بهسازی _ بافت فرسوده
استاد مربوطه:دکتر نگهبان
گردآورندگان:سحر مهدی پور آرزو رفیعی
تعریف بافت های فرسوده :
بافت فرسوده به بافتی از شهر اطلاق می شود که ارزش های شهروندی آن کاهش یافته و ساکنان آن از شرایط زندگی در محل خود رضایت و ایمنی خاطر نداشته و نیازهای اساسی آنها بر آورده نمی شود.
بنابر این فرسودگی به کالبد منحصر نمی شود؛ بلکه معرف وجود شرایطی است که زندگی انسان را از ابعاد مختلف تهدید می کند.
تعاریف بافت فرسوده شهری
در مصوبه شورایعالی شهرسازی ومعماری (1384):
مراد از فرسودگی ، ناکارآمدی و کاهش کارآیی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافتهای شهری است.فرسودگی بافت و عناصر درونی آن یا به سبب فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکل گیری آن بافت به وجود می آید .پیامد فرسودگی بافت که در نهایت به از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان منجر می شود. در اشکال گوناگون از جمله کاهش و یا فقدان شرایط زیست پذیری و ایمنی و نیز نابسامانی های کالبدی،اجتماعی،اقتصادی و تاسیساتی قابل دریافت و شناسایی است.
تعریف نظری بافت های فرسوده
مرمت شهری
مرمت کاری آیینی است که نمی توان آن را در یک زمان مشخص و به صورت قطعی آن هم به شکل مسکن اعمال کرد . مرمت به دو صورت امکان پذیر است : ۱( تعمیر ۲( نگهداری
تعمیر : در بر گیرنده ی مجموعه دخالت هایی است که که جملگی آن ها سعی در بهبود وضعیت کالبدی دارند و می تواند به صورت مقطعی یا مداوم انجام شود .
نگهداری : نگرشی فراتر از تعمیر به اثر دارد . نگهداری به روز بودن اثر را در نظر دارد و سعی در بهبود وضعیت فضای شهری دارد ) فعالیت+ کالبد( و معاصر سازی آن را دارد.
تعریف مرمت
مرمت شهری یعنی : دخالت آگاهانه در فضای شهری برای جلوگیری از فرسایش و معاصر سازی آن معاصر سازی فرآیندی است که به خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگی های اصلی فضایی منجر می گردد .
مرمت شهری را می توان سه طریق عمده انجام رساند که هر یک از آنها در برگیرنده ی مجموعه اقداماتی هستند .۱: بهسازی ۲: نوسازی 3:بازسازی
تعریف مرمت شهری
بهسازی :
بهسازی شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد که
در نتیجه ی فرسایش فعالیت تحقق یافته است و در کوتاه مدت
صورت می پذیرد . در واقع بهسازی زمانی صورت می پذیرد که
فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد .
بازیافت
مراقبت جلوگیری و ضمانت
حمایت
استحکام بخشی
توانبخشی
بهبود سازماندهی و بازآبادانی
مراحل بهسازی
با رعایت نکات ذیل احتمال بروز نارسائی و در نتیجه نیاز به بهسازی در ساختمان را می توان به حداقل رساند ولی از بین نخواهد رفت :
ضوابط طراحی ، متناسب با شرایط محیط و عملکرد مورد نظر ساختمان انتخاب شوند.
مصالح مصرفی دارای کیفیات مطلوب و استاندارد باشند.
اجرا و نظارت بر اجراء خوب سازمان داده شوند.
بهربرداری اصولی باشد.
نگهداری طبق برنامه و مستمر باشد.
