بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع تحقیق:
اصول کاشی کاری سنتی و مدرن
مقدمه:
کاشی کاری یکی از قدیمی ترین اشکال هنر در جهان می باشد که قدمت آن به ۵۰۰۰ سال پیش می رسد، کاشی کاری های تزیینی و خلاقانه یکی از زیباترین اشکال کاشی کاری می باشد که نمونه های آن را در معابد و کاخ های قدیمی می توان به وفور یافت.
امروزه نیز کاشی کاری های مختلف را می توان در بسیاری از دکوراسیون های داخلی و یا حتی در زیباسازی های شهری دید. به همین منظور امروز می خواهیم شما را با نمونه های مختلف کاشی کاری مدرن در دکوراسیون داخلی آشنا کنیم با ما همراه باشید.
کاشی کاری سنتی: استفاده از سفال های لعابی
X
کاشی معرق یکی از هنرهای سنتی و قدیمی کاشی کاری می باشد که علاوه بر زیبایی خاصش زحمت بسیاری هم دارد، اما زیبایی و ترکیب رنگ های نهایی آن جلوه ی منحصر به فردی را به دکوراسیون داخلی شما می بخشد. همان طور که در این تصویر می بینید تکه های شکسته ی سفال های لعابی رنگارنگ به گونه ای هنرمندانه در کنار هم چیده شده اند و ملات روی آن را پوشانده اند و یک دیوار کاشی کاری شده منحصر به فرد برای فضا به وجود آمده است.
کاشی کاری سنتی: مبلمان کاشی کاری شده
شاید مبلمان کاشی کاری شده در نگاه اول کمی دور از ذهن به نظر برسد اما شما می توانید با کمک کاشی کاری ظاهر خاصی به مبلمان فضای بیرونی خود ببخشید، حتی می توانید مبلمان قدیمی و فرسوده ی خودتان را با کمک کاشی معرق نو کنید و ظاهر متفاوتی به آن و دکوراسیون خود ببخشید.
کاشی کاری آشپزخانه: دیوار بین کابینت
X
کاشی کاری تزیینی دیوار بین آشپزخانه یکی از متفاوت ترین ایده هایی است که باعث تغییر ظاهر دکوراسیون آشپزخانه ی شما می شود. این تغییرات مقرون به صرفه را می توانید خودتان انجام دهید و یا از متخصصین این حوزه کمک بگیرید و با کاشی کاری آشپزخانه ی خود ظاهر منحصر به فردی به فضای آشپزخانه ی خود ببخشید.
برای کاشی کاری آشپزخانه و کاشی کاری دیوار بین کابینت می توانید از موزاییک های دست ساز پازلی که در نهایت یک طرح کلی را شامل می شود استفاده نمایید و ظاهر متفاوتی به دکوراسیون آشپزخانه ی خود ببخشید. البته باید یادآور شوم که این نوع از کاشی کاری های پازلی با سرعت بالاتری نصب می شوند و طرح های جذاب تری را می توانید با کمک آن ها برای دکوراسیون خود داشته باشید.
کاشی کاری آشپزخانه: طراحی دیوار
نگاه خود را به کاشی و کاشی کاری محدود به طرح ها و قطعات زاویه دار نکنید با کمک ابزار خاص می توانید کاشی های خود را به اشکال متنوع برش دهید و یک کاشی کاری خاص و کمتر دیده شده برای دیوار آشپزخانه ی خود ایجاد نمایید و از داشتنش لذت ببرید.
کاشی کاری مدرن: تابلو های هنری
با کمک کاشی کاری های تزیینی می توانید یک تابلو هنری بسازید و ظاهر متفاوتی داخلی خود ببخشید. حضور یک تابلو کاشی کاری مدرن قاب شده در فضایی مانند حمام و سرویس بهداشتی ظاهر بسیار متفاوتی به دکوراسیون چنین فضایی می بخشد.
کاشی کاری مدرن: دیوار پشت تخت
استفاده از طراح های کاشی کاری مدرن برای دیوار پشت تخت شما می تواند جلوه ی دکوراسیون داخلی تان دو چندان کند، و هر بیننده ای را به خود خیره کند، کافی است طرح منحصر به فردی را متناسب با فضای اتاق خواب خود انتخاب کنید و ظاهر آن تغییر دهید، در انتخاب طرح برای فضای اتاق خوابتان توجه داشته باشید که اگر دکوراسیون اتاق خوابتان شلوغ است از طرح های ساده تر و خلوت تر برای کاشی کاری دیوار پشت تخت خوابتان استفاده کنید تا ظاهر فضای شما شلوغ تر و گرفته نشود.
برای این نوع از کاشی کاری های تزیینی با جزییات زیاد می توانید از کامپیوترها نیز کمک بگیرید و حتی طرح مد نظرتان را روی کاغذ به چاپ برسانید و به عنوان کاغذ دیواری در بخش های متنوع دکوراسیونتان نصب کنید و از داشتنش لذت ببرید.
با گسترش دین اسلام در شرق، شیوه معماری در این مناطق خصوصاً در بخش تزئینات تغییر نمود. اسلامیون، آن دسته از آثار هنری که از آداب و رسوم اسلامی خارج بودند و حاوی نماد انسانی و حیوانی بودند را تخریب کردند. در نظر آنان هنر می بایست در خدمت علم و دانش باشد نه پرستش. در عهد اسلامی هنرهای تزئینی و صورت گری فقط از جهت صحنه های یادگاری و حماسی باقی ماندند. نقاشی مشجر خطوط هندسی و نوشته های کوفی مزین و آمیخته با گل و برگ و غیره روی بناها یقیناً از سده سوم هجری به بعد رواج یافته اند. این گونه تزئینات را می توان در خشت های بنای آرامگاه اسماعیل سامانی در بخارا در حدود سال های ۳۰۰ هجری قمری (۹۶۰ میلادی)، مقبره پسر علمدار ۴۱۸ قمری (۱۰۲۷ میلادی)، نقاشی گل و برگ لوحه سنگی مرمر سلطان محمود غزنوی حدود ۴۰۰ قمری (۱۰۰۹ میلادی)، آثار نقاشی روی سنگ گچ دیوارهای انبیه عصر سامانیان و اوایل دوره غزنویان مشاهده کرد. بعد از آن در آسیای میانه شاهد پیشرفت نقاشی در عصر سلجوقی هستیم که نمونه های زیبا و دلکش آن را می توانیم در محراب مسجد جامع اولیا در حدود ۴۶۰ قمری (۱۰۶۷ میلادی)، بناهای مسعود سوم و منارهای غزنه حدود ۵۰۰ قمری (۱۱۰۶ میلادی)، بقایای بناهایچشت شریف، مسجد جامع هرات ۵۶۷ قمری (۱۲۰۰ میلادی)، نقاشی های بنای مرقد امام خورد (یحیی بن زید) در سرپل حدود ۴۳۰ قمری (۱۱۳۵ میلادی) و مدرسه چونه بادغیس ۵۷۰ قمری (۱۱۷۵ میلادی) مشاهده کنیم.
شیوه تزئینی بناهای اسلامی در دوره تیموری ها در هرات نفوذ بیشتر کسب کرد و به اوج تکامل خود رسید. نمونه های قابل توجه تزئینی و ساختمانی اسلامی در افغانستان عصر تیموری ها شامل موارد زیرند: کاشی های مسجد جامع هرات، مقبره گوهرشاد، کاشی های مناره های مصلی، کاشی های منار تیموری در قلعه اختیارالدین، کاشی کاری مقبره شاه ولایت ماب (که به عقیده بعضی از پژوهشگران، هفتصد نوع کاشی در آن به کار رفته) و کاشی کاری مقبره خواجه عبدالله انصاری. تعدادی از آثار تاریخی دیگر از قبیل مناره های مساجد، زیارتگاه ها و مقابر در نقاط مختلف افغانستان چون بلخ،لشکرگاه، هرات، قندز، غور، غزنه، و کابل و سایر گوشه و کنار افغانستان که تا کنون موجود است هر کدام شاهد انواع شیوه های تزئینی رایج در افغانستان بوده است.
کاشی و کاربرد آن
کاشی از لحاظ تاریخی پنجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمان های آبده یی و ساختمان های عادی می باشد. استفاده از این شیوه در معماری اسلامی بسیار رایج است و طرح های جالب، جلو رشد و کشف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقمند تزئینات با کاشی شدند. استفاده از کاشی به نحوی که روی دیوار را کاملا بپوشاند اولین بار در قرن ۱۳ و در قونیه به کار رفته است. کاشی کاری بصورت هنر تزئینی در کشورهای اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و یکی از ویژگی های برجسته معماری اسلامی به شمار می رود کاشی های که برای تزئین عمارات به کار می رود عموما سه نوع بوده که ذیلا توضیح می گردد.
الف: کاشی معرق: با تلفیق تکه های کوچک گوناگون ساخته می شود که به اساس طرح اصل یکایک تراشیده می شود ودر جای معین آن نصب می گردد.
ب: کاشی معقلی: دارای طرح های هندسی است واز تلفیق اشکال هندسی ساخته می شود.
ج: کاشی مشبک:
د: کاشی گره:
ه: کاشی خشتی (هفت رنگ): از تلفیق خشت های ظریف لعاب دار که هریک از آنها بخشی از طرح کلی را در بر دارد ساخته می شود واز قرن پنج قمری با گسترش و پیشرفت سایر شاخه های هنر اسلامی کاشی کاری نیز ترقی بیشتر کسب نمود.
اساتید
* از اساتید معاصر این رشته از هنر ایرانی می توان از مرحوم استاد علی پنجه پور اصفهانی نام برد که آثار بجای مانده از ایشان در جای جای ایران و جهان حافظ سبک اصیل کاشی کاری و معماری ایرانی و شایسته تقدیر می باشد. از جمله آثار ماندگار این استاد برجسته ایرانی، می توان به گلدسته های حرم مطهر حضرت زینب کبری در کشور سوریه(به عنوان مرتفع ترین گلدسته های کاملا پوشیده شده از کاشی معرق در دوران معاصر در سطح جهان) اشاره نمود. در حال حاضر نیز فرزندان استاد علی پنجه پور ادامه دهندگان و حافظان سبک هنری وی می باشند.
کاشی معرق
کاشی کاری به سبک گره معرق در زمینه رسمی بندی شده در سطح زیرین گنبد آرامگاه حافظ
معرق کاری عبارت است از قطعه های بریده شده کاشی که نقوش مختلف را از رنگ های متفاوت تراشیده و در کنار یگدیگر قرارداده و به شکل قطعاتی بزرگ در آورده و روی دیوار نصب می شود تازینت بخش بنا گردد. این نقوش گاهی از نقش های گره کشی و گاهی از نقشهای مختلف مانند گل و بوته سازی اسلیمی ها که هرکدام جداگانه می توانند بنایی را زینت بخشد.
ساختن یا نصب کاشی ها را به طریق فوق معرق می گویند. معرق کاری کاشی در دوره سلجوقیان یعنی در قرن ۴ هجری به سمت کمال رفت و بسیار متداول گردید. درقرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار به مراتب از هنرمندان عهد سلجوقی جلو افتادند. دراین قرن موفق شدند اجزای راکه اشکال معرق از آنها تشکیل می یابد کوچکتر کنند و لطیف ترین وزیباترین اشکال بنایی وهندسی را در مجموعه ای از رنگ های زیبا براق که جز در هنر شرق خصوصا ایرانی دیده می شود نمایش دهند. مخصوصا ارزانی بیشتر موجب رواج بیشتر آن گردید. هنر معرق کاری در قرن های ۹و ۱۰ هجری به روش های شرقی خود رسید در این دوره مراکز مهم معرق سازی در شهرهای اصفهان، یزد، هرات و سمرقند ایجاد گردید. اما در اصل باید گفت که مرکز اصلی این کار در دوران صفویاردبیل بوده است. یکی از با قدمت ترین این آثار را می توان به مسجد کبود تبریز و بعد آن به شیخ صفی اشاره کرد. که بعدها با تغییر پایتخت از اردبیل به اصفهان این هنر نیز همانند هنرهای دستی دیگر به دستور شاه به اصفهان منتقل شدند، و شرو به ساخت بناهای تاریخی چون میدان امام کردند. کاشی معرق این حسن را دارد که بر سطوح غیر مسطح همچون بدنه گنبدها و گلدسته های کوچک و حتی مقرنس های ظریف قرار می گیر و چنانچه نیاز به مرمت پیدا کند کمتر دچار عدم هماهنگی با بقایای کاشی های سالم مانده می شود.
کاشی هفت رنگ
سبکی از کاشیکاری است که در آن از کاشی هایی با شکل و ابعاد منتظم بنا بر سلیقه استادکار و ویژگی های محل اجرای اثر و اصولاً به شکل های مربع، مستطیل، شش ضلعی و یا اشکال دیگر و در اندازه های متداول ۱۵×۱۵ و ۲۰×۲۰ سانتیمتر و برای مناره و گنبد در ابعاد ۱۵×۷٫۵ یا ۲۰×۱۰ سانتیمتر به صورت خشت با رنگ زمینه غالباً سفید تهیه شده، در کنار هم چیده و طرح یا خط مورد نظر بر روی کاغذ به وسیله سمبه سوراخ شده، سپس طرح اولیه به کمک گرده ذغال برروی کاشی کپی می شود و پس از آن به وسیله اکسید منگنز، قلم گیری شده و بعد با رنگ های مختلف امّا پایه حرارتی پایین تر از رنگ اول کاشی رنگ آمیزی می گردد و دوباره به کوره رفته وآماده نصب می شود.
