پروژه کالبدشناسی و فیزیولوژی دستگاه تناسلی نریان



بخش اول :
کالبدشناسی و فیزیولوژی دستگاه تناسلی نریان

فصل اول :
کالبدشناسی دستگاه تناسلی نریان

کالبدشناسی دستگاه تناسلی نریان را می توان از سه جنبه زیر مورد بررسی قرار داد:
اول: اسپرماتوژنز در بیضه ها،دوم: بلوغ،ذخیره و انتقال اسپرم ها در مجاری تناسلی و سوم: چگونگی تخلیه منی در دستگاه تناسلی ماده مادیان بوسیله آلت تناسلی.
دستگاه تناسلی دام نر از کیسه بیضه، بیضه ها، بند بیضه، اپیدیدیم، غدد ضمیمه جنسی و آلت تناسلی تشکیل شده که در ذیل ساختار آناتومیکی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. ( شکل 1)
تصویر (1-1) : یک برش عمودی از آلت تناسلی نریان که در آن بیضه ، کیسه بیضه و
آلت تناسلی نریان دیده می شود .

(1-1) کیسه1 بیضه
بیضه ها در خارج از بدن در ناحیه مغابنی2 درون کیسه بیضه قرار دارند برای اینکه تولید اسپرم با موفقیت انجام شود و تحت تاثیر استرس های حرارتی نباشد می بایست دمایی بیضه کمتر از دمای بدن باشد از اینرو سیستمی توسعه یافته به نام پدیده تنظیم درجه حرارت3 که این امر را محقق سازد. بخش درونی اسکتروم بوسیله ماهیچه های کرماستر4 دارتوس5 پوشانده شده است که در هوای سرد بطور خودکار تحت کنترل عصبی منقبض می شود و بیضه ها را به طرف بدن نزدیک می سازد، برعکس در هوای گرم منبسط شده و آنها را از بدن دور می سازد(6).
چند رباط کوچک بین تشکیلات مختلف داخل کیسه بیضه وجود دارد. رباط اصلی بیضه، قطب شکمی بیضه را به دم اپیدیدیوم متصل می کند که با رباط عقبی( دمی) اپیدیدیوم به غشای مهبلی هم می چسبد. این رباط ها از گویرناکولوم6 مشتق شده اند. بالاخره در سطح داخلی کیسه اسکروتوم که لایه غشای مهبلی وجود دارد که یکی جداری که به سطح داخلی اسکروتوم چسبیده و دیگری اخشایی که به سطح خارجی بیضه چسبیده اند متصل می کند(6).

(1-2) بیضه7
بیضه های نریان در نزدیکی ناحیه معابنی در کیسه بیضه قرار گرفته اند. پرده دارتوس8 دیواره بین بیضه ای را تشکیل می دهد. خود بیضه ها از دو لایه صفاقی پوشیده شده اند که این لایه های صفاقی هنگام پائین آمدن بیضه از مجرای مغابنی وشکل گیری یک حفره جانبی در پرده صفاق جداری تشکیل می شود. همراه با شکل گیری این حفره جانبی انشعاباتی از عضله مایل داخلی9 شکمی نیز به آن وارد می گردد که بین پرده کرماستر و غشای مهبلی قرار می گیرد(7).
کپسول یا پرده سفید بیضه،10 بطور عمده از بافت رشته ای تشکیل شده ولی الیاف عضلانی صافی هم دارد، که وظیفه آنها ناشناخته است. این پرده برروی کپسول غشای مهبلی11 اصلی قرار دارد. رگهای خونی اصلی بیضه قبل از نفوذ در کپسول و رساندن خون به پارانشیم بیضه در سطح پرده سفید پخش شده اند، در حالیکه اعصاب بیضه در جدار آن قرار می گیرند و در داخل بیضه بافت عصبی ناچیزی یافت می شود. بافت بیضه از دو قسمت تشکیل شده است: 1 – لوله های منی ساز12 2- بافت بینابینی.13
هر لوله منی ساز لوله بدون انشعاب بسیار پیچیده ای است که انتهای آن در لوله های14 جمع کننده باز می شود، و این مجرا نیز به نوبه خود به مجرای اپیدیدیوم مرتبط می شود. لوله های منی ساز با پرده قاعده ای15 محدود می گردند و تقریباً بطور کامل با سلولهای عضله ای شکل قابل انقباض احاطه شده اند. در داخل لوله های اسپرم ساز لایه پوششی منی ساز خود از دو دسته سلول اصلی به نامهای سلولهای سوماتیک16 سرتولی و سلولهای زاینده 17تشکیل شده است. شکل و میزان بافت بینابینی که از سلولهای لیدیگ18 تولیدکننده هورمونهای استروئیدی و رگهای خونی و لنفی تشکیل شده، در حیوانات مختلف بسیار متفاوت است برای مثال بافت بینابینی زیادی در نریان و خوک دیده می شود ولی در نشخوارکنندگان میزان این بافت نسبتاً کم است(شکل 2).

تصویر(1-2) : نمایی از بافت بیضه که ارتباط این بافت بینابینی و لوله های اسپرم ساز دیده می شود

اندازه بیضه در نریان متغیر است اما میانگین طول آن 140-80 میلیمتر و میانگین قطر آن 80-50 میلیمتر و وزن آن 225 گرم می باشد(6).

(1-3) اپیدیدیم
اپیدیدیم لوله پیچ خورده ای است که توط 13 تا 15 مجرای آوران19 اسپرم تولیدشده در لوله های منی ساز را از طریق لوله های راست و rete testis گرفته و دریافت نموده و انقباض می دهند(7)و (8).
اپیدیدیم از بیرون به صورت عضو تقریباً استوانه ای شکل دیده می شود که از سه قسمت تشکیل می شود. سر اپیدیدیم،20 بدنه اپیدیدیم21 که در وسط قرار گرفته و دم اپیدیدیم22 که در امتداد مجرای23 وابران قرار دارد. شکل (3)

تصویر(1-3) : نمای شماتیک که وضعیت Straight tubules و rate tests را در نریان نشان می دهد

دیواره عضلانی مجرای اپیدیدیم با حرکات دودی خود، اسپرماتوزوئیدها را به جلو می راند. اسپرماتوزوئیدها که هنگام ورود به بیضه نارس هستند و در ضمن عبور از اپیدیدیم به ویژه د ناحیه سرابی اپیدیدیم بالغ می گردند.دم اپیدیدیم هم مخزن اسپرماتوزوئید های کاملاً رسیده است و در حیوانی که از نظر جنسی فعال است این قسمت در اثر تجمع اسپرمهای ذخیره شده متورم و سفت و قابل ارتجاع می گردد. طول اپیدیدیم در نریان طویل تر از گاو نر حدود 45 متر می باشد(7).

(1-4)بند بیضه24 و رگها و اعصاب بیضه
هر بیضه بوسیله بند بیضه به بدن متصل است که سرخرگ اسپرماتیک25 درونی و سیاهرگ26 اسپرماتیک در بخش پیشین و از مجرای وابران در بخش پسین آن قرار دارد.
خونرسانی به بیضه با شریانهای بیضه است که از آئورت خلفی در نزدیکی شریان کلیوی منشعب می شوند این عروق بصورت شریانهای پیچ در پیچ27 از مجرای مغابنی می گذرند و با پرده صفاقی پوشیده شده و قسمت اصلی بند بیضه را تشکیل می دهند.(شکل 4)

تصویر(1-4) : نمایی از مقطع عرضی از استرماتیک کورد و عضله کرماستر خارجی و شبکه پاپینی فرم .
خون بیضه از طریق شبکه ارتباطی وریدی28 که آن نیز به صورت پیچ درپیچ می باشد از طریق بند بیضه خارج می گردد و از آنجا به ورید میانخالی پائینی می ریزند البته این شبکه پیچ درپیچ ابتدا انشعابات زیادی را دارا می باشد. ولی بتدریج که بند بیضه بالا می رود شاخه های جانبی کمتری از آن قابل تشخیص است تا اینکه فقط یکی دو ورید به مجرای مغابنی وارد می شوند و در نهایت بصورت یک رگ به ورید میانخالی خلفی یا ورید کلیوی می ریزد. شریان بیضه شبکه پیچک مانند را احاطه می کند و در ارتباط خیلی نزدیک با آن است بطوریکه شریان و ورید معمولاً یک پرده داخلی مشترک دارند(6)
طول شریان بیضه به دلیل پیچیدگی های آن خیلی زیاد است که این باعث سه ویژگی می شود: 1- وقتی شریان به بیضه می رسد نبض شریانی تقریباً بطور کامل از بین رفته است و به نظر می رسد رسیدن خون شریانی به صورت ضربانی به بیضه ها با اسپرم زایی طبیعی ناسازگار است. 2- اسپرم زایی در درجه حرارت کمتری از 6 درجه حرارت قسمت میانی بدن پستانداران بهتر انجام می شود و در کنار هم قرارگرفتن شریان و ورید باعث تبادل حرارت بین آنها می شود بطوریکه درجه حرارت بیضه چند درجه از مرکز بدن پائین تر است. 3- احتمال دارد تبادل مولکولهای کوچک مثل تستوستورن بین دو جریان با جهت مخالف در ورید و شریان بیضه صورت بگیرد البته اهمیت این انتقال هنوز کاملاً مشخص نیست.
اعصاب بیضه از سیستم سمپاتیک سینه ای29- کمری مشتق می شوند که رشته های حرکتی احشایی آن عضله صاف شریان کوچک بیضه و کپسول اپیدیدیم و بیضه را تعصیب می کند.
کیسه بیضه هر دو دسته عصب احشایی و سوماتیک را دارد که از اعصابی پی مشتق می شوند که از مجرای مغابنی می گذرند و به صورت شاخه های عصب شرمی30 خارج می شوند. از دیگر خصوصیات اعصاب کیسه ای بیضه وجود عصب حرکتی عضله کرماستر و داتروس است که نقش مهمی در تبادل حرارتی بیضه دارد.(6)

(1-5) آلت تناسلی( قضیب)
آلت تناسلی شامل دو مجرای بافت قابل نعوظ و یک مجرای پیشابراه آلت تناسلی نام اورتر است پیشابراه با جسم اسفنجی آلت تناسلی احاطه شده که از پیاز آلت تناسلی شروع شده به سر آلت تناسلی ختم می گردد، قسمت پیشین آلت تناسلی از اجسام غاری آلت تناسلی زوج تشکیل شده که از ریشه آلت تناسلی شروع شده و در پشت سر آلت می یابد.
خون رسانی هر سه مجرا از شاخه های شریان شرمی است ولی تخلیه وریدی ccp 31 با csP 32 خیلی فرق می کند. Ccp از طریق ریشه آلت تناسلی در ورید33 شرمی تخلیه می شود ولی csP در ورید پشتی آلت از قسمت انتهایی آن تخلیه می شود. بنابراین خونرسانی و تخلیه خون CCP هر دو از راه ریشه آلت است ولی خونرسانی به csP از پیاز و تخلیه آن از قسمت انتهایی آن است. ریشه های آلت را عضلات ورکی34 غاری احاطه کرده که انقباض آنها وریدی را که CCP تخلیه می کند مسدود می کند. بطوریکه فضاهای غاری بافت قابل نعوظ در انتهای بسته CCP پر از خون می شود و باعث سفت و طویل شدن آلت35 می شود. (6) .(شکل 5).

تصویر(1-5) : نمای شماتیک از سمت چپ پنیس که ارتباط آن با استخوان ایسکیوم دیده می شود

در اسب مسیر رشته های عضلانی صافی که در امتداد آلت قرار دارند به استطاله های CCP مربوط است. این رشته ها معمولاً در حال انقباض تونیک هستند و آلت را در غلاف36 نگه می دارند. هنگام نعوظ و دفع ادرار به سختی این عضلات کم شده باعث پرولاپس آلت از غلاف می شود.
در اسب و سگ نعوظ باعث افزایش طول و قطر آلت می شود چون خمیدگی سیگموئید وجود ندارد و طویل شدن آلت کاملاً در اثر پرخونی عروق می باشد.
بازتاب انزال با اعصاب حسی سرآلت تحریک می شود که از راه عصب پشتی آلت که شاخه ای از عصب شرمی است تحریکات را به طناب نخاعی منتقل می کند. سپس نعوظ و انزال بیشتر به صورت بازتابهای نخاعی در بخش کمری و خاجی نخاع همآهنگ می شود، خوب کارکردن این عصب برای ایجاد بازتاب انزال ضروری است و اگر آسیب ببیند، انزال ولی نغوظ غیر ممکن خواهد شد.
هنگام انزال سر آلت اسب وارد مجرای گردن رحم می شود و انزال از این راه در داخل رحم صورت می گیرد.
به جلو راندن منی در پیشابراه با انقباضات عضله پیازی اسفنجی صورت می گیرد که در پیاز آلت روی CSP قرار می گیرد، چون CSP از قسمت انتهایی تخلیه می شود با فشار زیادی که در CCP ایجاد می شود این کار ممکن نیست، بنابراین هر انقباض عضله پیازی اسفنجی باعث موج زودگذر افزایش فشار در CSP می شود که از پیاز به سرآلت امتداد دارد و از آنجا با تخلیه وریدی پشتی خون ناپدید می شود. چون CCP سفت است افزایش فشار داخل CSP باعث ایجاد موج انسداد پیشابراه می شود. این موج پیشرو همراه با انقباض عضله ای که پیشابراه خارج لگنی را احاطه می کند باعث جابجایی قطرات منی در طول پیشابراه می شود (6).

(1-6) غدد ضمیمه37
غدد ضمیمه جنسی در امتداد قسمت لگنی میز راه قرار گرفته و دارای مجاری خارجی
داخل مجاری تناسلی می باشند که ترشحات آنها را بداخل میزراه تخلیه می کند. این غدد شامل غدد وزیکولی38 غده پروستات39 و غدد پیازی40 پیشابراهی می باشد. ترشحات این غدد قسمت اعظم حجم مایع منی41 را تشکیل می دهند. بعلاوه ترشحات این غدد حاوی محلولی از بافرها، مواد مغذی و دیگر مواد مورد نیاز برای تامین بهترین میزان تحرک و باروری اسپرم می باشند(6).

(1-6-1) غدد وزیکولی
در قسمت بالائی گردن مثانه قرار دارد.در اسب کیسه ای شکل است. طول آنها 15-13 سانتیمتر می باشد. این غدد سهم عمده ای از مواد موجود در منی را می سازند که عبارتند از فروکتوز و سوربیتول که منابع اصلی انرژی برای اسپرم ها می باشند. فسفات و کربنات( بعنوان بافر)، هر دو در این ترشحات یافت شده و از نظر محافظت اسپرم در مقابل تغییرات PH مجرای ادراری تناسلی اهمیت دارند. تغییرات PH برای اسپرم بسیار مضر و خطرناک می باشد(6).

(1-6-2) غدد پروستات
غدد پروستات غده منفردی است که در اطراف میزراه درست در قسمت خلفی مجاری خروجی غده وزیکولی قرار گرفته است.در اسب واجد یک بدنه است که توسط یک قسمت باریک به نام اسیتموس به دو لب تقسیم می شود. ترشحات آن آبکی است.
ترشحات غده پروستات از نظر یونهای مینرال مانند سدیم، کلر، کلسیم، و منیزیم غنی می باشد.(6)

(1-6-3) غدد پیازی – پیشابراهی
غدد پیازی – پیشابراهی یک جفت هستند که در امتداد مجاری ادراری نزدیک نقطه ای که از لگن خارج می شود قرار دارند. این غده در اسب کوچک و گرد است که بین مقعد و پیشابراه قرار دارند و واجد 3 تا چهار مجرا بداخل لوله ادراری تناسلی می باشند. ترشح آبکی آنها قبل از جفت گیری تمیز کننده پیشابراه می باشد.
مواد تشکیل دهنده پلاسمای منی وظایف مختلفی برعهده دارند که تامین انرژی، ثابت نگه داشتن فشار اسمزی، ترشح کردن یونهای کلسیم آزاد و ثابت نگهداشتن PH از جمله وظایف آنها می باشد.(6)

فصل دوم :
فیزیولوژی تناسلی نریان

(1-2-1) فیزیولوژی بیضه
هورمون شناسی
تمام جنبه های فیزیولوژی تولیدمثل دام نر تحت کنترل گنادوتروپین های FSH/LH می باشند لوتئینی42 کننده(LH ) 2- هورمون محرک فولیکول(FSH )43 می باشد، ترشح LH ضربانی است و مراحل نامنظم ترشح هر 2 تا 4 ساعت دیده می شود. اثر LH در مرحله اول در سلولهای لیدیک است که با اثر در آدینلات سیکلاز عمل کرده، استروئیدزایی را با تنظیم مرحله محدودکننده میزان استروئیدزایی، یعنی تبدیل کلسترول به پیش ساز تستوسترون، پرگننولون، شروع می کند. حداکثر غلظت تستوسترون حدود 40 دقیقه بعد از حداکثر LH است و ظرف 40 تا80 دقیقه بعدی به میزان قبل از تحریک برمی گردد. تستوسترون برای تولید اسپرم در بیضه و بلوغ آنها در اپیدیدیم برای فعالیت غدد ضمیمه جنسی و ایجاد صفات ثانویه جنسی حیوان نر لازم است. تستوسترون بعد از بنزنی شدن و تبدیل به استروژن در مغز عامل تنظیم ترشح LH با واکنش بازگشتی منفی44 است. جالب اینکه در حیواناتی که مدت طولانی است اخته شده اند واکنش بازگشتی منفی و میل جنسی را با تزریق تستوسترون نمی توان ایجاد کرد چون فعالیت آنزیم بنزنی کننده( آروماتاز)45 مغز از بین رفته است و برای ایجاد این دو اثر باید خود استروژن را تزریق کنند.
در داخل لوله منی ساز تستوسترون یا احیای کربن 5 به 5 دی هیدروتستوسترون46(DHT ) تبدیل می شود که به بنزنی شدن حساس نیست و آندوژنی قوی تر از خود تستوسترون است.
تستوسترون و DHT در هر دو لوله منی ساز به محصول ترشحی سلولهای سرتولی پروتئین متصل شونده به آندروژن47(ABP ) متصل می شوند بنابراین نقش ABP ظاهراً نگهداشتن غلظت بالای آندروژن در لوله منی ساز و اپیدیدیم است
هدف اصلی FSH سلولهای سرتولی است که به کمک سیستمهای آنزیمی مربوط به ادینلات سایکلاز هم عمل می کند. تحت تاثیر FSH سلولهای سرتولی ABP ترشح می کنند و تستوسترون را بنزنی کرده و به استروژن تبدیل می کند(7).
تحریک با FSH به اندازه کافی لازم است تا سلولهای سرتولی را وادار به تقویت اسپرم زایی نماید. درباره روند ترشح FSH بحث وجود دارد بعضی آن را ضربانی می دانند، روشی شبیه به LH ولی عده ای متوجه شده اند ترشح آن فقط نوسانی طولانی مدت دارد. ترشح FSH با استروئیدهای گنادی بنام این هیبین48 تنظیم می شود پروتئین تنظیم کننده که از سلولهای سرتولی ترشح می شود.(7)

