعی چنین نیازهای ایجاد می شود. بر اثر رفتارهای بد کودک، والدین ممکن است عواطف و حمایت خویش را از کودک دریغ کنند. این تهدید، کودک را بر می انگیزد تا با انتظارات والدین همنوا27 شود. با وجود این، نیاز مداوم کودک به واپس زنی این تکانه ها، ناکامی و سپس پرخاشگری معطوف به والدین را بوجود می آورد. آشکارا اگر کودک این پرخاشگری را ابراز دارد به طرد و اضطراب اولیه منتهی می شود و در غیر این صورت در نتیجه مجبور می شود، با استفاده از مکانیسم های دفاعی کاملاً تثبیت شده که در اوان زندگی برای سرکوبی اضطراب اولیه به چالش گرفته شوند. بر طبق نظریه نوفرویدیها وقتی که دفاع های اولیه که علیه اضطراب به کار گرفته می شوند منطقی و معقول باشند به آسانی در موقعیت های جدیدی مورد تهدید خواهند گرفت. اگر چنین دفاع هایی ضعیف باشند یا در نتیجه فشار روانی درازمدت تضعیف گردند، آن گاه دفاع های جدیدی شکل می گیرند که اضطراب های جدید را دامن می زنند و در نتیجه روان نژندی تمام عیار ایجاد می شود(پاول و اندایت، 1378).
نظریه های رفتاری اضطراب
آزمایش های اولیه واتسون28 و رینر29 اضظراب را بر اساس نظریه رفتاری مورد پژوهش قرار داده. بنابر توصیف آنها، هراس ها می توانند از طریق شرطی شدن کلاسیک فرا30 گرفته شوند و این تبیین را از آزمایش هایی که در مورد آلبرت کوچولو انجام داده بودند، به دست آوردند( سیف، 1997).
ماوور31 در این مورد نظریه دو عاملی را ارائه داده است. در عامل اول، ترس ها همان گونه که اشاره شد از طریق شرطی سازی کلاسیک ایجاد می شوند و فرد یاد می گیرد که ترس را به وسیله گریز آموزی کاهش دهد. کاهش ترس از طریق اجتناب یعنی دومین نوع یادگیری شرطی سازی فعال ایجاد می شود و پاسخ اجتنابی فرا گرفته می شود. مساله آموخته می شود و اضطراب کاهش می یابد و تقویت می شود. نظریه سلیگمن نیز بر اساس پیوستار از پیش آمادگی، عدم آمادگی می تواند بر فهم ترس شرطی شده کمک کند. محرک هایی که ما نسبت به آنها از نظر فیزیولوژیکی آمادگی داریم، با سرعت بیشتری نسبت به محرک های غیر آماده، شرطی می شود(سیف، 1997).
نظریه یادگیری شناختی – اجتماعی
این دیدگاه از رفتارگرایی تحول یافت و گسترش آن در نتیجه انتقاد از چیزی بود که انعطاف ناپذیری و عقاید ساده گراینه رفتارگرایی محض خوانده می شود. بندورا32 این نظریه را درست می داند که ترس و اضطراب فرا گرفته می شوند، ولی برای یادگیری، چهار مکانیسم اجتماعی را بر شمرد: نخست ، ترس ممکن است از طریق شرطی سازی کلاسیک دقیقاً به همان شیوه ای که توصیف شده، فرا گرفته شود. دوم بنا به اظهار بندورا تجربه نیابتی33 می تواند با اهمیت تلقی شود. این فرآیند هم سرمشق گیری34 خوانده شده است. سوم، آموزش نمادین که به یادگیری از طریق آموزش اشاره دارد، خواندن یا گفتن اینکه چیزهایی معین تهدید‍ا، دردزا، یا منع شده35 هستند. چهارم، بندورا به منطق نمادین36 که بالقوه در ایجاد اضطراب مهم می باشد نیز اشاره دارد. شخصی ممکن است استنباط کند چیزی خطرناک است. این فرایند ممکن است منطقی یا غیرمنطقی باشد. بنابراین در نظریه های یادگیری شناختی اجتماعی بر اهمیت ترکیب اصول یادگیری همراه با نقش تفکر و استدلال فردی در ایجاد اختلالات اضطرابی تاکید می شود( پاول و اندایت، 1378).
نظریه های شناختی اضطراب
در نظریه های شناختی عقیده بر این است که عامل بوجود آورنده اضطراب یا فشار روانی رویدادها یا مشکلات نیستند، بلکه تفسیر فرد از رویدادها یا وقایع است که می تواند این مشکلات را به دنبال داشته باشد. نظریه های شناختی به عنوان رویکردی برای تبیین و درمان افسردگی توسعه یافته اند. اخیراً از این نظریه ها در حیطه اضطراب نیز استفاده شده است و نکات مورد تاکید و تلویحات درمانی آنها در این مورد نیز معتبر به شمار می روند. با وجود آن که نظریه های مختلف نکات نسبتاً متفاوتی را مورد تاکید قرار می دهند، در مجموع می توان گفت که اضطراب به وسیله ارزیابی اشتباه یا نادرست از موقعیت ایجاد می شود(پاول و اندایت، 1377). تئوری شناختی بک از اضطراب و افسردگی، مورد بررسی قرار گرفته است. این تئوری مطرح می کند که هر حالت آسیب شناختی یک نیمرخ شناختی خاصی دارد. در وضعیت اضطرابی این نیمرخ شامل موقع تهدید جسمانی یا روانی ادراک شده در حوزه فردی است، نظریه شناختی بک تفاوت میان حالت عاطفی مبتنی بر محتوای شناختی خاص همراه با هر اختلال را مطرح می کند(بک، 1992). بک می گوید افکار اضطراب زا در اثر یک یا چند مورد از 4 نوع معنای فکری ایجاد می شود. الیس37 با طرح این موضوع که شماری از باورهای غیرمنطقی، عامل اولیه رنج و ناراحتی آدمی هستند به بسط و گسترش نظریه شناختی پرداخت به نظر وی اضطراب از باورهای غیرمنطقی ایجاد می شود. وی محرک ها را موجب اضطراب نمی داند.بلکه تفسیر فرد از محرک ها در ایجاد اضطراب مهم می داند و بازده باور غیرمنطقی طرح می کند(پاول و اندایت، 1377).