هفت رنگ اصلی و متداول جهت رنگ آمیزی این آثار عبارتند از سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه ای، قرمز، زرد و حنایی که امروزه از سایر رنگها مثل طلائی، سبز و … نیز استفاده می شود.
سرعت اجرای کاشیکاری به سبک هفت رنگ نسبت به سبک معرّق بیشتر است. از این نوع کاشی ها در اماکن متبرکه و تاریخی استفاده شده است.
خط بنایی وسیله تزئینی در کاشی
خط بنایی الهام گرفته از خط کوفی و به عنوان یکی از دشوارترین خطوط در زمینه خوانش و نگارش بوده و در کاشی کاری و معماری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد و زینت بخش کتیبه های داخل محرابها و بالای منارها و پشت و پهلوی قوس است. این نوع خط کاربرد زیادی در کاشی کاری و آجرکاری دارد به این خاطر که برش آن آسانتر است مانند سایر خطوط کنج و کنار و پیچ و تاب زیادی ندارد. به همین سبب نام خط بنایی را بر این خط گذاشته اند.
از استاد مهدی پنجه پور می توان به عنوان یکی از معدود اساتیدی نام برد که علاوه بر مهارت کامل در تمامی زمینه های معماری و کاشی کاری سنتی ایرانی، قادر به خوانش، نگارش و اجرای خطوط بنایی می باشد. وی فرزند استاد علی پنجه پور است.
در کاشی کاری شیوه های تزئینی دیگری هم وجوددارد که زیرنام اسلیمی، گره چینی، خط بنایی، مقرنس کاری، رسمی بندی،چشمه و کاسه سازی یا شمسه زیاد و غیره که هر یک در جایش از ارزش خاصی برخوردار است.
نتیجه گیری
در میان انبوهی از مصالح معماری چون، گل، گچ، خشت، سنگ، چوب و غیره کاشی نقش عمده را ایفا می کند در حقیقت کاشی مکمل کار در معماری است. و هنرمندان ما به خوبی تشخیص دادند که در یک کشور اسلامی و یا در مجموع جهان اسلام یگانه عنصری که می تواند اهداف هنر اسلامی را متحقق کند کاشی است. آثار گرانبهایی از این عنصر معماری و تزئیناتی را در اکثر مراکز متبرکه کشورهای اسلامی مشاهده می نمایم که همه آنها حاصل دسترنج توانای هنرمندانی است که زندگی خود را وقف هنر کردند و رسالت خود را در قبال جامعه اسلامی و اهداف هنر اسلامی از طریق هنر کاشی کاری انجام دادند.
کاشی یکی از نمادهای مهم و از عناصر برجسته تزئینی در معماری ایران زمین است. اگرچه این هنر از دوران باستان در معماری ایران رواج داشت و نمونه هایی از آن در بناهایی مانند کاخ آپادانای شوش به دست آمده است اما استفاده گسترده از کاشی در بناهای ایرانی به دوران پس از اسلام بازمی گردد. تا پیش از سده پنجم هجری، بناها را با نقاشی های دیواری تزئین می کردند، اما از این زمان که مقارن با حکومت سلجوقیان بود، استفاده گسترده از کاشی همه گیر شد.
کاشی های سلجوقی به شکل ستاره یا صلیب بودند و بهترین نمونه آنها را می توان در گنبدخانه حرم امام رضا(ع) در شهر مشهد تماشا کرد. در این دوره، کاشان مهم ترین مرکز تولید کاشی بود و در کارگاههای بزرگ آن یک نوع کاشی برجسته و درخشنده به نام کاشی زرین فام تولید می شد.
در حرم امام رضا دو محراب زرین فام برجای مانده که در سال های آغازین سده هفتم هجری به وسیله خاندان هنرمند ابی طاهرساخته شده اند. همچنین محراب زرین فام امامزاده علی بن جعفر قم که صد سال بعد از محراب های حرم رضوی ساخته شد، آفریده یکی دیگر از اعضای این خاندان است. در این دوره، استفاده از کاشی منحصر به درون ساختمان ها بود و در مساجد نیز کمتر به کار می رفت، زیرا بسیاری از مردم بر این باور بودند که نقش و نگار و درخشش کاشی، سادگی مسجد را از میان می برد و مانع توجه کامل به خداوند است. اما از دوره ایلخانان مغول، نه تنها کاشی حضور پررنگی در مساجد پیدا کرد، بلکه برای نخستین بار در تزیین نمای بیرونی ساختمان ها به کار گرفته شد.
گنبدهای آجری مراغه اولین آثار شناخته شده ای هستند که دیوار بیرونی شان با کاشی تزئین شده است. این هنر در دو دوره تیموری و صفوی به اوج کمال رسید و از دوره قاجار به بعد تحت تاثیر هنر غربی، تا حدودی از زمینه تاریخی خود جدا شد. کاشی های قاجاری اگرچه به زیبایی و ظرافت کاشی های تیموری و صفوی نیستند اما در نوع خود جالب توجه به شمارمی روند و از حیث طرح و رنگ تنوع بالایی را به نمایش می گذارند.کاشی ها علاوه بر جنبه هنری، از نظر علمی نیز حائز اهمیت به شمار می روند، زیرا نمایانگر جنبه های مختلفی از پیشرفت صنعتی در ادوار مختلف تاریخی هستند.
آنچه مسلم است این است که کاشیکاری یکی از جنبه های بارز بناهای تاریخی ایران به شمار می رود که آنها را از بناهای غیرایرانی متمایز می کند و بینندگانش را به وجد می آورد. اگرچه در ترکیه و هند نیز هنر کاشیکاری رواج داشته و دارد اما به هیچ روی همپای کاشیکاری ایرانی نیست.
شوش کاخ آپادانا
یکی از قدیمی ترین نمونه های کاشیکاری در معماری ایران در کاخ آپادانا در شهر شوش (استان خوزستان) به دست آمده است. این کاخ که در فاصله سال های 521 تا 515 میلادی توسط داریوش اول هخامنشی بنا شد، بیش از 10 هزارمتر مربع مساحت دارد و دارای بیش از 110 فضای معماری کشف شده است.
تا اواخر دوره قاجار، کاخ آپادانای شوش زیر خاک بود تا اینکه در اواخر قرن نوزدهم یک زوج فرانسوی به نام مارسل دیولافوا و مادام ژان دیولافوا آن را از زیر خاک بیرون کشیدند و از آثار کاخ هرآنچه را که قابل حمل بود، به موزه لوور پاریس بردند. از جمله این آثار، کاشی های خشتی نقش برجسته با تصویر سربازان گارد جاویدان هخامنشی بود که اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می شود و نمونه هایی از آن نیز در بخش ایران باستان موزه ملی ایران قابل مشاهده است.
اصفهان مسجد شیخ لطف الله
یکی از عالی ترین نمونه های کاشیکاری دوره صفوی، مسجد شیخ لطف الله است که ساختش افزون بر 18 سال طول کشید. تمام نمای بیرونی گنبد، سردر، راهروی ورودی و گنبدخانه این مسجد پوشیده از کاشی های معرق است. این مسجد زیبا که کاشیکاری های آن را نقطه اوج هنر کاشیکاری ایران می دانند، در زمان خود یک مسجد عمومی نبود بلکه یک نمازخانه خصوصی به شمار می آمد که فقط خانواده سلطنتی و گروهی از بزرگان اصفهان امکان حضور در آن را پیدامی کردند.
این مسجد را شاه برای یکی از روحانیان بلندپایه دوره صفویه ساخت و آن شخص کسی نبود مگر "شیخ لطف الله میسی" از علمای جبل عامل لبنان که شاه دخترش را به همسری گرفت و این مسجد را برای تدریس و اقامه نماز جماعت توسط او بنا کرد. مسجد شیخ لطف الله در زمان صفویه بر خلاف مسجد جامع عباسی به روی خارجیان بسته بود و به همین خاطر وصف آن در سفرنامه ها و نوشته های خارجیان به ندرت دیده می شود.
تنها چیزی که نظر این عده را به خود جلب کرده، گنبد کم خیز و ظریف مسجد با کاشی هایی به رنگ نخودی است که به نوبه خود یک نوآوری جالب در معماری مساجد ایرانی به شمار می رود. در واقع، به علت ماهیت سلطنتی مسجد شیخ لطف الله، جسارت بیشتری در به کارگیری رنگ ها دیده می شود.
مسجد جامع عتیق
مسجد جامع عتیق اصفهان که دارای چندین دوره معماری است، کلکسیونی از سبکهای مختلف معماری ایرانی و تزئینات وابسته به آن به شمارمی رود. در زمینه هنر کاشیکاری، دو ایوان جنوبی و غربی این مسجد از نفاست فراوانی برخوردارند و عالی ترین نمونه از سبکهای مختلف کاشیکاری را می توان در فضای هر دو تماشا کرد. هر دو ایوان در دوره سلجوقی ساخته شده اند اما در دوره های بعدی (آق قویونلو و صفوی) به زیر کاشی رفته اند.
ایوان جنوبی معروف به صفه صاحب بن عَّباد، یک شاهکار تمام عیار از هنر کاشیکاری محسوب می شود و ایوان شرقی معروف به صفه استاد نیز به خاطر طرح های بدیع خود شهرت فراوان دارد. بر دیواره شمالی این ایوان یک قاب کاشیکاری بسیار نفیس به خط کوفی بنایی جلب توجه می کند که خواندن آن برای گردشگران، همیشه حکم یک معمای حل ناشدنی را داشته است. روی این قاب نوته
نطنز آرامگاه شیخ عبدالصمد اصفهانی
از جمله شاهکارهای کاشیکاری عصر مغول، سردرخانقاه و آرامگاه شیخ عبدالصمد اصفهانی در شهر نطنز است که بیش از 700 سال قدمت دارد. این سردر، موزه ای از دهها طرح هندسی با ترکیب آجر و کاشی محسوب می شود.
با وجودی که در این سردر فقط از سه رنگ آجری، فیروزه ای و لاجوردی استفاده شده است، اما بیننده گمان می برد با طیفی از رنگ های مختلف روبرو است. آرامگاه شیخ عبدالصمد قبلا دارای محراب نفیسی از کاشی زرین فام بود که حدود 100 سال پیش به سرقت رفت و نهایتا از موزه ویکتوریا و آلبرت لندن سردرآورد.
ازاره های گنبدخانه حرم امام رضا(ع) سراسر پوشیده از کاشی های آبی رنگ و بسیار قدیمی است. این کاشی ها بین 800 تا 900 سال قدمت دارند و از بهترین نفایس حرم رضوی به شمار می روند. آن بخش از کاشی ها که اشکال هشت گوش دارند، معروف هستند به " کاشی های سنجری " و تاریخ نصب شان باز می گردد به دوره سلجوقی. روی برخی از آنها نام تعدادی از بانیان ساختمان روضه رضویه درج شده و روی بقیه – تا آنجا که کارشناسان خوانده اند – 531 حدیث با خطوط بسیار ریز نوشته شده است.
همچنین، بالای کاشی های هشت گوش، کتیبه ای حاوی سوره " واقعه " به چشم می خورد و بالای آن کتیبه کاشی بسیار نفیس و برجسته ای قرار دارد که از کارهای دوره خوارزمشاهی (مورخ به سال 612 هجری قمری) ودر بردارنده سوره مبارکه " انسان" است.
تهران خانه – موزه مقدم
خانه- موزه مقدم در خیابان امام خمینی تهران که از آثار دوره قاجار است، کلکسیون نسبتا کاملی از سبک های مختلف کاشیکاری ایرانی در دوره های مختلف را در خود جای داده است. این کاشی ها در اصل به این خانه تعلق ندارند، بلکه توسط دکتر محسن مقدم، صاحب و واقف این خانه، از بناهای دیگر- خصوصا کاخ ها و عمارت های تخریب شده قاجاری – به اینجا آورده شده اند. اگرچه بیشتر دیوارهای خانه – موزه مقدم پوشیده از کاشی های رنگارنگ است اما کاشی های حوضخانه از همه جالب تر هستند؛ زیرا آنچه در این بخش به نمایش درآمده، شامل انواع و اقسام کاشی های ایرانی در یک دوره 900 ساله (از سده چهارم تا سیزدهم هجری قمری) است.
اصفهان مسجد جامع عباسی
شیوه کاشیکاری های ظریف مسجد شیخ لطف الله در مقیاسی بزرگ تر در مسجد جامع عباسی معروف به مسجد شاه (امام امروزی) تکرار شد. اما از آنجا که ساخت کاشی معرق بسیار وقت گیر و هزینه بردار بود، نوعی کاشی دیگر به نام کاشی هفت رنگ جایگزین آن شد. کاشی هفت رنگ از کنار هم چیدن کاشی های کوچک مربع شکل و ترسیم نقش واحدی روی آنها ساخته می شود. ساخت کاشی هفت رنگ این امکان را فراهم آورد که هنر کاشیکاری حتی در بناهای معمولی و خانه مردم عادی هم بکار گرفته شود. کاشی های مسجد شاه اصفهان اگرچه تنوع رنگی بالایی دارند، اما در کلیت خود به رنگ آبی هستند و تمام نقوش به کار رفته در آنها مانند طرح های ختایی و اسلیمی کاملا انتزاعی است. این وضع به آسمانی بودن مسجد و ماهیت معنوی آن اشاره دارد.
کرمانشاه تکیه معاون الملک
در غرب ایران، کمتر بنایی را می توان یافت که وسعت و نفاست کاشیکاری های آن همپای کاشیکاری های تکیه معاون الملک کرمانشاه باشد. این تکیه در سال ۱۲7۱ خورشیدی به همت حسین معینی، ملقب به معاون الملک و معین الرعایا (پدر بزرگ رحیم معینی کرمانشاهی، شاعر معاصر) ساخته شد.