(2-2-1)( اسپرماتوژنز)
اسپرماتوژنز فرآیند اصلی تولیدمثل حیوانات نر است که منجر به تولید اسپرماتوزوئید می شود این عمل در لوله های منی ساز بیضه بالغ صورت می گیرد و شامل سه فرآیند اصلی است اسپرماتوگونی های تفکیک شده وارد دوره تقسیم و تکثیر میتوز می شوند که با تقسیم میوز و کاهش ژنوم دپیلوئید به ژنوم هاپلوئید دنبال می شود. بالاخره سلولهای بعد از میوز، مرحله تغییر شکل اسپرمیوژنز را می گذرانند که منجر به آزادشدن اسپرماتوزوئیدها در حفره داخل لوله منی ساز می شود.
غشای قاعده ای لوله منی ساز از خارج با سلولهای فیبروپلاست است و میوئید احاطه شده است. خون رسانی به غشاء قاعده ای محدود است و خون به داخل لوله وارد نمی شود. در جدار داخلی لوله های منی ساز سلولهای سوماتیک سرتولی و مراحل مختلف سلولهای منی ساز وجود دارند که با هم لایه پوششی منی ساز را تشکیل می دهند. سلولهای سرتولی به شکل استوانه ای نامنظم هستند که هسته بزرگ و مختلف الشکل آنها نزدیک غشای قاعده ای قرار دارد. این سلولها در مرحله جنینی و قبل از بلوغ حیوان تقسیم می شوند و در زمان بلوغ حیوان به رشد کامل رسیده اند.
سلولهای سرتولی استروژن، این هیبین، پپتیدی شبیه هورمون آزادکننده گنادوتروفین، چند پروتئین( از جمله ABP ) ، لاکتات، پیرووات را ترشح می کند(7).
در حیوان بالغ اسپرماتوگونیها به انواع A ، واسطه ای، و B تقسیم می شوند و در هر نوع تقسیمات فرعی بیشتری برحسب شکل و میزان تفکیک سلولها وجود دارد. گروه A اسپرماتوگونی کمتر از هم تفکیک شده و مخزن سلولهای اصلی در لوله منی ساز می باشند یک سلول تولیدشده( دختر) به صورت سلول اصلی می ماند و دیگری وارد تقسیمات میتوز و میوز بعدی می شود. همه اسپرماتوگونیها در تماس با غشای قاعده ای می مانند اما وقتی تقسیم نهایی میوز اسپرماتوگونی، اسپرماتوسیت اولیه را بوجود می آورد سیتوپلاسم سلولهای سرتولی بین غشای قاعده ای و اسپرماتوسیتهای اولیه قرار می گیرد. ستز DNA ضمن تقسیم میتوز انجام می شود و ستز RNA در مرحله پری لپتوتن و آخر پاکی تن صورت می گیرد.
سپس تقسیم اول میوز به مراحل خیلی حساس زایگوتن و پاکی تن پیش می رود مرحله پاکی تن به مواد مضر مثل درجه حرارت زیاد بیضه و خوب ادامه نیافتن اسپرم زائی در اثر میزان نامناسب گنادوتروفین خیلی حساس است.
به این ترتیب نتایج تقسیم اولیه میوز، اسپرماتوسیتهای ثانویه، از قسمت قاعده ای به قسمت بالای لوله منی ساز نقل مکان کرده بعد از آن از قسمت مایع بافتی به کلی جدا می شوند. تقسیم دوم میوز اسپرماتیدها را تولید می کند که دیگر تقسیم نمی شوند. بعد از آن اسپرماتیدها متمایز شده به اسپرماتوزئید تبدیل می شوند.
در انتهای میوز اسپرماتیدها سلولهای دیگری با هسته های گرد هستند که فعالیت سلولی و شکل ظاهری آنها هنگام اسپرمیوژنر باید خیلی تغییر کند. بلافاصله بعد از تمام شدن میوز، اسپرماتید وارد مرحله سنز RNA می شود که شروع غلیظ شدن کروماتین هسته را به دنبال دارد.
همزمان با آن مواد آکروسومی در دستگاه گلژی ساخته می شود و حبابهای آن به تدریج به هم پیوسته آکروسوم را ایجاد می کند و بعد با طویل شدن هسته، آکروسوم روی قطب قاعده ای هسته تشکیل می شود و در قطب مقابل آن تشکیل تاژک از یکی از سانتریولها شروع می شود مرحله آخر تشکیل تاژک تشکیل قطعه میانی است که مارپیچی از میتوکندری دور قسمت مرکزی تاژک متمرکز می شود.
بالاخره حجم اسپرماتید هنگام اسپرمیوژنر کاهش می یابد اسپرماتوزوئید با قطره سیتوپلاسمی 49باقیمانده از غار سرتولی بداخل لوله منی ساز رانده می شود.(2)
طول مراحل اسپرم زایی یعنی زمان بین تقسیم اسپرماتوگونیها و آزادشدن اسپرماتوزوئیدها در نریان 57 روز است(1). عبور از اپیدیدیم 8 تا 14 روز دیگر طول می کشد بنابراین فاصله بین حساسترین مرحله اسپرم زایی یعنی پروفازمیوز و انزال تقریباً 30 روز است(7).
در نتیجه فاصله بین آسیب دیدن بیضه و ظهور اسپرماتوزوئیدهای غیرطبیعی در مایع انزالی بسته به محل آزردگی اغلب بین 30 تا 60 روز است.
لایه پوششی منی ساز به شکل لایه های متحدالمرکز اسپرماتوگونی، اسپرماتوسیت و اسپرماتید و با ارتباط بین نسلهای سلولی در تمام عمق لایه پوششی منی ساز است.
هر نسل از سلولهای منی ساز با پلهای سیتوپلاسمی به هم مربوط است. بطوریکه مراحل تکاملی در هر نسل همزمان است و هر منطقه از لایه پوششی منی ساز سلولهایی در مرحله تکامل یکسان را نشان می دهد. وقتی دو نسل اسپرماتوسیت اولیه و یک نسل اسپرماتید موجود باشد رابطه سلولی را نوع 1 و وقتی فقط یک نسل اسپرماتوسیت اولیه و دو نسل اسپرماتید موجود باشد رابطه سلولی را نوع 2 می گویند.
تبدیل نوع 1 را به نوع 2 بعد از بلوغ دیده می شود در حالیکه تبدیل نوع 2 به نوع 1 با آزادشدن اسپرماتوزوئیدها و ورود نسل جدید اسپرماتوسیت از تقیسم آخر اسپرماتورگونی دیده می شود(7).

شکل (6) تقسیم سلولها هنگام اسپرماتوژنز . اسپرماتوگونی A1 وارد چند تقسیم می توز می شود تا اسپرماتوگونیهای A2 ، A3 ، واسطه ای ، B1 ، B2 ، ایجاد کند . تقسیم نهایی میتوز ، اسپرماتوگونی اولیه تولید می کند که وارد تقسیم میوزشده بعد از تقسیم اول میوز ، اسپرماتوسیت ثانویه و بعد از تقسیم دوم میوز اسپرماتیدها تفکیک یافته بدون تقسیم سلولی بیشتر به اسپرماتوزوئید تبدیل می شود .

(3-2-1) فیزیولوژی اپیدیدم
اسپرماتوزئیدها حین عبور از اپیدیدم خیلی تغییر می کنند. اپیدیدم به آندروژن خیلی وابسته است به این دلیل اگر میزان آندروژن کم شود عمل اپیدیدم بلافاصله مختل می شود باقیمانده سیتوپلاسمی در ابتدا در پشت و نزدیک سر اسپرماتوزوئید قرار دارد ولی قبل از اینکه بالاخره در دم اپیدیدم آزاد شود به طرف انتهای قطعه میانی منتقل می شود.
اسپرماتوزوئیدها در سراپی اپیدیدم بی حرکت است ولی بتدریج که از بدنه آن عبور می کنند قدرت حرکت و باروری را بدست می آورند. تغییر دیگری که هنگام عبور از اپیدیدم در اسپرماتوزوئیدها ایجاد می شود و کمتر آشکار است ولی اهمیت آن برابر با بیشتر از تغییر شکل ظاهری است، تغییر غشای پلاسمایی است که به سطح آن گلیکوپروتئینها می چسبند یا در اثر ترشح اپیدیدم و سلولهای داخل مجرا تغییر می کند. احتمالاً این عمل آکروسوم را در زمانی که اسپرماتوزوئیدها در دستگاه تناسلی ماده قرار می گیرد ثابت و پایدار می کند و خاصیت تحریک ایمنی سطح اسپرماتوزوئیدها را کم کرده و قدرت اتصال غشای اسپرم را به منطقه50 روشن واقع در روی تخمک را بیشتر می کند.
برحسب گونه حیوان 8 تا 14 روز طول می کشد تا اسپرماتوزوئیدها از اپیدیدم عبور کنند زمان عبور از سر و بدنه ثابت است ولی دم اپیدیدم اثر دوگانه دارد محل بلوغ و ذخیره شده است طوریکه در زمان انزال زیاد زمان عبور از دم ممکن است کم شود و اسپرماتوزوئیدهای نسبتاً بالغ انزال شود. اگرچه اسپرماتوزوئیدهایی که در دم اپیدیدم ذخیره می شوند قدرت حرکت دارند اما تحرک تا زمان انزال در آنها دیده نمی شود. بنابراین اسپرم در اپیدیدم تحرک خیلی کمی نشان می دهد ولی در هنگام مخلوط شدن با پلاسمای منی هنگام انزال سریع فعال می شود.(7)
تصویر از اسپرم در قبل از فیزیولوژی اپیدیدم قرار گیرد.

(4-2-1) رفتار جفت گیری در نریان
اسب بدنبال دخول چند حرکت خاص جفت گیری به اندام خلفی می دهد که ظرف یک دقیقه منجر به انزال می شود. هنگام انزال چند موج دودی پیشابراه را می توان در سطح زیر آلت تناسلی لمس کرد، در عین حال اسب حرکت خاص دم را هم به بالا51 و پائین نشان می دهد. سپس اسب پائین می آید(7).

بخش دوم :
بررسی ارزیابی توانایی تولیدمثل در نریان

فصل سوم:
بررسی و ارزیابی توانایی تولید مثل در نریان

(1-3-2) اهداف آزمایشات
این مسئله که آیا یک نریان در شرایط خاص توانایی نعوظ و انزال و داخل کردن آلت تناسلی خود به درون یک مهبل( طبیعی یا مصنوعی) را دارد و آیا منی آن توانایی بارورکردن مادیان را دارا می باشد از اهداف ارزیابی توان تولیدمثل نریان است. همچنین باید سالم بودن دستگاه تناسلی و کیفیت منی آن مورد بررسی قرار دقیق قرار گیرد. که این موضوع شامل بررسی بیماریهای مقاربتی هم می شود. نتایج آزمایشات و تست های بعمل آمده را به استاندارد اسبهای نر بارور و طبیعی مقایسه می کنیم. وقتی نتایج حاصله هم طبیعی باشد می توان انتظار داشت که با مراقبت کافی تولیدمثلی موفق و راضی کننده داشته باشیم.
اما اگر نتایج حاصله از حد مطلوب کمتر باشد باروری از حد مطلوب کمتر خواهد بود که گاهی می توان با مراقبت های ویژه میزان باروری این نریانها را بالا برد.
بنابراین آزمایشات می تواند ما را در پیش بینی باروری یک نریان کمک کند. و البته مسئله خیلی مهم این است که این آزمایشات اطلاعات لازم را برای بهینه سازی( بهبود باروری) نریان ها را هم فراهم می سازد.(1)

(2-3-2) مراحل اصلی آزمایش
( سابقه)
اولین مرحله در آزمایش اسپرم تهیه و جمع آوری سابقه نریان می باشد. این سابقه شامل برنامه های بهداشتی، غذایی، تمرینی، کاربرد قبلی و فعلی( حیوان) عملکرد قبلی تولیدمثل، نتایج آزمایشات قبلی و سابقه بیماریها و درمانهای انجام شده در گذشته می باشد. ثبت اطلاعات در مورد مدیریت باروری بویژه در زمانی که تغییرات این مدیریت منجر به بروز تغییرات در قدرت باروری نریان شده باشد بسیار مفید می باشد. در اغلب اوقات کسب اطلاعات در مورد عملکرد تولید مثلی اخیر نریان حائز اهمیت است. این اطلاعات را می توان بوسیله آیتم های زیر بدست آورد:
در مورد نریانهایی که بصورت طبیعی جفت گیری کرده اند:
1- تعداد مادیانهایی که با نریان جفت گیری کرده اند و در کنار آن تعداد مادیانهای باردار شده
2- تعدد جفت گیری این اطلاعاتت می بایست شامل آمار روزانه مادیانهایی که جفت گیری کرده اند و تعداد مادیانهایی که در هفته گذشته جفت گیری کرده اند، باشد.
3- تعداد جفت گیری در هر سیکل
4- میزان آبستنی در هر سیکل فحلی
5- میزان کل آبستنی در یک فصل
6- در نظر گرفتن موارد خاص در مورد مادیانهای کشش داده شده از جمله تعداد مادیانهای باکره، شیردار، مادیانهایی که حداقل یکبار زایمان کرده اند ولی مدتی است که باردار نشده اند و امثال آن.
7- رفتار جنسی: برای مثال آیا نریان عمل دخول کردن را کامل انجام می دهد و آیا آلت تناسلی تا زمان انزال در دستگاه تناسلی باقی می ماند؟
جمع آوری اطلاعات در مورد اسبهایی که بطور مصنوعی جفت گیری کرده اند:
از 6-1 مانند جفت گیری در حالت طبیعی می باشد. البته در این حالت می بایست تعداد مادیانهای تلقیح شده به ازای هر انزال و تعداد فرکانس جمع آوری و اخذ اسپرم ثبت گردد.
7- حجم متوسط،غلظت، تعداد کلی اسپرم، قدرت حرکت و شکل اسپرم در منی می بایست مورد ارزیابی قرار گیرد.
8- منبع و نوع رقیق کننده( شامل منبع آبی و نوع آنتی بیوتیک هم می شود).
9- چگونگی اخذ اسپرم که شامل نوع مهبل مصنوعی و نگهداری آن و مواد چرب کننده مصرفی می باشد.
10 – فاصله زمانی بین جمع آوری اسپرم و تلقیح و همچنین روش ذخیزه و نگهداری اسپرم.
11- بررسی میزان آبستنی در مورد نریانهای دیگری که در شرایط یکسان با نریان مورد مطالعه نگهداری شده اند و در تلقیح مصنوعی آنها از یک نوع رقیق کننده استفاده شده باشد.
علاوه بر تهیه سابقه مطمئن شوید که نریان را کاملاً شناخته اید اطلاعاتی از قبیل نام، سن، رنگ و شماره پشت اسب یادداشت کنید به نشانه های رنگی، خالکوبی لب و داغ های مخفی توجه کنید.
بعضی از مراکز حتی عکس اسب را هم همراه گزارش ضمیمه می کنند(1).