اضطراب امتحان
منظور از اضطراب نوعی حالت هیجانی ناخوشایند ومبهم است که باپریشانی، هراس، تپش قلب، تعریق، سردرد، بی قراری و تکرر ادرار همراه است. هنگامی که فرد نسبت به کارآمدی، توانایی و استعداد خود در شرایط انسان دچار نگرانی و تردید می شود
می توان از اضطراب امتحان سخن گفت، در هنگام امتحان، به ویژه امتحانات سرنوشت ساز( کنکور و امتحان نهایی) بیشتر دانش آموزان و دانشجویان اضطراب امتحان را تجربه می کنند. وجود اندکی اضطراب در انسان طبیعی و مطلوب است و موجب افزایش تلاش و تکاپو می شود، اما اگر از حد اعتدال تجاوز کند موجب کاهش پیشرفت تحصیلی خواهد شد. به عبارت دیگر یکی از دلایل اساسی افت تحصیلی، اضطراب امتحان است که 15 تا 30 درصد از موارد تجدیدی و مردودی را به آن نسبت می دهند. دانشجویی که اضطراب امتحان دارد احساس می کندکه ذهنش خالی شده و هرچه را که آموخته فراموش کرده است، چنین دانشجویی معمولاً به پرسش ها پاسخ های بی ربط، نادرست و یا ناقص می دهد و با افکاری نامربوط و ناخواسته درمورد پیامدهای امتحان درگیر است.
ساراسون و دیوید سون اضطراب امتحان را این گونه تعریف می کنند: اضطراب امتحان نوعی خود اشتغالی ذهنی است که با خود کم انگاری و تردید درباره توانایی های خود بروز پیدا کرده و اکثرا به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش های جسمانی نامطلوب و افت عملکرد تحصیلی منجر می گردد.
علل اضطراب امتحان
علل و عوامل اضطراب امتحان در دانشجویان بسیار مختلف و متفاوت است، اما آنها را می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
1- عواملی فردی و شخصیتی دانشجو مانند اضطراب عمومی، پایین بودن اعتماد به نفس، هوش، تمرکز و به ویژه روش های نادرست مطالعه و انتظارات نادرست از خود.
2- عوامل آموزشگاهی و اجتماعی همچون انتظارات اساتید، رقابت، سیستم آموزشی، حاکم بر دانشگاه، نوع درس و مدرک گرایی.
3- عوامل خانوادگی چون شیوه تربیتی والدین، انتظارات سطح بالای والدین، جوعاطفی حاکم بر خانواده، ویژگی های شخصیتی والدین و طبقه اقتصادی و اجتماعی والدین.
پیشگیری از اضطراب امتحان
اضطراب امتحان به میزان زیادی قابل پیشگیری است. در این جا به برخی از روش های پیشگیری از آن اشاره می شود. 1- ارزیابی واقع بینانه وبدون اغراق از امتحان: اگر دانشجویان امتحان را امری عادی تلقی کنند و از قوانین و سوالات ترسانده نشوند، کمتر دچار اضطراب می شوند. 2- اجتناب از توجه بیش از حد به اضطراب امتحان : هر اندازه که دانشجویان اضطراب امتحان را بیشتر در معرض توجه قرار دهند، دلهره و نگرانی آنها بیشتر خواهد شد بهتر است به جای توجه بیش از اندازه به اضطراب امتحان، به تجارب موفقیت آمیز قبلی خود توجه کنند. 3- رفتارهای سازنده مانند مشورت و تمرین: پاسخ ها و رفتارهای سازنده از قبیل مطالعه بیشتر، مشورت با دیگران، تمرین سوالات امتحانی قبلی و یا سوالات احتمالی فعلی می تواند مضر باشد. 4- ایجاد شایستگی برای غلبه بر امتحان: باید در دانشجویان این احساس ایجاد شود که امتحان مشکلی ندارد و می توان بر آن مسلط شود برای این منظور می توان موقعیت های مشابه امتحان واقعی ایجاد کردتا اضطراب آنان در اثر ترجبه این موقعیت های بی خطر کاهش یابد. 5- برطرف کردن محرک های نامطلوب: محرک های نامطلوبی ماند احساس گناه، ناامنی و ترس از گرفتن نمره پایین.
روش های کنترل اضطراب
آرمیدگی :
یکی از روش های موثر در کنترل اضطراب روش آرمیدگی است. در این روش فرد به حالت نشسته یا دراز کش قرار می گیرد، سپس چشم ها را بسته و به صورت عمیق و آرام تنفس می کند. بین دم و بازدم برای مدت کوتاهی نفس را در سینه حبس می کند و هنگام بازدم عضلات بدن و چهره را آرام و شل می کند.
ورزش :
انجام ورزش به طور منظم و مداوم موجب سلامتی جسمانی، کاهش اضطراب و فشار روانی و افزایش عزت نفس می شود. نوع ورزش باید متناسب با علاقه و توانایی فرد باشد. ورزش هایی مانند دویدن، شنا کردن، و به ویژه یوگا در کاهش اضطراب و افزایش تمرکز تاثیر چشمگیری دارند.
تغذیه:
مصرف ویتامین ها به ویژه ویتامین های گروه B در کاهش اضطراب تاثیر بسزایی دارند و می توان برای تامین آنها را در بدن از میوه و سبزی تازه استفاده کرد. یکی از عواملی که موجب کاهش تمرکز در انسان می شود، هایپوگلیسمی( کاهش قند خون) است، برای جلوگیری از آن می توان قندهای طبیعی مانند خرما، کشمش، انجیر، عسل و مانندآن استفاده کرد و از پرخوری پرهیز کرد، زیرا باعث تجمع خون در اطراف دستگاه گوارش می شود و تمرکز را کاهش می دهد.