آنچه تکیه معاون را بسیار درخور اهمیت ساخته، تصاویر نقش بسته بر کاشی های آن است که به وسیله بزرگ ترین هنرمندان آن عصر مانند حسن کاشی پز تهرانی، سید حسن مانی و حسین نقاش تهرانی آفریده شده اند و در نوع خود از بهترین نمونه های اواخر دوره قاجار هستند. تصاویر کاشی ها شامل صحنه های مختلف واقعه کربلا و دیگر داستان های مذهبی مانند قصه حضرت یوسف است و چون تکیه در دوران اوج گیری احساسات ملی ساخته شده، تصاویر شاهان باستانی ایران و حتی تصاویر کتیبه بیستون نیز روی کاشی هایش نقش بسته است.
مشهد مجموعه تاریخ مشهد (موزه استان قدس رضوی)
امروزه سه محراب نفیس کاشیکاری از دوره خوارزمشاهیان در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی به یادگار مانده است که هر سه برای حفاظت بیشتر به موزه تاریخ مشهد در مجموعه موزه های آستان قدس رضوی منتقل شده اند. یکی از این کاشی ها که بزرگتر و زیباتر است، تاریخ سال 612 هجری قمری را دارد و در زمره نفیس ترین محراب های زرین فام ایرانی قرار می گیرد. با وجودی که این محراب در آستانه حمله مغول ساخته شده و مشهد نیز در جریان این حمله به اشغال مغولان درآمد، سالم ماندن آن به یک معجزه می ماند.
زنجان گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه بزرگ ترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد تاریخی بزرگ جهان بعد از گنبد سانتاماریا در ایتالیا و گنبد مسجد ایاصوفیه در استانبول است. این گنبد که در شهر کوچک سلطانیه در 40 کیلومتری جنوب شرقی شهر زنجان واقع شده، بیش از 700 سال قدمت دارد. نمای بیرونی گنبد سلطانیه ساده و درونش پوشیده از تزئینات گوناگون است.
در این جا چند هزار متر مربع کاشی کاری، آجرکاری، حجاری، گچ بری و تلفیق آجر و کاشی چشم هر بیننده ای را به خود خیره می سازد. این تزئینات در طول زمان به شدت آسیب دیده اند اما در دهه های گذشته با لایه برداری از آنها مشخص شده که زیرشان لایه دیگری از تزئینات پنهان است. کاشیکاری های گنبد سلطانیه بیشتر با ترکیب آجر و کاشی و با استفاده از خطوط هندسی خلق شده اند و سرآغازی هستند بر شکوفایی هنر کاشیکاری در دوره های بعد.
تبریزمسجد کبود
در سده نهم هجری و مقارن با دوره تیموریان شاهکارهای دیگری از هنر کاشیکاری خلق شد. یکی از بهترین نمونه ها مسجد کبود تبریز است که تمام سطوح درونی وبیرونی اش را با کاشی پوشانده اند.این شیوه در سده های دهم تا دوازدهم هجری مورد تقلید هنرمندان عصر صفوی قرار گرفت و در مساجد اصفهان به تکامل رسید.
البته مسجد کبود در زمان حکومت سلسله قراقویونلو و به وسیله همسر جهانشاه قراقویونلو ساخته شد اما این دوره از نظر هنری، ادامه دوره تیموری به شمار می رود.این مسجد به علت نفاست کاشیکاری هایش به "فیروزه اسلام" شهرت یافت و البته به علت کاربرد کاشی های لاجوردی، به مسجد کبود نیز معروف شد. متاسفانه در سال 1193 هجری قمری در جریان زلزله مهیبی که تبریز را لرزاند، مسجد کبود و دیگر بناهای مرتبط با آن تخریب شدند و از آن مسجد باشکوه جز سردر و چند طاق و جرزهای قطور که همگی با کاشی های زیبا و ظریف پوشیده شده بودند، چیز دیگری باقی نماند.
تهران مسجد و مدرسه سپهسالار
یکی از بهترین نمونه های هنر کاشی کاری به ویژه در دوره قاجار مربوط به مسجد و مدرسه سپهسالار (مدرسه شهید مطهری کنونی) است. علاوه بر چشم نوازی ایوان جنوبی و کاشی کاری های دور تا دور حیاط که همگی از بهترین های این عصر محسوب می شوند.
یک کاشی کاری خاص در گوشه ای از این مدرسه قرار دارد که تقریبا دور از دسترس بوده و آنچنان در دید بازدیدکنندگان و حاضران در فضای مسجد و مدرسه نیست. بر سقف فضای پشت ورودی قسمت بانوان مسجد، هفت کاسه واژگون کاشی کاری شده اند که یکی در مرکز قرار دارد و شش تای دیگر گرداگرد آن قرار گرفته اند. این هفت کاسه در عین هارمونی و تجانس هیچکدام مانند یکدیگر نیستند و در عین یکسان بودن نمای کلی آنها هیچ شباهتی با هم ندارند که کاملا یادآور مفهوم وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت است.
می گویند این اثر نفیس کار دست یکی از اساتید کاشی کاری است که چون سازندگان اصلی بنای مسجد و مدرسه سپهسالار او را به درستی نمی شناختند، کاشی کاری بخشی از مسجد را به او واگذار کردند که چندان اهمیتی نداشت و به قول معرف در چشم نبود اما پس از پایان کار همه انگشت حیرت گزیدند. در حال حاضر این اثر بین کتابخانه و مسجد قرار دارد که ظاهرا بازدید آن برای همه کاملا فراهم نیست.
کاشیکاری یکی از ویژگی های مهم بناهای تاریخی ایران به شمار می رود که آنها را از بناهای غیرایرانی متمایز می کند و بینندگانش را به وجد می آورد. آنچه تکیه معاون را بسیار درخور اهمیت ساخته، تصاویر نقش بسته بر کاشی های آن است که به وسیله بزرگ ترین هنرمندان آن عصر مانند حسن کاشی پز تهرانی، سید حسن مانی و حسین نقاش تهرانی آفریده شده اند و در نوع خود از بهترین نمونه های اواخر دوره قاجار هستند. کاشی کاری معقلی
مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی
کاشی معقلی به چه کاشی گفته میشود :
نوعی کاشی کاری است که با ساخت و تهیه کاشی با ابعاد بسیار کوچک و پهلوی هم قرار گرفتن این کاشیهای کوچک کار معقلی صورت می گیرد.
تلفیق کاشی با آجر در نماسازی از انبساط و انقباض کاشیها جلو گیری می کند.با این عمل پریدن و خرد شدن لعاب کاشی به حداقل می رسد.انواع خطوط مستقیم در محورهای عمودی و افقی و گاه خطوط مورب با زاویه ۴۵ درجه و شطرنجی از نقوشی هستند که در کاشی کاری معقلی مورد استفاده دارند.
ریشه واژه معقلی :
کاشی معقلی به نوعی کاشی مزین به خطوط کوفی بنایی گفته می شود که برای تزئین سطوح مختلف در معماری سنتی استفاده می شود. کوفی بنایی (معقلی) نوعی کاربردی از خط کوفی است که در بناها و معماری ها جلوه گر شده است و به دلیل استفاده آن در روی بناها، خط بنایی لقب گرفت و به صورت های مختلف پدیدار گشته که به شکل آسان و متوسط و مشکل، دسته بندی می شود، ولی می توان نام های منحصر، مربعی یا مستطیلی و متداخل تطبیق نمود.
خط معقلی در کتابت رایج نبود، اگر چه مولانا سلطانعلی مشهدی، معتقد است که به این خط کتابت نیز می شد و آن را جزو خطوط می آورد. چون اساس این خط روی خانه بندی خط کشی می شود، به این ترتیب که اول کاغذ مانند صفحه شطرنجی خط کشی و خانه بندی می شود، و بعد از تقسیم خانه ها، حروف آن مرتب می شود و چون این خط به ترتیب فوق نوشته می شده، آن را با آجر روی عمارات به آسانی می چیدند تا هم عباراتی از آن خوانده شود و هم دیوار عمارت را تزئینی باشد. به این نسبت آن را خط معماری یا خط بنایی نامیده اند.
خط بنایی:
خط بنّایی یا مَعْقِلی یکی از انواع خوشنویسی اسلامی است که نوعی خط کوفی زاویه دار به شمار می رود و از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، لوزی، مستطیل و خطوط موازی و متقاطع حاصل می شود. خط بنایی نوع تزیین نشده و هندسی خط کوفی است که براساس خانه های شطرنجی طراحی می شود.
اساس کوفی بنایی امتدادهای افقی و عمودی و گردش خط با ضخامتی یکنواخت در راستای افقی یا عمودی است به گونه ای که تمام سطوح هندسی شکل با این نوشته های افقی و عمودی پر می شود. در بعضی انواع کوفی بنایی به نمونه هایی برخورد می کنیم که هم سیاهی و هم سفیدی بین آنها از کلماتی تشکیل شده اند که هر دو دارای معناست که به آن کوفی مشکل یا متداخل گفته می شود.
خط بنایی از خط کوفی مشتق شد. خط کوفی خطی قدیمی بود که همراه با ظهور اسلام شکل گرفت و پس از سده پنجم هجری کاربرد اولیه خود را در نوشتن قرآن از دست داد و بیشتر برای نوشتن کتیبه های مختلف بناها یا سرلوحه های کتاب های مذهبی به کار می رفت.
نقوش معقلی هرچند که مربوط به دوران پیش از اسلام است اما به دست ایرانیان ابداع شده و برای تزیین بناها بکار رفته است. اما خط معقلی یا بنایی بعد از دوره سلجوقی در تزئینات بناها و به ویژه در مساجد دیده می شود و سپس در دوره های ایلخانی و تیموری که دوره شکوفایی خوشنویسی ایرانی به شمار می رود رفته رفته مراحل رشد خود را طی کرد و سپس در تزیینات سطوح داخلی و خارجی بناهای مذهبی و تزئینات ایوان ها در پشت و پهلوی قوس ها و بدنه مدور مناره ها به کار گرفته شد.
آرامگاه محمد محروق در نیشابور
معقل در لغت به معنی حصین (پناهگاه و کوه بلند آمده است) این معنی با این نوع خط بنایی مطابقت دارد و این نظریه منطقی است که خط بنایی پس از این که به کمال مطلوب رسید، معقلی نامیده شده باشد. به نظر می رسد خط معقلی بعد از خط کوفی و از روی آن استخراج شده باشد و در زمان تیموریان یعنی در قرن نهم هجری که از لحاظ خط و خوشنویسی یک دوره طلایی به شمار می رود این خط برای تزئین بناها از روی خط کوفی استخراج شده که در کوفی یک دانگ دور است و پنج دانگ سطح و در خط معقلی دور نیست و همه سطح است.
در معماری کاربرد نقوش معقلی با استفاده از مصالحی مانند: کاشی و آجر (جداگانه و درهم) ساخته می شود و در تزئینات سطوح داخلی و خارجی اماکن مقدسه و ایوان ها و پیکر مناره ها به کار گرفته می شود. در حرم مطهر رضوی نمونه های زیبایی از این کاشی کاری وجود دارد.
به سبب آنکه برش خط بنایی آسانتر از خطوط دیگری است که مملو از انحناها و پیچ و خم هاست و با عنصر اصلی سازنده بنا یعنی آجر یا عامل اصلی پوشش عمارت ها در ایران یعنی کاشی هماهنگی کامل دارد به وفور در آجرکاری ها و کاشی کاری ها در ساختمان ها به کار می رود. هرچند در موارد نادری آثاری بر روی کاغذ با این خط نیز ایجاد شده است.
امروزه به سبب اینکه جنبه های تزئینی در انواع کوفی بسیار فراوان است می توان به عنوان پایه ای برای طراحی جدید حروف الفبا در رشته گرافیک مورد استفاده قرار گیرد. بعضی از هنرمندان در سالهای اخیر با استفاده از خط کوفی و تغییر و تلفیق آن با دیگر انواع خوشنویسی، برای طراحی پوستر، نشانه، سربرگ کاغذ و دیگر کارهای مربوط به این رشته استفاده کرده اند.
کاربردهای خط بنایی در معماری، صنایع دستی، طراحی گرافیک، تزئینات داخلی و طراحی الگو و بومی سازی طراحی های وب نیز کاربرد دارد که آشناترین نمونه آن، عبارت "الله اکبر" است که در حاشیه پرچم ایران نقش بسته است.
نمونه های گوناگون خط معقلی در بناهای قدیمی از جمله صحن مسجد گوهرشاد در مشهد، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در اردبیل، امامزاده محروق در نیشابور و سایر بناهای تاریخی و مذهبی ایران و کشورهای همسایه به وفور دیده می شود که در کاشی کاری های معاصر همچون طرح توسعهٔ حرم امام رضا و امامزاده صالح در تجریشتهران نیز قابل مشاهده است.
استاد مهدی پنجه پور یکی از معدود اساتیدی است که علاوه بر مهارت کامل در تمامی زمینه های معماری و کاشی کاری سنتی ایرانی، قادر به خوانش، نگارش و اجرای خطوط بنایی می باشد. وی فرزند استاد علی پنجه پور است.
آثار بنایی – مسجد جامع اصفهان
نام علی به خط بنایی در آرامگاه و عمارت مشهد میر بزرگ در آمل
خط بنایی بر سر در مسجد ماردین در ترکیه
از زمانی که مسجد گوهرشاد نیاز به کاشیکاری پیدا کرده است، کارگاه های کاشی نیز در کنار آن مشغول به کار بوده است که دانش و تجربیات دست اندرکاران، سینه به سینه و از یکی به دیگری نقل شده است که قدمت آن به حدود ۵۰۰ سال پیش برمی گردد.