تجارب جهان
مداخله در بافت فرسوده و تاریخی شهرها
اواخر قرن نوزدهم
(جنگ جهانی دوم)
فرایند صنعتی شدن
ازدحام جمعیت
رشد سریع شهرنشینی
جایگزینی گروه های اجتماعی کم درآمد در محله های داخل شهر
مداخله ی مدیریت و برنامه ریزی احیاء ناحیه فرسوده تاریخی شهرها
سمینارهای مطرح در خصوص بهسازی و مرمت بافت های شهری
11
مهم ترین رخدادهای این دوره :
تهیه نقشه خیابان های شهر تهران در سال 1309 ه. ش
تصویب قانون تعریض و توسعه معابر و خیابان ها در سال 1312 ه.ش
اصلاح قانون تعریض و توسعه معابر در سال 1320 ه.ش
1. دوران شروع مداخله ( 1320-1304)
بخشی از رویدادها و اقدامهای انجام شده در این دوره :
لغو قانون گرفتن جواز برای مهاجرت از شهری به شهر دیگر
و شروع پدیده زاغه نشینی در سال 1321 ه. ش
تصویب لایحه قانونی تشکیل شهرداری و انجمن شهر در سال 1328 ه.ش
شروع طرح های جامع شهری در سال 1344 ه.ش
تصویب قانون تملک اراضی برای اجرای برنامه های عمران شهری
در سال 1339 ه.ش
(1320_1345 ) 2. دوران فترت توجه به بافت های شهری
خط مشی اجرایی برنامه چهارم عمرانی کشور (1351-1347):
اولویت سرمایه گذاری دولت در تهیه خانه های ارزان قیمت برای طبقات کم درآمد
نوسازی محله های قدیمی و ناسالم در قالب طرح های جامع
تاکید روی موارد ذیل در برنامه عمرانی پنجم ( 1356-1351) :
نوسازی و بهسازی محیط
توسعه بهداشت عمومی
حفظ بافت تاریخی و تو جه به اصالت آن
پیش بینی اصلاح بخشی از مقررات قانون نوسازی و عمران شهری ( سال 1358)
تصویب لایحه قانونی خرید اراضی و املاک مورد احتیاج دولت و شهرداری ها
پیش بینی خریداری و تملک مستقیم املاک و حقوق اراضی توسط دستگاههای دولتی برای اجرای برنامه های عمرانی در لایحه قانونی خرید و تملک اراضی
تصویب اساسنامه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (1367)
تعریف وظایف تهیه و اجرای طرحهای لازم برای حفاظت ،تعمیر و مرمت و احیای آثار ، بناها و مجموعه های ارزشمند فرهنگی و تاریخی
تاسیس دفتر بهسازی بافت شهری در معاونت امور محلی و عمران شهری ( 1367)
4. بعد از انقلاب اسلامی از 1357 تا 1367
اهم موارد حائز اهمیت در میان قوانین این سالها :
تصویب اساسنامه شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران در بهمن 1382
فعالیت در زمینه احیا و بهسازی و نوسازی بافتهای قدیمی فرسوده و ناکارآمد شهری و مدیریت استفاده از امکانات در جهت توسعه درونی شهرها و ارتقای محیط زندگی شهری
توجه ویژه به بحث احیای بافت فرسوده در سند چشم انداز 1404 و قانون برنامه چهارم توسعه
5. چهار دوره برنامه توسعه پس از انقلاب:
رشد شتابان جمعیت شهری کشور (و رشد پائین اقتصاد ملی)
ناکارآمدی بازار (زمین، مستغلات شهری و سرمایه) در پاسخ به تقاضای افراد کم درآمد و فقیر برای سکونت در شهرها
تحولات ساختاری اقتصاد، تحول در تکنولوژی حمل و نقل
رویکرد دستگاه های دولتی و مدیریت شهری به نواحی نابسامان شهری، که در قالب برنامه ها و ضوابط توسعه بی توجه به توان مالی بخش هایی از جمعیت
علل پیدایش و گسترش بافتهای فرسوده شهر تهران . . .
1- ناپایداری:
بلوک ناپایدار، بلوکی است که حداقل 50 درصد بناهای آن غیر مقاوم است (فاقد سیستم سازه ای مناسب و عدم رعایت موازین فنی).
شاخص های فرسودگی بافت . . .