با اضطراب امتحان چه کنیم؟
اضطراب امتحان نوع خاصی از اضطراب است که به آن اضطراب عملکردی تظاهری می گویند، در اضطراب امتحان، فرد هر بار که می خواهد امتحان بدهد دلشوره گرفته، عرق می کند، معده درد می گیرد، می لرزد و ضربان قلبش سریع می شود. گاهی این ماجرا آنقدر جدی است که فرد حس می کند الان است که غش کند. البته ماجرای اضطراب امتحان از عدم تمرکز در شرایط خاص جدا است. مثلاً وقتی عزادار است یا خانواده اش دچار بحران جدی شده و یا مسائلی از این قبیل، قطعاً در سر جلسه امتحان تمرکز نداشته و نمی تواند نتیجه مطلوبی بگیرد.
دو علت عمده برای اضطراب امتحان وجود دارد. یکی اینکه فرد برای امتحان مطالعه کافی و مناسب نداشته است و در سر جلسه امتحان متوجه می شود که آمادگی لازم را ندارد و همین مسئله باعث ترس و وحشت او می شود. دوم نوع نگاه افراد به موضوع است اگر فرد منتظر اضطراب و شکست باشد، به احتمال زیاد همان ها را هم تجربه می کند. اما اگر طرز برخورد فرد مثبت باشد همه چیز خوب پیش می رود. معمولاً وقتی منتظر اتفاقی تنش زا و ناراحت کننده باشیم، اضطراب به صورت بک واکنش طبیعی بروز می کند، در این شرایط بدن تحت تاثیر قرار می گیرد و علائم جسمی اضطراب که قبلاً ذکر شده بروز می کند.
قبل از امتحان زمان بندی کنید. تا وقت برای مطالعه کافی باشد. برای این کار از روش های مناسب استفاده کنید:
مرور دائم مطالب، تهیه خلاصه درس و مطالعه صحیح زودتر از زمان امتحان. برای اینکه طرز برخوردتان با امتحان صحیح باشد خودتان را توانمند و با مهارت تصور کنید. به امتحان با این دید نگاه کنید که انگار فرصتی پیدا کرده اید تا دانسته هاییان را نشان دهید. از استرس به نفع خودتان استفاده کنید، استرس سیستم هشدار دهنده بدن است و نشانه ای است که به شما کمک می کند خودتان را برای شرایط مهم آماده کنید، بنابراین از آن به نفع خودتان استفاده کنید. به جای اینکه با ترس، شکایت و غر غر کردن با امتحان برخورد کنید، فقط بگذارید استرش شما را برای امتحان آماده تر کند.
بعضی از دانشجویان فکر می کنند حضور در کلاس برای یادگیری و موفقیت در امتحان کافیست. اما قضیه فقط به کلاس ختم نمی شود. باید روش مطالعه شما درست باشد. برای همین است که فقط در شب امتحان درس خواندن و تا صبح بیدار ماندن هیچ فایده ای ندارد. باید از قبل آماده باشید. هر چه مطالب را کاملتر درک کرده باشید اعتماد به نفستان بیشتر شده و اضطرابتان کمتر می شود.
پیشینه تحقیق
هیجان ها چه نقشی را در زدگی ما بازی می کند؟ بسیاری از افراد بر این باورند که هیجان های آدمی از زمان های قدیم و از نسل های اولیه به نسل های فعلی منتقل شده اند و این به زمانی باز می گردد که رفتار هیجانی با بقای انسان سرو کار داشت. لذا برای انسان امروزی هیجان ها نامربوط و حتی مزاحم هستند( سیف، 1997). امروزه برای علم ثابت شده است که وجود هیجان ها برای زندگی ضروری است، این ضرورت از سطح بقای فردی تا سطح دانش اندوزی گستردگی دارد. نورمن معتقد است که هیجان ها در برخورد ما با محیط نقش مهمی ایفا می کنند و او آنها را در بین نظام هماهنگ کننده و نظام شناختی قرار می دهد. از نظر نورمن، دانستن این نکته که چگونه تجارب شناختی ما به وسیله هیجان ها رنگ می گیرند مهم است( سیف، 1997).
به اعتقاد گیورا و لودلو اضطراب امتحان نوعی واکنش ناخوشایند و هیجانی نسبت به موقعیت ارزیابی در مدرسه و کلاس است. این حالت هیجانی معمولاً با تنش، تشویق، نگرانی، سردرگمی و برانگیختگی سیستم اعصاب خودمختار همراه است. همین طور از نظر کالو اضطراب امتحان عبارت است از نگرانی فرد در مورد عملکرد( انتظار شکست) استعداد و توانایی خویش به هنگام امتحان و موقعیت های ارزیابی.
با این همه بسیاری از متخصصین اضطراب امتحان را از دیدگاهی کلی مثبت ارزیابی کرده و این دو پدیده را لازم و ملزوم هم و در کل پدیده ای مثبت می دانند. آنها معتقدند اضطراب علاوه بر امتحان با انتخاب نیز قرین شده که نشان دهنده سلامت فکر و روان فرد است. کسی که از میان دو راه و یا چند گزینه باید یک راه و یک گزینه را انتخاب کند، دچار اضطراب و استرس می شود. این موقعیت برای او معنای امتحان هم دارد بنابراین طبیعی است که تا حدودی شخص به دلیل این که خود را در اضطراب انتخاب و امتحان ببینددچار اضطراب شود. اما آنچه که به صورت یک بیماری همراه با سرگیجه، خشک شدن آب دهان، بالا رفتن تعداد ضربان قلب، تهوع، سردرد، بی خوابی، کم شدن اشتها و … بروز پیدا می کند. در یک پژوهش در زمینه علایم و نشانه های اضطراب امتحان آمده است: " علایم و نشانه های اضطراب امتحان همانند علایم و نشانه های اضطراب است. با توجه به تحقیقات انجام شده، آشفتگی معده، به هم خوردن ساعت های خواب و آرامش، تغییراتی در میل به غذا، ضعف، سرگیجه، تغییر در فشار خون، میزان نبض و ترشح هورمون های آدرنالین و نورآدرنالین در افراد دارای اضطراب امتحان و یا در ایام امتحانات و در نتیجه هنگام امتحان در افراد مستعد به اضطراب را افزایش می دهد. همچنین در افراد دارای اضطراب امتحان در امتحانات شفاهی، تپش قلب، پریدگی رنگ صورت، لکنت زبان، حرکت های غیرارادی دست و پا، تغییر صدا، لرزش بدن و صدا، تغییر دمای بدن ، خشک شدن دهان و عرق کردن بارز است.