کارگاه های ساخت کاشی از سال ۱۳۴۵ به صورت منسجم تر و تولید بهتر و بیشتر تحت نظر اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۶۵ تحت عنوان شرکت کاشی سنتی گوهرشاد و به منظور توسعه و خدمت به سایر بقاع متبرکه و اماکن مقدس و با استفاده از دستگاه های ساخت کاشی پرس و خط لعاب و … به صورت نیمه ماشینی و مکانیزه درآمد.
با توجه به کیفیت مطلوب کاشی های تولید شده در این واحد و استقبال فراوان و با حمایت و ارشاد مسئولین محترم سازمان عملیات احداث کارخانه کاشی سنتی گوهرشاد در زمینی به وسعت ۱۷۰۰۰ متر مربع آغاز و در ابتدای سال ۱۳۷۲ به مرحله بهره برداری رسید.
کاشی کاری ها، طاق های گنبدی شکل و مناره های مسجد گوهرشاد با ویژگی و تزئینات خاص و به از سبک مقرنس بنا شده است. همچنین نقوش و خطوط دیواری بر روی زمینه گچی و معرق کاری ممتاز عصر تیموری، جلوه های بی نظیری را به نمایش گذاشته است. این بنای باستانی، نمونه ای کامل و برجسته از هنر ایرانی به شمار می رود که تمام خصوصیات و ویژگی های معماری سنتی در آن به کار رفته است. به ویژه ایوان جنوبی مسجد به نام ایوان مقصوره، با ۵۰۰ متر مربع مساحت، ۳۷ متر طول و ۲۵٫۵ متر ارتفاع، از باشکوه ترین ایوان های مساجد است.
ضلع های مسجد، همه با کاشی های معرق نفیس آراسته شده و در تمام دیوارها و غرفه های آن اسماء الله و آیات قرآن و احادیثی که بعضی مربوط به مسجد است، دیده می شود.
با گسترش دین اسلام و نفوذ آن در سرزمین های شرقی شیوه معماری در این مناطق خصوصا در بخش تزئیناتی تغییر نمود. دانشمندان و متفکران اسلامی اگر چه در رابطه با آثار هنری که حاوی نماد انسانی و حیوانی بوده و از آداب و رسوم اسلامی خارج بود به تخریب آنها پرداختند و چنین نظر داشتند که هنر باید در خدمت علم و دانش باشد نه به منظور پرستش. در عهد اسلامی هنرهای تزئینی و صورت گری فقط از جهت صحنه های یادگاری و حماسی باقی مانده که شکل انحرافی را قطعا با خود نداشت چون نقاشی مشجر خطوط هندسی و نوشته های کوفی مزین و آمیخته با گل و برگ و غیره که به یقین می دانیم که این روش تزئین در بناها از قرن سوم هجری به بعد رواج یافت اکثر نمونه های آن را دربخش تزئینی ومهندسی در خشت های آرامگاه اسماعیل سامانی در بخارا در حدود سال های ۳۰۰قمری ۹۶۰ میلادی، مقبره پسر علمدار ۴۱۸ قمری ۱۰۲۷ میلادی، نقاشی گل وبرگ لوحه سنگی مرمر سلطان محمود غزنوی حدود ۴۰۰ قمری ۱۰۰۹ میلادی آثار نقاشی روی سنگ گچ دیوارهای ابنیه عصر سامانیان و اوائل دوره غزنویان است بعد از آن در آسیای میانه دوره پیشرفت نقاشی عصر سلجوقی که نمونه های زیبا ودلکش آن محراب مسجد جامع اولیا در حدود ۴۶۰ ق ۱۰۶۷ م و بناهای مسعود سوم و مناره های غزنه حدود ۵۰۰ قمری ۱۱۰۶ م بقایای بناهای چشت شریف، مسجد جامع هرات (۵۶۷ قمری ۱۲۰۰ میلادی نقاشی های بنای مرقد امام خورد (امام یحیی) در سرپل حدود ۴۳۰ قمری ۱۱۳۵ میلادی و مدرسه چونه بادغیس ۵۷۰ قمری ۱۱۷۵ میلادی می توانیم مشاهده کنید.
قابل ذکر است که شیوه تزئیناتی بناهای اسلامی در دوره تیموری ها در هرات نفوذ بیشتر کسب کرد و به اوج تکامل خود رسید که نمونه های بسیار جالب و زیبای تزئیناتی و ساختمانی اسلامی در افغانستان از عصر تیموری ها به جا مانده است روکش های تزئیناتی به وسیله کاشی در مسجد جامع هرات ؛ مقبره۸ گوهر شاد، کاشیهای مناره های مصلی، کاشی های منار تمیوری قلعه اختیارالدین، کاشی کاری مقبره شاه ولایت ماب که به عقیده بعضی از پژوهشگران هفتصد نوع کاشی را در آن می توانیم ملاحظه کنیم .کاشی کاری مقبره پیر هرات خواجه عبدالله انصاری و یک تعداد آثار وآبدات تاریخی دیگر از قبیل، مناره های مساجد زیارتگاه ها و مقابر در نقاط مختلف دنیا چون بلخ، لشکر گاه، هرات، قندز، غور، غزنه وکابل و سایر گوشه وکنار افغانستان که تا اکنون موجودا ست هرکدام شاهد انواع شیوه های تزئینی رایج در کشور بوده چون موضوع بحث ما را نقش کاشی در هنر اسلامی تشکیل می دهد بنا براین می پردازیم به اصل مطلب.
کاشی و کاربرد آن
کاشی از لحاظ تاریخی پجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمان های آبده یی و ساختمان های عادی می باشد. استفاده از این شیوه و مواد تزئینی در معماری اسلامی نیز به حد اعظمی رایج و طرح های جالب آن، جلو رشد وانکشاف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقمند تزئینات با کاشی شدند. نخستین نوع تزیینات کاشی به قسمیکه روی دیوار را بکلی بپوشاند در آبدات قرن ۱۳ هـ در قونیه بکار رفته است. کاشی کاری بصورت هنر تزئینی درکشورهای اسلامی به اوج شگوفایی خود رسید ویکی از ویژه گی های برجسته معماری اسلامی به شمار می رود کاشی هایی که برای تزئین عمارات به کار می رود عموما سه نوع بوده که ذیلا فهرست می گردد.
الف – کاشی معرق: باتلفیق تکه های کوچک گوناگون ساخته می شود که به اساس طرح اصل یکایک تراشیده میشود ودر جای معینه آن نصب می گردد.
ب – کاشی بنایی : دارای طرح های هندسی است واز تلفیق اشکال هندسی ساخته می شود، که مساحت هریک از آنها بین ۴تا ۸ سانتی متر مربع می باشد.
ج -کاشی خشتی: از تلفیق خشت های ظریف لعاب دار که هریک از آنها بخشی از طرح کلی را در بر دارد ساخته می شود و از قرن پنج قمری با گسترش و پیشرفت سایر شاخه های هنر اسلامی کاشی کاری نیز ترقی بیشتر کسب نمود.
به منظور جلوگیری از اتلاف وقت با در نظرداشت اقتصاد ضعیف کشور اکثرا در ترمیم آبدات تاریخی و ساختمان های جدید به عوض کاشی های معرق از کاشی های هفت رنگ استفاده می نمایند. ازین نوع کاشی مرکب از رنگ سبز کمی سفید می باشد.
کاشی معرق
معرق کاری عبارت است از قطعه های بریده شده کاشی که نقوش مختلف را از رنگ های متفاوت تراشیده و در کنار یگدیگر قرارداده و به شکل قطعاتی بزرگ در آورده و روی دیوار نصب می شود تازینت بخش بنا گردد. این نقوش گاهی از نقش های گره کشی و گاهی از نقشهای مختلف مانند گل و بوته یا اسلیمی ها که هرکدام جداگانه می توانند بنایی را زینت بخشد.
ساختن یا نصب کاشی ها را به طریق فوق معرق می گویند. معرق کاری کاشی در دوره سلجوقیان یعنی در قرن ۴ هجری به سمت کمال رفت و بسیار متداول گردید. درقرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار به مراتب از هنرمندان عهد سلجوقی جلو افتادند. دراین قرن موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از آنها تشکیل می یابد کوچکتر کنند و لطیف ترین و زیباترین اشکال را در مجموعه ای از رنگ های زیبا و براق که جز در هنر شرق خصوصا ایرانی دیده نمی شود نمایش دهند. . هنر معرق کاری در قرن های ۹و ۱۰ هجری به روش های شرقی خود رسید در این دوره مراکز مهم معرق سازی در شهرهای اصفهان یزد هرات و سمرقند ایجاد گردید.
کاشی معرق این حسن را دارد که بر سطوح غیر مسطح همچون بدنه گنبدها و گلدسته های کوچک و حتی مقرنس های ظریف قرار می گیرد و چنانچه نیاز به مرمت پیدا کند کمتر دچار عدم هماهنگی با کاشی های سالم می شود.
کاشی هفت رنگ
نوع کاشی است که اکثرا در مساجد، عبادت گاه ها و مقبره ها همچنان منازل شخصی بکار می رود که از شهرت بسیار خوبی برخوردار است این نوع کاشی از کاشی های خشت یعنی چهار گوش نشات کرده و معمولاً از قطعاتی به ابعاد ۱۵×۱۵ و۲۰×۲۰ و برای مناره و گنبد ۱۵×۷٫۵ یا ۲۰×۱۰ سانتیمتر به رنگ سفید تهیه شده، در کنار هم چیده شده و باطرح یا خط تهیه شده روی کاغذ سمبه شده، با گرده ذغال برروی کاشی کپی می شود و به وسیله اکسید منگنز قلم گیری می شود و بعد با رنگ های مختلف امّا حرارت پایین تر از رنگ اول کاشی رنگ آمیزی می گردد و دوباره به کوره رفته وآماده نصب می شود.
هفت رنگ متداول و مروج عبارت از سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه یی، قرمز زرد و حنایی که در آبدات تاریخی و اماکن متبرکه از این نوع کاشیها زیاد استفاده شده است.
خط بنایی
خط بنایی که الهام گرفته از خط کوفی است در کاشیکاری و معماری اسلامی جایگاه ویژه دارد.این خط زینت بخش در کتبه های داخل محراب ها بالای منارها و پشت و پهلوی قوس ها بکار میرود. این نوع خط زیاد در کاشی ها و کاشی کاری استفاده می شود چون مانند سایر خط ها کنج و کنار و پیچ و تاب زیاد ندارد از همین سبب است که به این خط خط بنایی می گویند که اکثرا در آبدات تاریخی از آن استفاده به عمل می آید.
در کاشی کاری شیوه های تزئینی دیگری هم وجوددارد مثل اسلیمی، گره کاری، مقرنس کاری، رسمی بندی، و غیره که هریک در جایش از ارزشمندی خاصی برخوردار است و همچنان کدام هنر ویژه و خلاقیت و ابتکار لازم بکار رفته .دراین قسمت میخواهیم در رابطه با تهیه و ساخت یک قطعه کاشی چه بزرگ و یا کوچک دقیق شویم مراحل گوناگون و اهمیت قدرت خلاقه هنرمند را در آن مشاهده نماییم که در بحث های آینده مراحل مختلف تهیه کاشی بامواد که در تهیه آن لازم است توضیحات به عمل آوریم.
نتیجه گیری
از ارزشمندی کاشی و نقش آن در معماری اسلامی صحبت به عمل آوردیم و دانستیم که درمیان انبوهی از مصالح معماری چون، گل، گچ، خشت، سنگ، چوب و غیره کاشی نقش عمده را ایفا می کند در حقیقت کاشی مکمل کاردر معماری است. و هنرمندان ما خوب درک نموده اند و تشخیص دادند که دریک کشور اسلامی و یادر مجموع جهان اسلام یگانه عنصری که می توانداهداف هنر اسلامی را بهتر تحقق دهد کاشی است که آثار گرانبهایی از این عنصر معماری و تزئیناتی را در اکثر، مراکز متبرکه کشورهای اسلامی مشاهده مینمایم که همه آنها حاصل دسترنج توانای هنرمندانی بوده که زندگی خود را وقف هنرکردند و رسالت خود را در قبال جامعه اسلامی و اهداف و مرام هنر اسلامی از طریق هنرکاشی کاری انجام دادند واعجاز آفریدند.
هنر زیبای کاشیکاری از هنرهای دستی و قدیمی ایران است که زیباترین و قدیمی ترین آنها کاشی های فیروزه ای اصفهان است و کتیبه های تاریخی مناره های دوران سلجوقی با آنها تزیین شده است.
قرن هشتم هجری دورانی است که این هنر زیبا برای تزیین بناهاکاربرد فراوان پیدا کرد و تا اواخر قرن دوازدهم هجری (انقراض صفویه) ادامه داشت. به تدریج استفاده از کاشی با نقوش گل و بوته و مخصوصاً نوع خشت و هفت رنگ که مخصوص مساجد بود، به منازل نیز راه یافت و استادان کاشیکار اصفهانی پا را از گل و بوته و اشکال هندسی فراتر نهاده و نقش انواع حیوانات و پرندگان را درکاخها و منازل متداول کردند، هنر کاشیکاری همچنان مورد استفاده هنرمندان اصفهانی بود به طوری که در بیشتر بناها کاربرد داشت .
