مقایسه اثربخشی مبتنی بر ذهن آگاهی و تاب آوری در بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی
مقدمه و بیان مساله
بیماری های قلبی-عروقی از عمده ترین علل مرگ و میر در کشور های توسعه یافته می باشند که از این میان بیماری عروق کرونر قلبی1 (CHD) به عنوان کشنده ترین بیماری قلبی عروقی شناخته شده و بیش از 50 درصد مرگ های قلبی را به خود اختصاص می دهد (ریدکر2، جینست3 و لیبی4، 2001).
بیماری کرونر قلب، بیماری است که در آن دیواره رگ هایی که وظیفه ی خون رسانی به قلب را دارند ضخیم می شوند. این ضخیم شدگی که آترواسکلروز نامیده می شود تولید پلاک می کند که می تواند خون رسانی به عضله ی قلب را محدود کند. اگر محتویات پلاک آتروم در معرض جریان خون واقع شود منجر به لخته شدن خون و مسدود شدن جریان آن می گردد (سازمان بهداشت جهانی5، 2013؛ به نقل از صباحی و اکبر زاده توتونچی، 1393). مشخصه ی پاتوفیزیولوژی این بیماری، رسوب غیر طبیعی چربی، مواد و بافت فیبروزی روی پوشش داخلی دیواره ای عروق خونی شریانی است (برونر6 ، سادوراث7، 2009).
معمولا متخصصان قلب و عروق عوامل مشخصی مانند فشار خون بالا، سطح کلسترول بالای خون، دیابت و چاقی را در ارتباط با این بیماری مطرح ساخته اند (برونر ، سادوراث، 2009). به دنبال بیماری عروق کرونر قلبی به طور معمول بیماران مشکلات متعددی مانند درد، تغییر در جریان خون بافتی، تحمل نکردن فعالیت، سازگاری غیر موثر با بیماری، اضطراب و تظاهرات روانی شدید را تجربه می کنند (نوری سعید، اکبری و سالاری، 1393).
اصولا در بـیمارانی کـه مبتلا به مشکل مزمنی، مثل ضایعه عروق کرونر هستند، درمان قطعی بیماری یک هـدف واقـعی و دست یافتنی تلقی نمی شود، چرا که این بیماری ناتوان کننده بوده، سیری پیشرونده دارد و عوامل متعدد بیرونی و درونی بـر تـشدید و بـهبود آن موثر می باشد (لوکارینن8،1998).
آژانس تحقیقات و مراقبتهای بهداشتی در رابطه با ضرورت توانبخشی بیماران کرونری اظهارمی دارد در آمریکا سالانه بیش از دو مـیلیون بـیمار کرونری جدید نیازمند برنامه های مراقبتی وتوان بخشی می باشند. چرا که بررسی ها نشان داده، پیگیریهای مـراقبتی بـاعث افزایش توان فعالیتی، کاهش بروز درد قلبی،کاهش میزان نـارسائی قـلبی، افزایش تـعاملات خانوادگی و اجتماعی وکاهش تنیدگی و در نهایت بهبود کـیفیت زنـدگی این بیماران شده است(گی9،1999).
اگر چه بخش عمده درمان بیماری های قلبی عروقی، درمان دارویی و رعایت رژیم غذایی است، ولی در بسیاری از بیماران جهت برطرف نمودن مشکلات ناشی از این بیماری استفاده از روش های غیر دارویی نیز استفاده می شود (سیاوشی، روشندل، زارعیان و اتفاق،1392). طیف وسیعی از درمان های روان شناختی در بیماران مبتلا به عروق کرونری قلبی انجام شده است اما واقعیت این است که اکنون می توان راه حل های جدیدتری برای درمان موثر این بیماری از طریق تلفیق استفاده از دارو و آموزش همراه با تکالیف درون خانگی در رابطه با ذهن افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر قلبی به وجود آورد (جهانگیر پور، موسوی و رضائی، 1392).
مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی10 به عنوان یکی از درمان های شناختی رفتاری نسل سوم یا موج سوم11 قلمداد می شود. ذهن آگاهی شکلی از مراقبه12 است که ریشه در تعالیم و آئین های مذهبی شرقی خصوصا بودا13 دارد (اوست14، 2008). کابات- زین15 ذهن آگاهی را توجه کردن به شیوه ای خاص، هدفمند، در درمان کنونی و بدون قضاوت و پیشداوری تعریف کرده است (به نقل از سیگال16، ویلیامز17 و تیزدل18، 2002). مارشال لینهان19 (1993) برای اولین بار به ضرورت گنجاندن ذهن آگاهی به عنوان یکی از مولفه های اساسی درمان های روان شناختی تاکید کرد. ذهن آگاهی به رشد کیفیت خوداری از قضاوت، آگاهی قصدمندانه و تمرکز بر لحظه کنونی در توجه فرد نیاز دارد که توجه متمرکز بر لحظه حال پردازش تمام جنبه های تجربه بلاواسطه شامل فعالیت هاس شناختی، فیزیولوژیکی یا رفتاری را موجب می شود. بواسطه تمرین ها و تکنیک های مبتنی بر ذهن آگاهی فرد نسبت به فعالیت های روزانه خود آگاهی پیدا می کند، به کارکرد اتوماتیک ذهن در دنیای گذشته و آینده آگاهی می یابد و از طریق آگاهی لحظه به لحظه از افکار، احساسات و حالت های جسمانی بر آنها کنترل پیدا می کند و از ذهن روزمره و اتوماتیک متمرکز بر گذشته و آینده رها می شود (سگال و همکاران، 2002؛ رای20 و ساندرسون21، 2004). در ذهن آگاهی، فرد در هر لحظه از شیوه ذهنی22 خود آگاه می شود و پس از آگاهی روی دو شیوه ذهن، یکی انجام دادن23 و دیگری بودن24، یاد می گیرد ذهن را از یک شیوه به شیوه دیگر حرکت دهد که مستلزم آموزش راهبرد های شناختی و فراشناختی ویژه برای متمرکز کردن فرایند توجه است (سگال و همکاران، 2002).