(3-3-2) معاینه عمومی52
در این مرحله وضعیت عمومی بدن مورد بررسی قرار می گیرد ممکن است آسیب دیدگیهای قدیمی مثل لنگش، روی قوای جسمی نریان در فصل تولیدمثل تاثیر نامطلوبی بگذارد. باید به چشم ها و اعضای بدن اسب توجه ویژه داشته باشیم وقتی اسبهایی با مشکلات دید مورد استفاده قرار می گیرند، باید هم اسب و همه مهتر آنها در شرایط ویژه قرار گیرند تا سلامت هر دو تضمین گردد.
لنگش و آسیب دیدگیهای ناحیه پشت اسب ممکن است در ابتدا ملایم به نظر برسند، ولی با افزایش سن و یا در فصل تولیدمثل بدتر شود. ممکن است وضعیت نامناسب دندانهای اسب روی توانایی اسب در حفظ شرایط بدنی تاثیر بگذارد. بویژه اگر اسب در چراگاه بزرگ شده باشد. همچنین هرگونه بیماری را می بایست مدنظر قرار داد چرا که ممکن است روی قدرت باروری تاثیر منفی داشته باشد. برای مثال هرگونه افزایش دمای بدن در مدت 5 تا 7 روز باعث بروز کیفیت نامناسب در اسپرم می شود، ولی تاثیرات اصلی آن 30 روز بعد ظاهر می شود.
تست های آزمایشگاهی شامل تست های سم شناسی برای بیماریهایی چون E.I.A53 یا E.V.A 54ساختار بیوشیمی خون، CBC ، مدفوع، ادرا می باشد، و در بعضی موارد هم تعیین گروه خونی توصیه می شود. در نهایت نریان می بایست از نظر بعضی از عوارض ژنتیکی همچون کریپتوکیدیسم55 دهان طوطی و غیره مورد معاینه قرار گیرند و اگر چنین عوارضی مشاهده شد به اسبدار یادآوری می شود که چنین مواردی قابلیت انتقال به کره را هم خواهند داشت(1).
(4-3-2) معاینه دستگاه تناسلی نریان
دستگاه تناسلی نریان را باید بطور کامل و دقیق مورد بررسی قرار داد تا وضعیت های غیرطبیعی آن آشکار گردد این بررسی می بایست بعد از نعوظ و قبل از اخذ اسپرم صورت پذیرد. قبل از بررسی باید آلت تناسلی شسته شود چون خرده های مخاطی به همراه تراوشات غدد غلاف56 در حفره های بخش بیرونی آلت و در زیر غلاف جمع می شوند که باعث عفونت باکتریایی شده و در نهایت به تورم غلاف57 آلت تناسلی و بی میلی جنسی منتهی می گردد.
بخش اصلی و ابتدایی پنیس در میان بافت ها پنهان است و همین مسئله معاینه را محدود می سازد برای معاینه و بررسی شیار سر58 آلت و زائده59 ادراری آن اهمیت خاصی را قائل شوید. پوست پنیس باید نازک و قابل انعطاف باشد بدون اینکه دارای بخشی ملتهب و با جراحات پیش رونده باشد. هرگونه زخم قابل لمس یا قابل دید در آلت و غلاف آن باید ثبت شود. جراحات معمول آلت و غلاف آن می تواند ناشی از ضربات وارده باشد که باعث بروز خراشها و یا توده های هماتوم در آنها می گردد. در موارد نادری هم داغی زخم قابل مشاهده می باشد. در بعضی مواقع وزیکول و یا پاپول ها و همچنین بعضی از وارد زخم ها ناشی از ویروس EHV-3 می باشند که باید مورد بررسی دقیق قرار گیرند. عوارضی همچون هابرونما گرانولومای ناشی از هابرونماموسکه60 و یا تومورهایی چون S.C.C 61و پایلوماهای ویروسی نیز می توانند برروی آلت تناسلی خودنمایی کنند.
کیسه بیضه باید نازک و قابل ارتجاع باشد. کیسه بیضه و محتویات درون آن حالتی پاندولی دارند( مگر در هوای سرد بدلیل انقباض عضله دارتوس) البته در هنگام لمس نیز به علت انقباض خوبخودی عضله کرماستر بیضه ها به بدن نزدیک می شوند. تمام محتویات درون کیسه از جمله اپیدیدیم باید براحتی در کیسه بیضه حرکت کنند.
اندازه، بافت و موقعیت هر بیضه را مشخص می کند.چرا که اندازه بیضه ها با میزان تولید اسپرم در ارتباط تنگاتنگ است و بدین طریق می توان تعداد مادیانهایی که نریان می تواند بارور سازد را مشخص نمود. دقیقترین روش اندازه گیری بیضه ها سونوگرافی کیسه بیضه می باشد. بطورکلی پروب MHZ – 5 و گاهی هم پروب MHZ 5/3 همراه با ژل های رایج و البته Stand off در این راستا مورد نیا می باشد. از کولیس نیز می توان برای اندازه گیری بیضه ها اسب استفاده کرد. طول بیضه های یک اسب بالغ بارور 5/8 تا 11 سانتی متر و عرض آن 5/4 تا 6 سانتی متر و ارتفاع آن 5 تا 5/6 سانتی متر می باشد. در چنین اسب هایی بزرگترین قطر کیسه بیضه( اندازه ای که دقیقاً از مجموع دو بیضه و پوست کیسه بیضه بدست می آید) عموماً 5/9 تا 5/11 سانتی متر است. هر دو بیضه ها بایستی تخم مرغی شکل با حاشیه ای منظم و کمی بادکرده باشند و بافتی ارتجاعی داشته باشند. موقعیت قرارگیری هر بیضه را می توان با لمس کردن دقیق قسمتی از اپیدیدیم که به کیسه بیضه متصل است بدست آورد. لیگامان دمی اپیدیدم در طول زندگی نریانهای بالغ همچون یک زائده سفت به طول 1 تا 2 سانتی متر که دم اپیدیدیم را به قطب دمی بیضه متصل می سازد قابل لمس است. بنابراین موقعیت این رباط و دم اپیدیدیم بعنوان شاخص اصلی برای جهت یابی بیضه ای در هر نیم کیسه مطرح می شود. مابقی مجرای اپیدیدیم را می توان در سطح پشتی جانبی بیضه لمس کرد ولی تشخیص دادن لبه های آن ممکن است کار دشواری باشد.(1)

طناب بیضه
طناب بیضه را می توان در گردن کیسه بیضه لمس کرد هر چند محتویات دقیق آن را نمی توان تشریح کرد هر دو طناب بیضه می بایست از اندازه ای برابر و قطری مشابه برخوردار باشند( 2 تا 3 سانتی متر).
درد حاد در این نقطه معمولاً ناشی از فتق کشاله ران( اینگوئینال) یا پیچ خوردگی طناب بیضه می باشد. تشخیص پیچ خوردگی طناب بیضه با مشاهده جابجاشدن دم اپیدیدیم و لیگامان کیسه بیضه صورت می گیرد. پیچ خوردگی یکطرفه یا دوطرفه طناب بیضه در درجه یا کمتر ممکن است زودگذر یا همیشگی باشد و تاثیری روی کیفیت اسپرم نگذارد.(1)

( 5-3-2) بررسی اندام تناسلی داخلی نریان
اگر گمان می کنید که ناهنجاریهایی که در بخش های داخلی دستگاه تناسلی وجود دارد، می توانید با استفاده از ملامسه یا سونوگرافی مقعدی، آنرا بررسی کنید. مقیدسازی برای حفظ امینت اسب و البته شخص آزمایش کننده مهم است. پیش از انجام معاینات، اسب را در باکس مقیدسازی قرار دهید. بهتر است این باکس در سطوح خود واجد محافظ های نرم و همچنین در قسمت انتهایی دری باشد تا در هنگام لگدزدن نریان آسیبی به حیوان نرسد.
ارتفاع در می بایست تا میانه های ران اسب باشد تا در صورت حرکتهای متوالی اسب به دست آزمایش کننده آسیبی وارد نشود و اسب نتواند بالاتر از این ارتفاع لگد بزند. اگر لازم باشد می توان از لواشه نیز برای مقیدسازی بهتر نریان استفاده کرد.
جهت مقیدسازی نریانهای عصبی می توان از داروهای آرامبخش هم استفاده کرد که البته کاربری این داروها به علت خارج ساختن آلت از غلاف آن باعث بروز اختلالات در معاینات خواهد شد.
یک جفت سوراخ مهبلی( مدخل های شکمی کانالهای اینگوئینال) شکاف مانند در ناحیه جانبی – شکمی خط میانی لبه لگن نریان قرار دارند.( شکل 6) معمولاً مجاری وابران و همچنین نبض شریان بیضه ای در این مدخل ها قابل لمس می باشند. این محل را می بایست جهت ارزیابی اندازه سوراخ ها و همچنین کنکاش شواهدی که دال بر چسبندگی و یا فتق احشایی باشد مورد بررسی قرار دارد. قطر سوراخ ها بطور طبیعی در حدود 2 تا 3 سانتی متر است. قطر بزرگتر از حد نرمال این سوراخ ها می تواند نریان را مستعد فتق اینگوئینال سازد. آمپول غدد وزیکولار و پروستات دو قسمتی در لمس از طریق راست روده قابل بررسی می باشند البته غدد سمینال وزیکول بعد از تست نعوظ و قبل از جمع آوری اسپرم امکان ملامسه بهتری را خواهند داشت.
آسیب های وارده به غدد ضمیمه جنسی عمدتاً غیرمعمول هستند و بطورکلی از طریق ملامسه رکتال قابلیت تشخیص آنها پائین است. در مواردی نادر کیست هایی در ناحیه دیواره غدد وزیکولار که باعث قطورشدن دیواره آن می گردد وجود دارد که از طریق سونوگرافی مقعدی قابل مشاهده خواهد بود.(1)
(6-3-2) مشاهده میل جنسی و توانایی جفت گیری نریان
تنها کیفیت عالی اسپرم برای باروری خوب کافی نمی باشد بلکه نریان باید رفتار جنسی مناسبی بروز دهد و توانایی انزال را در دستگاه تولیدمثل مادیان و یا مهبل مصنوعی داشته باشد.
رفتار جنسی نریان می بایست در مقابل یک مادیان فحل ارزیابی گردد. یک اسب با میل جنسی خوب بلافاصله نسبت به مادیان علاقه نشان می دهد. این میل به صورت بی قراری، سروصداکردن، بوکشیدن، لیسیدن، گازگرفتن، دام ماده و نشان دادن واکنش فلهمن،( چرخاندن لب بالایی در پاسخ به بوئیدن دستگاه تناسلی مادیان و یا ادرار آن) و در نهایت بروز درجاتی از نعوظ نشان داده می شود. شروع و طول این فاز معاشقه ارتباط تنگاتنگی با ژنتیک حیوان آموخته های رفتاری نریان (تجارب مثبت و منفی)، تغییرات فصلی و بیماریها دارد.
یکی از دلایل کاهش میل جنسی سوء مدیریت بخصوص کاربرد تنبیه و مجازات در راستای بروزدادن میل جنسی نریان است. طول فاز معاشقه و همچنین تعداد پرش های نریان برروی حیوان ماده جهت بروز انزال در زمستان بیشتر از فصل تابستان است. چگونگی بروز رفتار جنسی نریان بخوبی شناخته نشده است ولی شواهدی وجود دارد که هر دو سیستم هومورال و عصبی دخیل هستند.
توانایی جفت گیری طبیعی نریان شامل نعوظ، پرش های بدون وقفه، واردکردن آلت تناسلی داخل مهبل، نگه داشتن کف مادیان با دستها و انزال می باشد که همگی می بایست قبل از انتخاب یک نریان مورد ارزشیابی قرار گیرند. اگر نریان میل جنسی خوبی داشته باشد ولی رفتار جنسی آن رضایت بخش نبود، آزمایشات و مشاهدات بیشتر و عمیق تری مورد نیاز است. گاهی مواقع اسبهای نر در محیط ناشناخته در کنار مهترهای خشن و جدید میل جنسی خود را نشان نمی دهند. معمولی ترین علت فیزیکی در کاهش بروز میل جنسی و عدم پرش نریان لنگش اندام حرکتی خلفی حیوان است که عمدتاً در اثر درگیریهای مفصل خرگوشی و یا لامیناتیس62 بروز می نماید. تشخیص عدم توانایی در نعوظ و یا انزال در مواردی که عوامل روانی دخیل نباشد مشکل خواهد بود. و بهتر است که جراحات آلت تناسلی و یا طناب نخاعی و همچنین عواملی که مربوط به دستگاه تناسلی نمی باشند را مدنظر قرار داد.(1)

(7-3-2) بررسی بیماریهای مقاربتی
بسیاری از میکروارگانیزم های از جمله باکتریهای، ویروسها، و تک یاخته ها، توسط تماسهای جنسی منتقل می شوند هرچند هنوز نقش قارچها و مایکوپلاسمها در بیماریهای مقاربتی شناخته نشده است،ولی نقش مهمی برای آنها قائل نیستند. بسته به نوع میکروارگانیسم درگیریهای مقاربتی ممکن است همراه با علائم کلینیکی بوده و البته در بسیاری از موارد نیز فاقد این علائم می باشد.
کلنی های پایدار باکتریایی در ناحیه غلاف آلت تناسلی و نواحی پائینی مجاری ادراری در طول جفت گیری آلودگی های اجتناب ناپذیری را در حیوان ایجاد خواهند کرد بسیاری از باکتریهایی محیطی از مناطق یادشده در یک نریان سالم یافت می شود که جزو فلور طبیعی محسوب می شوند و از ازدیاد جمعیت باکتریهای مضری همچون "کلبیسیلا پنومونیا63" و "پودوموناس64 آئروژینوزا" جلوگیری می کنند. عوامل سوء مدیریتی همچون شستشوی مکرر آلت و یا استفاده از صابون و مواد ضدعفونی کننده در هنگام شستشو و استفاده از بستر با کیفیت پائین باعث برهم خوردن فلرومیکروبی و افزایش جمعیت پاتوژن خواهد شد. دستگاه تناسلی خارجی در بسیاری از نریانها مامن بسیاری از این عوامل فرصت طلب هستند اثبات حضور یک پاتوژن منوط به جداسازی آن در نمونه گیری های سریال و مکرر و ترجیحاً در تعداد بالا خواهد بود. البته در مورد" تایلورلااکوائی ژنیتالس"65 حتی یک مورد جداسازی میکروب نیز دال بر وجود بیماری خواهد بود. این میکروارگانیسم عامل بیماری متریت66 مسری است و تنها باکتری شناخته شده ای است که قادر است بیماری مقاربتی را بصورت پیوسته در اسب ایجاد کند. در این بیماری نریان بدون علامت خاصی حامل عامل پاتوژن است و در هنگام جفت گیری از طریق دستگاه تناسلی خارجی خود پاتوژن را به صورت افقی به مادیان منتقل می سازد. آلودگی دستگاه تناسلی داخلی نریان بندرت اتفاق می افتد و در صورت بروز، "همواسپرمیا67" و تجمع لوکوسیتها و باکتری را در انزال شاهد خواهد بود.
جهت ارزیابی تولیدمثل نریان می توان از کشت های رایج جهت اطمینان از پاک بودن نریان از باکتری های مقاربتی استفاده کرد. برای نمونه گیری جهت آلودگی میکروبی باید ابتدا اسب را باتیزینگ وادار به نعوظ کرد سپس آلت تناسلی را با آب گرم شسته و با حوله های کاغذی خشک می کنیم. مالش سریع سر آلت تناسلی در هنگام شستشو منجر به تحریک و خروج ترشحای آبکی و شفاف می شود که به درون حفره ادراری می ریزند. این ترشحات قبل از انزال هرگونه آلودگی داخلی در این حفره را که از سوراخ ادراری وارد شده است پاک می کند یک سوآب با سر پنبه ای بطول 3 تا 5 سانتیمتر را بداخل این حفره وارد کنید تا نمونه برداری برای این کشت انجام شود. همین کار را پس از انزال و خروج آلت از مهبل مصنوعی انجام دهید.
سوراخ ادراری قبل و هنگام نمونه برداری نباید آلوده شود. می توان از منی هم برای کشت باکتری نمونه برداری کرد، اگر ترشحات چرکی و یا تعداد زیادی از عوامل مقاربتی در نمونه های انزال دیده شد باید برای مشخص کردن محل عفونت آزمایشات بیشتری را انجام داد.(1)

فصل چهارم :
جمع آوری و بررسی منی68

جمع آوری منی و برسی آن، روندی اصلی در بررسی سلامت تولیدمثلی در نریان محسوب می شو.د. سایر بررسی ها شامل معاینه عمومی نریان و بررسی دستگاه تناسلی هم مهم هستند ولی در بسیاری از اسبان کم بارور69 هیچ ناهنجاری تا قبل از بررسی منی مشخص نخواهد بود.
در این بخش به بررسی روشهای موجود در جمع آوری با کیفیت منی نریان و نحوه قضاوت در مورد اسپرمها خواهیم پرداخت.

(1-4-2) انواع مهبل مصنوعی در دسترس
معمولاً جمع آوری منی بوسیله یک مهبل مصنوعی صورت می پذیرد. استفاه از مهبل مصنوعی در کنار مادیانی که نریان برروی آن پریده است و یا واژنهای مصنوعی بکار گرفته شده در خرک های شبه مادیان برای جمع آوری منی کاربر را قادر می سازد که جنبه های تولیدمثلی و روند انزال را مورد بررسی قرار دهد. این امر ممکن است در صورت استفاده از روشهای دیگر به سادگی میسر نباشد. اسب های نری که اکثراً نسبت به انزال در مهبل مصنوعی بی میل هستند همانهایی هستند که به تولیدمثل با مادیان ها به یک روش طبیعی عادت کرده اند. در صورتیکه اسب در یک مهبل مصنوعی انزال نکند یا یک مهبل مصنوعی در دسترس نباشد ممکن است استفاده از کاندوم مهمترین روش ممکن به حساب آید. کیفیت منی بدست آمده از کاندوم پائین تر از حالتی است که بوسیله یک مهبل مصنوعی بدست می آید چرا که ممکن است باکتریها با آلودگی هایی را به دلیل تماس با سطح خارجی آلت تناسلی به همراه داشته باشد.
یک مهبل مصنوعی مناسب میزان کارآمدی منی را به حد مطلوب می رساند و کیفیت منی انزال را بسیار بالا می برد انتخاب مهبل مصنوعی براساس نیازهای ویژه و ترجیحات شخص صورت می پذیرد. هزینه اولیه، هزینه های نگهداری، دوام، وزن، حفظ دما، مقدار اسپرمی که در هنگام جمع آوری منی صورت می پذیرد، همگی می بایست به هنگام خرید یک مهبل مصنوعی در نظر گرفته شود(2)

(4-1-1)مهبل مصنوعی مدل میسوری
از دو دیواره لاستیکی و یک مسیر ضدآب به همراه بخشی حمل کننده چرمی تشکیل شده است. این مهبل مصنوعی گرانقمیت نیست. همچنین کم وزن است و سرهم کردن و تمیز کردن آن به سادگی صورت می پذیرد. حفظ گرما در آن بخوبی صورت می گیرد و از آنجا که سرآلت تناسلی می بایست به هنگام انزال ورای یک مخزن آبی قرار گیرد دمای داخلی مهبل مصنوعی می تواند آستانه تحمل دمای اسپرم را بدون اینکه هیچ آسیبی به آنها برساند افزایش دهد. این مهبل مصنوعی شامل یک دریچه هوا می باشد که می تواند با آب به تنهایی یا هوا و آب( برای کاهش وزن) پر شود. از آنجا که آستر از لاستیک سنگین ساخته شده است و دالان آب همیشه مهروموم شده است احتمال بسیار کمی در خصوص آلودگی منی به دلیل نفوذ آب به درون آن وجود دارد(2).