اصفهانی ها که یکی از هنرهای مشهود در آثار تاریخی به جا مانده از دوران های مختلف، هنر کاشیکاری اسلامی به ویژه کاشی هفت رنگ می دانند و معتقد هستند رنگهای به کار رفته در هنر کاشیکاری هر یک نشان از دوران خاصی از تاریخ است که با گذشت قرنها، این کاشی ها تغییر رنگ نداده اند و رنگ آنها همچنان ماندگار است. رنگهایی که در کاشیکاری قدیم به کار برده شده به دلیل این که ترکیبی از سرب و قلع هستند از مقاومت زیادی برخوردارند به گونه ای که با گذشت قرنهااز عمر این رنگها، همچنان زیبایی خاص خود را حفظ کرده اند، این درحالی است که در رنگهای جدید وارداتی، خیلی زود تغییر رنگ می دهد و دوام و پایداری رنگهای قدیم راندارد. با این اوصاف و معروفی این هنر، امروزه دانشمندان و ریاضی دانان بر این باورند که هنر کاشیکاری اسلامی با ریاضیات مرتبط است و با هم پیوند خورده اند همانطوری که با موسیقی ارتباط نزدیک دارد.
هنر کاشیکاری سابقه ای بسیار طولانی دارد و قدرت آن به هزارهدوم پیش از میلاد می رسد. در آغاز، این هنر بیشتر با آجرهای لعابدار برای استحکام بنا و نماسازی توامان استفاده می شد ولی رفته رفته در آرایش ظاهری ساختمان و نماسازی نیز کاربرد یافت به طوریکه کاشیکاری پیش از اسلام نیز در ایران بسیار مدنظر بوده است. البته بیشتر از کاشیهای تک رنگ و احتمالاً چند رنگ ساده استفاده می شد که با اندک تزیینی همراه بود
در ششمین جشنواره خانه ریاضیات اصفهان دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس مجلس شورای اسلامی به نکته ای حساس و مهم اشاره کرد و اعلام داشت: کشور هلند برای آشنایی 40هزار دانش آموز با کاشیکاری اسلامی،روزی را تعیین کرده تا آنان بدین ترتیب با زیرساخت این هنر به ویژه ارتباط آن باریاضی آشنا شوند. وی که از غفلت کشورمان از این هنر اسلامی و سرمایه عظیم اظهار تاسف می کرد بر آشنایی مردم به ویژه نسل جوان با کاشیکاری اسلامی تاکید داشت. باتوجه به قدمت این هنر اصیل ایرانی که دنیا شیفته زیبایی آناست و به جهت ارتقای آن و اینکه از غفلت و بی توجهی بیدار شده و به کاشیکاری اهمیت داده شود گزیده ای را در سابقه و اصول این هنر بیان می کنیم.
هنر کاشیکاری سابقه ای بسیار طولانی دارد و قدرت آن به هزارهدوم پیش از میلاد می رسد. در آغاز، این هنر بیشتر با آجرهای لعابدار برای استحکام بنا و نماسازی توامان استفاده می شد ولی رفته رفته در آرایش ظاهری ساختمان و نماسازی نیز کاربرد یافت به طوریکه کاشیکاری پیش از اسلام نیز در ایران بسیار مدنظر بوده است. البته بیشتر از کاشیهای تک رنگ و احتمالاً چند رنگ ساده استفاده می شد که با اندک تزیینی همراه بود. ولی پس از اسلام این هنر شکل دیگری به خود گرفت و از آنجائی که در آیاتی از قرآن کریم به امر ریاضی و هندسه اشاره فرموده: گلبوته هایی که به شکل قرینه در زمینه طراحی می شد و نقوش هندسی که معماران مسلمان ایرانی در این هنر به کار گرفتند زیبایی آن را بیش از پیش نمایان ساخت.
در دوران اسلامی هنر کاشیکاری بیشتر در ساختمان مساجد و مدارس به کار گرفته می شد و این خود فرصتی پیش آورد تا آیات قرآن و احادیث نبوی و روایات ائمه هدی زینت بخش این هنر شود. این هنر در ادوار و اعصار مختلف اسلامی با آموزه های ریاضی با روش انتقال سینه به سینه و نیز به شکل علمی انجام می شده است. حرکات خطوط و ضوابط زمینه های یک کار و گره در خانه شطرنج معقلی، در فرم و اشکال گوناگون باتوجه به ترکیبات خاص اصول گره چینی، نشات گرفته ازفرمولهای ریاضی در این هنر محسوب می شد که امروز در بناهای مهم کاشیکاری اسلامی به چشم می آید.
دیوار: کاشی کاری یکی از قدیمی ترین اشکال هنر در جهان می باشد که قدمت آن به ۵۰۰۰ سال پیش می رسد، کاشی کاری های تزیینی و خلاقانه یکی از زیباترین اشکال کاشی کاری می باشد که نمونه های آن را در معابد و کاخ های قدیمی می توان به وفور یافت. امروزه نیز کاشی کاری های مختلف را می توان در بسیاری از دکوراسیون های داخلی و یا حتی در زیباسازی های شهری دید. به همین منظور امروز در چیدانه می خواهیم شما را با نمونه های مختلف کاشی کاری مدرن در دکوراسیون داخلی آشنا کنیم با ما همراه باشید
کاشی معرق یکی از هنرهای سنتی و قدیمی کاشی کاری می باشد که علاوه بر زیبایی خاصش زحمت بسیاری هم دارد، اما زیبایی و ترکیب رنگ های نهایی آن جلوه ی منحصر به فردی را به دکوراسیون داخلی شما می بخشد. همان طور که در این تصویر می بینید تکه های شکسته ی سفال های لعابی رنگارنگ به گونه ای هنرمندانه در کنار هم چیده شده اند و ملات روی آن را پوشانده اند و یک دیوار کاشی کاری شده منحصر به فرد برای فضا به وجود آمده است.
کاشی کاری سنتی: مبلمان کاشی کاری شده
شاید مبلمان کاشی کاری شده در نگاه اول کمی دور از ذهن به نظر برسد اما شما می توانید با کمک کاشی کاری ظاهر خاصی به مبلمان فضای بیرونی خود ببخشید، حتی می توانید مبلمان قدیمی و فرسوده ی خودتان را با کمک کاشی معرقنو کنید و ظاهر متفاوتی به آن و دکوراسیون خود ببخشید.
کاشی کاری آشپزخانه: دیوار بین کابینت
کاشی کاری تزیینی دیوار بین آشپزخانه یکی از متفاوت ترین ایده هایی است که باعث تغییر ظاهر دکوراسیون آشپزخانه ی شما می شود. این تغییرات مقرون به صرفه را می توانید خودتان انجام دهید و یا از متخصصین این حوزه کمک بگیرید و باکاشی کاری آشپزخانه ی خود ظاهر منحصر به فردی به فضای آشپزخانه ی خود ببخشید.
برای کاشی کاری آشپزخانه و کاشی کای دیوار بین کابینت می توانید از موزاییک های دست ساز پازلی که در نهایت یک طرح کلی را شامل می شود استفاده نمایید و ظاهر متفاوتی به دکوراسیون آشپزخانه ی خود ببخشید. البته باید یادآور شوم که این نوع از کاشی کاری های پازلی با سرعت بالاتری نصب می شوند و طرح های جذاب تری را می توانید با کمک آن ها برای دکوراسیون خود داشته باشید.
کاشی کاری آشپزخانه: طراحی دیوار
نگاه خود را به کاشی و کاشی کاری محدود به طرح ها و قطعات زاویه دار نکنید با کمک ابزار خاص می توانید کاشی های خود را به اشکال متنوع برش دهید و یک کاشی کاری خاص و کمتر دیده شده برای دیوار آشپزخانه ی خود ایجاد نمایید و از داشتنش لذت ببرید.
کاشی کاری مدرن: تابلو های هنری
با کمک کاشی کاری های تزیینی می توانید یک تابلو هنری بسازید و ظاهر متفاوتی داخلی خود ببخشید. حضور یک تابلو کاشی کاری مدرن قاب شده در فضایی مانند حمام و سرویس بهداشتی ظاهر بسیار متفاوتی به دکوراسیون چنین فضایی می بخشد.
کاشی کاری مدرن: دیوار پشت تخت
استفاده از طراح های کاشی کاری مدرن برای دیوار پشت تخت شما می تواند جلوه ی دکوراسیون داخلی تان دو چندان کند، و هر بیننده ای را به خود خیره کند، کافی است طرح منحصر به فردی را متناسب با فضای اتاق خواب خود انتخاب کنید و ظاهر آن تغییر دهید، در انتخاب طرح برای فضای اتاق خوابتان توجه داشته باشید که اگر دکوراسیون اتاق خوابتان شلوغ است از طرح های ساده تر و خلوت تر برای کاشی کاری دیوار پشت تخت خوابتان استفاده کنید تا ظاهر فضای شما شلوغ تر و گرفته نشود.
برای این نوع از کاشی کاری های تزیینی با جزییات زیادمی توانید از کامپیوترها نیز کمک بگیرید و حتی طرح مد نظرتان را روی کاغذ به چاپ برسانید و به عنوان کاغذ دیواری در بخش های متنوع دکوراسیونتان نصب کنید و از داشتنش لذت ببرید.
اگر مشغول بازسازی یا طراحی دکوراسیون منزل تان هستید و به دنبال کاشی و سرامیک مرغوب و متنوع می باشید، پیشنهاد می کنم حتما سری به اهالی فن چیدانه بزنید.
کاشیکاری یکی از روشهای دلپذیر تزئین معماری در تمام سرزمینهای اسلامی است. تحول و توسعه کاشی ها از عناصر خارجی کوچک رنگی در نماهای آجری آغاز و به پوشش کامل بنا در آثار تاریخی قرون هشتم و نهم هجری انجامید. در سرزمینهای غرب جهان اسلام که بناها اساسا سنگی بود، کاشی های درخشان رنگارنگ بر روی دیوارهای سنگی خاکستری ساختمانهای قرن دهم و یازدهم ترکیه، تاثیری کاملا متفاوت اما همگون و پر احساس ایجاد می کردند.
جز مهم کاشی، لعاب است. لعاب سطحی شیشه مانند است که دو عملکرد دارد: تزیینی و کاربردی. کاشی های لعاب دار نه تنها باعث غنای سطح معماری مزین به کاشی می شوند بلکه به عنوان عایق دیوارهای ساختمان در برابر رطوبت و آب، عمل می کنند.
تا دو قرن پس از ظهور اسلام در منطقه بین النهرین شاهدی بر رواج صنعت کاشیکاری نداریم و تنها در این زمان یعنی اواسط قرن سوم هجری، هنر کاشیکاری احیا شده و رونقی مجدد یافت. در حفاری های شهر سامرا، پایتخت عباسیان، بین سالهای 836 تا 883 میلادی بخشی از یک کاشی چهارگوش چندرنگ لعابدار که طرحی از یک پرنده را در بر داشته به دست آمده است. از جمله کاشی هایی که توسط سفالگران شهر سامرا تولید و به کشور تونس صادر می شد، می توان به تعداد صد و پنجاه کاشی چهارگوش چند رنگ و لعابدار اشاره کرد که هنوز در اطراف بالاترین قسمت محراب مسجد جامع قیروان قابل مشاهده اند. احتمالا بغداد، بصره و کوفه مراکز تولید محصولات سفالی در دوران عباسی بوده اند. صنعت سفالگری عراق در دهه پایانی قرن سوم هجری رو به افول گذاشت و تقلید از تولیدات وابسته به پایتخت در بخش های زیادی از امپراتوری اسلامی مانند راقه در سوریه شمالی و نیشابور در شرق ایران ادامه یافت. در همین دوران، یک مرکز مهم ساخت کاشی های لعابی در زمان خلفای فاطمی در فسطاط مصر تاسیس گردید.
نخستین نشانه های کاشیکاری بر سطوح معماری، به حدود سال 450 ه.ق باز می گردد که نمونه ای از آن بر مناره مسجد جامع دمشق به چشم می خورد. سطح این مناره با تزئینات هندسی و استفاده از تکنیک آجرکاری پوشش یافته، ولی محدوده کتیبه ای آن با استفاده از کاشیهای فیروزه ای لعابدار تزئین گردیده است.
شبستان گنبد دار مسجد جامع قزوین( 509 ه.ق) شامل حاشیه ای تزئینی از کاشیهای فیروزه ای رنگ کوچک می باشد و از نخستین موارد شناخته شده ای است که استفاده از کاشی در تزئینات داخلی بنا را در ایران اسلامی به نمایش می گذارد. در قرن ششم هجری، کاشیهایی یا لعابهای فیروزه ای و لاجوردی با محبوبیتی روزافزون رو به رو گردیده و به صورت گسترده در کنار آجرهای بدون لعاب به کار گرفته شدند.
تا اوایل قرن هفتم هجری، ماده مورد استفاده برای ساخت کاشی ها گل بود اما در قرن ششم هجری، یک ماده دست ساز که به عنوان خمیر سنگ یا خمیر چینی مشهور است، معمول گردید و در مصر و سوریه و ایران مورد استفاده قرار گرفت.
در دوره حکومت سلجوقیان و در دوره ای پیش از آغاز قرن هفتم هجری، تولید کاشی توسعه خیره کننده ای یافت. مرکز اصلی تولید، شهر کاشان بود. تعداد بسیار زیادی از گونه های مختلف کاشی چه از نظر فرم و چه از نظر تکنیک ساخت، در این شهر تولید می شد. اشکالی همچون ستاره های هشت گوش و شش گوش، چلیپا وشش ضلعی برای شکیل نمودن ازاره های درون ساختمانها با یکدیگر ترکیب می شدند. از کاشیهای لوحه مانند در فرمهای مربع یا مستطیل شکل و به صورت حاشیه و کتیبه در قسمت بالایی قاب ازاره ها استفاده می شد. قالبریزی برخی از کاشی ها به صورت برجسته انجام می شد در حالی که برخی دیگر مسطح بوده و تنها با رنگ تزئین می شدند. در این دوران از سه تکنیک لعاب تک رنگ، رنگ آمیزی مینائی بر روی لعاب و رنگ آمیزی زرین فام بر روی لعاب استفاده می شد.
