پروزه درس بافت فرسوده

عنوان پروژه: سیرتحولات باغ اعتمادیه همدان وپیشنهادات نوسازی عنوان درس: بافت های فرسوده
استاد راهنما :
سرکار خانم پور کلهر
دانشجویان:
افشین کریمیان
مهران شیری
پاشا همتیان
پاییز 91

معرفی شهرهمدان و پیشینه تاریخی آن

معرفی شهرهمدان: شهرهمدان درمرکز استان همدان و در غرب ایران واقع است. شهر همدان در دامنهٔ شرقی کوه الوند واقع شده که یکی از پنج شهر تاریخی-فرهنگی ایران است. شهر همدان مرکز استان همدان و نیز مرکز شهرستان همدان است و سیصد و شصت کیلومتری جنوب غربی تهران در ارتفاع ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. میدان مرکزی (میدان امام خمینی ره) این شهر توسط مهندسان آلمانی طراحی شده و به نقشه شعاعی معروف است که ۶ خیابان اصلی بطور موازی به میدان اصلی شهر وصل شده و بلوارها بصورت رینگهای اول و دوم آنها را منقطع کرده که در نوع خود کم نظیر است و در ابتدای هر خیابان اصلی دو گنبد نقره ای رنگ به تعداد ۱۲ گنبد بنام هر امام معصوم تعبیه شده است که نشانگر مذهبی بودن این شهر از دیرباز می باشد. پیشینه تاریخی نام همدان: شهر هگمتانه را یکی از اقوام آریایی بنام مادها ساخته اند و نخستین دولت ایرانی را در آن بنا نهاده اند. امروز هم تپه باستانی هگمتانه، واقع در مرکز شهر همدان وسیع ترین تپه باستانی ایران است. مساحت این تپه حدود ۳۰ هکتار می باشد. که با در نظر گرفتن بخش هایی که جزء محدود تپه باستانی بود، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از ۴۰ هکتار نیز می رسد. این تپه بیضی شکل، در داخل محدوده شهر فعلی همدان، و در دو سوی خیابان اکباتان واقع شده است. «هگمتانه»، یا «هنگمتانه» که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، ترکیبی از دو واژه «هنگ» به معنی «جا» و «متانه» به معنی «تجمع» است. این واژه در زبان یونانی به صورت «اکباتانا» در آمده است، و در کتیبه های عیلامی به صورت «اک ماتانو» آمده است.

جایگاه تاریخی همدان: همدان، اولین پایتخت نخستین تشکیلات حکومتی در ایران بوده، که در آن دوره هگمتانه نامیده می شده است.آثار مکشوفه از تپه باستانی هگمتانه و نیز کتیبه های گنج نامه آثاری از آن زمان می باشند. همدان در گذر تاریخ : مهاجرتهای اقوام آریایی نژاد ماد ازحدود ۳۵۰۰ سال پیش به منطقه غرب ایران و محدوده فعلی استان همدان واختلاط و سلوک آنان با اقوام مستقر در منطقه به تدریج منجر به شکل گیری نخستین حکومت فراگیربه مرکزیت هگمتانه (همدان) در فلات قاره ایران گشت و این حکومت در ۶۵۰ قبل از میلاد در اوج اقتدار خود ضمن غلبه بر بزرگ ترین قدرت سیاسی و نظامی آن عصر یعنی دولت آشور قلمرو خود ار از شرق به آسیای میانه و در غرب به قلب آسیای صغیر بسط داد. بر اساس نوشته های هرودوت ورخ یونانی بدستور دیااکو نخستین پادشاه ماد در هگمتانه (همدان) پایتخت آنان استحکامات عظیمی شامل قلاع تو در تو و قصرهای سلطنتی برپا گشت.اکثریت محققین علوم تاریخ و باستان شناسی را عقیده بر این است که تپه امروزی هگمتانه در دل شهر همدان برجای مانده بقایای همین تاسیسات می باشد. این تپه طی چندین سال اخیر مورد کاوشهای باستانشناسی قرارگرفته وکارگاههای کاوش واشیا ﺀ بدست آمده در معرض دید علاقمندان قرار دارد.همچنین انجام حفاریهای باستان شناسی در تپه های گودین نزدیک کنگاور در استان کرمانشاه و نوشیجان در ملایر گوشه هایی از فرهنگ و تمدن اقوام ماد را در این زمان بر ما آشکار ساخته که از جمله آنها می توان به نخستین اشکال خط ونگارش و سکه های اولیه و مظاهر فرهنگ دینی و معماری ایرانی اشاره نمود.

