پروتکل حساسیت زدایی از طریق حرکات چشم و پردازش مجدد1 (درمان با روش EMDR)
درمان EMDR
EMDR درمانی پیچیده و تخصصی برای غلبه بر آثار ضربه عاطفی و تجارب ناراحت کننده آن است که نخستین بار در 1978 از سوی روان شناسی به نام فرانسین شاپیرو2 مطرح شد. او متوجه شده بود که نگرانی ها و استرس های وی با حرکت چشمانش به طرفین کاهش می یابد. دکتر شایپرو از EMDR برای مقابله با نشانه های ناخوشایندی مانند اضطراب، گناه، خشم، افسردگی، ترس، اختلالات خواب، و بازگشت به خاطرات بد ناشی از واقعه ای تکان دهنده در گذشته استفاده کرد. این شیوه مستلزم بازخوانی واقعه یا رویدادی استرس زا گذشته و برنامه ریزیی مجدد ذهن و جایگزینی باور های منفی با باورهای مثبت و آگاهانه ای است که خود فرد انتخاب می کند(شایپرور، 2001 و 2002).
EMDR علامت اختصاری چه کلماتی است؟
EM: (Eye Movement) یا حرکت چشم
دکتر شایپرو ابتدا معتقد بود که درمان مراجع (بیمار) فقط از طریق حرکت سریع چشم به طرفین صورت می گیرد، اما اکنون مشخص شده است که تاثیرات مثبت این شیوه از هر نوع تحریک دوگانه حسی است که می تواند حرکت متناوب چشم ها به طرفین، ضربه های متناوب انگشت بر دو دست راست و چپ بیمار، یا تغییر تن صدا در دو گوش باشد که در نهایت به تحریک متناوب نیمکره راست و چپ مفز منجر می شود. این عمل را پردازش دو گانه می نامند که مراجع را قادر به پردازش مجدد ضربه عاطفی می کند(شایپرو و همکاران، ترجمه هاشمیان و همکاران، 1379).
Desensitization) 😀 ): یا حساسیت زدایی که به معنای کاهش و حذف پریشانی یا اغتشاش روانی است که با خاطره یک سانحه درد آور متداعی شده است.
Reprocessing) :R): یا پردازش مجدد که به معنای جایگزینی باورهای منفی و ناسالم با باورهای مثبت و سالمتر است.
جلسات درمان EMDR
در مرحله اول مراجع و درمانگر به بررسی اطلاعات اساسی در مورد تجربه آسیب زا می پردازد. در مرحله دوم درمانگر روش هایی را برای مقابله با هیجانات شدید به مراجع آموزش می دهد تا وی بتواند با هیجاناتی شدید به مراجع آموزش می دهد تا وی بتواند با هیجاناتی که ممکن است طی جلسات درمان دستخوش آن شود مقابله کند. برای مثال از مراجع خواسته می شود مکانی امن، تصویر یا خاطره ای را که در وی احساس آرامش و امنیت ایجاد می کندف در ذهن تجسم کند تا در مواقعی که دچار هیجانات نامطلوب می شود بتواند با استفاده از ان خود را آرام سازد. سپس مراجع هدایت می شود که سه موضوع را دنبال کند(شایپرو و همکاران، ترجمه هاشمیان و همکاران، 1379):
1. دردناک ترین تصویری را که از واقعه از ناخوشایند به ذهنش می رسد به عنوان هدف درمان مشخص می کند.
2. یک باور منفی مرتبط با این حادثه را بیان کند.
3. یک باور مثبت درباره خود را به عنوان جایگزین این باور منفی مطرح کند.
پس از ان از مراجع خواسته می شود که به قدرت و درسی باور مثبت خود از 1 تا 7 نمره بدهد. به این معنا که ببیند چقدر به آن اعتقاد دارد.
در مرحله چهارم مراجع باید نوع هیجانی را که هدف در او بر می انگیزاند مشخص کند و به شدت احساس فیزیکی و عاطفی که هدف درونش ایجاد می کند از 1 تا 10 نمره بدهد و بگوید که این هیجان را در کدام قسمت بدنش احساس می کند.