درمان های مبتنی بر ذهن آگاهی بواسطه این که هر دو بعد جسمانی و ذهنی می پردازد دارای اثر بخشی بالایی برای درمان برخی اختلالات بالینی و بیماری های جسمانی گزارش شده است. در دو دهه اخیر تعداد زیادی از مداخلات و درمان های مبتنی بر ذهن آگاهی ظهور کرده اند (بائر25، 2006)، که از آن جمله می توان به دو روش کاهش اضطراب مبتنی بر ذهن آگاهی26 (MBSR) کابات زین (1990؛ 2003) و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی27 (MBCT) سگال و همکاران (2002) اشاره نمود که روی تمرین های نشستن، مراقبه قدم زدن و برخی تمرین های یوگا تاکید می کنند. از مداخلات شامل تمرین توجه متمرکز که در آن فرد توجه خود را روی یک محرک خاص همچون تنفس، احساس های بدنی و غیره در طول یک دوره زمانی خاص متمرکز می کند و برای این کار از تکنیک های آرامبخش ذهنی و جسمی و فنون شناختی بهره می گیرند (کران28، 2008).
در سالهای اخیر رویکرد روانشناسی مثبت گرا مورد توجه روانشناسان قرار گرفته که به جای پرداختن به نابهنجاری ها و اختلال ها، بر توجه بیشتر به توانمندی ها و استعداد های انسان تاکید دارد. این رویکرد هدف نهایی خود را شناسایی موضوع ها و شیوه هایی می داند که بهزیستی و شادکامی انسان را به دنبال دارند. در این میان تاب آوری جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است ( کمپبل-سیلس29، چوهن30 و استین31، 2006).
تاب آوری32 به این مسئله می پردازد که فرد علی رغم قرار گرفتن در معرض فشارهای شدید و عوامل خطر می تواند عملکرد اجتماعی خود را بهبود داده و بر مشکلات غلبه کند (سلیمی بجستانی، 1388). تاب آوری عاملی است که به افراد در مواجه و سازگاری با شرایط سخت و استرس زای زندگی محافظت می کند افراد تاب آور سازگاری فردی بالایی با عوامل استرس زای محیطی در زندگیشان دارند (ماستن33 و رید34، 1999).
کامپفر35(1999) تاب آوری را بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر (در موقعیت تهدید کننده) است و از این رو سازگاری موفق را در زندگی فراهم می کند. در عین حال کامپفر به این نکته اشاره می کند که سازگاری مثبت هم ممکن است پیامد تاب آوری به شمار رود و هم به عنوان پیشایند، سطح بالاتری از تاب آوری را سبب شود ( به نقل ازشفیع زاده، 1391).
همچنین از دیدگاه نیومن تاب آوری به عنوان توانایی تطابق با دشواری ها اشاره شده است. در مدل استرس بیماری اعتقاد بر این است که افراد در صورتی دچار یک بیماری یا اختلال می شوند که در ابتدا زمینه ای زیستی، روان شناختی یا روانی اجتماعی برای ابتلا به آن اختلال یا بیماری داشته باشند و سپس تحت استرس قرار گیرند. در حالی که بسیاری از افراد زمینه ابتلال به بسیاری بیماری ها را دارند، اما همه دچار این بیماری ها نمی شوند. ان چه مانع از پای در آمدن، افراد در مقابل استرس می شود روش هایی است که برای تعدیل استرس به کار می برند. این روش های کارآمد برپایه ویژگی تاب آوری بروز می کند. تاب آوری نه فقط افزایش قدرت تحمل و سازگاری فرد در برخورد با مشکل است، بلکه مهم تر از آن حفظ سلامت روانی و ارتقاء آن است. تاب آوری به این افراد این توانایی را می دهد تا با مشکلات مواجه شوند بدون اینکه دچار آسیب شوند و حتی این موقعیت ها را فرصتی برای ارتقا و رشد شخصیت خود می شمارند(گالو36، قید37 و بریکین38، 2004).