تکنیک استفاده از لعاب تک رنگ، ادامه کاربرد سنتهای پیشین بود اما در دوران حکومت سلجوقیان، بر گستره لعابهای رنگ شده، رنگهای کرم، آبی فیروزه ای و آبی لاجوردی-کبالتی- نیز افزوده گشت.
ابوالقاسم عبد الله بن محمد بن علی بن ابی طاهر، مورخ دربار ایلخانیان و یکی از نوادگان خانواده مشهور سفالگر اهل کاشان به نام ابوطاهر، توضیحاتی را در خصوص برخی روشهای تولید کاشی، نگاشته است. وی واژه هفت رنگ را به تکنیک رنگ آمیزی با مینا بر روی لعاب اطلاق کرد. این تکنیک در دوره بسیار کوتاهی بین اواسط قرن ششم تا اوایل قرن هفتم هجری از رواجی بسیار چسمگیر برخوردار بود.
p کاشی زرین فام – قرن پنجم هجری – کاشان
p کاشی های هشت پر ستاره ای و چلیپا – قرن هفتم هجری – امامزاده جعفر دامغان
عاب زرین فام که ابوالقاسم آن را دو آتشه می خواند، رایج ترین و معروف ترین تکنیک در تزئینات کاشی بود. این تکنیک ابتدا در قرن دوم هجری در مصر برای تزیین شیشه مورد استفاده قرار می گرفت. مراحل کار به این شرح بوده که پس از به کار گیری لعاب سفید بر روی بدنه کاشی و پخت آن، کاشی با رنگدانه های حاوی مس و نقره رنگ آمیزی می شده و مجددا در کوره حرارت می دیده و در نهایت به صورت شیء درخشان فلزگونه ای در می آمده است. با توجه به مطالعات پیکره شناسی که بر روی نخستین کاشیهای معروف به زرین فام انجام گرفته و نیز از آنجایی که در این نوع از کاشی ها بیشتر طرح های پیکره ای استفاده می شده تا الگوهای گیاهی، می توان گفت این نوع از کاشی ها به ساختمانهای غیر مذهبی تعلق داشته اند.
ویرانی حاصل از تهاجم اقوام مغول در اواسط قرن هفتم هجری، تنها مدت کوتاهی بر روند تولید کاشی تاثیر گذاشت و در واقع هیچ نوع کاشی از حدود سالهای 642-654 ه.ق بر جای نمانده است. پس از این سال ها، حکام ایلخانی اقدام به ایجاد بناهای یادبود کرده و به مرمت نمونه های پیشین پرداختند. نتیجه چنین اقداماتی، احیای صنعت کاشی سازی بود. در این دوران، تکنیک مینایی از بین رفت و گونه دیگری از تزئین سفال که بعدها عنوان لاجوردینه را به خود گرفت، جانشین آن شد. در این تکنیک، قطعات قالب ریزی شده با رنگهای سفید، لاجوردی و در موارد نادری فیروزه ای، لعاب داده می شدند و پس از اضافه شدن رنگهای قرمز، سیاه یا قهوه ای بر روی لعاب، برای بار دوم در کوره قرار داده می شدند.
در اوایل دوره ایلخانی، تکنیک زرین فام بر روی لعاب بدون هیچ رنگ افزوده ای به کار برده می شد، لکن در ربع پایانی قرن هفتم، رنگهای لاجوردی و فیروزه ای به میزان اندکی مورد استفاده قرار گرفتند.
با نزدیک شدن به قرن هشتم هجری، آبی لاجوردی از رواج و محبوبیت بیشتری برخوردار شد و سرانجام تکنیک نقاشی زیر لعاب با استفاده از رنگهای آبی لاجوردی و اندک مایه ای از رنگهای قرمز و سیاه، جایگزین نقاشی زرین فام شد که کاشی های تولید شده با چنین تکنیکی معمولا با نام کاشی های سلطان آباد شناخته می شوند. این تکنیک تا اواسط قرن هشتم مورد استفاده قرار می گرفت و پس از آن منسوخ شد.
p کاشی معرق – پنجره مشبک کاری مسجد شیخ لطف الله اصفهان
ا رو به زوال نهادن حاکمیت ایلخانیان در اواسط قرن هشتم، عصر طلایی تولید کاشی پایان یافت. کاشی های معرق-موزائیکی- تک رنگ و نه چندان نفیس در رنگهایی متفاوت جانشین قابهای عظیم زرین فام و کتیبه ها شدند.
این تکنیک برای نخستین بار در آغاز قرن هفتم هجری در آناتولی اقتباس شده و یک قرن بعد در ایران و آسیای مرکزی پدیدار شده است. این نوع از کاشی ها برای ایجاد طرحی پیچیده در کنار یکدیگر چیده می شده و از آنها برای تزئین محراب ها استفاده می شد. شیوه کار به این صورت بوده است که سفالهای لعاب داده شده را بر مبنای طرح اصلی می بریدند و سپس با در کنار هم قرار دادن آنها، طرح اصلی را می ساختند. در دوره ایلخانیان برای نخستین بار این تکنیک مورد استفاده قرار گرفت؛ مانند آنچه که در مقبره امام زاده جعفر اصفهان (726 ه.ق) به چشم می خورد؛ اما کاربرد وسیع آن در دوره میانی قرن نهم هجری رواج پیدا کرد. طیف وسیع و پیشرفته ای از کاشی های معرق بر روی تعدادی از بناهای مهم یادبود این دوران دیده می شوند که به عنوان نمونه می توان به مسجد گوهرشاد در مشهد، مدرسه آلغ بیک در سمرقند و مدرسه خرگرد اشاره کرد.
توجه به وقت گیر بودن نصب کاشی های معرق، در اواخر قرن نهم هجری تکنیک ارزان تر و سریع تری با نام هفت رنگ، جایگزین آن شد. این تکنیک، ترکیب رنگهای مختلف و متعددی را بر روی کاشی ممکن ساخته بود. همچنین در چنین شیوه ای، رنگ ها مجزا بوده و درون مرزهای یکدیگر نفوذ نمی کردند؛ زیرا توسط خطوط رنگینی مرکب از منگنز و روغن دنبه از یکدیگر جدا می شدند. در بسیاری از بنا های تیموریان شاهر رواج مجدد کاشی کاری به شیوه هفت رنگ هستیم که به عنوان نمونه، می توان از مدرسه غیاثیه خردگرد که در سال 846 ه.ق تکمیل شده یاد کرد.
p کاشی هفت رنگ – قرن دهم هجری – ترکیه
p کاشی هفت رنگ – قرن هشتم هجری – ایران
ساجد و مدارس صفویه به طور کلی با پوششی از کاشی ها در درون و بیرون بنا تزیین شده اند. در حالیکه کاربرد کاشی های معرق تداوم می یافت، شاه عباس که برای دیدن بناهای مذهبی کامل نشده اش بی تاب بود، استفاده بیشتر از تکنیک سریع کاشی هفت رنگ را تقویت کرد.
در عصر صفویه، کاشی هفت رنگ در قصرهای اصفهان به نحوی گسترده مورد استفاده قرار گرفت و نصب کاشی های چهارگوش درون قابهای بزرگ، منظره هایی بدیع همراه با عناصر پیکره ای و شخصیتهای مختلف، به وجود آورد.
در قرن دوازدهم هجری، با روی کار آمدن زندیه عمارت سازی در اندازه های جاه طلبانه به ویژه در شیراز، پایتخت زندیان، از سر گرفته شد و به همین دلیل، جنبش جدیدی در صنعت کاشی سازی پدید آمد. در این عصر، تصاویر کاشی ها با نوعی رنگ جدید صورتی که در دوران حکمرانی قاجار نیز استفاده می شده، نقاشی می شوند.
صنعت کاشی سازی اسلامی در دوره هایی از پورسلین-ظرف چینی وارداتی از دوران تانگ و سونگ- تاثیر پذیرفته است. حاصل این تاثیرات، ساخت کاشی هایی با لعاب سفید و طرح های آبی است. اقتباس هنرمندان اسلامی از چینی های آبی-سفید قابل ملاحظه است. در اواسط قرن نهم هجری، نقشمایه های چینی کاملا در نقشمایه های دوران اسلامی جذب شده و حاصل آن، پدیدار شدن یک سبک اسلامی-چینی دو رگه دلپذیر و قابل قبول بود.
هنر کاشی کاری ترکیه تا حد زیادی تحت تاثیر سنتهای ایرانی قرار داشت. در قرن نهم هجری (تا سال 875 ه.ق) هنرمندان تبریزی با انگیزه اشتغال به فعالیت در ترکیه می پرداختند.
p کاشی ایزنیک – قرن پنجم هجری – ترکیه
در قرن دهم هجری، ایزنیک مرکز تولید ظروف سفالی و کاشی در ترکیه محسوب می شد. یک رنگ قرمز درخشان جدید و یک دوغاب غنی شده از آهن به صورت ضخیم غیر قابل نفوذ به زیر لعاب، به کار گرفته می شده که از ویژگی های کاشی ایزنیک به شمار می آمد. یک سبک برگدار زیبا با طراحی های واقعی از گل های لاله، سنبل و میخک نیز بر روی کاشی ها، منسوجات، جلدسازی و سایر هنرهای ترکیه قرن دهم مورد استفاده قرار گرفتند اما پس از قرن یازدهم هجری، کیفیت کاشی ایزنیکی رو به افول گذاشت و از این دوران به بعد، ساخت کاشی در شهر کوتاهایا در مرز فلات آناتولی ادامه یافت.
ساخت کاشی در سوریه نیز صورت می گرفته است. سفالگران دمشقی در قرن نهم هجری کاشی های سفید-آبی تولید می کردند اما یک قرن بعد طرح کاشی های سوریه ای بازتاب کاشی های ایزنیک بود. کاشی های سوریه در رنگ های سبز روشن، فیروزه ای و ارغوانی تیره خاصی در زیر لعاب نقاشی شده اند. بهترین دوره برای کاشی سازان دمشق، قرن دهم هجری است. پس از آن، گرچه تولید کاشی تا قرن سیزدهم ادامه یافت اما کیفیت آن کاهش یافت و طرح های کاشی های سوریه یک دست شد.
گزارشی از فرازو نشیب های صنعت کاشی سرامیک در ایران
تولید کاشی و سرامیک 248 برابر شده استاز زمان احداث اولین واحد تولید کاشی در ایران حدود 45 سال می گذرد. روند این صنعت طی 45 سال گذشته به گونه ای بوده است که از تولید 500هزار مترمربع در سال 1339 به 124میلیون مترمربع در سال 84 رسیده است (248 برابر). با بررسی طرح های در حال اجرا اعم از واحدهای جدید و طرح های توسعه واحدهای در حال کار پیش بینی می شود که روند افزایش ظرفیت در چند سال آینده ادامه داشته باشد و ظرفیت اسمی واحدها در سال 1385 به 270میلیون مترمربع و در سال 1386 به بیش از 330میلیون مترمربع برسد. این در حالی است که ظرفیت های نصب شده در سال های فوق بالاتر از میزان تولید بوده است. به طور کلی تولید و رشد صنعت سرامیک ایران را می توان به چهار دوره کاملا مجزا تقسیم بندی کرد.
1 – دوره اول از سال 1338 تا سال 1357 سیاست گذاری های صنعتی قبل از انقلاب در قالب برنامه های 5 ساله توسعه و به موازات آن ایجاد زیرساخت های لازم در ابتدای دهه 30 به گونه ای شکل گرفت که سرمایه های حاصل از بخش تجاری کشور به مسیر ایجاد واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی و تولید هدایت شود. در بخش صنعت کاشی و سرامیک ایران نیز مشاهده می شود که موسسان و سرمایه گذارانی که برای اولین بار اقدام به احداث کارخانه کاشی نموده اند دارای پایگاه بازاری بوده و طبیعتا سرمایه حاصله نیز منشا تجاری داشته است. سرمایه گذاری و احداث واحدهای اولیه کاشی و سرامیک براساس شرایط و امکانات ذیل صورت گرفت.
I – مزیت نسبی مستتر در بسیاری از پارامترهای تولید مانند مواد اولیه، انرژی، نیروی کار و غیره.
II – تحولات اجتماعی و تغییرات الگوی تولید و مصرف در صنعت ساختمان و گرایش به استفاده از مصالح برتر در سال های پایانی دهه 40 و شروع دهه 50 الگوی مصرف در صنعت ساختمان خصوصا در اقلامی مانند کاشی و سرامیک نیز تغییر یافته و گرایش به مصرف کالای لوکس خارجی پیدا کرد. به همین دلیل علاوه بر تولید داخلی سالانه یک تا 1/5 میلیون مترمربع کاشی از کشورهای ایتالیا و اسپانیا وارد کشور می شود اما شرایط تولید داخلی و بازار رقابتی به گونه ای تنظیم شده بود که این میزان واردات نه تنها هیچ گونه اثر سوء بر تولید داخلی نداشت، بلکه به لحاظ کیفیت و تنوع طرح های کاشی وارداتی، زمینه برای ارتقای سطح کیفی محصولات داخلی نیز فراهم می شد.