اضطراب امتحان باعث ضعف ایمنی بدن می شود و در نتیجه در ایام امتحانات عفونت دستگاه تنفس در دانش آموزان و دانشجویان افزایش می یابد" در این پژوهش در مورد شیوع اضطراب امتحان می خوانید: " درباره شیوع سنی و کلاس اضطراب امتحان باید گفت که بازیاد شدن سن و بالا رفتن پایه تحصیلی، اضطراب امتحان نیز افزایش می یابد و به نظر می رسد اضطراب امتحان بین سنین 10 تا 11 سالگی شکل گرفته و ثبات پیدا می کند و تا بزرگسالی ادامه می یابد.
تحقیقات نشان می دهد دختران بیش از پسران اضطراب امتحان را تجربه می کنند. تفاوت های جنسیتی در اضطراب به خوبی با نقش پذیری جنسیتی تبیین می شود زیرا در دختران، تشویق به پذیرش اضطراب و قبول آن به عنوان یک ویژگی زنانه دیده می شود و آن را ویژگی زنانه ادراک می کند. به عبارت دیگر دختران یاد می گیرند که به هنگام اضظراب به شکلی منفعلانه تسلیم شوند. در حالی که در پسران در مورد پذیرش اضطراب دفاعی برخورد شده و آن را تهدیدی برای احساس مردانگی خود به حساب می آورند پسران می آموزند که با اضطراب کنار آمده و یا آن را انکار کنند و یا راهکارهایی برای مقابله و تسلط بر آن پیدا کنند".
ابراهیم ناصری، کارشناس مسایل آموزشی و تربیتی بخش عمده اضطراب امتحان را در حوزه نابسامانی فضای آموزش بررسی می کنند:
" اضطراب امتحان را در دو بعد عوامل درونی و برونی می توان تحلیل کرد؛ بخش درونی آن بر می گردد به ویژگی های شخصیتی افراد، وراثت و تربیت ( تاثیر تربیت بر روی شخصیت فرد)، اما بخش عمده پدیده استرس امتحان را باید در عوامل بیرونی و خارج از کنترل افراد بررسی کرد". برخی معتقدند انتظارات بیش از حد والدین از فرزندان خود یکی از اصلی ترین عوامل اضطراب انسان است. بسیاری از مادران و پدران، فرزندان خود را با دیگر همسالان مقایسه کرده و کودک خود را به دلیل ناتوانی در رسیدن به آن مرحله تحت فشار قرار می دهند.
کارشناسان به طور مشخص سه عامل اصلی اضطراب را عوامل شخصیتی، خانوادگی و آموزشگاهی ارزیابی می کنند که در این میان دو عامل خانوادگی و آموزشگاهی که به عنوان بیرونی مطرح هستند از اهمیت بالاتری برخوردارند. با این همه موضوعی که می تواند متوجه خود دانش آموزان و دانشجویان باشد . بیش از سایر عوامل به موقع خواندن درس است و تقریباً تمامی کارشناسان در این زمینه متفق القول هستند که باقی نگذاشتن خواندن دروس و تمرینات برای شب امتحان یک روش مطمئن جلوگیری از اضطراب امتحان است.
همان طور که عنوان شد مقداری از اضطراب در شکل طبیعی خود در همه افراد وجود دارد که در صورت موفقیت این نوع، اضطراب و هیجان به نیروی مثبت تبدیل می شود و نه تنها آثار مخربی ندارد، می تواند قوا و انرژی خود را به شکل مطلوبی تجدید کند. اما اگر استرس از حالت نرم و طبیعی خارج شده و به خصوص آن که نتیجه مثبتی هم در پی نداشته باشد می تواند به نیروی مخرب برای جسم و روح تبدیل گردد.
کارشناسان مختلف، نظریات و روش های مختلفی را برای مبارزه با اضطراب و یا پیشگیری از آن پیشنهاد می کنند. برخی از این نظریات، نظریاتی در ارتباط با نوعی فعالیت بدنی همچون ورزش است در حالی که برخی دیگر روش هایی را برای تعدیل روحیه پیشنهاد می دهند و نیز مدیریت در فرآیند آموزش شیوع این اختلال گسترده است، پژوهش های 1988 و ده سال بعد 1998 نیز این موضوع تایید شده است ولی در ایران در مورد شیوع شناسی آن کار چندانی نشده است.
داو در سال 2000 نشان می دهد چنانچه مهار ت های مطالعه آموزش داده شود، اضطراب امتحان کاهش می یابد.
خانواده در شدت بخشیدن به اضطراب نقش مهمی دارد( روش های آمرانه، انتظارات دور از توانائیها و استعدادهای فرد) تحقیق جالب بولدوگ 1992، در مورد این که آیا فشار پدر یا مادر با میزان اضطراب امتحان رابطه دارد. پسرانی که از طرف پدر احساس فشار می کرده اند اضطراب امتحان کمتری نسبت به کسانی از طرف مادر تحت فشار بوده اند، داشته اید. مطالعه واکتا 1999، باکاهش اضطراب امتحان، اعتماد به نفس
افزایش می یابد.
رابین 1999، عزت نفس پائین موجب اضطراب می شود. افراد باهوش بالا و با هوش پایین کمتر رنج می برند، افراد با هوش متوسط بیشتر از اضطراب امتحان،
رنج می برند.