فردریکسون و همکاران (2006) مطرح کرده اند افرادی که دارای میزان تاب آوری بالایی هستند در مقابل استرس از نظر هیجانی و فیزیکی به سرعت بهبود می یابند. همچنین آنها مشاهده کرده اند که آزمودنیهایی که دارای ویژگی تاب آوری بودند نشانه های قلبی و عروقی آنها کاهش یافته است(به نقل از اعتصامی پور و امیر پور، 1393).
بنابراین با توجه به آنچه که گفته شد پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا بین میزان اثربخشی مبتنی بر ذهن آگاهی و تاب آوری در بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی تفاوت وجود دارد؟
اهمیت و ضرورت
در ضرورت پژوهش حاضر می توان گفت که امروزه، یکی از شایع ترین بیماری هایی که به عنوان عامل اصلی ناتوانی و مرگ در انسانها شناخته می شود، ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب است. آمار جهانی موئد آن است که 23% از موارد مرگ و میر به علت ابتلا به بیماری عروق کرونر روی می دهد، و پیش بینی می شود تا سال 2020 ابتلا به این بیماری، علت اصلی کاهش ناکارآمدی افراد باشد(احمدی، غفرانی پور، عارفی، عابدی، و فقیه زاده، 1381). بیماری قلبی عروقی به عنوان مشکل سلامتی عمومی مهم در بیشتر کشور های جهان مطرح می باشد(پرامپارو39، مانتانو40، بارسلو41، اوزیوم42 و ویلکس43، 2006). براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت در ایران، بیماری های مزمن علت 70 درصد از مرگ و میر می باشند و بیماری عروق کرونر با 21 درصد، رتبه اول را به خود اختصاص داده است و مهم ترین علت مرگ و میر در ایران به شمار می روند (سازمان بهداشت جهانی، 2002؛ به نقل از سیاوشی و همکاران، 1391).
این بیماری علاوه بر اینکه با گسترش وسیع موجب بروز عوارضی مانند نارسایی احتقانی قلب، ادم حاد ریه، شوک کاردیوژنیک و مرگ و میر بسیار می شود، هزینه های زیادی را برای مراقبت و درمان به بیمار تحمیل می کند (نیشابوری و اشک تراب، 1386).به طوری که هزینه های مستقیم (درمان) و غیر مستقیم (غیبت از کار و اشتغال) ناشی از بیماری عروق کرونر، 77/26 میلیارد ریال در سال بر آورد شده است (نیشابوری و اشک تراب، 1386). یکی از عواملی که می تواند موجب افزایش احتمال بروز عوارض، افزایش مرگ و میر، ناتوانی و بالا رفتن هزینه های خدمات بهداشتی، درمانی شود؛ عدم پیگیری رژیم های درمانی و مراقبتی است. در این میان، ارتقای کیفیت مراقبت و درمان از طریق مشارکت بیمار در برنامه های مراقبتی با بهبود وضعیت جسمی بیماران موجب کاهش میزان مرگ و میر، ناتوانی، همچنین کاهش هزینه ها می شود (موسوی، 1383). همچنین توانمند سازی فرد مبتلا به بیماری عروق کرونر جهت مراقبت از خود می تواند از عوارض این بیماری پیشگیری نموده و یا بروز آن را به تعویق بیاندازد. به عبارت دیگر، افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر به افزایش مهارت های توانمندی خود نیاز دارند تا بتوانند به طور موثر علائم و نشانه های بیماری خود را کنترل نموده و مانع از بوجود آمدن عوارض ناشی از بیماری شوند (سول44، گرف45، بیجل46، گوسینز47 و ویسیرین48، 2006).
از آنجایی که بیماریهای قلبی عروقی مهم ترین علت مرگ و میر در ایالات متحده است و بخش زیادی از مرگ و میر ها در سراسر جهان را به خود اختصاص داده است نیاز به بررسی این بیماری، روند و درمان آن احساس می شود.
پیشینه
الکساندره49، فوکس50، گولیوبیک51، مورل دیج52 و فوکس53 (2010) در پژوهشی که با هدف بررسی تاثیر آموزش ذهن آگاهی و یوگا در افراد در معرض خطر بیماری های قلبی-عروقی صورت گرفته بود، نشان دادند که تمرینات ذهن آگاهی و یوگا، آرام سازی یا ورزش های سبک نه تنها باعث کاهش قابل توجه هیجانات منفی در این بیماران شد، بلکه باعث افزایش در بهزیستی اشخاص با عوامل خطرساز برای بیماری آترواسکلروزیس گردید.
زیدان54، جانسون55، گورن56 و گل کاسین57 (2010) در پژوهش خود تاثیر مراقبه ی ذهن آگاهی را بر روی خلق و متغیرهای قلبی-عروقی مورد بررسی قرار دادند. نتایج مطالعه آنها نشان داد تمرینات ذهن آگاهی در کاهش خلق منفی، افسردگی، خستگی و ضربان قلب بسیار اثربخش بود.