از دوره هخامنشیان علاوه بر سنگ نبشته های میخی گنجنامه همدان تعداد قابل توجهی اشیا ﺀ زرین و سیمین و نیز بقایای کاخهای سنگی بیادگار مانده است که علاقمندان می توانند از آنهادر موزه ملی کشور و موزه تپه هگمتانه بازدید کنند از دوره های سلوکی واشکانی در همدان مجسمه شیر سنگی و گورستان پارتی و در نهاوند نشانه هایی از یک معبد برجای است. شهر همدان در دوره ساسانی یکی از ضرابخانه های این حکومت بوده وسکه های متعددی از این دوره در دست می باشد. شهر نهاوند نیز در این زمان دارای اهمیت ویژه ای بود و دژ مستحکمی در آن قرارداشت.اعراب در یورش به ایران فتح نهاوند را فتح الفتوح نامیدند و گشودن همدان را به سال ۶۴۵ میلادی پس از فتح نهاوند بزرگ ترین پیروزی خود بر ساسانیان شمرده اند. از آثار این دوره می توان به غار قلعه جوق در فامنین و بقایای قلعه ای در همان محل اشاره کرد. نفوذ و گسترش اسلام درایران تغییرات وتکامل شگرفی را بر پایه تعالیم اسلام واصول هنرها و معماری قدیمی کشور سبب شد.

آب و هوا و مشخصات جغرافیایی: شهرستان همدان با وسعتی حدود ۴۱۱۸ کیلومتر مربع، از خط الراس رشته کوه الوند تا مرزهای شرقی استان کشیده شده است. شرقی ترین نقطه این شهرستان ۴۹ درجه و ۲۷ دقیقه غربی ترین آن ۴۸ درجه و ۲۰ دقیقه از نصف النهار گروینچ فاصله دارد و در حد فاصل ۳۴ درجه و ۳۵ دقیقه، تا ۳۵ درجه عرض شمالی واقع شده است. شهرستان همدان، از شمال به شهرستان های رزن و کبودرآهنگ، از جنوب به تویسرکان و ملایر، از شرق به استان مرکزی و از غرب به شهرستان بهار محدود می شود. در جنوب شهرستان همدان، ارتفاعات کوهستان الوند قرار دارد، که خط الراس این ارتفاعات مرز طبیعی شهرستان های همدان و تویسرکان را تشکیل می دهد و دشت های همدان، قهاوند، دشت نشر و قسمتی از دشت رزن – فامنین در حد فاصل این ارتفاعات قرار گرفته اند. بلندترین نقطه شهرستان همدان در قله الوند با ارتفاع ۳۵۸۴ متر و پست ترین نقطه آن زمین های عمر آباد با ارتفاع ۱۶۰۰ متر است، که محل خروج رود قره چای می باشد. متوسط ارتفاع این شهرستان نیز از سطح دریا حدود ۱۸۲۰ متر است. مشخصات اجنماعی و تقسیمات سیاسی استان همدان : این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۷۵ دارای ۵۶۳۴۶۶ نفر جمعیت و تراکم نسبی 8/136 در هر کیلومتر می باشد و از پنج شهر همدان، مریانج، فامنین، جورقان و قهاوند و ۳ بخش و ۱۲ دهستان تشکیل شده است و مردم ساکن در مراکز شهرهای آن به فارسی ودر روستاها، عمدتاً به ترکی، فارسی، لری و کردی سخن می گویند. آب و هوای همدان سرد است و در فصل زمستان زمین پوشیده از برف می شود.تابستان همدان معتدل و زمستان طولانی و سرد و برفی است.