مهبل مصنوعی مدل ژاپنی
از یک پوسته و دسته آلومینیومی و یک لایه آستر لاستیکی تشکیل شده است. سبک وزن است و به راحتی می توان با آن مانور داد. همچنین سرهم کردن و تمیزکردن آن آسان است مشخصه دیگر این مهبل مصنوعی ظرف منی است که درست به پوسته آلومینیومی متصل شده است این طرح باعث می شود که انزال دقیقاً در ظرف صورت پذیرد( بدون عبور از فیلتر) و همچنین ارتباط منی با آستر لاستیکی بسیار کم خواهد شد پیش از آنکه بستر به دالان بین آستر و پوسته اضافه شود آستر می بایست کاملاً بوسیله نوارهای لاستیکی به پوسته آلومینیومی متصل شده باشد. اگر درزگیری به درستی صورت نگرفته باشد آب می تواند نشت پیدا کند و این باعث کاهش فشار و افزایش احتمال آلودگی انزال با آب گردد. پیش از استفاده می بایست آستر را از نظر وجود درزها و شکافها و هرگونه نقصی مورد بررسی قرار داد چرا که ممکن است سوراخ های کوچک در لاستیک آستر گسترش یابد و باعث نشت آب به داخل مهبل مصنوعی گردد(2).

مهبل مصنوعی مدل کلورادو
از دو آستر لاستیکی مجزا و یک پوسته پلاستیکی سنگین نرم پوشیده شده است. این مهبل مصنوعی سنگین تر از دو مهبل مصنوعی فوق است اما به دلیل قطر و طول زیاد آن ممکن است برای نریانهای با آلت تناسلی بزرگ بیشتر مورد استفاده قرار گیرد. حفظ حرارت در آن بخوبی صورت می گیرد. بعلاوه دو آستر لاستیکی بین دالان آب و حفره مهبل مصنوعی به شدت احتمال آلودگی بوسیله آب در نمونه منی را کاهش می دهد. از آنجا که پوشه آب این مهبل مصنوعی بلندتر از آلت تناسلی است می بایست درجه حرارت دقیقاً تنظیم شود تا از آسیب اسپرم ها بوسیله حرارت جلوگیری شود(2).

مهبل مصنوعی مدل CSU ومهبل مصنوعی مدل لن
بعنوان نسخه هی تصحیح شده از مدل کلورادو محسوب می شوند. این دو از مدل اصلی سبک تر هستند و هسته ای سخت و محکم برای استفاده از آن دارند. این نسخه ها هم مزیت های مدل کلورادو را دارند و مزایای جانبی بسیاری را نیز همراه دارند. از جمله مزایای آن ظروف جمع آوری منی و آسترهای مهبل مصنوعی متعدد، فیلترهای منی، دماسنج برای نمایش دمای داخلی مهبل مصنوعی و یک قیف محافط جداگانه برای پوشش حفره، جمع آوری منی است. این قیف محافظ مجزا را همچنین می توان جداگانه خریداری کرد و برای مدلهای دیگر مهبل مصنوعی بکار گرفت(2).

مهبل مصنوعی مدل لهستانی :
این مهبل را می توان برای جمع آوری انزال غنی از اسپرم اسب های بارو استفاده کرد. این نوع از مهبل مصنوعی را می توان به راحتی با کوتاه کردن مدلی دیگر بدست آورد. مدل لهستانی لزوماً دارای انتهای باز است سر آلت تناسلی می تواند از انتهای مهبل مصنوعی بیرون بزند و برای جمع آوری منی می توان از یک قیف که با دست نگاه داشته شده یا وسیله مخصوص ادرارگیری استفاده کرد. این روش جمع آوری منی باعث افزایش غلظت اسپرم و همچنین کاهش حجم پلاسمای منی در انزال می شود. سه انزال اول شامل 75 تا 80% کل اسپرم ها می باشد. تا آن هنگام 50% از حجم منی کاسته شده است. نتیجه اینکه برای نریان افزایش قابل توجهی در میزان اسپرم ها را خواهیم داشت و گاهی اوقات تعداد اسپرم از 6/0 میلیارد به یک میلیارد اسپرم در میلی لیتر افزایش خواهند داشت. استفاده از این روش اسپرم گیری برای نگهداری اسپرم مفید به نظر می رسد چرا که غلظت اسپرم را می توان بدون نیروی گریز از مرکز افزایش داد و تاثیرات منفی پلاسمای منی روی زیست پذیری اسپرم هم ممکن است کاهش یابد. جمع آوری منی با این روش باعث کاهش آلودگی انزال بوسیله باکتریهای روی آلت تناسلی و همچنین کاهش و یا حذف آلودگی ادرار از انزال اسب ها خواهد شد. در این روش همچنین ممکن است از حضور خون در منی جمع شده از آلت تناسلی نریانهایی که با استفاده از مهبل مصنوعی آسیب می بینند نیز جلوگیری گردد(2).

(2-4-2) آماده سازی مهبل مصنوعی برای استفاده
درجه حرارت، فشار و نوع مدل می تواند بر روی اشتیاق اسب نر برای استفاده و انزال در یک مهبل مصنوعی تاثیر بگذارد. بعضی از اسب های نر بویژه در پائیز و زمستان در دمای بالاتر از حد نرمال ( 50 تا 55) درجه سانتی گراد) بهتر و بیشتر انزال می کنند. میزان علائق نریانها نسبت به میزان فشار وارده از طرف مهبل مصنوعی برروی آلت تناسلی آنها در هنگام اسپرم گیری متفاوت است.
در نهایت بعضی اسبهای نر ممکن است اشتیاق بسیاری به انزال در یک مدل خاص از مهبل مصنوعی داشته باشند. با توجه به این دلائل می بایست نظر خود اسب را با توجه به نوع فشار و درجه حرارت مهبل مصنوعی به حساب آورد.
میزان آب مورد استفاده برای پرکردن مهبل مصنوعی در کنار اینکه آسترهای داخلی به چه میزان هنگام سرهم کردن مهبل کشیده و محکم می شوند. روی میزان فشار وارده به آلت تناسلی داخل شده تاثیر می گذارد. درجه حرارت داخل توسط درجه حرارت آبی که برای پرکردن مهبل مورد استفاده قرار گرفته، تعیین می شود، همچنین درجه حرارت محیطی و زمان تعادل بین پرکردن و جمع آوری منی هم مهم هستند. موضوع مهم این است که مطمئن شویم منی خارج شده با آستری که خیلی داغ است ارتباطی ندارد در غیر اینصورت همین موضوع باعث نابودشدن اسپرم ها می شود. برای اکثر نریانها درجه حرارت ثابت مهبل مصنوعی می بایست بین 44 تا C 50 باشد ولی درجه حرارت تثبیت شده برای آستر می تواند C52 و C 54 هم افزایش یابد. چرا که ممکن است بعضی اسب ها با بلندشدن کمتر و در زمان کوتاهتر به حالت انزال برسند. با توجه به اینکه نگهداری اسپرم اسب در دمای بالاتر از C 43 آن هم به مدت یک دقیقه به آن آسیب می رساند. ضروری است تا از بابت انتقال سریع منی به درون ظرف جمع آوری اسپرم بدون قرارگرفتن در معرض حرارت مطمئن شویم. مهبل مصنوعی می بایست در پائین ترین درجه حرارت ممکن نگاهداشته شود تا اسب نر کار خود را انجام داده و به انزال برسد.
درست پیش از اقدام به جمع آوری منی، پوشه آبی مهبل مصنوعی معمولاً با آب 48 تا C 50 پر می شود تا دمای درونی این مهبل بین 44 تا C 48 قرار گیرد. همانطور که در بالا ذکر شد، ممکن است بعضی از اسب ها به مهبل مصنوعی با درجه داخلی بین 50 تا C 55 پاسخ مثبت تری بدهند. میزان فشار درونی می بایست متناسب باشد تا ارتباط حاشیه ای آلت تناسلی خوب باشد،( بدون اینکه هیچ آسیبی به آلت تناسلی وارد شود). فشار مناسب مهبل مصنوعی، میزان کامل نعوظ در آلت تناسلی را تامین می سازد. آلت تناسلی که ادامه جسم اسفنجی آلت است پیش از انزال به میزان قابل توجهی بزرگ می شود.
پیش از ورود آلت تناسلی داخلی مهبل مصنوعی می بایست بوسیله یک چرب کننده استریل( غیر مضر برای اسپرم) چرب شود. ظرف جمع آوری می بایست در دمای 37 تا C 38 نگهداری شود.
( در هنگام اخذ و انتقال اسپرم به آزمایشگاه و برای جلوگیری از شوک سرما و پیش از قرارگرفتن اسپرم در شرایط مناسب نگهداری همچنین باید منی را از معرض نور دور کرد. یک قیف مجزا همانند آنچه که با مدل CSU مهبل مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد روی ظرف منی قرار می گیرد و از اسپرم ها در مقابل آسیب های ناشی از سرما یا نور محافظت می کند. جهت افزایش تعداد اسپرم در ازای هر بار جمع آوری منی، می بایست یک فیلتر مناسب درون مهبل مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد. این فیلتر باعث می شود اکثر قسمتهای عاری از ژل و غنی از اسپرم به ظرف جمع آوری وارد شوند و بخشهای ژل دار یک انزال را به دام می اندازد. با وجودیکه بعضی از اسپرم ها به شکل اجتناب ناپذیری به دام ژل و فیلتر می افتند ولی در صورتیکه قسمت ژل دار را پس از مخلوط شدن بخش های مختلف انزال و در پایان عمل اسپرم گیری بوسیله فیلتر و یا آسپیره کردن با سرنگ از انزال جدا کنیم میزان از دست رفتن اسپرم ها بیشتر خواهد بود. فیلترهای میکرومش نایلونی بهتر از پلی استرهای مات و فیلترهای آن برای جداسازی بخش های ژل دار و عاری از ژل عمل می کنند. چرا که آنها غیرجاذب هستند و همان تعداد اسپرم را هم به دام نمی اندازند. فیلتر با ژل مربوط می بایست بلافاصله پس از جمع آوری انزال جدا شوند تا بدین ترتیب مانع از ورود ژل به درون بخش عاری از ژل انزال شویم.
تمام اجزای مهبل مصنوعی که در ارتباط با منی انزال شده هستند می بایست برای اسپرم غیرکشنده باشد. اجزایی که قابلیت استفاده مجدد دارند می بایست کاملاً تمیز شوند و پس از عاری کردن از هرگونه مواد شیمیایی و خشک کردن در صورت امکان در بین انزال گیریها استریل هم می شوند. صابون ها و میکروب کش ها را نباید برای تمیزکردن آسترهای مهبل مصنوعی مورد استفاده قرار داد چرا که ممکن است باقیماندن آنها برای اسپرم ها به هنگام جمع آوری کشنده باشد. آسترهای لاستیکی مهبل مصنوعی مورد استفاده می بایست بلافاصله پس از مصرف با آب داغ تمیز شوند اگر اجازه بدهیم اسمیگما70( ترشحات پنیری غدد سباسه مخصوص در ناحیه غلاف آلت تناسلی) خشک شود و به سرعت آن را تمیز نکنیم کار خود را بسیار سخت کرده ایم. آسترهای لاستیکی تمیزشده را می توان در اتیل یا ایزوپروپیل الکل به مدت نیم تا 24 ساعت برای استریل کردن فرو برد سپس آن را با جریان هوا در محلی عاری از گردوخاک خشک کنیم. هرکدام از آسترهای لاستیکی را می توان با گاز اتیلن اکسید استریل ساخت. برای مثال در مدت 48 تا 72 ساعت این کار بخوبی انجام پذیر است در صورت امکان می بایست تجهیزات استریل غیرسمی و یکبار مصرف استفاده شود، تا از آلودگی شیمیایی جلوگیری بعمل آید. آسترهای پلاستیکی مهبل مصنوعی یکبار مصرف با، یا بدون ظروف جمع آوری اسپرم برای اکثر مهبل های مصنوعی توضیح داده شده در بالا در دسترس می باشند این وسیله کمک می کند تا از روشی پاک و غیرسمی برای جمع آوری منی بهره مند شویم چرا که ممکن است آسترهای لاستیکی قابل استفاده مجدد خصوصیات اسپرم کشی داشته باشند. متاسفانه بعضی از اسب های نر آسترهای لاستیکی با قابلیت استفاده مجدد را به آسترهای پلاستیکی یکبار مصرف ترجیح می دهند.(2)

پرش اسب نر
بعضی از اسبهای نر آموخته اند که با استفاده از مهبل مصنوعی یا با دستکاری آلت در هنگامیکه روی زمین ایستاده اند انزال کنند با این حال در اکثر مواقع جمع آوری منی با استفاده از مهبل مصنوعی و با سوارشدن اسب بر روی مادیان و یا خرک صورت می پذیرد. هم مادیانهای اخته و هم مادیانهای سالم را می توان برای سوارشدن نریان مورد استفاده قرار داد. از مادیانهای سالم تا زمانیکه علائم رفتاری فحلی را نشان نداده اند نباید استفاده کرد. مادیانهای اخته برای اسپرم گیری مناسب تر از مادیانهای سالم هستند چرا که رفتار آنها قابل پیش بینی است و در هر زمانی می توان از آنها استفاده کرد. مادیانها براساس درجاتی از پذیرش نریان که در زمان سلامت و هنگام فحلی نشان می دهد می بایست برای اخته شدن کاندید شوند. مادیانهایی که در زمان فحلی نسبت به سروصدا، گازگرفتن، و حرکات نریان صبور و شکیبا هستند بهترین انتخاب برای اخته شدن و بکارگیری جهت اسپرم گیری به شمار می روند. مادیانهای اخته71 به ندرت جهت بروز علائم رفتاری فحلی نیاز به هورمون درمانی خواهند داشت در صورت نیاز می توان با تزریق 1 تا 2 میلی گرم استرادیول سیپیونات72 علائم فحلی را در آنها ایجاد کرد. در مادیانهای مورد استفاده می بایست قبل از سوارشدن نریان کاملاً قشو شوند و دم آنها بانداژ گردد. قسمتهای کفل و پرینه را می بایست کاملاً تمیز کرد تا احتمال آلوده شدن انزال در هنگام بالارفتن اسب نر کاهش یابد. اگر نیاز به شستن مادیان باشد می بایست آب تمیز بدون صابون یا میکروب کش مورد استفاده قرار گیرد. آب اضافی را هم باید با حوله خشک کرد. پیش از بالارفتن اسب نر، مادیانها می بایست بصورت فیزیکی مقید شوند. استفاده از سیستم هایل و لواشه هم می تواند برای مقیدسازی مفید واقع شود.
تزریق آرام بخش به ندرت لازم است اگر مادیان رفتار مناسبی از خود به نمایش نگذاشت، می بایست از مادیان دیگری استفاده شود. به همین میزان مهم است که اسب با حرکات خود به هنگام پرش مادیان را عصبی نکند. در صورت وقوع این رفتار نریان را می توان بوسیله لواشه مهار کرد اگر نتوان با روشهای دیگر کنترل را بدست گرفت می توان دهنه اسب را محکم تر از قبل کرد. اگر لازم بود یک پوشش چرمی را می توان دور گردن مادیان انداخت بنابراین اسب نر می تواند این قسمت را بجای خود مادیان گاز بگیرد. اگر اسب نر آموزش دیده باشد می تواند از خرک مخصوص نیز جهت پرش نریان و جمع آوری اسپرم استفاده کرد. انجام این روش نسبت به مادیان چندین مزیت دارد از یک طرف باعث کاهش متغیرها( با کاهش تنوع مادیان های مورد استفاده) خواهد شد. در نتیجه امکان ارائه یک پروتکل یکدست و جامع جمع آوری اسپرم بیشتر فراهم می شود و از طرف دیگر باعث کاهش احتمال آسیب دیدگی اسب نر و همچنین مادیان در اثر گازگرفتن اسب نر می گردد. در اسب های مبتلا به درد کمر و یا درگیریهای اندام حرکتی خلفی استفاده از خرک در عوض مادیان برای آنها آسانتر خواهد بود. ارتفاع این خرک را می توان مطابق با شرایط اسب نر تنظیم کرد. به علاوه این وسیله را بین دو پرش نریان می توان کاملاً تمیز کرد و بدین وسیله احتمال انتقال افقی بیماریها را کاهش داد(2).