استی وارت58 و یون59 (2011) در پژوهش خود در مورد تاب آوری به این نتیجه دست یافتند که فاکتورهای روانی مرتبط با تاب آوری خود کار آمدی، عزت نفس، تمرکز کنترل درونی، سرسختی، امیدواری، پذیرش بیماری، عزم و اراده می باشد؛ و راهبرهای مقابله ای مانند ارزیابی شناختی مثبت، معنویت و مقابله فعال نیز با تاب آوری همراه است. فاکتورهای تاب آوری به طور قابل توجهی در بیماری جسمانی از طریق مراقبت از خود، پایبندی به درمان، کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی، ادراک بیماری و احساس درد مشخص می شود.
داوی دوف60، استی وارت61، ریتچی62 و چایو دیو63 (2010) در پژوهشی به بررسی تاب آوری و سلامت روانی پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که: تاب آوری به عنوان یک مکانیزم دفاعی به افراد در مواجهه با سختی ها کمک می کند و همچنین بهبود تاب آوری یک هدف مهم برای درمان و پیشگیری از بیماری هاست و افزایش تاب آوری با سلامت روانی مثبت در ارتباط است.
سولیوان64 و همکاران (2009) مداخله روان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی را برای کاهش اضطراب و افسردگی بیماران مبتلا به سکته قلبی در یک پژوهش آینده نگر به کار بردند و نتایج پژوهش نشان داد که طی 12 ماه بعد، نشانه های روان شناختی در گروه آزمایشی، نسبت به گروه کنترل بهبود پیدا کردند.
جهانگیر پور و همکاران (1392) پژوهشی تحت عنوان" اثربخشی درمان گروهی ذهن آگاهی بر کاهش علائم آسیب شناسی روانی و تغییرات الکتروکاردیو گرافی در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر قلب" انجام دادند. بعد از هشت جلسه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی نتایج پژوهش نشان داد که بین دو گروه شاهد و آزمون در نمرات پس آزمون افسردگی، خصومت، اضطراب حالت و صفت، تفاوت معناداری (0001/0P<) وجود دارد اما آموزش ذهن آگاهی بر شاخص های الکتروکاردیوگرافی تاثیر معنی داری نداشت (05/0 P>).
کوشکی و همکاران (1391) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که روش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش افسردگی و نگرش های ناکارآمد بیماران قلبی موثر است و ذهن آگاهی از طریق آموزش کنترل توجه باعث تغییر نگرش ناکارآمد می شود و از عود و بازگشت افسردگی پیشگیری می کند.
نتایج پژهش گیوتجهر65 (2007) ، ریویچ66 و شاتی67 (2002) و شجاعی، به پژه، شکوهی یکتا و غباری بناب (1392) نشان داد که آموزش مهارت های تاب آوری و سبک های تفکر تاب آورانه باعث بهبود سلامت روانی آنان می شود.
پژوهش های مختلف نشان داده است که درمان مبتنی بر ذهن آگاهی در بیماری سندروم روده تحریک پذیر (زمردی، رسول زاده طباطبائی، اربابی، ابراهیمی دریانی و آزاد فلاح، 1392)؛ اختلال وحشتزدگی(سهرابی، جعفری فرد، زارعی و اسکندری، 1391)؛ اختلال افسردگی (طالبی زاده، شاهمیر و جعفری فرد، 1391؛ عبدالقادری، کافی، صابری و آریان پوران، 1392 ) بر کاهش درد و اضطراب (عبد القادری و همکاران، 1392)، بر کیفیت زندگی و کیفیت خواب (بساک نژاد، آقاجانی افجدی، زرگر، 1390) موثر است.
اهداف
تعیین میزان اثربخشی مبتنی بر ذهن آگاهی و تاب آوری در بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی.
فرضیه
بین میزان اثربخشی مبتنی بر ذهن آگاهی و تاب آوری در بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی تفاوت وجود دارد.
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
بیماری عروق کرونر قلبی
تعریف مفهومی: بیماری کرونر قلب، بیماری است که در آن دیواره رگ هایی که وظیفه ی خون رسانی به قلب را دارند ضخیم می شوند. این ضخیم شدگی که آترواسکلروز نامیده می شود تولید پلاک می کند که می تواند خون رسانی به عضله ی قلب را محدود کند. اگر محتویات پلاک آتروم در معرض جریان خون واقع شود منجر به لخته شدن خون و مسدود شدن جریان آن می گردد (سازمان بهداشت جهانی68، 2013؛ به نقل از صباحی و اکبر زاده توتونچی، 1393).
تعریف عملیاتی: در این پژوهش بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی توسط پزشک متخصص تشخیص بیماری عروق کرونر قلبی می گیرند و به پژوهشگر معرفی می شوند.
ذهن آگاهی
تعریف مفهومی: نوعی از آگاهی را که بر اثر توجه روی هدف، در لحظه جاری و بدون استنتاج لحظه به لحظه وجود دارد، ذهن اگاهی می گویند(کابات زین، 2005).
تعریف عملیاتی: در این پژوهش مجموعه فعالیت ها و روش هایی مدنظر است که پژوهشگر براساس درمان مبتنی ذهن آگاهی در بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی به کار می برد. که اهم این روش ها را می توان به خوردن کشمش ذهن آگاه، مراقبه ی نشسته و تمرین افکار و احساسات و مواردی از این قبیل اشاره کرد.