رابین 1999، معتقد است در اضطراب امتحان به جنبه های فرهنگی توجه شود. نوع فرهنگ در آسیا، آمریکا، اروپا تفاوت معناداری نشان می دهد. ارزش های فرهنگی بر تشکیل عزت نفس تاثیر می گذارد و این عزت نفس باعث بروز یا عدم بروز اضطراب امتحان می شود.
1373 سماوات در دانشگاه تبریز، ترکیبات خون دانشجویان قبل و بعد از امتحان را مشاهده کرده است، این ترکیبات قبل و بعد از امتحان، متفاوت بوده که می تواند اضطراب امتحان باعث تشدید بیماریهای قلبی شود.
فصل سوم
روش تحقیق
مقدمه
در این فصل سعی شده است، تا ضمن معرفی جامعه آماری تحقیق از نمونه آماری و روش انتخاب آن سخن گفته شود و با ارائه مطالبی در خصوص ابزارهای تحقیق و روش اجرای تحقیق در پایان شیوه تجزیه و تحلیل داده ها ذکر شود.
جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان پسر دانشگاه تبریز در مقطع کارشناسی در نیمسال دوم سال تحصیلی 86-1385 می باشد.
نمونه آماری
روش نمونه گیری در این پژوهش تصادفی ساده است و چون این تحقیق در خوابگاه دانشجویان اجرا شد، به طور تصادفی 50 اتاق از مجتمع خوابگاه دانشجویی ولیعصر دانشگاه تبریز انتخاب و به هر اتاق دو پرسشنامه اضطراب زونگ ارائه گردید.
تعداد کل نمونه آماری 100 نفر می باشد که در جدول زیر جزئیات بیشتر
مشاهده می گردد.
جدول 3-1 فراوانی و درصد فراوانی بر حسب رشته
گروه تحصیلی
فراوانی
درصد فراوانی
فنی و مهندسی
33
33%
علوم پایه
33
33%
انسانی
34
34%
کل دانشجویان
100
100%
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می گردد حجم کل نمونه آماری 100 نفر می باشد که 33 نفر مربوط به گروه تحصیلی فنی و مهندسی، 33 نفر مربوط به گروه تحصیلی علوم پایه و 34 نفر مربوط به گروه تحصیلی انسانی می باشد.
با توجه به جدول فوق ملاحظه می گردد که درصد دانشجویان در سه گروه تحصیلی یکسان می باشد.
ابزارهای اندازه گیری
در این تحقیق جهت جمع آوری اطلاعات به منظور بررسی فرضیه های تحقیق از پرسش نامه اضطراب زونگ استفاده شده است.
این پرسش نامه دارای 20 سوال می باشد. برای تکمیل آن حدوداً 10 دقیقه وقت نیاز می باشد. روش نمره گذاری به این صورت است که هر کدام از گزینه ها امتیازی بین 4-1 نمره را به خود اختصاص می دهد. ارزش گزینه ها در برخی سوالات ترتیب 1 تا 4 و در برخی سوالات به طور معکوس یعنی از 4 به 1 می باشد. لذا نمرات مقیاس می تواند دامنه بین 20 الی 80 را دارا باشد.
روش محاسبه درصد اضطراب آزمودنی به این صورت است :
درصد اضطرابی=
100×
نمره خام
80
کلید مقیاس اضطراب زونگ
سوالات 5، 9، 13، 19 (منفی)
بقیه سوالات (مثبت )
+
1
2
3
4
–
4
3
2
1
سطح اضطراب
درصد اضطراب
طبیعی
49%-0%
خفیف
59%-50%
متوسط
69%-60%
شدید
79%-70%
بسیار شدید
100%-80%
شیوه اجرای تحقیق
همانطور که در جدول 3-1 که مربوط به نمونه آماری پژوهش مورد نظر مشاهده می گردد حجم کل نمونه آماری 100 نفر می باشد که 33 نفر مربوط به گروه تحصیلی فنی و مهندسی، 33 نفر مربوط به گروه تحصیلی علوم پایه و 34 نفر مربوط به گروه تحصیلی انسانی می باشد. بعد از انتخاب تصادفی دانشجویان از بین دانشجویان مجتمع خوابگاه ولیعصر دانشگاه تبریز به هر یک از آنها یک پرسش نامه اضطراب زونگ که شامل 20 سوال بود ارائه گردید.
در این تحقیق اجرای پرسش نامه به صورت انفرادی در بین دانشجویان بومی و غیربومی ساکن در خوابگاه دانشجویی ولیعصر دانشگاه تبریز بود. حتماً دانشجویان قبل از جواب دادن به پرسش نامه، به سوالات در حیطه جمعیت شناسی که در قسمت بالای پرسش نامه درج گردیده بود، باید جواب می دادند. این سوالات شامل مشخص کردن نام، سن، میزان تحصیلات، جنسیت، رشته تحصیلی، وضعیت تاهل، بومی یا غیر بومی بودن و تعداد اعضای خانواده بود.
روش های آماری
در این پژوهش برای سازمان دادن، خلاصه نمودن و تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است.
در تحلیل توصیفی با استفاده از مشخصه های آماری نظیر فراوانی، درصد فراوانی، میانگین، به تجزیه وتحلیل داده ها پرداخته شده است.
همچنین در تجزیه و تحلیل استنباطی برای بررسی تفاوت میانگین ها از آزمون t استفاده شده است.
فصل چهارم
یافته های پژوهش
مقدمه
در ابتدا لازم است در زمینه پژوهش و نمونه آماری به طور اختصار توصیح داده شود. همانطور که در فصل اول اشاره شد، هدف اصلی پژوهش پاسخ به این سوال است که آیا بین میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و موقع امتحانات تفاوت وجوددارد. تعداد کل نمونه آماری 100 نفر می باشد که 33 روز مربوط به گروه تحصیلی فنی و مهندسی، 33 نفر مربوط به گروه تحصیلی علوم پایه و 34 نفر مربوط به گروه تحصیلی انسانی می باشد.