(3-4-2) جمع آوری منی73
وقتی اسب نر بواسطه تیزینگ ودار به نعوظ می شود پس از شستن و خشک کردن آلت تناسلی آن اجازه می یابد به خلف مادیان( یا خرک) نزدیک شود. اگر مهتر اسب در سمت چپ او قرار گرفته باشد اسب نر می بایست با زاویه ای کوچک از سمت چپ نزدیک شود( شکل8). وقتی اسب نر پرش خود را انجام می دهد آلت تناسلی اش کاملاً به درون مهبل مصنوعی وارد می شود. بسیار مهم است که آلت تناسلی در همان وهله نخست کاملاً به داخل مهبل مصنوعی وارد گردد.
در این صورت آلت تناسلی وضعیت مناسب خود را در مهبل مصنوعی حفظ خواهد کرد در غیر اینصورت ممکن است سرآلت در نزدیکی محل ورود مهبل مصنوعی آنقدر بزرگ شود که دیگر توانایی دخول آلت بطور کامل به درون مهبل وجود نداشته باشد و در نتیجه با تخلیه در محل نامناسب و برروی آستر پلاستیکی( لاستیکی) مهبل مصنوعی صورت می گیرد( بجای ظرف جمع آوری) یا تحریکات لازم آلت جهت انزال کافی نخواهد بود. وقتی اسب نر به سمت مادیان حرکت می کند، مهبل مصنوعی را می بایست دقیقاًُ در کنار کفل ماده یا خرک با زاویه ای مناسب قرار داد. پس از مرحله دخول آلت، اسب نر منی را بیرون خواهد ریخت.
زمانی که اسب بر روی اندام خلفی خود" پا به پا" می شود و یا دم خود را همانند حرکات پرچم تکان می دهد انزال در حال انجام است، می توان با قراردادن یک دست در زیر آلت تناسل 3 تا 9 ضربان مشخص مجرا را در هنگام انزال احساس کرد. وقتی چنین حالتی احساس شد انتهای مهبل مصنوعی می بایست آهسته پائین آورده شود( در حالیکه آلت تناسلی هنوز در آن است) تا منی سریعاً به درون ظرف جمع آوری ریخته شود. تمام تلاشها برای جمع آوری کامل انزال انجام می شود و در این بین حتی بخش های ژلی انزال که حاوی مقادیر کمی از اسپرم می باشند نیز نباید از بین بروند.
برای ارزیابی تولیدمثل یک اسب نر، جمع آوری دو بار انزال به فاصله یک ساعت توصیه می شود اگر انزال بطور کامل گرفته شده باشد دومین انزال می بایست نیمی از اسپرم های کلی را به همراه داشته باشد(2).

(4-4-2) ارزیابی منی
بلافاصله پس از جمع آوری منی می بایست در حالیکه احتمال بروز آسیب های فیزیکی و استرسهای نوری- حرارتی را در نمونه ها به حداقل رسانده ایم آنرا به آزمایشگاه منتقل کنیم.
جهت ارتقای کیفیت کار، منی را می بایست توسط افراد با تجربه و آزمایشگاه مجهز مورد ارزیابی قرار داد. تمام اطلاعات مربوط به بررسی منی می بایست در فرم آزمایش سلامت تولیدمثلی ثبت شود. تمام مواد و وسایلی که در ارتباط با جمع آوری اسپرم بوده اند( از جمله رقیق کننده ها) می بایست از قبل به دمای بدن برسند( تا ) اگر یک فیلتر داخلی درون مهبل مصنوعی قرار نگیرد( البته به هنگام جمع آوری منی) منی می بایست از یک فیلتر غیرسمی عبور کند تا بخش های ژلی و یا ذرات اضافی وارد شده به آن جدا شوند. قسمت ژلی انزال را می توان به دقت بوسیله سرنگی آسپیره و جدا کرد. انزال عاری از ژل می بایست بلافاصله به درون یک استوانه مدرج ریخته شود تا حجم آن اندازه گیری شود گرچه خود حجم اهمیت چندانی در باروری ندارد ولی برای محاسبه تعداد کل اسپرم ها مورد استفاده قرار می گیرد. در نتیجه محاسبه دقیق حجم ضروری است. حجم منی را می توان با انجام تیزینگ های متعدد در قبل از انزال افزایش داد ولی مجموع کلی اسپرم ها در این حالت تغییر نمی کند. حجم منی همچنین تحت تاثیر فصل هم قرار می گیرد در زمستان حجم کمتری از منی نسبت به تابستان تولید می شود قسمت عاری از ژل یک انزال شامل بیشترین تعداد اسپرم ها می باشد. بنابراین بخش ژلی را بدون محاسبه اسپرم آن کنار می گذاریم. همچنین رنگ و غلظت منی عاری از ژل مورد ارزیابی قرار گرفته و ثبت می شود. در بررسی ماکروسکوبیک نمونه انزال حدودی تقریبی از غلظت اسپرم بدست می آید و تغییر رنگ ناشی از خون، ادرار یا چرک در انزال و همچنین حضور سلولهای نابالغ جنسی را می توان تشخیص داد. باید بخاطر داشت که مخلوط انزال با رقیق کننده ها یا نگهدارنده های اسپرم قبل از اندازه گیری غلظت و تعداد اسپرم در صورتیکه باعث کدورت انزال گردد می تواند در محاسبات صورت گرفته توسط دستگاه های اسپکتروفوتومتر و یا دانستیومتر خطاهایی را ایجاد نماید. محاسبه دقیق غلظت اسپرم ها مهم است چرا که مجموع تعداد کل اسپرم ها در یک انزال با ضریب غلظت اسپرم در حجم منی عاری از ژل صورت می پذیرد. محاسبه نادرست غلظت اسپرم باعث می شود که محاسبه نادرستی هم از تعداد اسپرم ها در یک انزال بدست آوریم. غلظت اسپرم منی عاری از ژل را می توان با استفاده از یک هموسیتومتر اندازه گرفت. این روش اندازه گیری وقت گیر است و می توان دانسیتومتر جانشین آن کرد یا حتی تروموتومتر را مورد استفاده قرار داد. این ابزار باعث می شود غلظت اسپرم را سریعتر و با دقت قابل قبولی مخاسبه کنیم( البته اگر غلظت اسپرم از حد مشخصی بسیار بالاتر یا خیلی کمتر نباشد و انزال عاری از هرگونه مواد خارجی خون یا چرک و سلولهای نابالغ جنسی باشد).
تعداد کلی اسپرم که با استفاده از غلظت اسپرم و حجم منی محاسبه می شود، یکی از اندیس های مهم مورد استفاده در تخمین باروری یک اسب نر می باشد. تعداد کلی اسپرم در یک انزال وابسته به تغییرات فصلی است ولی متاثر از عوامل عدیده دیگری چون تفاوت انزال، سن، اندازه دقیق بیضه، اندازه بخش نگهدارنده، اسپرم و انواع مختلفی از بیماریهای تناسلی نیز می باشد. تعداد کل اسپرم در انزال های اسب بین 3 تا 20 میلیارد است. وقتی اسب نر جوان است و طبق یک برنامه ریزی مدون برای کشش و تولید مثل مورد استفاده قرار می گیرد. تعداد کل اسپرم ها معمولاً در پائین ترین حد این میزان قرار می گیرد. در نریان های مسن که کمتر برای کشش و اسپرم گیری متناوب مورد استفاده قرار می گیرند. این میزان در بالاترین مقدار خود قرار خواهد داشت.
اسب های بارور می بایست حداقل مجموع 4 میلیارد اسپرم در انزال اول و 2 میلیارد اسپرم در انزال دوم که پس از یک هفته استراحت جنسی اخذ شده را داشته باشد.
PH منی عاری از ژل می بایست با یک PH سنج دقیق به درستی اندازه گیری شود ترجیحاً این کار یکساعت پس از جمع آوری منی صورت می گیرد. محاسبات صورت گرفته با استفاده از کاغذ PH کمتر دقیق هستند. بنابراین کاغذ PH می بایست بعنوان آخرین راهکار مورد استفاده قرار گیرد. PH منی طبیعی بین 2/7 تا 7/7 می باشد. فصل، تناوب انزال و غلظت اسپرم می تواند روی PH طبیعی منی تاثیر بگذارد.
افزایش غیرطبیعی PH منی می تواند به آسیب ها و جراحات التهابی دستگاه تناسلی داخلی و یا آلودگی آن با ادرار یا صابون مربوط باشد. حرکت اسپرم نشان دهنده زیست پذیری آنها است. در بسیاری از گونه ها رابطه ای مثبت بین تحرک اسپرم و قابلیت باروری دیده می شود. با این حال چگونگی این ارتباط به صورت دقیق مشخص نیست. در یک مطالعه که بر روی منی و اسپرم و تحرک آنها در 99 اسب صورت گرفت بالاترین ارتباط بین باروری با درصد تحرک اسپرمها و حرکت جلورونده آنها مشاهده گردید. تنها 20% تغییرات باروری در میان اسب های مورد مطالعه به دلیل تفاوت در تحرک اسپرم ها بود. ابزار متفاوت و روش های متعددی برای محاسبه دقیق تحرک اسپرم مورد استفاده قرار گرفت( از جمله فوتومیکروگرافی، ویدئومیکروگرافی، اسپکتروفوتومتری و محاسبات کامپیوتری) البته این روش ها بسیار خسته کننده و گرانقیمت هستند و به همین دلیل در کارهای معمول و روزانه برای بررسی منی جایگاهی نخواهند داشت. در حال حاضر در صورت بهره گیری از افراد با تجربه و تجهیزاتی چون میکروسکوپ فاز کنتراست و گرم کن آن می توان کارهای معمول و بررسی های رایج در مورد اسپرم را بخوبی انجام داد.
تشخیص بصری تحرک اسپرم می بایست شامل تحرک کلی اسپرم( درصد هر نوع تحرک در اسپرم ها) تحریک پیشرونده اسپرم( درصد اسپرم های که در وضعیت سریع خطی حرکت می کنند) و سرعت اسپرم( با نمره دادن بین اعداد 0تا 4 یا 5 ) باشد.
تحرک پیش رونده اسپرم عموماً بعنوان معتبرترین مقیاس حرکت اسپرم برای پیش بینی باروری یک نمونه محسوب می گردد. تحرک اولیه اسپرم و طول مدت تحرک پیش رونده اسپرم می بایست د نظر گرفته شده و ثبت شود. دقیت و قابلیت تکرار محاسبه و بررسی تحرک اسپرم می تواند با رقیق کردن منی در یک نگهدارنده مناسب پیش از شروع بررسی، بیشتر از قبل شود.
نگهدارنده گلوکز – شیر بدون چربی این هدف را بخوبی میسر می سازد و در تحرک اسپرم اختلالی ایجاد نمی کند و اشکالی نیز در دیدن اسپرم توسط میکروسکوپ ایجاد نمی نماید.
تمام نمونه های منی می بایست قبل از شروع بررسی به حد مشخصی رقیق شوند.
(مثلاً 25 میلیون اسپرم در میلی لیتر) این کار باعث استانداردشدن آزمایش تحرک اسپرم می شود. طول مدت حرکت اسپرم را می توان هم روی نمونه های منی رقیق نشده و هم رقیق شده بررسی کرد. ترجیحاً بهتر است اسپرمهای با غلظت( 25 میلیون اسپرم در میلی لیتر) که در دمای اتاق تا و یا در برودت یخچال تا نگهداری شده باشند را مورد بررسی قرار داد. طول مدت تحرک اسپرم، هم با رقیق کردن و هم با نگهداری در یخچال افزایش می یابد. نمونه های رقیق شده و رقیق نشده را می توان در دمای اتاق نگهداشت و آنها را تا زمانی مورد بررسی قرار داد که میزان تحرک اسپرم با باروری آن کاملاً شناخته نشده است و مطالعات دقیق و جدی در این خصوص صورت نگرفته است ولی در بسیاری از اسب های کم بارور اسپرم هایی با طول مدت تحرک کم دیده می شوند.
ساختار اسپرم را می توان به وسیله یک میکروسکوپ با قدرت 1000× مشاهده کرد. می توان از چشمی های مختلف و استاندارد برای آزمایش اسلایدهای اسپرمی که با جریان هوا خشک شده باشند استفاده کرد به شرطی که رنگ آمیزی مناسبی در مورد آنها صورت پذیرد. رنگ آمیزی اختصاصی اسپرم همانهایی هستند که توسط ویلیامز و کاسارت شرح داده شده اند.
رنگ آمیزی معمول همچون گیمسا، رایت و هماتوکسیلین – ائوزین نیز می توانند برای رنگ کردن سلولهای سوماتیک زوایای موجود در منی مورد استفاده قرار گیرند. رنگ آمیزیهایی چون آئوزین نگروزین نیز به دلیل سهولت استفاده طرفداران زیادی را دارا می باشد. دقت در جزئیات اسپرم را می توان با فیکس کردن آنها در محلول های بافری فرمول – سالین یا گلوتارآلدئید افزایش داد و سلولهای رنگ نشده را با میکروسکوپ فاز کنتراست مشاهده کرد. حداقل 100 تا 200 اسپرم را می بایست برای یافتن اشکال غیرطبیعی مورد بررسی قرار داد. ناهنجاریهای مورفولوژیک اسپرم را در دسته های اولیه، ثانویه ثالثیه تقسیم بندی می کنند. ناهنجاریهای اولیه مورفولوژیک مربوط به نقص در اسپرماتوژنز بوده و سرچشمه آنها از بیضه هاست و بنابراین ناهنجاریهای ثانویه عمدتاً در طول مجاری تناسلی بوجود آمده اند. ناهنجاریهای ثالثیه هم در نتیجه جمع آوری نامناسب منی بروز می نمایند. با این وجود هنوز علت اصلی بعضی از اشکال غیرطبیعی اسپرم شناخته نشده است. به علاوه بعضی از نابهنجاریهای شکلی( از جمله عارضه جدانشدن سرهای اسپرم) می تواند در هر سه تقسیم بندی اولیه، ثانویه، ثالثیه قرار بگیرد و در نتیجه احتمال اشتباه هم در این دسته بندی بسیار وجود دارد. در حال حاضر عقیده بر این است که تنها تعدادی از عوارض حاص مورفولوژیک اسپرم همچون آکروموزومهای برآمده، قطره های پروتوپلاسمیک پروکسیمال قطعه میانی متورم و دم پیچ خورده را در نظر گرفته و آنها را ثبت می کنیم. این روش دسته بندی بهتر از روش و سیستم قدیمی است چرا که اطلاعات بیشتری در خصوص جمعیت اسپرم ها بدست می دهد(2).
از آنجائیکه بسیاری از نریانها وجود دارند که با وجودیکه واجد اسپرم هایی با مورفولوژی غیرطبیعی هستند ولی تحت یک مدیریت مناسب درصد باروری آنها بالاست بنابراین ارزش مطالعات مورفولوژی اسپرم در پیش بینی باروری نریانها با شک و تردید همراه خواهد بود.
حالت عکس هم دیده می شود و آن هنگامی است که در بعضی از نریانها میزان باروری حتی با وجودیکه مورفولوژی و ریخت شناسی اسپرم در آنها طبیعی است پائین تر از حد نرمال می باشد. مطالعات اخیر حاکی از آن است که ناهنجاریهایی چون سرهای غیرطبیعی، قسمتهای میانی غیرطبیعی، و حضور غیرطبیعی قطرات پروکسیمال برروی باروری تاثیر می گذارند و این اسپرم ها جزء اسپرم های غیرمتحرک یامتحرک غیر پیشرفته محسوب می شوند، بنابراین آنها معتقدند که باید میزان باروری براساس تعداد اسپرم های متحرک پیشرفته در انزال صورت پذیرد(2).

(5-4-2) تاثیر سن برروی میزان تولید اسپرم
تولید اسپرم تا سن 7 سالگی افزایش پیدا می کند و بعد از 7 تا 12 سالگی بطور نسبی ثابت باقی می ماند. تولید اسپرم از 12 سالگی به بعد کاهش پیدا می کند. تحقیقات نشان داده است که راندمان تولید اسپرم( بین 7 تا 12 سالگی) در نریانهای جوانتر بالاتر است(8).

(6-4-2) تاثیر چرخش بیضه ای بر روی تولید اسپرم
در نریانهایی که دارای حداقل یک بیضه چرخش کرده بودند مقدار اسپرم در تخلیه اول طبیعی است ولی در تخلیه دوم مقدار ژل و اسپرم در مقایسه با موارد سالم، کمتر بود دلیل وجود اسپرم کمتر هنوز معلوم نیست(8).G آلت ت

(7-4-2) تاثیر باکتریهای پاتولوژیک بر روی اسپرم
باکتریهایی مثل زودوموناس SPP ، پروتئوس، استافیلوکوکوس، آئروباکتر، اکولای هموتیک، استربتوکوکوس، همولتیک و غیر همولتیک و B همولتیک از دستگاه تناسلی نریان جدا شدند.
کلبسیلانمونیا شایع ترین ارگانیزم جداشده از دستگاه تناسلی نریان است.
تحقیقات اخیر نشان داده است که مهار این باکتریهای پاتولوژیک تاثیری برروی قدرت باروری اسپرمها ندارد و درصد اسپرمهای سالم و پیش رونده تغییر نمی کند(8).