بلوکهای ناپایدار
14792هکتار
14792هکتار
2- نفوذناپذیری:
بلوک نفوذناپذیر، بلوکی است که حداقل 50 درصد عرض معابر آن کمتر از 6 متر است.
شاخص های فرسودگی بافت . . .
بلوکهای بلوکهای نفوذناپذیر
4087هکتار
3- ریزدانگی:
بلوک ریزدانه، بلوکی است که حداقل 50 درصد قطعات آن دارای مساحتی کمتر از 200 مترمربع است
شاخص های فرسودگی بافت . . .
بلوکهای ریزدانه
14085هکتار
موقعیت بافتهای فرسوده شهر تهران . . .
بلوکهای واجد سه شرط
3268 هکتار
محله سیروس تهران-1381
محله سیروس بر خلاف سایر مناطق همجوار بازار تهران که بافتهای فرسوده در آنها به انبار تبدیل میشوند و خصوصیات مسکونی خود را از دست میدهند ، با وجود اینکه هیچ ساخت و ساز، شبکه گذربندی و تعریض خیابان در آن شکل نگرفته ، به دور از این نفوذ باقیمانده است. بقای اسکان در این محله ساکنان را بر آن داشت که به فکر بهسازی محله بیافتند و با طرح مشکلات درزمینه های کالبدی، خدماتی و بهداشتی خواستار رسیدگی مسئولان به این نارسایی ها شوند.
مساحت محدوده: 42 هکتار
مسایل و مشکلات محله:
طرح ویژه محله سیروس با رویکرد شهرسازی مشارکتی، در دو مرحله ذیل تهیه گردید:
1. برنامه راهبردی و طرح ساختاری
2. طراحی و ارائه الگو های شهری مناسب برای ساماندهی، بهسازی و نوسازی محله
محله سیروس تهران
اهداف طرح:
تامین مشارکت مردم، بخش عمومی، بخش خصوصی و دولت در سطوح برنامه ریزی، طراحی، فعالیت های عمرانی و ساخت و ساز و اداره محله
ساماندهی بافت فرسوده و ناکارآمد موجود از طریق بهبود تاسیسات زیربنایی، ارتقاء کیفیت محیطی و تامین خدمات شهری متناسب با جمعیت
بهسازی و نوسازی بناها و فضاهای عمومی به کمک ارائه روشهای تشویقی برای ساکنان و سرمایه گذاران
احیا و نوسازی بافت همراه با حفظ هویت محله و تامین شرایط ماندگاری ساکنان محله
محله سیروس تهران
بررسی طرح:
پیش بینی مدیریت پروژه ای طرح بر خلاف ماهیت مشارکتی تعریف شده طرح
عدم پیش بینی اقامت موقت ساکنان در طول اجرای طرح ( تنخواه گردان مسکن)
فقدان بانک اطلاعاتی جامع از محله (پوشش دادن تنها ده درصد محله توسط جامعه آماری )
فاصله های خالی آمارگیری نمونه های جمعیتی و نتایج حاصله (عدم استفاده از نتایج)
فقدان نگاه کلان به مسئله و بیان صرفا کمی مسائل
ضعف در مطالعات پایه اجتماعی و فرهنگی :
عدم شناخت و تحلیل الگوی مطلوب مسکن در سطح محله
عدم شناخت صحیح الگوها و هنجارهای اجتماعی ( بویژه در اعیاد مذهبی، عزاداری مناسبت های ملی،…. )
جمع بندی:
نگاه موضعی و بخشی در سازماندهی و اقدام چیرگی اهداف کمی بر اهداف کیفی
عدم توجه به اصل حضور مردم در ساختار خود بازسازی بافت و مشارکت در بهسازی
فقدان مبانی روشن در رویکرد به مسائل
ضعف دستگاه های برنامه ریز و هدایت کننده موضوعات
عدم پیگیری و کنترل فرآیند و چگونگی حصول به نتایج تصمیمات اخذ شده در برنامه های عمرانی کشور