ملاحضه می گردد که درصد دانشجویان در سه گروه اصلی تحصیلی یکسان است.
یافته های توصیفی
جدول 4-1- مقایسه میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات
و موقع امتحانات
میانگین اضطراب دانشجویان
قبل از امتحانات
میانگین اضطراب دانشجویان
موقع امتحانات
42%
58%
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می گردد، میانگین اضطراب دانشجویان قبل از امتحان 42 درصد است، این میزان اضطراب نشان می دهد که اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات طبیعی است، میانگین اضطراب دانشجویان موقع امتحانات 58درصد است، این میزان اضطراب نشان می دهد که اضطراب دانشجویان موقع امتحانات بالاتر رفته است و در طبقه اضطراب خفیف قرار می گیرد.
جدول 4-2- بررسی وضعیت سنی دانشجویان
حداقل
حداکثر
میانگین
میانه
20
26
22
22
همان طور که در جدول بالا ملاحظه می گردد حداقل و حداکثر سن دانشجویان نمونه آماری به ترتیب 20 و 26 سال است. همچنین میانگین سنی نمونه آماری 22 سال و میانه 22 سال است.
جدول 4-3- فراوانی و درصد آزمودنی ها بر حسب گروه تحصیلی
گروه تحصیلی
فراوانی
درصد فراوانی
فنی و مهندسی
33
33%
علوم پایه
33
33%
انسانی
34
34%
تعداد کل
100
100%
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می گردد از تعداد کل دانشجویان 33 نفر مربوط به گروه تحصیلی فنی و مهندسی، 33 نفر مربوط به گروه تحصیلی علوم پایه و 34 نفر مربوط به گروه تحصیلی انسانی می باشد. درصد دانشجویان در سه گروه تحصیلی یکسان می باشد.
جدول 4-4- توزیع فراوانی و درصد فراوانی دانشجویان مجرد و متاهل
وضعیت تاهل
فراوانی
درصد فراوانی
مجرد
76
76%
متاهل
11
11%
وضعیت نامعلوم
13
13%
مطابق جدول بالا 76% از دانشجویان نمونه آماری را افراد مجرد، 11% آنها را متاهلین تشکیل می دهند. ضمناً 13% از دانشجویان نیز وضعیت تاهل خود را مشخص نکرده اند.
جدول 4-5- توزیع فراوانی و درصد دانشجویان بومی و غیربومی
شاخص های آماری
فراوانی
درصد فراوانی
بومی
64
64%
غیربومی
31
31%
وضعیت نامعلوم
5
5%
بر حسب جدول فوق 64 درصد از افراد نمونه دانشجویان غیربومی، 31 درصد بومی و 5 درصد نیز وضعیت خود را مشخص ننموده اند.
جدول 4-6- درصد فراوانی دانشجویان بر اساس تعداد اعضای خانواده38
اعضای خانواده
فراوانی
درصد فراوانی
تعداد کم
38
38%
تعداد متوسط
33
33%
تعداد زیاد
21
21%
تعداد افرادی که اعضای خانواده خود را مشخص نکرده اند.
8
8%
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می گردد 38 درصد از دانشجویان در خانواده های کم جمعیت، 33 درصد در خانواده های با جمعیت متوسط، 21 درصد در خانواده های را جمعیت و حدود 8 درصد از افراد تعداد اعضای خانواده خود را مشخص نکرده اند.
یافته های استنباطی
نتایج حاصل از مقایسه میانگین نمرات اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و در ایام امتحانات
تعداد n
میانگین
انحراف استاندارد
خطای انحراف استاندارد
تفاوت میانگین
T
df
p
قبل از امتحانات
100
15/42
64/15
38/1
22/16
7/6
99
001/0
در ایام امتحان
100
37/58
41/17
17/1
فرضیه پژوهش :
بین میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و در ایام امتحانات تفاوت وجود دارد و این تفاوت از لحاظ آماری معنی دار است.
برای آزمون فرضیه فوق از آزمون T استفاده شده است. همانطور که در جدول مشاهده می شود چون T به دست آمده 7/6= T از T جدول 62/2= T بزرگتر است، پس این نتیجه مبین تفاوت در میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و در ایام امتحانات است و این میزان تفاوت از لحاظ آماری معنی دار است. بدین ترتیب فرضیه پژوهش تایید می گردد.
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری
مقدمه
در این فصل تلاش می شود تا یافته های این پژوهش با یافته های قبلی مقایسه شده و بحث و نتیجه گیری به عمل آید. در این راستا ابتدا سوال پژوهشی ارائه شده در فصل اول مورد بررسی قرار می گیرد و در پایان پس از جمع بندی، پیشنهادهای پژوهشی و کاربردی ارائه خواهد شد.
بحث و نتیجه گیری
دراین پژوهش سوال پژوهشی به این صورت مطرح شد که آیا بین میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و در ایام امتحانات تفاوت وجود دارد.
تحلیل این سوال نشان داد که بین میزان اضطراب دانشجویان قبل از امتحانات و در ایام امتحانات تفاوت وجود دارد و این تفاوت معنی دار است. به طور کلی تحقیقات زیادی تاثیر نامطلوب اضطراب را بر عملکرد دانش آموزان و دانشجویان تایید کرده اند.
از جمله این پژوهش ها می توان به پژوهشی که هیل و ساراسون انجام دادند اشاره کرد. آنها در مدت چهار سال در یک مطالعه طولانی مدت 713 کودک دبستانی را پیگیری کردند. کودکانی که اضطراب زیادی داشتند نسبت به آنهایی که اضطراب کمی داشتند نمرات کمتری گرفتند. تفاوت بین کودکانی که اضطراب امتحان در آنها بالا بود و آنهایی که اضطراب کمتری داشتند با بالاتر رفتن سن بیشتر می شد.