تاب آوری
تعریف مفهومی:کانر و دیویدسون69(2003) تاب آوری را توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی در شرایط خطرناک می دانند، آنها تاب آوری را تنها پایداری در برابر شرایط تهدید کننده نمی دانند بلکه شرکت فعال در محیط را مهم می دانند.
تعریف عملیاتی: مجموعه روش ها و فعالیت های مد نظر است که پژوهشگر براساس آموزش تاب آوری در بیماران مبتلا به عروق کرونر به کار می برد. که اهم این روش ها را می توان پرورش اعتماد به نفس، خود آگاهی و خوش بینی و مواردی از این قبیل اشاره کرد.
روش
پژوهش حاضر از نظر هدف تحقیق کاربردی است. و از نظر روش تحقیق یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. در این روش گروه آزمایش1 تحت درمان مبتنی بر ذهن آگاهی و گروه آزمایشی 2 تحت آموزش تاب آوری قرار می گیرند و گروه کنترل در لیست انتظار قرار می گیرند و هر سه گروه در زمان یکسان به پیش آزمون و پس آزمون پاسخ می دهند.
جدول 1. مدل مفهومی پژوهش
پس آزمون
متغیر مستقل
پیش آزمون
تعداد
گروه ها
T2
X1
T1
10
گروه آزمایشی1
T2
X2
T1
10
گروه آزمایشی2
T2
–
T1
10
گروه کنترل
متغیر مستقلX1 : درمان مبتنی بر ذهن آگاهی
متغیر مستقل X2: درمان مبتنی بر تاب آوری
متغیر وابسته: بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی
جامعه، نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه بیماران مبتلا به عروق کرونر قلبی شهر … که به مراکز درمانی این شهر مراجعه کرده اند را تشکیل می دهند.
روش نمونه گیری به صورت در دسترس می باشد. به این صورت که برای انتخاب نمونه از بین تمامی افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر قلبی که به مراکز درمانی شهر… مراجعه کرده اند پس تشخیص پزشک، تعداد 45 نفر براساس ملاک های ورود به پژوهش انتخاب می شوند و به صورت تصادفی در سه گروه آزمایشی 1 (15 نفر) گروه آزمایشی 2 (15 نفر) گروه کنترل (15 نفر) جایگزین می شوند.
لازم به ذکر است که قبل از اجرای پژوهش پارامترهای سرومی گوناگون مانند قند خون ناشتا، تری گلسیرید، کلسترول تام، LDL-C و HDL-C نیز توسط پزشک متحصص اندازه گیری می شود و بعد از اجرای پژوهش نیز این پارامترها توسط پزشک اندازه گیری می شود.
ملاک های ورود به پژوهش: تشخیص بیماری عروق کرونر قلبی، عدم وجود بیماری جسمی دیگر، عدم وجود اختلال روانی مزمن، دامنه سنی 30-60 سال، داوطلب بودن و رضایت داشتن.
مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی
بعد از انتخاب نمونه و تقسیم تصادفی آنها، گروه آزمایشی 1 آموزش مبتنی بر ذهن آگاهی را براساس پروتکل درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (سگال و همکاران، 2002) را به صورت گروهی، در 8جلسه 90دقیقه ای (هفته ای یک جلسه) دریافت می کنند.
جدول 1. محتوای جلسات الگوی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (سگال و همکاران، 2002)
جلسات/موضوع
برنامه
جلسه اول/ هدایت خود کار
بیان قوانین و اهداف جلسات گروهی
خوردن کشمش ذهن آگاه (مراقبه ای است که در آن شرکت کنندگان چند دقیقه را صرف بررسی ویژگی های حسی-بینایی، بویایی، مزه و لمس یک دانه کشمش می کنند). تکلیف خانگی: انجام وارسی بدنی در طی 6 روز.
وارسی بدنی، تکلیف خانگی: انجام ذهن اگاه یک فعالیت عادی روزمره در هر روز (شستن، غذا خوردن، مسواک زدن و…).
جلسه دوم/ مقابله با موانع
تمرین افکار و احساسات ، تکلیف خانگی: ثبت وقایع خوشایند
جلسه سوم/حضور ذهن یا تکنیک تنفس
مراقبه ی نشسته؛ تکلیف خانگی: فضای تنفس 3 دقیقه ای سه بار در هر روز
راه رفتن ذهن آگاه؛ تکلیف خانگی: راه رفتن ذهن آگاه.
فضای تنفس 3 دقیقه ای؛ تکلیف خانگی: ثبت وقایع ناخوشایند
جلسه چهارم/ ماندن در زمان حال
مراقبه دیدن/مراقبه شنیدن؛ تکلیف خانگی: مراقبه ی نشسته
مراقبه ی نشسته؛ تکلیف خانگی: فضای تنفس 3 دقیقه ای نه تنها سه بار در روز بلکه در هر زمانی که متوجه استرس و هیجانات ناخوشایند می شوند.