معرفی باغ اعتمادیه و مکان یابی آن در شهر

نقشه دسترسی شهری به باغ اعتمادیه (نقشه 1) : ( نقشه 1 ) دسترسی از معابرشهری به باغ اعتمادیه

مکان نمایی باغ اعتمادیه و بناهای باارزش در کنار آن (نقشه 2) : (نقشه 2) ماخذ : سایت Google

جایگیری باغ اعتمادیه نسبت به خیابان های اطراف خود ( نقشه 3 ) : (نقشه 3) ماخذ : سایت Google

عکس هوایی باغ اعتمادیه ( نقشه 4 ) : (نقشه 4) ماخذ : سایت Google

معرفی باغ اعتمادیه تاریخچه بنای باغ اعتمادیه مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی می باشد که دارای یک گوشک دو طبقه به مساحت تقریبی( 44*16 ) و همچنین باغ دارای یک استخر جنوبی می باشد . مساحت باغ اعتمادیه( که متعلق به کدخدای دو روستای ( حصارک – دره مرادبیگ ) بوده )از باغ کنونی بزرگتر بوده و چیزی که در حال حاضر مشاهده می کنید شاید نزدیک به یک سوم باغ اصلی باشد . قسمتی از این باغ تا سال 1376 هنوز پابرجا بوده که بر اثر گسترش شهرنشینی و ازدیاد جمعیت و احتیاج به ساخت وسازتبدیل به مجتمع مسکونی جانبازان شد که هم اکنون در کنار باغ قرار دارد. نوع پایه ستون های بنا آجری ، نوع طاق ها چوبی ، و دیوارها از جنس آجر، وپوشش سقف بنا آجری است . این باغ پس از کدخدا بین وراث تقسیم می شود که مجتمع مسکونی جانبازان هم اکنون یکی از قطعات به ارث رسیده به یکی از وراث بوده است . درزمان حیات کد خدا وی نزدیک به 3000 متر از باغ را به مبلغ 40 هزار تومان به یک مستشار آمریکایی می فروشد در حدود سال های 1345 – 48 هجری شمسی این مستشار آمریکایی 5/1 هکتار از این باغ را به سرایدار ایرانی خود که هم اکنون نوه وی در باغ زندگی می کند می بخشد ؛ و 5/1 هکتار باقی مانده را به مبلغ تقریبی 120 هزار تومان به مردی به نام مکارچی که یکی از تجار معروف همدان بوده می فروشد . در زمان انقلاب به دلیل اینکه باغ متعلق به آمریکایی ها بوده است مردم به این باغ حمله کرده و ساختمان مرکزی آن را به آتش می کشند . پس از انقلاب کمیته انقلاب امام خمینی (ره) اموال مکارچی را که این باغ هم شامل می شود، مصادره می کند. پس از چند سال شهرداری هم ادعای مالکیت باغ را می کند و سپس میراث فرهنگی به عنوان مدعی سوم باغ ، آنرا به ثبت آثار ملی می رساند ؛ البته این کشمکش هنوز هم بین این سه مدعی وجود دارد.

معرفی بنا باغ : حیاط و بنای این باغ از سمت شمال به بلوار عمار و از سمت جنوب به درمانگاه اعتمادیه و پارک ترافیک و از سمت شرق به بلوار 30 متری اعتمادیه و مجتمع مسکونی جانبازان و از غرب به خانه های مسکونی اعتمادیه منتهی می شود ( نقشه 3 ). مساحت تقریبی باغ 3000 متر مربع است . کوشک مرکزی : کوشک مرکزی یک بنای آجری با ملات گچ و پی آهک سنگی در دو طبقه ساخته شده است . یک سری ستون دور بنای اصلی است که می توان به عنوان رواق در نظر گرفت ؛ تعداد دقیق این ستون ها 8 ردیف در ضلع شمالی و5 ردیف در ضلع شرقی و 5 ردیف در ضلع غربی و 5 ردیف در ضلع جنوبی است . که مجموعا 22 ستون می شود . این بنا دو در ورودی شمالی و جنوبی دارد . دوره های دخالت در بنا : این بنا در دوره های مختلف و با توجه به نیاز ساکنین دچار تغییر و تحولات نیز شده است : 1- دوره اول : زمان حیات کدخدا 2- دوره دوم : ورود آمریکایی ها به باغ 3- دوره سوم : سکونت سرایدار در داخل ساختمان باغ 4- دوره چهارم : بعد از انقلاب