سماوات 1373 در دانشگاه تبریز، ترکیبات خون دانشجویان قبل و بعد از امتحان را مشاهده کرده است، این ترکیبات قبل و بعد از امتحان، متفاوت بوده که می تواند اضطراب امتحان باعث تشدید بیماریهای قلبی شود.
خانواده در شدت بخشیدن به اضطراب نقش مهمی دارد. (روش های آمرانه، انتظارات دور از توانائیها و استعدادهای فرد). تحقیق جالب بولدوگ 1992، در مورد اینکه آیا فشار پدر یا مادر با میزان اضطراب امتحان رابطه دارد. پسرانی که از طرف پدر احساس فشار می کرده اند اضطراب کمتری نسبت به کسانی که از طرف مادر تحت فشار بوده اند، داشته اند.
رابین 1999 معتقد است در اضطراب امتحان به جنبه های فرهنگی توجه شود. نوع فرهنگ در اسیا، اروپا و آمریکا تفاوت معنا داری را نشان می دهد. ارزش های فرهنگی بر تشکیل عزت نفس تاثیر می گذارد و این عزت نفس باعث بروز یا عدم بروز اضطراب امتحان می شود.
البته تحقیقات ضد و نقیض دیگری نیز وجود دارد. یان سیچانی(1372) در تحقیقی با عنوان بررسی میزان اضطراب ناشی از امتحانات در دروس دانش آموزان به این نتیجه رسید که بین اضطراب ناشی از امتحانات و پیشرفت تحصیلی رابطه معنی داری وجود ندارد.
وکلمر و فیتر(1991) در پژوهشی که انجام دادند بین تلاش به پیشرفت و آزمون اضطراب رابطه نیافتند.
پیشنهادهای کاربردی
1- ایجاد و گسترش مراکز مشاوره در خوابگاه های دانشجویی
2- روان شناسان و متخصصان در زمینه پیشگیری، کنترل و درمان اضطراب، کتاب ها و نشریاتی را چاپ کرده و در اختیار دانشجویان قرار دهند.
3- از آن جایی که تحقیقات زیاد تایید کرده اند که دانشجویان در شرایط اضطراب کم، بهتر می آموزند، توجه به این شرایط می تواند در امر یادگیری موثر افتد.
4- برقراری شرایط رقابت سالم بین دانشجویان، اجرای امتحانات آزمایشی و میان ترم قبل از امتحانات اصلی، وقت امتحان متناسب با موضوع باشد. همه این عوامل در کاهش اضطراب دانشجویان نقش بسزایی دارند.
پیشنهادهای پژوهشی
1- جهت افزایش اعتبار بیرونی تحقیق، پیشنهاد می شود که این تحقیق روی دانشجویان دانشگاههای دولتی و آزاد اسلامی از هر دو جنس اجرا گردد.
2- با توجه به این که اضطراب امتحان موضوع مهمی است ضروری است در آینده بیش از پیش بر روی متغیرهای دخیل در اضطراب امتحان مانند عوامل آموزشگاهی، والدین (سطح انتظارات و تحصیلات آنها) و فرهنگ پژوهش هایی صورت گیرد.
3- متغیرهای در این زمینه پیشنهاد می شود که پژوهشگران علاقمند می تواند با تدوین فرضیه های مناسب، آنها را مورد بررسی قرار دهند. از جمله بررسی میزان اضطراب دانشجویان با عزت نفس، خودکارآمدی، شیوه های فرزند پروری و محوبیت گروهی.
4- با همکاری اساتید محترم در جهت بومی کردن، اعتباریابی و پایایی پرسش نامه اضطراب زونگ مطالعات صورت گیرد تا این پرسش نامه به عنوان ابزاری معتبر در تحقیقات آینده به کار رود.
5- بررسی رابطه رشته تحصیلی با اضطراب امتحان.
6- بررسی تفکیکی بین اضطراب امتحان و اضطراب کلی و تاثیر آنها
7- پژوهش در مورد تاثیرگذاری اضطراب بر حافظه
محدودیت های پژوهش
پژوهش حاضر نیز همچون سایر پژوهش ها با محدودیت هایی مواجه بود که موارد زیر از جمله مهمترین آنها هستند:
1- اجرای تحقیق روی دانشجویان پسر تعمیم پذیری و یا به عبارت دیگر اعتبار بیرونی پژوهش را محدود می سازد.
2- به دلیل عدم آشنایی برخی از دانشجویان با روح تحقیق، وقت و انرژی زیادی صرف توجیه و توضیح اهمیت اجرای تحقیق و جلب همکاری و مساعدت آنها گردید.
3- پایین بودن اعتبار درونی post test به دلیل خستگی و کسالت دانشجویات در فصل امتحانات
4- عدم وجود فضایی آرام برای اجرای آزمون؛ از آنجا که آزمون می بایست در فضای نسبتاً آرام اجرا شود، یافتن فضای نسبتاً آرام برای اجرای آزمون در محیط خوابگاه دانشجویی امکان پذیر نبود، ولی بیشتر سعی شد تا استانداردهای اجرای آزمون رعایت شود.
منابع و ضمائم
1- انجمن روانپزشکی آمریکا، 1373. طبقه بندی اختلالات روانی D.S.M.I.V ترجمه نصرالله پورافکاری، انتشارات آزاد.
2- انرایت، سایمون، ج.، پاول، ترور، ج. 1378. کنترل اضطراب و فشار روانی. ترجمه مهرداد پژوهان. تهران. غزل
3- شولتز، دوان شولتز، الن سیدنی. 1381. نظریه های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران. ویرایش.
4- پورافکاری، نصرت الله. 1373. فرهنگ جامعه روان شناسی – روانپزشکی و زمینه های وابسته. تهران. فرهنگ معاصر.
5- کاپلان، سادوک و گرب . 1367. خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری و روانپزشکی بالینی. ترجمه پورافکاری. تهران. انتشارات شهر آشوب.
6- کاپلان، هارولد و سادوک، بنیامین. 1368. خلاصه روانپزشکی بالینی. ترجمه پورافکاری. تهران. ذوقی.