جلسه پنجم/اجازه و مجوز
مراقبه نشستن؛ تکلیف خانگی: مراقبه نشستن هدایت شده
جلسه /ششم افکار حقایق نیستند
مراقبه نشسته تجسم؛ تکلیف خانگی : مراقبه هدایت شده ی کوتاه تر حداقل به مدات 40 دقیقه.
سناریو ها ی مبهم؛ تکلیف خانگی: فضای تنفس 3 دقیقه ای نه تنها سه بار در روز بلکه در هر زمانی که متوجه استرس و هیجانات ناخوشایند می شوند.
جلسه هفتم/ مراقبت از خود
اشاره به ارتباط بین خلق و فعالیت؛ تکلیف خانگی: فضای تنفس 3 دقیقه ای نه تنها سه بار در روز بلکه در هر زمانی که متوجه استرس و هیجانات ناخوشایند می شوند.
بحث در مورد نشانه های بیماری؛ تکلیف خانگی
جلسه هشتم/ استفاده از آموخته ها
وارسی بدنی، تکلیف خانگی، انعکاس، پسخوراند
مداخله تاب آوری
بعد از انتخاب نمونه و تقسیم تصادفی آنها، گروه آزمایشی 2 آموزش تاب آوری را به صورت گروهی، در 8جلسه 90دقیقه ای (هفته ای یک جلسه) دریافت می کنند. طرح زیر بر گرفته از طرح حسین قمی و سلیمی بجستانی (1391) و با اندکی تغییرات است.
جدول1. خلاصه طرح آموزش تاب آوری
جلسات
محتوای جلسات
جلسه اول
معارفه اعضای گروه و آشنایی با برنامه، بیان هدف، قوانین و چهارچوب گروه
جلسه دوم
آشنایی با استرس، مفهوم تاب آوری و ویژگی های افراد تاب آور
جلسه سوم
آشنایی با عوامل حمایت داخلی (مفهوم عزت نفس ، خوش بینی و منبع کنترل)
جلسه چهارم
آشنایی با عوامل حمایت خارجی (سیستم حمایت اجتماعی، مسولیت پذیری فردی و..)
جلسه پنجم
آشنایی با راههای ایجاد تاب آوری (برقراری و حفظ ارتباط با دیگران، چهارچوب دادن به استرس ها، پذیرفتن تغییر)
جلسه ششم
ادامه راههای ایجاد تاب آوری(هدفمندی و امید داشتن نسبت به آینده)
جلسه هفتم
ادامه راههای ایجاد تاب آوری (خود آگاهی ، پرورش اعتماد به نفس)
جلسه هشتم
ادامه راههای ایجاد تاب آوری (خود مراقبتی) / جمع بندی و نتیجه گیری
پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی: به منظور اخذ اطلاعات جمعیت شناختی نظیر سن، جنس، سطح تحصیلات، شغل و وضعیت اجتماعی – اقتصادی پرسشنامه ای تدوین می شود و مورد استفاده قرار می گیرد.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده، از شاخص های و روش های آمارتوصیفی برای بدست آوردن فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، و خطای استاندارد داده ها و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن تحلیل کوواریانس به کمک نرم افزار-22 spss استفاده خواهد شد.
منابع فارسی
احمدی، فضل الله؛ غفرانی پور، فضل الله؛ عارفی، سید حسن؛ عابدی، حید علی؛ و فقیه زاده، سقراط. (1381). برسی تاثیر الگوی مشاوره مراقبت مداوم بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلال عروق کرونر. مجله روان شناسی، شماره 21: 94-85.
اعتصامی پور، راضیه و امیرپور، برزو. (1393). مقایسه وضعیت افسردگی و تاب آوری در بیماران قلبی با افراد عادی. مجله علوم پزشکی رازی، دوره 21، شماره 126: 82-73.
بساک نژاد، سودابه؛ آقاجانی افجدی، اعظم؛ زرگر، یداله. (1390). بررسی اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کیفیت خواب و کیفیت زندگی دانشجویان دختر. مجله دست آوردهای روان شناختی (علوم تربیتی و روان شناسی)، دوره چهارم، شماره ی 2: 198-181.
جهانگیر پور، مهسا؛ موسوی، سید ولی ا..؛ و رضائی، سجاد. (1392). اثربخشی درمان گروهی ذهن آگاهی بر کاهش علائم آسیب شناسی روانی و تغییرات الکتروکاردیو گرافی در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر قلب. مجله ی اصول بهداشت روانی، سال 15 (4): 273-263.
حسینی قمی، طاهره و سلیمی بجستانی، حسین. (1391). اثر بخشی آموزش تاب آوری بر استرس مادران دارای فرزندان مبتلا به سرطان در بیمارستان امام خمینی (ره) تهران. روان شناسی سلامت، فصلنامه علمی پژوهشی، شماره 4: ص 97-109.
زمردی، سعیده؛ رسول زاده طباطبائی، اربابی، محمد؛ ابراهیمی دریانی، ناصر و آزاد فلاح، پرویز. (1392). مقایسه اثربخشی درمان شناختی-رفتاری و درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش علائم بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر. گوارش، دوره 18، شماره2: 94-88.