شرح دوره های دخالت در بنا : در دوره اول : پیرامون بنا بازبوده و به صورت مسیر حرکتی از آن استفاده می شده است . در دوره دوم : در زمان آمریکایی ها قسمت غربی رواق کاملا مسدود می گردد و از آن به عنوان سرویس بهداشتی و حمام استفاده می شود .قسمت شرقی بنا به سفره خانه جهت سرو غذا تبدیل می شود . از تغییرات سازه ای تبدیل یکی از ایوان های بنا به فضایی برای خواب ، است که باعث اضافه شدن بار و اثرات منفی در بنای باغ شده است . در نمای ساختمان هم تغییراتی انجام می گیرد که دیواره های سنگی به ارتفاع 90 cm در پیرامون بنا و بین ستون ها کشیده می شود . در دوره سوم با حضور سرایدار در ساختمان تغییراتی همچون : – ساخت دستشویی و حمام و آشپزخان در ضلع جنوبی بنا – تبدیل ضلع شرقی و غربی بنا به طویله گاو و گوسفند – تخریب راه پله های پشت بام و ساخت راه پله جدید در قسمت شمالی بیرونی بنا – در تصاویر بعدی نمایی از وضعیت جهت گیری بنا نشان داده شده است :

در تصویر 5-ضلع شمالی بنا-قسمت میانی سقف تخریب شده است. تصویر5- دید از شمال به جنوب

تصویر6 – قسمت شمالی بنا – وجود درختان کهنسال در این قسمت از بنا تصویر6- دید از شمال به جنوب

تصویر 7-از بین رفتن منظر شمالی باغ تصویر 7- دید جنوب به شمال

تصویر8 – قسمت شمال شرقی بنا تصویر 8

تصویر9 – قسمت جنوب شرقی بنا تصویر 9

تصویر10- سقف میانی بر اثر آتش سوزی فرو ریخته است . تصویر 10 – قسمت جنوبی بنا

تصویر11 – قسمت شمال غربی بنا تصویر 11

تصویر12 – دیوارکشی قسمت غرب بنا که توسط شهرداری انجام گرفته است . تصویر 12

تصویر13 – سقف طبقه همکف تصویر 13

تصویر14 – تیر ریزی سقف ایوان بنا تصویر 14

موقعیت باغ در طرح تفضیلی : در طرح تفضیلی شهر همدان برای منطقه اعتمادیه که توسط سازمان مسکن وشهرسازی در سال 1375 تهیه و تصویب شد ، نیمی از باغ به عنوان فضای سبز شهری در نظر گرفته شد . نیمی دیگر جهت ساخت و ساز و همچنین یک خیابان نسبتا پهن از قسمت جنوب باغ و از وسط استخر باغ عبور کرده وبه سمت جنوب حرکت خواهد کرد .همچنین یک خیابان پهن دیگر از قسمت شمالی باغ و درامتداد قسمت غربی آغاز می شود و تا قسمت جنوبی باغ امتداد می یابد . نکته ای که در این طرح وجود دارد این است که ، این طرح هیچ توجهی به ارزش های منطقه وباغ ندارد.

آسیب شناسی بنا و باغ

تصویر 15 تصویر 16

تصویر 17

تصویر 18

تصویر 19

تصویر 20

تصویر 21

تصویر 22

تصویر 23

تصویر 24

تصویر 25

ارائه پیشنهادات مرمتی

– پیشنهادهایی که می توان برای مرمت بنا داد : 1- حذف الحاقات 2- مقاوم سازی بنا 3- تعویض آجرهای فرسوده و شکسته 4- تجدید کف سازی داخلی 5- مرمت و عایق کاری سقف بنا 6- روشنایی و نورپردازی داخلی و خارجی بنا 7- احیای پوشش گیاهی اطراف بنا 8- برطرف کردن نم ستون و دیوارها

طرح پیشنهادی که برای باغ در نظر گرفته شده است : سازمان مسکن و شهرسازی همدان

در این طرح پیشنهادی ، کوشک مرکزی باغ در وسط محوطه و باغ در اطراف آن قرار دارد و توسط راههای ارتباطی به یکدیگر متصل شده اند و ساختمان هایی هم در اطراف این باغ طراحی شده است که می تواند به عنوان آشپزخانه و یا مهمانسرا استفاده شود که کاربرد این ساختمان ها به آینده و چگونگی استفاده از باغ اعتمادیه مربوط می شود .