2 – دوره دوم از سال 58 تا 1368 با پشت سر گذاشتن التهابات ناشی از انقلاب و تثبیت نظام جدید سیاست گذاری های صنعتی کشور بر اساس تز خودکفایی در تولید به جای واردات شکل گرفت. تاثیر این سیاست گذاری در صنعت کاشی کشور در احداث واحدهای جدید و توسعه کارخانه های احداث شده قبل از انقلاب نمایان شد. در سال 1365 با نظارت وزارت صنایع با خرید انبوه برای تعداد ده واحد کاشی شامل چهار واحد کاشی کف هر یک با ظرفیت اولیه 750هزار مترمربع و 6 واحد کاشی دیوار هر یک با ظرفیت اولیه 5/1میلیون مترمربع گشایش اعتبار شد. ماشین آلات کارخانه های مذکور از سال 66 تدریجا وارد شد و اولین واحد فوق در سال 1372 و بقیه واحدها تدریجا تا سال 1375 به بهره برداری رسیدند. در این زمان مجموع ظرفیت تولید کاشی و سرامیک ایران به حدود 20میلیون مترمربع رسید که نشان دهنده عزم راسخ سیاست گذاران صنعتی کشور و مسوولان مربوط به تحقق تز خودکفایی و تولید جایگزین واردات می باشد. به دلیل محدودیت های ارزی و همچنین رسیدن کیفیت تولیدات کاشی و سرامیک کشور به سطح مطلوب که همانا تامین نسبی نیازهای داخلی بود، محدودیت های تعرفه ای برقرار شد و ورود کاشی و سرامیک عملا متوقف گردید.
3 – دوره سوم از سال 68 تا 79 در این دوره به دلیل پایان یافتن جنگ و تثبیت شرایط داخلی و رونق گرفتن صنایع خصوصا ساختمانی و نیاز روزافزون به مصالح ساختمانی من جمله کاشی و سرامیک، روند سرمایه گذاری و رشد صنعت کاشی و سرامیک با شتاب بیشتری ادامه یافت و با ورود تدریجی محصولات واحدهای جدیدالاحداث به بازار داخلی و تامین کامل نیازهای بازار، بخشی از آن نیز روانه بازارهای بین المللی شد. متوسط رشد سالانه از سال 58 تا پایان 79 (به مدت 20 سال) حدودا معادل 2/8درصد می باشد که این درصد رشد دقیقا براساس پارامترهایی مانند رشد جمعیت و رشد اقتصادی کشور بوده است.
4 – دوره چهارم (از ابتدای سال 1380 تا پایان سال 84 و پیش بینی تا سال 86) همانگونه که قبلا ذکر شد رشد صنعت کاشی و سرامیک ایران طی سه دوره اول (1379 -1338) رشد متوازن و منطبق بر نیاز بازار داخلی و توان صادراتی این صنعت بوده است. با تصویب برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور و ایجاد تسهیلات برای سرمایه گذاری و تشکیل صندوق ارزی هجوم سرمایه گذاران برای احداث واحدهای جدید با صدور سهل و آسان موافقت اصولی و پرداخت تسهیلات توسط شبکه بانکی کشور شروع شد. به طوری که ظرف مدت دو سال بیش از 500میلیون مترمربع موافقت اصولی صادر گردید که بیش از 220میلیون آن وارد فاز اجرایی شد. تولید و مصرف از نیمه دوم سال 1381 توازن بین مصرف و تولید به هم خورده و آثار مازاد تولید در بازارهای داخلی به صورت نابسامانی هایی در شبکه تولید و توزیع نظیر افزایش کمیسیون عاملین فروش، افزایش زمان دریافت وجه کالا، عرضه کاشی و سرامیک درجه 1 و 2 به قیمت کالاهای با درجه پایین تر، حذف درجه 1 و 2 از لیست قیمت ها و موارد دیگر نمایان شد. با گذشت زمان و افزایش سریع تولیدات و رسوب بخشی از تولیدات در سطح بازار و کارخانه ها و افزایش نابسامانی ها مرحله ورود به بحران از نیمه دوم سال 1382 شروع شد. در جدول روند افزایش تولید، میزان مصرف ، میزان صادرات طی 12 سال گذشته(1384 -1372 و پیش بینی تا پایان سال 1385 نشان داده شده). صادرات روند صادرات و میزان آن در طی سال های 72 الی 82 روند ثابت و بین 5 تا 6میلیون مترمربع در سال در نوسان بوده است و در سال 83 و 84 به میزان 9351000 و ده میلیون و 862هزار تن رسیده است و آن هم فقط به خاطر اجبار نه به دلیل تمایل تولیدکنندگان به صادرات بلکه به دلایل ذیل بوده است:
1 – اشباع بازار داخلی و رسوب کاشی در انبارها و کاهش نقدینگی
2 – پایین بودن قیمت های صادراتی
3 – افزایش مداوم قیمت تمام شده در ایران و از دست دادن توان رقابت و تحمل تورم دو رقمی هر ساله
4 – کاشی و سرامیک ایران در بازارهای جهانی فاقد BRAND می باشد
5 – اشباع بازارهای جهانی اکنون با توجه به واقعیت های فوق آیا امکان افزایش جهشی صادرات کاشی و سرامیک ایران وجود دارد؟ راهکارهای خروج از بحران آمار و ارقام نشان از بحران و استمرار آن دارد و می بایست مسببان اصلی در ایجاد بحران (مجموعه تولیدکنندگان و سرمایه گذاران، سیاستگذاران صنعتی و شبکه بانکی کشور) هدف اصلی را متمرکز بر نجات سرمایه های ملی اعم از مادی و انسانی که به سمت اضمحلال و نابودی می رود، نمایند. متاسفانه عظمت فاجعه و ابعاد آن شاید مانع از تحقق تمام اهداف و حل کلیه مشکلات گردد. اما موفقیتی هر چند اندک اولا می تواند در کوتاه مدت باعث نجات بخشی از سرمایه های ملی گردد و ثانیا می تواند مقدمه ای بر انسجام هر چه بیشتر دست اندرکاران و کسب موفقیت های بیشتر برای حل کامل بحران در آینده باشد.
1 – تولیدکنندگان کاشی و سرامیک می باید صادقانه بپذیرند که با روحیه خودمحوری و عدم اعتقاد به جمع مخصوصا تشکیلات صنفی خود یعنی انجمن تولیدکنندگان کاشی و سرامیک ایران و عدم همکاری با آن مسابقه ای به صورت ناسالم ترتیب داده اند که برگزارکنندگان مسابقه بازندگان اصلی آن و شبکه توزیع خصوصا عاملین فروش برندگان اصلی آن هستند.
2 – تجدید سازمان، اعمال مدیریت علمی و کلاسیک، الگو قرار دادن سازمان ها مشابه بررسی نقاط بحران و تنگناها به روش علمی و رفع آنها.
3 – مدیریت تولید شرایط فعلی و استمرار آن در سال های آینده نیاز به تصمیم و مدیریت جمعی برای برنامه ریزی مقدار تولید دارد.
4 – تعیین تکلیف مازاد موجود در بازار و واحدهای تولیدی
5 – حفظ قیمت های داخلی
6 – اقدامات جمعی برای بازاریابی در بازارهای جهانی وزارت صنایع و معادن
1 – صدور هرگونه موافقت اصولی اعم از احداث واحد جدید یا طرح توسعه در کشور را لغو کند.
2 – جلوگیری از ارائه تسهیلات صندوق ارزی و دیگر اعتبارات
3 – همکاری مستمر وزارت صنایع و معادن با انجمن تولیدکنندگان سرامیک ایران زیرا انجمن با در اختیار داشتن طیف وسیعی از کارشناسان مختلف می تواند به عنوان بازوی کارشناسی سیاستگذاری صنعتی و اقتصادی کشور مورد استفاده قرار گیرد. شبکه بانکی کشور
1 – بازنگری در نحوه بررسی طرح ها
2 – ممانعت از پرداخت هر نوع تسهیلات ارزی و ریالی به واحدهای جدیدالاحداث و طرح های توسعه که در مرحله ایجاد تاسیسات و یا تخصیص ارز برای ورود ماشین آلات و تجهیزات می باشند. بدیهی است پیشنهادهای فوق صرفا در چارچوب منافع تولیدکنندگان کاشی و سرامیک نبوده و اصل مهم در این رابطه حفظ منابع ملی و جلوگیری از تضیع سرمایه ها می باشد زیرا انجماد سرمایه های عمومی به صورت واحدهای بلامصرف و نهایتا تملک آنها توسط بانک ها به معنای هدر دادن کامل امکانات و سرمایه های کشور است و ضد توسعه می باشند
لعابها و انواع آن
لعابها طیف وسیعی از ترکیبات آلی و معدنی را در بر می گیرند. لعاب مربوط به سرامیک معمولا مخلوط شیشه مانندی متشکل از کوارتز ، فلدسپار و اکسید سرب (PbO) است. این اجزا را پس از آسیاب شدن و نرم کردن به صورت خمیری رقیق درمی آورند. آنگاه وسیله سرامیکی مورد نظر را در این خمیر غوطه ور کرده و پس از سرد و خشک شدن ، آن را در کوره تا دمای معین حرارت می دهند. پس از لعاب دادن روی چینی ، روی آن مطالب مورد نظر را می نویسند و یا طرح مورد نظر را نقاشی می کنند و دوباره روی آن را لعاب داده و یک بار دیگر حرارت می دهند. در این صورت وسیله مورد نظر پرارزش تر و نوشته و طرح روی آن بادوام تر می شود.
لعابها در انواع زیر وجود دارند:
لعاب بی رنگ: این نوع لعاب که برای پوشش سطح چینی های بدلی ظریف بکار می رود، بی رنگ و شفاف است و از مخلوط کلسیم و سیلیس و خاک چینی سفید تهیه می شود.
لعاب رنگی: برای رنگ آبی از اکسید مس (Cu2O) ، برای رنگ زرد از اکسید آهن (FeO) و برای رنگ سبز از اکسید کروم (Cr2O3) ، برای رنگ زرد از کرومات سرب و برای رنگ ارغوانی از ارغوانی کاسیوس استفاده می شود.
لعاب کدر: این نوع لعاب که برای پوشش چپنی های بدلی معمولی بکار می رود و از مخاـوط SnO2 , PbO , SiO2 , Pb3O4 ، نمک و کربنات سدیم تهیه می شود که آن را پس از ذوب کردن ، سرد کردن و پودر کردن ، در آب به صورت حمام شیر در می آورند و شیئ لعاب دادنی را در آن غوطه ور می کنند.
سرامیک چیست؟
آشنایی با سرامیک
سرامیک مشتق از کلمه keramos یونانی است که به معنی سفالینه یا شئی پخته شده است. در واقع منشا پیدایش این علم همان سفالینه های ساخته شده توسط انسانهای اولیه هستند. در واقع قبل از کشف و استفاده فلزات، بشر از گلهای رس به علت وفور و فراوانی آنها و همچنین شکل گیری بسیار خوب آنها در در صورت مخلوط شدن با آب و درجه حرارت نسبتاً پایین پخت آنها استفاده می کرد. آلومینوسیلیکاتها که خاکهای رسی خود آنها به حساب می آیند، از عناصر آلومینیوم، سیلیسم و اکسیژن ساخته می شوند که این سه عنصر بر روی هم حدود 85 درصد پوسته جامد کره زمین را تشکیل می دهند. این سه عنصر فراوانترین عناصر پوسته زمین هستند.
صنعت ساخت سفالینه ها در 4000 سال قبل از میلاد مسیح پیشرفت زیادی کرده بود. اکنون، سرامیک را به طور کلی به عنوان هنر و علم ساختن و به کار بردن اشیاء جامدی که اجزاء تشکیلدهنده اصلی و عمده آنها مواد غیرآلی و غیرفلزی می باشند، تعریف می کنیم و بررسی ساختمان و خواص اینگونه مواد نیز جزء این علم است.
فرآورده های سرامیکی:
این فرآورده ها را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد:
1- سرامیکهای سنتی: اساساً مواد تشکیلدهنده صنایع سیلیکاتی یعنی محصولات رسی، سیمان و شیشه های سیلیکاتی و چینی ها هستند.
فرآورده های شیشه ای بزرگترین بخش صنعت سرامیک محسوب می شوند. سایر بخشها به ترتیب اولویت عبارتند از:
محصولات سیمانی داخلی ( مانند سیمانهای هیدورلیکی که در صنایع ساختمانی به مصرف می رسند.)
سفیدآلات، ( Whiteware): شامل سفالینه ها، چینی ها و ترکیبات چینی مانند هستند.
لعابهای چینی
محصولات رسی ساختمانی: که بهطور عمده از آجرها و کاشی ها تشکیل می شوند.
دیرگدازها
صنعت سازنده مواد ساینده: عمدتاً ساینده های سیلسیم کاربیدی و آلومینائی
2- سرامیکهای نوین: این دسته برای جوابگوئی به نیازهای مخصوص مانند مقاومت حرارتی بیشتر، خواص مکانیکی بهتر و خواص الکتریکی ویژه و مقاومت شیمیایی افزونتر به وجود آورده اند.
گروهی از انواع این نوع سرامیکها عبارتنداز:
سرامیکهای اکسیدی خالص با ساختمانی یکنواخت: به عنوان اجزاء الکتریکی با دیرگداز بکار می روند. اکسیدهایی مانند آلومینا (Al2O3)، زیرکونیا (ZrO2)، توریا (ThO2)، بریلیا (BeO) و منیزیا (MgO) بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.
سرامیکهای الکترواپتیکی (الکترونیکی- نوری): مانند نایوبیت لیتیم ( LiNbO3) و تیتانات که اینها محیطی را فراهم می آورند که بوسیله آن علائم الکتریکی به نوری تبدیل می شوند.