سلیمی بجستانی، حسین. (1388). مقایسه اثر بخشی مشاوره به شیوه آدلری و بازسازی شناختی مبتنی بر تمثیل بر سلامت روانی، تاب آوری و امیدواری دانشجویان دانشکده روان شناسی علامه طباطبائی، پایان نامه دکتری در رشته مشاوره، دانشکده روان شناسی علامه طباطبائی.
سهرابی، فرامرز؛ جعفری فرد؛ سلیمان؛ زارعی، سلمان؛ و اسکندری، حسین. (1391). اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر اختلال وحشتزدگی: مطالعه موردی. مجله روان شناسی بالینی، سال چهارم، شماره 4 (16):39-31.
سیاوشی، سعید؛ روشندل، مریم؛ زارعیان، آرمین و اتفاق، لیلا. (1392). بررسی تاثیر برنامه مراقبتی بازتوانی قلبی بر کیفیت زندگی بیماران تحت عمل جراحی بای پاس عروق کرونر. نشریه پرستاری قلب و عروق، دور اول، شماره2: 46-38.
شجاعی، ستاره؛ به پژوه، احمد؛ شکوهی یکتا، محسن؛ و غباری بناب، باقر. (1392). اثر بخش آموزش تاب آوری بر سلامت روانی خواهران و برادران کودکان با نشانگان داون. تحقیقات علوم رفتاری، دوره ی 11، شماره 5: ص 447-436.
شفیع زاده، رقیه. (1391). رابطه تاب آوری با پنج عامل بزرگ شخصیت. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، سال سیزدهم، شماره 3، ص 95-103.
صباحی، فرناز و اکبرزاده توتونچی، محمد رضا. (1393). ارزیابی مقایسه ای عوامل خطرزا در ابتلا به بیماری عروق کرونر قلبی براساس مدل احتمال-اعتبار فازی. مجله علمی -پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، دوره ی 22، شماره ی 91: 83-73.
طالبی زاده، مقداد؛ المیرا، شاهمیر و جعفری فرد ، سلیمان. (1391). اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی برکاهش شدت علایم افسردگی و شیدایی بیماران مبتلا به اختلال دو قطبی. اندیشه و رفتار، دوره ی هفتم، شماره 26: 26-17.
عبدالقادری، ماریه؛ کافی، سید موسی؛ صابری، عالیا؛ و آریان پوران، سعید. (1392). اثر بخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی-رفتاری بر کاهش درد، افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به کمر درد مزمن. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، دوره 21، شماره 6: 807-795.
کوشکی، شیرین؛ جمالی، محمود؛ صالحی، مهدیه؛ اکبری، حمزه. (1391). اثربخشی روش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش افسردگی و نگرش های ناکارآمد در بیماران قلبی. تحقیقات روان شناختی، شماره15: 108-93.
موسوی، محمد. (1383). بررسی اپید میولوژیک بیماری عروق کرونر قلبی در بیماران مراجعه کننده به مرکز قلب و عروق استان کرمانشاه. بهبود، 8 (2): 46- 37.
نوری سعید، اعظم؛ اکبری، بهمن؛ و سالاری، ارسلان. (1393). مقایسه تاب آوری روانی در مبتلایان به بیماری عروق کرونر قلبی با افراد سالم. مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان، دوره بیست سوم، شماره 91: 52-47.
نیشابوری، معصومه و اشک تراب، طاهره. (1386). بررسی تاثیر وضعیت بیماران بر راحتی و عوارض عروقی بعد از آنژیوگرافی قلبی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی سمنان، جلد 9، شماره 1: 59-53.
منابع انگلیسی
Allexandre, D., Fox, E., Golubic, M., Morledge, T., Fox, J. E. B.(2010). Mindfulness, yoga and cardiovascular disease. Cleve Clin J Med; 77: 85.
Baer, R.A. (2006). Mindfulness-Based Treatment Approaches: Clinicians Guide to Evidence Base and Application. USA: Academic Press is an imprint of Elsevier.
Brunner, L. S., & Suddarth, D. S. (2009). Risk Factor for coronary artey disease. In: Brunner LS, Smeltzer SC, Bare BG, Hinkle JL, Cheever KH.(editors). Brunner and Suddarth's textbook of medical-surgical nursing. 12th ed. Philadelphia:Wolters Kluwer:Lippincott Williams and Wilkins: 241-243.
Campbell- sills, L., Cohen, Sh.L., Stein, M.B. (2006).Relationship or resilience to personality, coping, and psychiatric symptoms in young adults. Behaviour Research and Therapy, 44, 585-599.
Connor, K. M., Davidson, J. R.T. (2003). Development of a new resilience scale: the Connor-Davidson Resilience Scale (CD-RISC). Depress Anxiety.;18:76-82.
Crane, R. (2008). Mindfulness-based Cognitive Therapy. : Distinctive Features (CBT Distinctive Features) , New York: Routledge.
Davydov, D. M., Stewart, R., Ritchie, K., & Chaudieu, I. (2010). Resilience and mental health. Clinical Psychology Review, 30(5),479-495.