فصل پنجم :
"تستهای آزمایشگاهی سودمند"

در فصول گذشته در خصوص اساس اجرای آزمایشات و شیوه های مورد استفاده در آزمایش قیزیکی و جمع آوری منی و بررسی آن بحث شد در ادامه به بررسی بعضی از تست های آزمایشگاهی خواهیم پرداخت که اطلاعاتی سودمند در زمینه کم باروری و ناباروری به ما خواهند داد.
این تست ها شامل بررسی خصوصیات کروموزومی اسپرم، بررسی شیمیایی پلاسمای منی، آزمایش اسپرم بوسیله میکروسکوپ الکترونی، بررسی ساختار کروماتینی اسپرم، تست های آنتی بادی آنتی اسپرم، اندازه گیریهای هورمونی شامل پاسخ های تحریکی هورمون آزاد کننده گنادوتروپین ها (GN-RH) یا هورمون HCG74 و نمونه برداری از بیضه ها می باشند. سایر تست ها همچون تست عملکرد اسپرم75 برای مطالعه و تحقیق در خصوص دلائل کم باروری و یا ناباروری نریان طراحی شده است ولی هنوز در ابتدای مسیر هستند و در این مبحث به آنها پرداخته نشده است. نمونه برداری از بیضه ها و آزمایشات هورمونی در ادامه بررسی خواهند شد. لازم به ذکر است که آزمایشگاهی عنوان شده در بالا جزء آزمایشات رایج (برای بررسی کم باروری و ناباروری) نیستند ولی در تعیین ناهنجاریهای دستگاه تولید مثل موثر و سودمند خواهند بود.
(1-5-2) تجزیه و تحلیل کاریوتیپ
مطالعات کروموزومی بویژه آنالیز کاریو76 تایپ نتایج سودمندی را با توجه به اصل ژنتیکی بودن که باروری و ناباروری بهمراه خواهند داشت. کاریوتایپ بمعنای در کنار هم قرار دادن تصاویر کامپیوتری یا فوتومیکروگرافیک یک جفت کروموزوم همولوگ در زمان متافاز میتوز و یا متافاز I و II از سری تقسیمات سلولی در روند تولید اسپرم می باشد.
کاریوتایپ از یک سلول به سلول دیگر تفاوتی نمی کند و بجزء در مورد کروموزومهای جنسی از شخصی به شخص دیگر نیز تغییرات چندانی را نشان نمی دهد (در مورد یک گونه خاص).
کاریوتایپ اجازه بررسی بصری کروموزومها را برای آشکار سازی تغییرات تعدادی (کمی) و ساختاری (کیفی) که ممکن است روی عملکرد تولید مثل تاثیر بگذارد را می دهد. جهت تعیین تعداد، اندازه و شکل کروموزومها سلولها را به هنگام جدایی کروموزومها در تقسیم میتوزی ئر معرض کلشیسین77 قرار می دهند. تعیین مشخصات کروموزوم های منفرد با استفاده از تکنیک های خاص رنگ آمیزی صورت می گیرد که منجر به مشخص شدن ترتیب های ساختاری کوچکتری از مواد کروماتینی می شود.
کاریوتایپ یک اسب طبیعی با 64 کروموزوم (که یک جفت آنها کروموزوم جنسی هستند) بصورت (64, xy) نمایش داده می شود. تخمین زده می شود که 2% اسب های نر نواقص کروموزومی دارند. در یک مطالعه از 36 راس اسب کم بارور 18 راس نواقص کروموزومی را نشان دادند. رایج ترین ناهنجاری در این مطالعه حذف کروموزوم غیر جنسی بود (xy، 64 و xy، 63) حالتهای تعادلی کروموزومهای جنسی وقتی کروموزوم y را از دست داده بودند با مواردی که کروموزوم y اضافی داشتند همراه شده بود. (xy، 64 و xo، 63 و xxy، 65)حذف کروموزومهای جنسی (xy،64 و xo، 63)کمترین موارد را در این مطالعه به خود اختصاص داده بود. سایر نا هنجاریهای کروموزومی که در اسبهای کم بارور تشریح شده است، شامل کروموزوم y کوتاه شده، حذف باند کروموزوم غیر جنسی و سایر مواردی بود که درصدهای بسیار پائینی را با خود اختصاص داده بودند. کاریوتایپ معمولاً بر روی سلولهای لمفوسیتی اخذ شده از نمونه های خون وریدی و یا کشت سلولهای فیبروبلاست حاصل از نمونه گیریهای بافتی (مثلاً بافت پوست) انجام می شود.
کروموزوم های میوزی در نمونه برداری های بیضه ای قابل تعیین هستند. البته کاریوتایپ بدین طریق به علت احتمال آسیب رسیدن به بافت بیضه زیاد رایج نمی باشد. در هنگام نمونه برداری جهت کاریوتایپ می بایست کلیه شرایط ضدعفونی را رعایت کرد. از آنجا که علائق آزمایشگاه برای بدست آوردن و نحوه حمل و نقل نمونه ها ممکن است متفاوت باشد، می بایست با لابراتورهای سیتوژنتیک پیش از ارسال محموله ها مشورت شود. برای گرفتن نمونه های خون. از سیاهرگ و داج استفاده میکنیم. نخست محل ضد عفونی شده و در معرض هوا قرار می گیرد تا خشک شود یک سوزن استریل و 4 لوله خون 10 میلی لیتری (استریل شده) هپارینه برای جمع آوری خون مورد استفاده قرار می گیرند. لوله ها را می توان در دمای اتاق نگه داشت (c22)، و یا تا سرد کرد و شبانه با حمل مناسب به آزمایشگاه فرستاد. نمونه برداری از پوست معمولاً از ناحیه گردن و در زیر یال صورت می گیرد پس از آنکه ناحیه تراشیده و ضد عفونی شد پوست با الکل تمیز شده و بوسیله جریان هوا خشک می شود سپس یک شکاف بیضی کوچک (mm5/0) ایجاد می شود و بخشی از پوست جدا شده پس از آنکه نمونه ها در بسته های استریل قرار گرفتند در دمای اتاق یا در برودت درجه نگهداری می شوند و یا بوسیله محیط های ترانسپورت به آزمایشگاه انتقال داده می شوند(3).

(2-5-2) بررسی شیمیایی پلاسمای منی
غلظت های بالای پلاسمای منی بر روی تحرک اسپرم در هنگام سرد شدن یا زمان ذخیره سازی تاثیر می گذارد. به علاوه، اسب های نر در بعضی مواقع پلاسمایی تولید می کنند که برای اسپرم سمی است. ارتباط بین اجزای مختلف تشکیل دهنده پلاسمای منی اسب نر با توانایی باروری و تحرک اسپرم ها ناشناخته است، یک مطالعه نشان می دهد که غلظت الکترولیت ها، پروتئین های پلاسمای منی و یا شناسایی پروتئین هایی خاص در این پلاسما اطلاعات مفیدی را در مورد تحرک اسپرمهای منجمد شده ای که جهت استفاده، یخ زدایی شده اند در اختیار ما قرار نخواهد داد.
اسمولاریتی (متوسط mos330 در لیتر از پلاسمای منی) و غلظت بعضی از مواد (مثل فروکتوز، پروتئین هایی با وزن مولکولی 13000 تا 122000، سدیم، پتاسیم، کلسیم، ارگوتیونین78، گلیسیریل79 فسفوریل کولین، فسفروکلر) در پلاسمای منی اسب به میزان قابل توجهی متغیرات، این اختلاف زمانی بیشتر جلوه گر می شود که روش های بررسی مختلفی هم بکار گرفته می شوند. این تفاوت ها همچنین در میان نمونه هایی اخذ شده از اسب های مختلف و در میان انزال های یک اسب نر نیز وجود دارند.
اخیراً روشی موسوم به "شستشوی اسپرم"80 مطرح می باشد که از طریق آن می توان پلاسمای منی مشکوک به سمی بودن را مورد بررسی قرار داد.
در این روش منی را از نریان مشکوک و همچنین از یک نریان سالم اخذ و جمع آوری می کنند و پس از سانتریفوژ کردن نمونه ها، پلاسمای آنرا جدا می نمایند.
پلاسمای منی از هر اسب نر با قسمتهایی از اسپرم به این شکل مخلوط می شوند:
1)مقداری از اسپرم های اسب مشکوک+ پلاسمای منی اسب مشکوک
2)مقداری از اسپرمهای اسب مشکوک+ پلاسمای منی مشکوک اسب سالم
3)مقداری از اسپرم های اسب سالم + پلاسمای منی اسب مشکوک
4) مقداری از اسپرمهای اسب سالم+ پلاسمای منی اسب سالم – تحرک اسپرم ها مدتی تحت نظر گرفته می شود تا تفاوت های احتمالی بروز نماید. در تفسیر نتایج بدست آمده می بایست احتیاطهای لازم را مبذول داشت. اگر تفاوت های مشخصی در تحرک نمونه های اسپرم دیده شود می بایست بررسی های بیشتری بر روی نمونه منی اسب مورد ظن صورت پذیرد. بدین معنی که اسپرم های سانتریفوژ شده را دوباره با یک رقیق کننده مناسب مخلوط می کنند(همین عمل به شستشوی اسپرم معروف است) اگر سمی بودن پلاسمای منی زیاد باشد نمونه قرار گرفته در دستگاه گریز از مرکز و نمونه دوباره رقیق شده می بایست تحرک بیاری نسبت به مورد اصلی که سانتریفوژ نشده اند ولی در همان رقیق کننده قرار گرفته اند داشته باشند. برای کاهش تاثیرات رقیق کننده بر روی تحرک اسپرم تمام تعلیق های اسپرم می بایست در یک غلظت مشخص شده صورت بپذیرد. باید به یاد داشت که نیروی گریز از مرکز می تواند اسپرم را از بین ببرد و همچنین روی تحرک آن تاثیر بگذارد. حداکثر زمان 10 دقیقه با 500 دور مناسب به نظر می رسد اجزای پلاسمای منی هم ممکن است با اسپرم بصورت برگشت ناپذیر باند شوند در این حالت سانتریفوژ هم ممکن است راه حل مناسبی برای جداسازی کامل اسپرم نباشد.
به این دلایل جمع آوری بخش غنی از اسپرم انزال (سه ضربان اول انزال) به وسیله یک مهبل مصنوعی با انتهای باز بهتر از بکارگیری نیروی گریز از مرکز برای تمام انزال می باشد.(3)

(3-5-2) بررسی اسپرم با میکروسکوپ الکترونی
بررسی وضعیت اسپرم یا آزمایش هایی گفته شده قبلی و همچنین استفاده از میکروسکوپ با قدرت 1000 برابر و مواردی از این دست کافی می باشد در مواردی خاص وقتی شیوع یک ناهنجاری خاص (برای مثال آکروموزوم، سر، ناحیه استوایی81، قسمت میانی) بررسی می شوند نیاز به میکروسکوپ های قوی تر و بزرگتری می باشد. چنین شکلی را می توان با استفاده از میکروسکوپ های الکترونی و مواردی از این قبیل حل کرد که از 4000 تا 60000* برابر جسم را بزرگتر می کنند. گرچه این ابزار گرانقیمت هستند اما نتایجبهتر و بسیار دقیق تری را به همراه دارند.
اسکن کردن با میکروسکوپ الکترونی یک تصویر سه بعدی از جسم مورد مطالعه را به ما می دهد اما استفاده از میکروسکوپ انتقال الکترونی نسبت به آن ارجحیت دارد.
میکروسکوپ انتقال الکترونی توانایی این را دارد که مقاطع اسپرم را هم به ما بدهد هر دوی این روش ها بویژه میکروسکوپ82 انتقال الکترونی برای یافتن نقایص غشاء اسپرم یا نقایص موجود در اکروزوم و حتی اجرای هسته از قبیل میتوکندری و سایر موارد بسیار مفید می باشند.(3)

(4-5-2) بررسی ساختاری کروماتین اسپرم
ساختار کروماتینی اسپرم برای بررسی نواقص احتمالی موجود در این بخش از اسپرم اسب های نر با استفاده از فلوسیتومتری83 بتازگی مطرح شده است. در این روش اسپرم تحت تاثیر یک دترجنت و یک محلول اسیدی قرار می گیرد و در نتیجه نفوذپذیری غشای آن افزایش می یابد و در صورتی که DNA هسته دارای نواقصی باشد دناتوره می شود. این حالت برای DNA سالم اتفاق نمی افتد. میزان تخریب و دناتوره شده DNA به روش فلوسیتومتری اندازه گیری می شود. این روش مخصوص در مورد اسبهای کم بارور و پس از نتیجه نگرفتن از آزمایشات رایج، بسیار مفید به نظر می رسد.(3)

(5-5-2) تست های آنتی بادی ضد اسپرم
اسپرم های بالغ برای خود بدن بعنوان یک عامل خارجی محسوب می شوند چرا که اسپرم ها برای اولین بار در زمان بلوغ یعنی مدتها پس از آموخته شدن سیستم ایمنی بدن به آنتی ژن های خودی ظاهر می گردند. سد عروقی- بیضه ای84 از انتقالات محکم چندتایی سلولهای سرتولی در لوله های اسپرم ساز بوجود آمده است. این سد از تقابل اسپرم ها با اجزای دفاعی خون جلوگیری می کند و در نتیجه آنتی بادی خاصی بر علیه اسپرم ساخته نخواهد شد.
اگر سیستم ایمنی حیوان نر در وعرض اسپرم قرار گیرد آنتی ژن های اسپرم بعنوان جسم خارجی محسوب خواهند شد و بر علیه آنها آنتی بادی تولید می شود آزمایشات ثابت کرده اند که این آنتی بادیها باعث کاهش میزان بارداری در همان گونه خاص می شوند هیپوتز مطرح این است که این آنتی بادیهای85 ضد اسپرم با انتقال اسپرم در تعارض هستند و باعث کاهش باروری یا مرگ جنینی86 خواهند شد. گفته می شود که بیضه های آسیب دیده (مثلاً در اثر کریپتور کیدسیم، بیوپسی، ضایعات انسدادی، پیچ خوردگی بند بیضه و ضربه و …) ممکن است مستعد ابتلا به این عارضه شوند.
بررسی های مختلفی برای مطالعه آنتی بادی های ضد اسپرم در میان حیوانات و انسان صورت گرفته است. از آنجا که آنتی بادی های ضد اسپرم ممکن است در سرم، روی سطح اسپرم و یا حتی در پلاسمای منی یافت شوند، نوع بررسی یا انتخاب روش می بایست با توجه به نمونه متفاوت باشد. توانایی بررسی های مختلف برای مشخص ساختن نوع، محل و کمیت آنتی بادیهای تولید شده هم مهم است. تفکر فعلی این است که در مردان آنتی بادیهای موجود در اسپرم بیشتر از آنهایی که در پلاسمای منی یا سرم بصورت آزاد هستند، روی باروری تاثیر می گذارند. در مطالعات جدید از روش ژل الکتروفورز سدیم دود سیل سولفات- پلی اکریل آمید (SDS-PAGE)87 در شناسایی عوامل، "آنتی ژن تعیین کننده"88 که احتمالاً در تعامل با تولید مثل نریان می باشند بکار گرفته شده است. در یک مطالعه از جداسازی پلی پیتیدهای مختلف اسپرم نریان، 9 پلی پیتید از میان آنها جهت تولید آنتی بادیهای ضد اسپرم در خرگوش بکار گرفته شدند. آنتی بادی های تولید شده هم بطور اختصاصی بر روی تخمک (فاقد زوناپلوسیدا) هامستر89 آزمایش شدند. پنج آنتی بادی ضد اسپرم وقتی در کنار تخمک هامستر قرار گرفتند باعث کاهش نفوذ اسپرمها شدند. این اسپرمها قبل از مرحله ظرفیت پذیری انتخاب شده بودند. یک آنتی بادی هم وقتی از اسپرم های بعد از مرحله ظرفیت پذیری90 استفاده گردید باعث کاهش قدرت نفوذ آنها به تخمک هامستر گردید. سودمندی این روش در آینده بستگی به یافته ها و شواهدی دارد که ارتباط بین این آنتی بادی ها و کم باروری را مشخص می کند (3).