سرامیکهای مغناطیسی: این مواد اساس واحدهای حافظه مغناطیسی را در کامپیوترهای بزرگ تشکیل می دهند.
تک بلورها
سرامیکهای نیتریدی: مانند نیترید آلومینیوم، نیترید سیلسیم و نیترید بور که بسیار دیرگداز و استحکام خوبی در درجه حرارتهای بالا دارند.
لعابهای سرامیکی: به عنوان پوشش فلز آلومینیوم تولید می شوند.
مواد مرکب کامپوزیت (فلزی – سرامیکی): هر دو فاز فلزی و سرامیکی در این مواد وجود دارد.
کاربید های سرامیکی: به عنوان ساینده مورد استفاده قرار می گیرند.
بوریدهای سرامیکی: از نظر استحکام و مقاومت اکسیده شدن در درجه حرارتهای بالا حائز اهمیت هستند.
سرامیکهای فروالکتریکی: دارای ثابت دی الکتریک بسیار بالائی بوده و بهعنوان اجزاء الکترونیکی در خازنها کاربرد دارد.
شیشه سرامیکها
علم سرامیک:
به طور کلی علم سرامیک را می توان به دو شاخه سرامیک فیزیکی و سرامیک صنعتی تقسیم کرد.
سرامیک فیزیکی درباره ساختمان مواد سرامیکی و خواص آنها بحث می کند. در این شاخه ساختمان اتم، اتصالات بین اتمها، ساختمانهای بلوری، ساختمان شیشه، معایب ساختمانی، استحاله های فازی، رشد دانه ها، تبلور مجدد و مباحثی نظیر آنها مورد بحث قرار می گیرد. علاوه بر این خواص الکتریکی، مغناطیسی، نوری، حرارتی و مکانیکی سرامیکها هم مورد بحث قرار می گیرند.
در سرامیک صنعتی از تکنولوژی ساخت سرامیکها صحبت می شود.اصولاً مراحل ساخت هر جسم سرامیکی به صورت زیر است:
انتخاب مواد اولیه و تغلیظ و تخلیص آن.
آماده سازی مواد اولیه (خردکردن- دانه بندی- مخلوط کردن )
شکل دادن
خشک کردن
پختن (زینتر کردن)
خواص سرامیک ها ( بیوسرامیک ها)
مواد سرامیکی خواص ویژه ای از خود نشان می دهند به طوری که این امر موجب می گردد که جایگزین دیگری با مواد دیگر نداشته باشد وبنابراین نقش ویژه ای در تهیه انواع بیشماری از ادوات و تجهیزات بازی می کند. برای ایجاد یک خواص خوب و مناسب ودر نتیجه بکارگیری صحیح مواد سرامیکی دانستن اطلاعات درمورد رابطه بین خواص و ریزساختار مواد سرامیکی ضروری است. ریزساختار مواد بستگی زیادی به فرآیند تولید و روش تهیه دارد. سرامیک های پیشرفته امروز کاربردهای بسیار فراوانی دارند و امروزه سعی بر تولید مواد سرامیکی است که به شکل کامل تولید شده و بعد از تولید نیاز به ماشین کاری و در نتیجه تحمیل هزینه اضافی به سیستم حذف گردد.
مواد جدیدی که امروزه اهمیت ویژه ای برای تحقیق و توسعه این مواد در نظر گرفته می شوند در زمینه سرامیک به شرح زیر می باشند :
بیوسرامیک ها که تاثیر به سزایی در رشد صنعت پزشکی و بهبود وضعیت سلامتی جوامع انسانی داشته اند، مواد ساینده نظیر ابزار برش و چرخ های ساینده که کاربری آن در صنایع کاربردی فلزات و … است. سرامیک های سخت و بسیار سخت (hard and Super hard ceramics ) موادی هستند که مطالعه بر روی آن ها بسیار پر اهمیت و البته هزینه بر است.
روش های مطالعه رفتار مواد در دماهای بالا، فیلترها، خوردگی مواد نیز نیاز به تقویت دارد. تجزیه SO و NO در فرآیند احتراق محصولات سرامیکی در دماهایی پائین از طریق احیای کاتالیتیک (Catalytic reduction ) مورد بررسی قرار گیرد.
اجزای سرامیکی برای هایپر فیلتراسیون (Hyper filtration ) گازی در اندازه مولکولی در مایع آب مناسب هستند. الکتروسرامیک ها کاربردهای بسیار متنوعی داشته و شامل سرامیک های با هدایت یونی (کاربرد در باتری ها و سنسورها )، عایق های الکتریکی، نیمه هادی ها و سوپرهادی ها می گردند.
سرامیک های فروالکتریک کاربردهای بسیار زیادی در خازن ها، سنسورها، سرامیک های پیزوالکتریک، اجزای الکترواپتیک ترمیتورها دارند که بسیار مورد توجه محققان هستند. سرامیک های فرو مغناطیس نقش اساسی در صنعت الکترونیک ایفا کرده و کاربرد آن در سیستم های ذخیره سازی، ارتباطات ماهواره ای، تلویزیون و سایر سیستم های الکترونیکی است.
اجزای کوچک شده الکتروسرامیک ها (Miniaturization ) موادی هستند که در آینده کاربردهای زیادی خواهند داشت.
آشنائی با فنون عملی هنر سرامیک (11)
ساختن کاشی بروش لوحه کردن گل
برای ساختن یک کاشی یا مجموعه ای از کاشی بطریق لوحه کردن گل، وسایل مورد نیاز عبارتند از:
1-کاغذ روغنی که باید روی میز کار پهن شود.
2-وردانه چوبی.
3-دو قطعه چوب مستقیم مکعب مستطیل شکل (بشکل شمشه بناها ولی نازکتر از آن) بطول تقریباً 50 سانتیمتر.
4-یک سوزن بزرگ (بیز بهتر است).
طرز عمل بقرار زیر خواهد بود:
1-کاغذ روغنی را روی سطح میز کار پهن میکنید و توده گل ورز داده را روی آن قرار میدهید.
2-دو عدد شمشه را در فاصله مناسبی قرار میدهید و بکمک وردانه شروع به مسطح کردن و لوحه کردن گل مینمایید بنحویکه در تمام سطح لوحه ضخامت برابر با بلندی شمشه های کناری باشد.
3-مربع مورد نظر را که جهت اندازه کاشی در نظر گرفته اید بکمک خط کش و مداد روی سطح لوحه مشخص مینمائید این اندازه بهر میزانی که بخواهید میتوانید باشد ولی معمولاً کاشی ها را با این طریق با ابعاد 10*10 یا 15*15 سانتیمتر میسازند.
4-در موقع رسم مربع روی لوحه گل باید هر ضلع را چند میلیمتر بزرگتر انتخاب کرد تا در موقع خشک شدن و پخت که انقباض حاصل میکند اندازه اصلی بدست آید.
5-بکمک تیغه چاقو از روی خط مدادی مربع حاصله را از گل اطراف آن جدا میکنیم بدون اینکه گلهای اطاف را برداشته و دور مربع را تمیز نمائیم زیرا در اینصورت لبه کاشی بنحو نا مطلوبی خشک شده و پیچ میخورد.
وقتی گل سفت شده گلهای اطراف مربع را بر می داریم.
به کمک تیغه چاقو مربع حاصله از گل اطراف جدا می شود.
مربع مورد نظر به کمک خط کش روی گل مسطح رسم می شود.
دو عدد شمشه حد ضخامت را مشخص خواهد کرد و به کمک وردانه توده گ مسطح می شود.
6-وقتی گل سفت شده به طوریکه امکان بلند کردن و دست گرفتن آن حاصل است گلهای اطراف مربع را برداشته و دور تا دور مربع کاشی را به کمک اسفنج مرطوب و تمیز و صاف می نماییم.
7-اگر گل کاشی را قبل از کار با گل پخته و نرم شده مخلوط کرده باشیم می توانیم در هوای اتاق کار آن را خشک کنیم و در عیر این صورت از اطاقک یا گنجه طوبت استفاده می کنیم تا بتدریج خشک شود و به این ترتیب از ترک خوردن و تاب ترک خوردن آن جلوگیری می نماییم در هر حال باید در روز اول هر دو یا سه ساعت یکبار صفحه کاشی را این رو و یا آن رو کرد.
8-کاشی ساخته شده را روی صفحه گچی گذارده و صفحه گچی دیگر را روی آن قرار می دهیم تا به صوررت ساندویج در آید و با این روش آن را به نحو مطلوب خشک می کنیم باید توجه داشت که ضخامت صفحات گچی تقریبا با یکدیگر برابر باشد.
کاشی را بین دو صفحه گچی می گذاریم تا خشک شود و تاب بر ندارد.
اگر نقشی لازم است روی کاشی خشک شده رسم می کنیم.
دور مربع حاصله ( کاشی گلی) را به کمک اسفنج صاف و تمیز مینماییم.
9-طریق دیگر برای خشک کردن کاشی قرار دادن ان روی توری الک می باشد.
10چنانکه کاشی را کلفت انتخاب کرده باشیم پس از آن که گل سفت شد و در اصطلاح خود را گرفت آن را برگردانید و از پشت در حدود یک و سوم از ضخامت آن را گود می نماییم و سپس روی صفحه گچی برای خشک شدن می گذاریم این روش عمل انقباض کاشی را کمتر و خطر تاب خوردن و ترک برداشتن آن را به حداقل می رساند.
11-چنانکه منظور کنده کاری و طرح ریزی نقش روی کاشی باشد باید در همان حالتی که گل خود را گرفته است ( قبل از خشک شدن کامل) به کمک قلم طرح مورد نظر را روی آن رسم کرد.
بشقاب با روش لوحه کردن گل
ساختن یک دست بشقاب مربع شکل با استفاده از روش لوحه کردن گل برنامه جالب و مناسبی است برای کسانی که این رشته مقالات را تا امروز دنبال کرده و عمل نموده اند زیرا بشقابهای حاصله پس از ختم عمل فرم بسیار زیبای خواهد داشت که می توان درسری کارهای انجام شده جای مشخصی را اشغال نماید. با این طریق امکان ساخت بشقابهای مدور نیز وجود دارد ولی دقت و ممارست بسیار زیاد لازم است تا از کج شدن و از حالت گردی خارج شدن دوره بشقاب جلوگیری به عمل آورد و برای مبتدیان بهتر است همان فرم چهار گوش یا مستطیل را ذکر نماییم.
وسایل کار همان وسایل ساختن کاشی از گل لوحه شدهمی باشدو در این جا فقط ساختن الگوی کاغذی قبل از شروع به کار لازم می باشد.
طرز عمل شامل مراحل زیر خواهد بود.
طرز عمل شامل مراحل زیر خواهد بود.
1-برای ساختن الگو یک قطعه کاغذ نسبتا ضخیم را انتخاب کرده و آن را به ابعاد مورد نظر می بریمو سپس
گوشه هایش را مدور می نماییم.
2-اندازه الگو را از اندازه بشقاب مورد نظر کمی بزرگ تر انتخاب می کنیم تا پس از خشک شدن و پختن انقباض حاصله بشقاب را کوچکتر از آنچه که می خواسته ایم نسازد.
3-قطعه آی از گل که به وزن تقریبی یک کیلوست خوب ورز داده و به صورت گلوله کاملاً گردی در می آوریم.
گلهای زیادی از دور گل بریده شده مطابق الگو برداشته می شود.
الگوی روی صفحه گل مسطح گذارده می شود و دور تا دور آن با چاقو جدا می گردد.
الگوی کار از کاغذ ساخته می شود.
4-به کمک وردانه گل را مسطح و به شکل لوحه در می آوریم در این جا شمشه ها حدود ضخامت گل را معین می نمایند یعنی گل تا آنجا می شود که لوحه حاصله ضخامتی برابر با 7 میلی متر داشته باشد.
5-الگوی کاغذی را روی لوحا گل قرار داده و دور آن را به کمک چاقو بریده و گل زیادی اطراف را جدا رده و برمیداریم.
6-صفحه گلی حاصله را می گذاریم که سفت شود یعنی تا وقتی که بتوان آن در دست گرفت بدون اینکه تغییر شکل پیدا کند.
7-صفحه گلی سفت شده را روی صفحه گچی مناسب قرار می دهیبم.
8-به وسیله گل لوله شده ای که قطر آن برابر با 12 میلی متر است دور صفحه گلی را بالا می آوریم دور صفحه گلی را بالا می آوریم بنحویکه گوی مناسب و شکیلی به بشقاب بدهد.
با اسفنج بشقاب ساخته شده را تمیز کرده و می گذاریم تا خشک شود.
به کمک دست دور آن را صاف می کنیم
به کمک گل لوله ای دور صفحه مطابق الگو را بالا می آوریم.
9-دور لبه حاصله را با لوله گل محافظت می نماییم تا از فرم خارج نشده و ریخته نشود تا موقعی که خود را خوب گرفته و سفت شود.
10-پس از سفت شدن لوله گل محافظ را زیر لبه برداشته و دور بشقاب را با چاقو و یا وسیله کارد سیمی تمیز کرده و مدور می نمائییم و با اسفنج مرطوب صاف می کنیم.
11- برای اینکه بشقاب در موقع خشک شدن تاب بر ندارد آن را روی صفحه گچی مرطوب قرار داده و روی آن پارچه مرطوب می کشیم تا 24 ساعت و بعد از آن پارچه را برداشته و بشقاب را می گذاریم تا کاملاً خشک و برای خام پخت شدن آماده شود.
منابع :
http://www.irantiles.com
http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/36/HTML/36_40001.htm
57