Gallo, L. C., Ghaed, S. H. G., Bracken, W. S. (2004). Emotions and Cognitions in Coronary Heart Disease: Risk, Resihience, and Social Context. Cognitive Therapy and Research; 28 (5): 669-694.
Gay, S. (1999). Meeting cardiac patients expectation of caring. Diments, Crit, Care. Nurse.18. 46-50.
Gutjahr, A. R. (2007). Child resilience program: An intervention for children of chronically mentally ill parents. A Dissertation Submitted for the Degree of Doctor of Psychology At the School of Psychology, Spalding University.
Kabat-Zinn, J. (1990). Full catastrophe living: Using the wisdom of your body and mind to face stress, pain, and illness. New York: Delacorte.
Kabat-Zinn, J. (2003), Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 144-156.
Kabat-Zinn, J. (2005). Full Catastrophe Living: Using The Wisdom of Your Body andMind To Face Stress, Pain, and Illness. New York: Delta Trade Paperback.
Linehan, M. M. (1993). Cognitive-Behavioural Treatment of Borderline.
Lukkarinen, H. (1998). Quality of life in coronary Artery Disease. Nursing Research, 48, 337-342.
Masten, A. S, & Reed, M. G. J. (2004). Resilience in Development. Handbook of positive psychology: 74-88.
Ost, L-G. (2008), Efficacy of the third wave of behavioral therapies:A systematic review and meta-analysis. Behaviour Research and Therapy, 46, 296-321.
Pramparo, P., Montano, C., Barcelo, A., Avezum, A., & Wilks, R. (2006). Cardiovascular diseases in Latin America and the Caribbean: The present situation. Prevention and Control; 2(6): 149-157.
Reivich K, Shatte A. (2002). The resilience factor: Seven keys to finding your inner strengthand overcoming life's hurdles. New York: Broadway Books
Ridker, P. M., Genest, J., Libby, P. (2001). Braunwald's heart disease. A textbook of cardiovascular medicine. In: Braunwald E, Zipes DP, Libby P, editors. Risk factors atherosclerotic disease. Philadelphia: W.B. Saunders.
Rygh, J.L., & Sanderson.W.C.(2004), Treating generalized anxiety disorder: evidence-based strategies, tools, and techniques. New York: Guilford Press.
Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D. (2002). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: A new approach to preventing relapse. New York: Guilford press: 121-145.
Sol, B.G., Graaf, Y., Bijl, J. J., Goessens,N. B., Visseren, F. L. (2006). Self-efficacy in Patient with Clinical Manifestations of Vascular Disease. Pateint Educ Couns;61:443-448.
Stewart, D. E., & Yuen, T. (2011). A Systematic Review of Resilience in the Physically Ill. Psychosomatics. 52(3), 199-209.
Sullivan, M.J, wood, L., Terry, J., Brantley, J., Charles, A., McGEE, V., Johnson, D., Krucoff, M., Rosenberg, B., Bosworth, H. B., Adams, K., & Cuff, M. (2009). THE Support, Education, and Resecarch in Chronic Heart Failure Study: A mindfulness-based psycho-educational intervention improves depression and clinical symptoms in patients with chronic heart failure. American Heart Journal; 157. 84-90.
Zeidan F, Jounson SK, Gordon NS, Goolkasian P. Effects of brief and sham mindfulness meditation on mood and cardiovascular variable. J Altern Complement Med; 16(8): 867-73.
1 Coronary heart disease
2 Ridker, P. M
3 Genest, J
4Libby, P
5 world health organization
6 Brunner, L. S
7Suddarth, D. S
8 Lukkarinen, H
9 Gay, S
10 Mindfulness-based Interventions
11 Third Wave
12 Meditation
13 Buddhism
14 Ost, L-G.
15 Kabat-Zinn, J
16 Segal, Z. V
17 Williams, J. M. G
18Teasdale, J. D
19 Linehan, M. M
20 Rygh, J.L
21Sanderson.W.C
22 Mental Gear
23Doing
24 Being
25 Baer, R.A
26 Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR)
27 Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT)
28 Crane, R
29 Campbell- sills, L
30 Cohen, Sh.L
31Stein, M.B
32 Resilience
33 Masten, A. S
34Reed, M. G. J
35 Kumpfer K
36 Gallo, L. C
37 Ghaed, S. H. G
38Bracken, W. S.
39 Pramparo, P
40 Montano, C
41 Barcelo, A
42 Avezum, A
43Wilks, R
44 Sol, B.G
45 Graaf, Y
46 Bijl, J. J
47 Goessens,N. B
48 Visseren, F. L
49 Allexandre, D
50 Fox, E
51 Golubic, M
52 Morledge, T
53 Fox, J. E. B
54 Zeidan, F
55 Jounson, S. K
56 Gordon, N. S
57Goolkasian, P
58 Stewart, D. E
59Yuen, T
60 Davydov, D. M
61 Stewart, R
62 Ritchie, K
63Chaudieu, I
64 Sullivan, M.J
65 Gutjahr, A. R
66 Reivich, K
67Shatte, A
68 world health organization
69 Davidson, J. R.T
—————
————————————————————
—————
————————————————————
1