7- مجد، محمد. 1365. روان پویایی اضطراب، نشریه روان شناسی ، سال هفتم ، شماره 13، ص 41.
8- سیف، علی اکبر، مقدمه ای به روان شناسی یادگیری. انتشارات دوران.
9- دادستان، پریرخ. 1375. روان شناسی مرضی – تحولی از کودکی تا بزرگستالی. انتشارات سمت. ج 1.
10- سیف ، علی اکبر. 1367. تغییر رفتار در رفتار درمانی – نظریه ها و روش ها. انتشارات نشر دانا.
11- گلدبرگ، ریچارد. اضطراب. ترجمه نصرالله پورافکاری. 1368. تبریز. انتشارات تابش.
12- کوپر، کاری. 1980. غلبه بر اضطراب. ترجمه ماشاءالله مدیحی. 1373. انتشارات یادآوران .
13- معانی، ایرج. 1370. اضطراب. انتشارات چاپ پخش.
14- دادستان، پریرخ. 1376. سنجش و درمان اضطراب امتحان. مجله روان شناسی. شماره 1. ص 31.
15- خداپناهی، محمدکریم. 1376. انگیزش و هیجان. تهران. انتشارات سمت.
16- غفوری، منصور. 76-1375. بررسی رابطه بین انگیزش پیشرفت، منبع کنترل، خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال سوم دبیرستان های نظام جدید متوسط شهر تبریز. در سال تحصیلی 76-1375. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
17- آلیانی، زهرا. 1382. بررسی رابطه پایبندی به دعا با میزان اضطراب دانشجویان دانشگاه تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد. داشگاه تبریز.
18- پناهی شهری، محمود، 1372. بررسی مقدماتی روایی و اعتبار فرم های سیاهه حالت و صفت اضطراب. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
19- آذرنیا، اکبر. 1382. بررسی رابطه بین سطوح مختلف اضطراب با حافظه و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر سوم راهنمایی شهرستان تبریز در سال تحصیلی 82-1381 . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تبریز.
20- یان سیچانی، کرمعلی. 1372. بررسی میزان اضطراب ناشی از امتحانات در دروس دانش آموزان سال دوم دبیرستان های اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
21- پاول و اندایت. 1378. فشار روانی اضطراب و راههای مقابله با آن. ترجمه دکتر بخشی پور و صبوری. مشهد. انتشارات آستان قدس رضوی.
کلید مقیاس اضطراب زونگ
سوالات 5، 9، 13، 19 (منفی)
بقیه سوالات (مثبت)
+
1
2
3
4
–
4
3
2
1
درصد اضطرابی=
100×
نمره خام
80
سطح اضطراب
درصد اضطراب
طبیعی
%49-%0
خفیف
%59-50%
متوسط
%69-%60
شدید
%79-%70
بسیار شدید
%100-%80
آزمون اضطراب زونگ
لطفاً جملات زیر را بخانید و متناسب با حس خودتان در یکی از خانه های داخل پاسخنامه علامت بگذارید.
1- احساس می کنم بیشتر از حدعادی، عصبانی و مضطرب هستم.
2- بدون هیچ دلیلی احساس ترس می کنم.
3- زود برآشفته می شوم.
4- احساس می کنم که دارم خورد می شوم و از هم می پاشم.
5- احساس می کنم که همه چیز روبراه است و اتفاق بدی رخ نخواهد داد.
6- دست و پایم می لرزد.
7- سردرد، گردن درد و پشت درد اذیتم می کند.
8- احساس ضعف می کنم و زود خسته می شوم.
9- احساس آرامش کرده و آرامش خود را به راحتی حفظ می کنم.
10- احساس می کنم قلبم سریع می زند.
11- دایم سرم گیج می رود.
12- غش می کنم یا احساس شبیه به غش کردن دارم.
13- به راحتی نفس می کشم.
14- احساس می کنم انگشتان دست و پایم کرخت شده و مورمور می کند.
15- دل درد و سوء هاضمه آزارم می دهد.
16- زیاد ادرار می کنم.
17- دستهایم معمولاً گرم و خشک است.
18- صورتم داغ و سرخ می شود.
19- به راحتی به خواب می روم و شبها خوب می خوابم.
20- در خواب کابوس می بینم.
پاسخ نامه آزمون اضطراب زونگ
نام سن میزان تحصیلات
جنسیت مرد زن رشته تحصیلی
وضعیت تاهل
مجرد متاهل بومی غیربومی
تعداد اعضای خانواده : کم (3-1) متوسط (6-3) زیاد (6 به بالا)
ردیف
اصلاً ، خیلی کم
گاهی وقتها
بیشتر وقتها
اغلب وقتها
ردیف
اصلاً، خیلی کم
گاهی وقتها
بیشتر وقتها
همیشه
1
11
2
12
3
13
4
14
5
15
6
16
7
17
8
18
9
19
10
20
1 -Marshal Reeve
2 -Darke
3 -Lang
4 -Enright
5 -Powell
6 -Exogenous
7 -Endogenous
8 -Auto nomic neurous system
9 -Endocrine Glands
10 -Central neurous system
11-Feed back
12 -Tension headache
13 -Shaffer
14 -Hydo and hypethyoidism
15 -Hypogly cemia
16 -Forebrain
17 -Mindbrain
18 -Amygdulu
19 -Hidbrain
20 -Eysenk
21 -Moral anxiety
22 -Neuratic anxiety
23 -Id
24 -Superego
25 -Ego
26 -Free- floating
27 -Confrom
28 -Watson
29 -Rayner
30 -Classical conditioning
31 -Mawrer
32 -Bondura
33 -Vicarious exprience
34 -Modeling
35 -Taboo
36 -Symbolic logic
37 -Ellis
38 – تقسیم بندی تعداد اعضای خانواده به صورت کم منظور 3-1، تعداد متوسط 6-4 و تعداد زیاد 6 نفر بالا می باشد.
—————
————————————————————
—————
————————————————————
1