فصل ششم:
آزمایشات هورمونی و نمونه برداری از بیضه

در مطالب گذشته در رابطه با آزمایشات فیزیکی جمع آوری منی و بررسی آن و بعضی از تست های آزمایشگاهی رایجصحبت شد.
از آنجائیکه برای بعضی از علل کم باروری و ناباروری در نریان دلائل هورمونی قائل می شوند در نتیجه به بررسی تغییرات بعضی از هورمونها مانند GNRH و HCG خواهیم پرداخت و نمونه گیری از بیضه را نیز بررسی خواهیم کرد.
البته آزمایشات هورمونی و همچنین بیوپسی بیضه معمولاً بعنوان عملکردی موسوم در بررسی سلامت تولید مثلی نریان مورد استفاده قرار نمی گیرند، ولی گاهی اوقات در تعیین ناهنجاری های دستگاه تناسلی نریان سودمند خواهند بود (4)

(1-6-2) اندازه گیری های هورمونی
علل عملکرد نادرست دستگاه تناسلی نزیان بدلیل ناهنجاریهای غدد مترشحه داخلی کاملاً مشخص نشده است، ولی معلوم شده است که در اسب های نری که تستوسترون(استروئیدهای آنابولیک) یا آلترنوژست91 استفاده شده است تاثیرات منفی بر روی اسپرماتوژنر بروز نموده است. همچنین مشخص شده که عیارهای غیر طبیعی از هورمونهای جنسی در نریانهای کم بارور یا نابارور و تاثیرات منفی را با تحت تاثیر قرار دادن عملکرد بیضه نمایان می سازند.
هدف از اندازه گیریهای هورمون در نریانها مشخص کردن بخشی از محور هیپوتالاموس- هیپوفیز بیضه است که احتمالاً وظایف خود را بدرستی انجام نمی دهند همانطور که می دانیم هیپوتالاموس هورمون GnRH را ترشح می کند که باعث تحریک غده هیپوفیز و ترشح FSH و LH می گردد. این دو هورمون نیز به نوبه خود باعث تحریک در بافت بیضه خواهند شد.
تاثیرات اولیه LH تحریک سلولهای لیدیگ در بافت بینابینی و در نتیجه ترشح هورمون تستوسترون و در نهایت تحریک اسپرماتوژنز می باشد. سلولهای لیدیگ در نریان مقادیر متنابهی از هورمون استروژن را نیز بصورت کونژوگه ترشح می کنند به نظر می رسد که برای پیشرفت اسپرماتوژنر مقادیر بالایی از تستوسترون مورد نیاز باشد تستوسترون با خود تنظیمی92 منفی و تاثیر بر مراکز مغزی مانع از ترشح LH می گردد. سلولهای سرتولی موجود در اپیتلیوم لوله های اسپرم ساز نیز در پاسخ به ترشح تستوسترون و FSH، تحریک و تداوم اکسپرماتوژنز را باعث می شوند. این سلولها با ترشح یک نوع هورمون پروتئینی به نام اینهبین93 و تاثیر بر غده هیپوفیز از ترشح FSH جلوگیری می کنند و در موارد مورد نیاز هم با ترشح هورمون اکتیوین افزایش ترشح LH را باعث می شود.
در تحقیقات اخیر نشان داده شده است که نریانهای کم باروری که دچار آزواسپرمی94 هستند به نسبت نریانهای بارور غلظت کمتری از تستوسترون و استروژن را دارا می باشند.
افزایش غیر عادی غلظت FSH سرم و گاهی هم غلظت بالای LH به نوعی در میان اسبان سالخورده می تواند از علائم و مشخصات بارز دژنرسانس بیضه ها باشد.
در بعضی از مواقع مشکلات تولید مثلی برگرفته از کاهش تولید استروئیدهای بیضه است که خود می تواند منتج از کاهش ترشح گنادوتروبین ها در این حیوانات باشد این عارضه در پزشکی به "هیپوگنادوتروپیک95 هیپوگنادیسم" معروف است که در آن میزان ترشح غده هیپوفیز کاهش یافته است. چنین مواردی در نریانها بطور کامل شرح داده نشده است اما مواردی از کاهش قدرت باروری به همراه کاهش ترشح LH مشاهده گردیده است.
در مواردی هم که کاهش غلظت LH در کنار عیارهای طبیعی تستوسترون گزارش گردیده است مشکل عمدتاً مربوط به کاهش قدرت باروری در نریانهای جوان بوده است. برخی از محققین ادعا کرده اند که در بعضی از نریانها با وجود عیارهای نرمال تستوسترون کاهش میل جنسی مربوط به عبارهای پائین LH بوده که گاهی هم با عیارهای پائین استرادیول همراه می باشد. این نظریه را تعداد دیگر از محققین در تحقیقات خود رد کرده اند و از طرفنداران زیادی برخوردار نمی باشد(4)

(2-6-2) نحوه نمونه گیری خون برای بررسی های هورمونی
بررسی تنها یک مورد نمونه خون ممکن نیست وضعیت غدد مترشحه داخلی یک اسب را نشان دهد چرا که اکثر هورمون ها به صورت غیر منظم ترشح می شوند. جمع آوری نمونه خون در مدت 6 تا 8 ساعت به فواصل حدود 30 دقیقه توصیه شده است. بدین ترتیب می توان میزان متوسط ترشح هورمون مورد نظر را بدست آورد.
محققی در فواصل 15 دقیقه نمونه خون را تهیه و برای تعیین پالس های هورمونی از الگوریتم و برنامه های کامپیوتری کمک گرفته است. اطلاعات حاصله نشان می دهد که پالس های ترشحی گنادوتروپین ها و تستوسترون تقریباً با فاصله زمانی یک ساعته در طول روز رخ می دهد. حتی در برخی مواقع این فاصله زمانی 2 تا 4 ساعت گزارش هم شده است. توصیه شده است نمونه های خون با استفاده از لوله های هپارین دار به صورت ساعتی به مدت 4 تا 6 ساعت گرفته شوند. این کار باعث بدست آوردن حد واسطی از غلظت نمونه ها و کاهش هزینه بررسیهای هورمونی خواهد شد. عیار گنادوتروپین ها و هورمونهای بیضه در اوایل صبح در پائین ترین و در حوالی ظهر در بالاترین حد خود قرار دارند. شروع نمونه گیری می بایست از حدود ساعت 9 صبح آغاز شود تا بدین نحو پیک تولید این هورمونها از دست نروند. کلیه نمونه ها می بایست بلافاصله سانتریوفوژ شوند و پلاسمای آنها جدا و در دمای 5 درجه سانتی گراد نگهداری شوند. کلیه نمونه های پلاسما در مقادیر مساوی به کمک پیپت به لوله های آزمایش منتقل می گردند (برای هر هورمون لوله ای جداگانه در نظر گرفته شود). و در دمای 20- یا کمتر فریز می شوند. نمونه های فریز شده نیز باید در کنار یخ به آزمایشگاه حمل شوند. در کل اگر عیارهای هورمونی بدست آمده در بین مقادیر نرمال بود نقص در سیستم هورمونی منتفی خواهد بود. اگر عیارهای بالای FSH و گاهی هم LH در کنار عیارهای پائینی تستوسترون، استروژن و اینهبین مشاهده گردید احتمال دژنرسانس بیضه بالا خواهد بود در یک مطالعه هم گزارش شده که چهره تغییرات هورمونی در اکثر موارد ناباروری نریان بصورت افزایش عیار FSH و کاهش میزان استروژن خود نمایان می گردد باید توجه داشت که در ضایعات پیش رونده بیضه افزایش عیار FSH و کاهش در عیار اینهبین و استروژن مقدم بر افزایش عیار LH و کاهش تستوسترون خواهد بود.
(3-6-2) آزمایش تحریک هورمونی
در بعضی از مواقع آزمایشات بیشتری برای تعیین محل اصلی مشکل بوجود آمده (به هنگام بروز عیارهای غیر طبیعی در هورمونهای جنسی نمونه های آزموده پلاسما) مورد نیاز است. توانایی غده هیپوفیز در ترشح LH و FSH را می توان با استفاده از GnRH مورد آزمایش و بررسی قرار داد(برای مثال استفاده از داروی گنادورلین) دوزهای مختلفی از GN-RH مورد استفاده قرار گرفته اند. تزریق یک دوز منفرد و زیاد Gn-RH سیاهرگی (1 میلیگرم) با جمع آوری نمونه های خون پیش از تزریف (GnRH) و در یک، دو، چهار، هشت و 24 ساعت پس از تزریق GnRH توصیه می شود. این نمونه ها می بایست برای تعیین عیارهای FSH، LH تستوسترون و استروژن مورد بررسی قرار گیرند تا غده هیپوفیز و پاسخ بیضه ای تست شوند. از آنجائیکه میزان پاسخ گنادوتروپین ها به میزان کم و زیاد GnRH(5 تا 500) در میان اسب های مشابه است، سایرین توصیه می کنند که از 3 دوز کم (5) GnRH به داخل شریان با فواصل یک ساعته استفاده کنیم. نمونه های پلاسما 60 دقیقه قبل، 30 دقیقه قبل و درست در هنگام استفاده GnRH و سپس هر 30 دقیقه تا 6 ساعت جمع آوری خواهند شد. این نمونه ها از نظر میزان عیارهای LH و تستوسترون مورد بررسی قرار می گیرند تا توانایی غده هیپوفیز در ترشح LH در پاسخ به GnRH و همچنین توانایی سلولهای لیدیگ بیضه ای در ترشح تستوسترون در پاسخ به موارد مصرف بالای GnRH و در نتیجه کاهش LH تعیین شود. در صورتیکه علیرغم افزایش LH میزان ترشح تستوسترون پایین بود توانایی سلولهای لیدیگ بیضه کاهش یافته است. اسب های کم بارور و نابارور با کیفیت پائین منی همچنین پاسخ های کمتری به دومین و سومین تزریق GnRH نشان می دهند. می بایست توجه داشته باشید که پاسخ کم تستوسترون پس از مصرف GnRH لزوماً مشخص کننده این نیست که غده هیپوفیز مشکلی ندارد. هنوز ممکن است که غده هیپوفیز منبع اصلی مشکلها باشد. در اینصورت ممکن است ترشح LH افزایش نیابد یا شکلی غیر فعال از آن ترشح شود که برای ترشح تستوسترون از سلولهای لیدیگ مناسب نیست. در مطالعه انجام شده بر روی 3 اسب کم بارور منی کم کیفیت و غلظت بالای LH( با فعالیت بیولوژیکی پایین) مشاهده گردید که کیفیت اسپرم در حد پائینی قرار داشت. hcG(که عمدتاً خاصیت هورمونی LH را دارد) برای تعیین احتمالی کاستی غده هیپوفیز و نشان دادن آن بعنوان عامل پاسخ ضعیف تستوسترون به تست GnRH به کار می رود. تزریق 10000 واحد hcG وریدی برای این کار توصیه شده است. نمونه های خون را می بایست 60 دقیقه قبل 30 دقیقه قبل و درست قبل از تزریق hcG و پس از آن به فواصل 30 دقیقه به مدت 6 ساعت تهیه کرد. این نمونه ها می بایست از نظر عیارهای تستوسترون و استروژن مورد بررسی قرار گیرند. اسب های ناباروری که دچار نقص در عملکرد سلولهای لیدیگ هستند میزان کمتری از تستوسترون و استروژن را در پاسخ به تزریق hCG ترشح می کنند. در نهایت توصیه می شود که کلینیسن ها به عیارهای نرمال منتشر شده متون اکتفا نکنند و در کنار نمونه های مشکوک ارسالی به آزمایشگاه نمونه هایی که از اسبهای بارور اخذ شده اند را جهت مقایسه دقیق تر ارسال نمایند. البته این امر موجب افزایش هزینه ها هم می گردد(4).

(4-6-2) نمونه برداری از بیضه ها
نمونه برداری از بیضه از سوی بعضی از محققان بعنوان روش تعیین کننده در تشخیص بعضی از مشکلات خاص تولید مثل در مردان توصیه شده است این تست می تواند برای تشخیص دژنرسانس بیضه ها، ضایعات انسدادی بعد از بیضه ها که آزواسپرمی یا الیگواسپرمی می دهد و تشخیص تومورها با آزمایش کیسه بیضه مورد استفاده قرار می گیرد از آنجائیکه سایر روشهای آزمایشگاهی اغلب مشکلات تولید مثلی را روشن می کنند نمونه برداری از بیضه برای ضایعات لاعلاج است که تنها دانشگاه ها نسبت به آن اظهار علاقه می کنند مطمئناً قدرت این روش تشخیصی به قدرت مشاهده یا انجام تستهای ویژه بر روی بافت پارانشیم بیضه مربوط می شود که تنها با نمونه برداری از بیضه ها ممکن است. نمونه های فیکس شده به عامل اجازه می دهد تا کیفیت اسپرماتوژنر را مورد بررسی قرار دهد بدین صورت که مشاهده اسپرماتیدهای96 طویل و یا حضور مرحله هشتم(در سیکل های اسپرماتوژنز) در لوله های اسپرم ساز همراه با اسپرماتیدها در لومن این لوله ها گویای تکامل اسپرماتوژنر خواهد بود. این نمونه ها همچنین می توانند جهت تعیین سطح کمی اسپرماتوژنر و تشخیص بخش آسیب دیده (بافت بینابینی و سلولهای لیدیگ لوله های اسپرم ساز، سلولهای سرتولی و سلولهای مولد اسپرماتوزوئید) مورد استفاده قرار گیرند.
تعیین کمیت سلولهای مولد اسپرماتوزوئید می تواند مشخص کننده این امر باشد که اسپرماتوژنز در چه مرحله ای قطع شده است.
نمونه های97 پانچی بیضه از اندازه و کیفیت کافی برای بررسی دقیق و کامل بافت بیضه از نظر اندازه گیری پروتئین، استروژنها، اینهبین و 98IGF-1 برخوردار هستند.
تخمین میزان تستوسترون داخلی بیضه هم از این طریق امکان پذیر است. تعیین غلظت های دقیق هورمون در محل تولید (خود بیضه ها) ممکن است مکانیزمهایی از ناکارآمدی بیضه ها را نشان دهد که از طریق دیگری قابل پیگیری نباشند. مثلاً میزان تستوسترون در بیضه به میزان زیادی از مقدار در گردش خون آن تجاوز می کند ظرفیت تستوسترون بافت بیضه با تولید اسپرم در اسب نر بهتر از سطح تستوسترون سرمی آن همخوانی دارد. از آنجائیکه سطح تستوسترون سرمی کمتر از 40% تغییرات در ظرفیت تستوسترون بیضه ای را نشان می دهد پس تعیین ظرفیت بافتی تستوسترون در بیضه بسیار معنی دارتر از تعیین سطح سرمی این هورمون می باشد. شواهد اولیه از بررسی و نمونه برداری چندتایی و پانچی سه اسب نر نشان می دهد که تنها یک نمونه کوچک از آن هم می تواند نشان دهنده کل غلظت هورمون و پروتئین موجود در تمامی نمونه های بیضه باشد. بعلاوه وقتی هر دو بیضه از نظر اندازه و قوام بافت یکسان هستند نمونه برداری از یک بیضه معرف مشخصات هر دو بیضه خواهد بود.
بعضی اتفاقات محتمل پس از نمونه برداری عبارتند از خونریزی و تشکیل هماتوم، ارکید التهاب موضعی بیضه، فیبروز، چسبندگی بین قسمتهای مختلف بیضه، دژنرسانس سلولهای زایا در لوله های اسپرم ساز و شاید تشکیل آنتی بادی های ضد اسپرم باشد. در مطالعه ای در خصوص تاثیرات زود هنگام (28 روز) نمونه برداری از بیضه نریانها، دژنر شدن موقتی سلولهای B اسپرماتوگونی بافت بیضه گزارش گردیده است. همچنین کاهش اندازه بیضه مورد نمونه برداری دقیق قرار گرفته نسبت به دیگری مشهود بود. اسب ها در پایان این مطالعه اخته شدند و مشاهدات هیستوپاتولوژیک بر روی بیضه آنها نشان داد که چنین نمونه برداریهایی باعث بروز ضایعاتی در سلولهای زایا در لوله های اسپرم ساز می گردد. بررسی متون گویای این امر است که اصلی ترین مشکل در این زمینه می تواند کاهش تولید اسپرم برای چند هفته تا چند ماه باشد اما کیفیت منی با گذشت زمان به حالت اولیه پیش از نمونه برداری باز می گردد. می بایست پیش از هرگونه توصیه ای در این زمینه آزمایشاتی بیشتر و طولانی مدت صورت داد. نمونه برداری با مکش99 خطرات کمتری به نسبت نمونه برداری پانچی خواهد داشت ولی اطلاعاتی در خصوص اسپرماتوژنز بدست نمی دهد. این روش برای تشخیص تفریقی علل بزرگ شدن بیضه از جمله تومورها، ضربه یا ارکید عفونی می باشد.
این تست را می توان بر روی اسبهایی که آرامبخش استفاده کرده اند، بصورت ایستاده و بدون بی حسی موضعی انجام داد. یک سوزن 23 تا 25 به داخل غضای بیضه وارد می شود و سرنگی ml12 به آن متصل خواهد شد با عقب کشیدن پیستون سرنگ (به آرامی) نمونه برداری انجام خواهد شد. سوزن را می بایست به بخش مرکزی از قدامی- جانبی بیضه وارد کنیم تا آسیبی به عروق آن وارد نشود. سوزن را می توان در زوایای مختلف بدون خارج ساختن از بافت بیضه وارد کرد سپس پیستون سرنگ آزاد می شود و سوزن بیرون کشیده می شود. برای جلوگیری از بروز آسیبهای سلولی به نمونه های اخذ شده نمونه ها می بایست قبل از هرگونه آزمایشی درون محلول بوئین100 قرار گیرند.
استفاده از روش جراحی باز که اکثراً در خصوص انسان و سگ صورت می گیرد را می توان برای اخذ نمونه های بافت بیضه اسب ها هم بکار برد این روش را می توان با بی حسی عمومی یا با استفاده از داروهای آرامبخش در حالت ایستاده انجام داد. اگر روش ایستاده مورد استفاده قرار گیرد می بایست کیسه بیضه را بوسیله یک صابون شست و سپس به آن الکل زد. بخشی از پوست که قرار است کار عمل روی آن صورت پذیرد. می بایست بی حس شود. برش جراحی باید ابتدا پوست کیسه بیضه و غشای دارتوس فاسیای بیضه در نهایت غشاهای اطراف تونیکا واژینا در بخش قدامی- جانبی راس بیضه را از میان بردارد. سپس با شکاف کوچکی (cm5/0 در طول) بخش احشایی تونیکا واژینا و تونیکا آلبوژینا را برش می دهیم. مراقب باشید که هیچ رگی را در این منطقه قطع نکنید این کار باعث نمایان شدن بافت اصلی بیضه می شود که با فضاری به بیضه ها کمی بیرون خواهد زد. این بخش را با یک تیغ جراحی نازک و تیز به آرامی جدا می کنیم و داخل یک ثابت کننده (مثلاً گلوتار آلدهید 2% یا محلول بوئین) قرار می دهیم. هرگونه خونریزی ناخواسته ای را کنترل می کنیم. قسمتهای بریده شده دقیقاً با نخ های قابل جذب 0-3 برای مثال پلی کلاکتین 910 بخیه می شوند.(4)

فصل هفتم:
پیش بینی باروری نریان

هدف اولیه از آزمایشات باروری پیش بینی و تضمین توانایی های بالقوه باروری یک اسب به عنوان مولد نر می باشد.
در مطالب پیشین ما روندهای معمول در آزمایش سلامت تولید مثلی را بررسی کردیم و همچنین تست های آزمایشگاهی دیگری را برای تعیین دلایل کم باروری به کار گرفتیم مبحث بعدی در خصوص چگونگی استفاده از این یافته ها برای دسته بندی اسب های نر بر مبنای میزان توانایی تولید مثل آنها می باشد.
هیچ پارامتری به تنهایی نشان دهنده باروری دقیق نریان نمی باشد. مسائل دیگری هم در این زمینه دخالت دارند. از جمله میزان باروری مادیان و مدیریت هم در کنار میزان باروری نریان به شدت و قدرت هرچه تمامتر میزان باروری و کره زایی را متاثر می سازند. کنترل این عوامل مشکل است پس بهترین نشانگر باروری اسب نر میزان باروری و کره زایی مادیانهای نرمال است که در شرایط مدیریتی مطلوب با این نریان جفت گیری کرده اند.
اگر دسترسی به چنین اطلاعاتی میسر نباشد بهترین جایگزینی، مقایسه یافته های حاصل از آزمایشات بر روی حیوان مشکوک با موارد طبیعی در اسبهای نر است.
استفاده از پارامترهای مختلف باعث افزایش دقت پیش بینی باروری بالقوه در نریانها خواهد شد. وقتی یافته های آزمایش سلامت تولید مثلی در حدود طبیعی قرار دارند انتظار باروری طبیعی را خواهیم داشت. ولی اگر نتایج و یافته ها در حدود طبیعی نباشند اسب نر را نمی توان نابارور خواند در عوض می بایست قدرت باروری اسب را با آزمایشات دیگری بر مبنای اطلاعات گردآوری شده بیشتری مورد قضاوت قرار داد(5).

(1-7-2) ملاک های دسته بندی
اسب ها را معمولاً به دسته های طبیعی، مشکوک و غیر طبیعی تقیسیم می کنندو اسبی با شرایط طبیعی می باید بتواند به میزان 75% قدرت بارورسازی در فصل را نشان دهد. میزان 75% باروری نشان می دهد که عملکرد تولید مثل نریان در مدت 135 تا 150 روز فصل باروری و جفت گیری، استاندارد و طبیعی می باشد. صنعت تولید مثل اسب ها چنین میزانی را برای اسبهای تازه کار پذیرفته است. در ایالات متجده اسبهای تروبرد101 بارور 40 تا 47 مادیان با بارور می سازند. (جفت گیری طبیعی) در حالیکه اسب های نژاد استاندارد102 (با سایر نژادهایی که به روش تلقیح مصنوعی تولید مثل می کنند) 120 تا 135 مادیان را در حد استاندارد بارور می کنند وقتی به این قضیه نگاه می کنیم اینگونه فرض می شود که اسب نر با مادیان طبیعی (از نظر باروری و تحت مراقبت و مدیریت مطلوب) جفت گیری می کند اگر تعداد مادیانهای کاندید جفت گیری شامل تعداد بیشتری از مسن ترها و دیربارورها103 باشد میزان بارداری بازای هر دوره فحلی یا هر فصل با مشکل مواجه خواهد شد و این برآورد کاملی از میزان باروری اسبها نخواهد بود(5).

(2-7-2) ویژگیهای اسبان نر طبیعی (از نظر تولید مثلی)
متخصصین تولید مثل شاخص هایی را برای دسته بندی نریانها بر اساس قدرت باروری آنها عنوان نموده اند در مجموع برای اینکه یک اسب در دسته طبیعی قرار گیرد می بایست مشخصات زیر را داشته باشد.
1- عاری از ناهنجاریهای قابل توارث و بیماریهای قابل انتقال (مقاربتی یا سایر موارد) باشد.
2- هیچ مشکل فیزیکی یا رفتاری که بر روی کیفیت انزال، برون ده اسپرم یا توانایی جفت گیری تاثیر بگذارد نداشته باشد.
3- دو بیضه به اندازه طبیعی (بیش از 8 سانتی متر قطر کلی بیضه ها در اسبهای نژاد سبک 3 تا 4 ساله) داشته باشد. قطر بیضه ها با افزایش سن زیادتر می شود و به 5/9 تا 5/11 cm در نژادهای سبک 5 ساله می رسد.

(1-2-7-2) تعداد اسپرم و کیفیت منی
یک نریان طبیعی می بایست توانایی این را داشته باشد که پس از حدود یک هفته استراحت جنسی حداقل 4 میلیارد اسپرم را (تعداد کل اسپرمها) تولید نماید انزال بعدی هم که حدوداً یک ساعت بعد صورت می گیرد باید حداقل 2 میلیارد اسپرم را داشته باشد. اگر تعداد اسپرم مرتبه دوم، حدود نیمی از مرتبه اول باشد می توان گفت که انزال کامل بوده است. میزان تحرک پیشرونده اسپرمها و تعداد اسپرمهایی که از نظر ریخت شناسی طبیعی هستند باید حداقل 60% کل اسپرمها باشد.
مشخصه دیگر برای انزال این گروه دارا بودن حدود یک میلیارد یا بیشتر اسپرم متحرک جلو رونده و از نظر مورفولوژیک، سالم در انزال دوم آنها است.
برای محاسبه این مقدار، تعداد کل اسپرم در انزال دون را در درصد اسپرم های طبیعی و همچنین درصد اسپرم متحرک جلورونده ضرب می کنیم. بعضی از کلینسین ها برای تعیین کیفیت انزال فقط تعداد کلی اسپرم متحرک را در نظر می گیرند. استدلال آنها این است که درصد بالایی از اسپرم های غیر طبیعی(از نظر ریخت شناسی)، متحرک و جلو رونده نیست. بنابراین ضرب کردن هر دو مورد باعث کاهش تخمین تعداد اسپرم های طبیعی در انزال خواهد شد آنها معتقدند که درصد اسپرم های متحرک جلو رونده در یک انزال اغلب می تواند با کاستن درصد اسپرم های غیر طبیعی (سرکنده شده و دم و قسمت میانی غیر نرمال) از 100% بدست می آید.
در نهایت برای دستیابی به میزان دقیق اسپرمهای بارور، کم کردن تعداد اسپرم هایی با ریخت شناسی غیر طبیعی (برای مثال نواقص آکروزومی و قطره پروتوپلاسمیک) که هنوز هم می توانند متحرک جلو رونده باشند، می باشد. صرف نظر از این اختلاف نظرها اکثر محققان عقیده دارند که تعداد کلی اسپرم های طبیعی انزال شده یک عامل خوب پیش بینی در خصوص وضعیت باروری اسب به حساب می آید.
پیش بینی در خصوص میزان باروری نریان را می توان از طریق انجام جفت گیری طبیعی هم بدست آورد. البته در این بین تعداد مشخصی از مادیانهای باروری و سالم جهت جفت گیری با نریان مورد نظر باید فراهم باشند تا توانایی تولید مثلی نریان با دقت بالایی تخمین زده شود.
مثلاً یک اسب نر با میزان اسپرم پایین ممکن است در صورت جفت گیری با تعداد محدودی از مادیان ها درصد خوبی از باروری را نشان دهند در این مورد تناوب تولید مثل خیلی کمتر از آن است که میزان باروری تشخیص داده شود. این تناقض وقتی آشکار می گردد که اسپرمهای طبیعی مورد نیاز انزالها جهت ایجاد بارداری افزایش یابد. تعداد اسپرم متحرک جلو رونده که برای ایجاد درصد بالایی از بارداری مورد نیاز است 100 میلیون می باشد ولی این تعداد ممکن است برای بعضی نریانهای دیگر کمتر یا بیشتر باشد.
سایر مواردی که یک نریان می بایست از آنها بهره مند شود تا در دسته طبیعی قرار گیرد عدم حضور عفونت در دستگاه تناسلی داخلی آن می باشد (برای مثال عدم حضور تعداد معنی داری از باکتریهای پاتوژن در انزال)، همچنین PH نرمال (7/7-2/7)حجم نرمال (60 تا 70 میلی لیتر) رنگ طبیعی (خاکستری شفاف تا شیری متمایل به سفید طبیعی و رنگهای زرد و قهوه ای غیر طبیعی هستند) و قوام مناسب (بدون لخته) بخش عاری از ژل انزال و همچنین داشتن تعداد قابل قبولی از اسپرم در این بخش (120 تا 180 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر) از دیگر مشخصات منی یک اسب طبیعی خواهد بود اگر تعداد اسپرم ها در انزال دوم کمتر از نیمی از اولین انزال باشد انزال های دیگری هم باید جمع آوری شوند تا مشخص شود که آیا انزال دوم بطور کامل صورت گرفته است یا خیر.
اگر انزال دوم کامل نبوده باشد تعداد اسپرم ها در انزالهای بعدی بیشتر از حد انتظار خواهد بود(به بیان دیگر بیش از 50% انزال قبلی) اگر تعداد اسپرم در انزال های بعدی کمتر از حد انتظار باشد. باید در نظر گرفت که اسب نر قادر به تولید تعداد طبیعی اسپرم نیست. این حالت معمولاً زمانی روی می دهد که قطر بیضه نریان کمتر از حد متوسط بوده است. البته در بعضی از موارد این حالت زمانی نیز حادث می گردد که قطر بیضه ها از حداقل قابل قبول بالاتر هم باشد. برای مثال در نریانهای جوانی که قدرت باروری کمی را در آزمایشات انجام شده نشان دادند و دچار عوارضی چون کاهش تعداد اسپرم های طبیعی در انزال و کاهش تعداد اسپرم هایی متحرک بودند تنها در 20% موارد قطر بیضه آنها کمتر از 8 سانتی متر بوده است(5).

(3-7-2) توصیه برای اسب هایی که در گروه طبیعی قرار نمی گیرند
هرگاه نریان یکی از ویژگی های زیر را داشته باشد بعنوان غیر طبیعی (از نظر تولید مثلی) دسته بندی می شود:
1- بیضه های غیر طبیعی
2- دارای بیمارهای مقاربتی یا انزال هایی واجد خون، چرک و ادرار
3- نمایش رفتار غیر طبیعی جفت گیری یا مشکل انزال
4- در نهایت در صورتیکه ارزیابی اسپرمها در 2 یا چند زمینه مختلف بشدت نقصان و کاستی را نشان بدهند نریان بعنوان حیوان غیرطبیعی از نظر تولید در نظر گرفته می شود. اگر اسبی در مرز دو یا چند مورد فوق قرار گیرد می بایست بعنوان مشکوک مطرح شود و بررسیهای بیشتری را باید در این مورد انجام داد. هیچکدام از دسته بندی ها مشخص نمی کند که اسب نابارور است و توصیه می شود آزمایشات بیشتری در فواصل زمانی خاص(معمولاً 60 روز) بخصوص برای نریانهای مشکوک انجام شود (جدول) در مطالعه ای که بر روی 1044 نریان، صورت گرفت 36% آنها در آزمایشات سلامت تولید مثلی مردود شدند یک دلیل اصلی که برای این نریانها عنوان شد عدم توانایی در تولید انزالی با تعداد اسپرم متحرک جلو رونده مناسب بود در چنین اسب های میزان باروری (درصد بارداری مادیانها) را می توان با 1-کاهش میزان جفت گیری ها 2)تقویت مدیریت مادیانها( با انجام آزمایشات بیشتر و کنترل تخمک گذاری با استفاده از تجویز هورمون) بالا برد. هدف اصلی این است که مادیانها 24 تا 48 ساعت قبل از تخمک گذاری تلقیح شوند و یا جفت گیری طبیعی با آنها صورت پذیرد کاهش تعداد جفت گیری یک نریان برای تعداد خاصی از مادیانها باعث افزایش اسپرم های هر انزال و در نتیجه بالا رفتن میزان بارداری آنها خواهد شد. اگر در نگهداری از اسبی با وجود پایین بودن قدرت باروری آن اصرار گردد توصیه می شود که منی حیوان هر روز یکبار جمع آوری شود تا اینکه خروجی اسپرم روزانه (DSO)104 آن تثبیت شود. دانستن تعداد اسپرم های طبیعی متحرک در هر انزال، تخمین تعداد مناسب مادیان هایی را که می توانند با نریان مذکور جفت گیری کنند میسر می سازد. محققان در دانشگاه کلورادو متوجه شدند که ذخایر اسپرم نریانها معمولاً پس از 5-7 روز انزال روزانه به حالت پایداری می رسد. البته تعداد اسپرم در بعضی از اسبها هر روز نسبت به روز قبل تفاوت می کند، (حتی پس از جمع آوری روزانه و به مدت 7 روز) بنابراین برای تخمین DSO توصیه میشود که منی را به مدت 10 روز جمع آوری کنید و متوسط اسپرم در روزهای 8 و 9و 10 را به عنوان DSO در نظر بگیرید. اسبهای تر با تعداد اسپرم کم اغلب قابلیت اسپرماتوژنر کمی هم دارند (به بیان دیگر تولید تعداد کمی از اسپرم در هر گرم از بافت بیضه ای). این حالت پایه در صورت کم بودن DSO نسبت به میزان قابل انتظار (با توجه به اندازه بیضه) در نظر گرفته می شود. برای انجام چنین تشخیصی حجم بیضه ای را با استفاده از این فرمول محاسبه کنید.
حجم کلی بیضه ای (ML): حجم بیضه راست + حجم بیضه چپ
این حالت می بایست در صورت کم بودن DSO نسبت به میزان قابل انتظار (با توجه به اندازه بیضه) در نظر گرفته شود. برای انجام چنین تشخیصی، حجم بیضه ای را با استفاده از این فرمول محاسبه کنید
حجم هر بیضه= ( ــــ ) (ـــــ) ( ـــــ )
میتوان برای اندازه گیری میزان DSO مورد انتظار با توجه به حجم بیضه اندازه گیری شده مطابق فرمول زیر عمل کرد.
DSO مورد انتظار (میلیارد)= 76/0- 24/0 * مجموع کلی حجم بیضه
اگر DSO مورد انتظار بزرگتر و بیشتر از DSO واقعی (آنچه در عمل بدست می آید) باشد مشکل در پایین بودن توان اسپرماتوژنر حیوان است. دو علت مهم برای این عارضه هیپوپلازی و دژنرسانس بیضه می باشد. هیپوپلازی تخمدان بعنوان یک عارضه پایدار و دژنرسانس بیضه بعنوان عارضه ای که می تواند در بعضی از مواقع گذرا و برگشت پذیر باشد در نظر گرفته می شوند.
برای تشخیص پایدار یا موقتی بودن عارضه کاهش توان اسپرمانوژنر بیضه می بایست آزمایشات بیشتری بر روی منی در پریودهای طولانی تر (چند هفته و چند ماه) انجام داد.

فهرست منابع
EQUINE PRACTICE
1) Evaluating breeding soundness in stallions -1: the basic examination
2) Evaluating breeding soundness in stallions -2: Semen collection and evalution
3) Evaluating breeding soundness in stallions -3: usefule laboratory tests
4) Evaluating breeding soundness in stallions-4:Hormonal assay and tasticular biopsy
5) Evaluating breeding soundness in stallions-5: Predicting potential fertility
6) REPRODUCTIVE EVALUTION OF THE STALLION
7)Veterinary Reproduction and obsstetrics (GEOFREY H.ARTHUR)
8) Equine Reproduction
1 – Scrota Sac
2 -inguinal Region
3 – Thermoregulation Phenomenon
4 – Cremaster
5 – Dartus
6 – Gubernaculum
7 – Testis
8 -Turnica Dartus
9 – Internal oblique
10 – Turnica Albaginea
11 -Tunnica Vaginalis Propria
12 – Semini ferous tubules
13 – intertitial tissue
14 – Collecting tubles
15 -Basement membrane
16 -Sertoli cells
17 – Germinal
18 – leyding cens
19 – Effernt ducts
20 -Caput epididymidis
21 – Corpus epididymidis
22 -Cauda epididymidis
23 -Deferent Duct
24 – Soermatic Cord
25 – Internal Spermatic Artery
26 -Spermatic Vein
27 – Pampaniferus plexus
28 – Anastomosing Plexus
29 – Thoraco Lumber
30 – Pudendal Nerve
31-corpora covernosa penis(c.c.p)
32-Corpus Spongiosum Penis(C.S.P)
33-pudendal artry
34- Isochio covernosus
35 -Eraction
36 -Prepuce
37 – Accessory Glands
38 -Vesicular gland
39 -Prostata
40 -Bulbourethralis
41 -Seminal Plasma
42 – Luteinizing Hormon
43 – Follicule Stimulating Hormon
44 -Negative Feed back
45 -Aromatase
46 -Dihydrotestostreone
47 -Androgen -binding protein
48 -Inhibin
49 -Cytoplasmic DROPLET
50 -Zona Pelucia
51-Flagging
52 -General examination
53 -Equine infectious anemina
54 – Equine Viral arteritis
55 – Cryptor chidism
56 -Prepuce
57 – Posthitis
58 – Fossa glandis
59 – Urethral Process
60 – Habronema muscae
61 -Squamous cell carcinoma
62 – Laminitis
63 – Klebsiella Pneumenia
64 – Pseudomons Aeruginosa
65 -Taylorrella equigenitalio
66 -Contagious equine metritis(CEM)
67 – Hemo Sperima
68 – Semen Collection & evalution
69 – Subfertile
70 – Smigma
71 -Overiectomized(OVX)
72 -Estradiol Cypionate
73 -Semen collection
74 -Human chorionic gonadotropin
75-Sperm function testis
76-Karyo type analysis
77 – colchicin
78 -Ergothioneine
79 -glycerylphosporyl
80 -sperm washing
81 – equatorial segment
82 -Transmission electron microscopic analysis
83 -Flow cytometric procedure
84 – blood- testies barrier
85 -antisperm antibody
86 -embryonic death
87 -sodium doden cylsulfate-polyacrylamide gel electrophoresis
88 -epitopes
89 -penetration
90 -capacitation
91 -Altrenogest
92 -Negative feed back
93 -Inhibin
94 -Asoespermy
95 -Hypogonadotropic hypogonadism
96 -elongated spermatids
97 -punch biopsy
98 -Insulinlike growth factor-1
99 -Aspiration biopsy
100 -Bouin's solution
101 -Thoroughbred
102 -standatdbred
103 -barren mares
104 -daily sperm output
—————

————————————————————

—————

————————————————————

76