در آخرین مرحله، درمانگر از مراجع می خواهد تصویر ناخوشایند مورد نظر یا هدف را در ذهن خود باز خوانی کند و او را هدایت می کند که در حین صحبت درباره واقعه دردآور، یک سری حرکات سریع چشمی به طرفین (یا سایر حرکات متناوب) را انجام دهد. این عمل به دفعات ریاد، که ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد تکرار می شود.
بعد از هر جلسه از مراجع خواسته می شود که دوباره به باور های مثبت خود نمره دهد و به تغییراتی که در احساسات جسمی و عاطفی اش ایجاد می شود توجه کند تا تاثیر درمان را بسنجد. بسیاری از مواقع میزان ناراحتی و درد فرد در اولین جلسه افزایش می یابد. در جلسات بعد به تدریج بازخوانی هدف، فرد کمتر آزادر می دهد و باورهای مثبت به نظرش پذیرفتنی تر می شود و در نهایت فرد توانایی پردازش رویداد ناراحت کننده را می یابد. در این موقع است که دیگریاد آوری تصویر ذهنی موجب بروز هیجانات ناخوشایند نخواهد شد و باور مثبت جایگزین شده در نظر فرد کاملا واقعی جلوه خواهد کرد(شایپرو و همکاران، ترجمه هاشمیان و همکاران، 1379).
آنچه EMDR را از شیوه های دیگر متمایز می سازد، نحوه جایگزینی باورهای مثبت و تفاسیر جدید با باورهای و تفاسیر قدیمی است که موجب می شود فرد به راحل ها و امکانات جدیدی دست یابد(شایپرو، 2002).
مراحل درمان EMDR
حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد دارای هشت مرحله ای می باشد. این رویکرد انسجامی از جنبه های مهم انواع زیادی از درمانها همچون روانپویشی، شناختی، رفتاری و تعاملی است. این هشت مرحله شامل تاریخچه مراجع و طرح درمان، آماده سازی، ارزیابی، حساسیت زدایی، کارگذاری، بررسی بدن، انسداد و ارزیابی مجدد است(شایپرو و همکاران؛ ترجمه، هاشمیان و همکاران، 1379).
مرحله دوم درمان حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد آماده سازی است؛ سرانجام متخصص بالینی گونه ای از فنون آرمیدگی را به مراجعین یاد می دهد تا آنها از این فنون جهت آرام کردن خود در رویاروی با هر اختلال عاطفی که ممکن است در خلال یا بعد از یک جلسه بروز کند استفاده کنند.
نخست آگاهی نسبت به مسئله ای که در گذشته بوده و ایجاد آشفتگی کرده و در حال حاضر با اجرای حرکات چشم به ذهن باز می گردد و دوم این حقیقت که مراجعین در زمان درمان در امان هستند. ارزیابی سومین مرحله درمان حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد است که در خلال آن متخصص بالینی جنبه های از موضوع مورد نظر را جهت پردازش مشخص می کند. قدم نخست بر دوش مراجع است تا تصویر یا صحنه بخصوصی را از حادثه هدف (که در خلال مرحله اول مشخص شده) که بهترین بازنمایی خاطره مورد نظر است را انتخاب کند. باورهای منفی بازتابی هستند از عواطف اختلال زا که به کلام در می آیند. سپس مراجع یک عبارت را در خطاب به خود که ترجیح می دهد آنرا باور داشته باشد بر می گزیند. این عبارت باید در برگیرنده یک احساس کنترل درونی باشد مانند "من شخصی مفید هستم"(شایپرو و همکاران؛ ترجمه، هاشمیان و همکاران، 1379).
مرحله چهارم حساسیت زدایی نامیده می شود بخاطر اینکه بر عواطف اختلال زا و احساساتی که با مقیاس بخشهای ذهنی اختلال اندازه گیری شده اند تمرکز می کند. ما ماشین نیستیم و نباید انتظار داشته باشیم مردم حتی آنهایی که با حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد درمان شده اند ابداً واکنشی به موضوع غم انگیزی که تجربه کرده اند نداشته باشند. باورهای منفی ما در مورد خودمان اغلب پس مانده های نامناسبی از خودِ آسیب روانی هستند(شایپرو و همکاران؛ ترجمه، هاشمیان و همکاران، 1379).
مرحله پنجم درمان حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد کارگذاری نامیده می شود. خوشبختانه حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد نمی توانند احساسات منفی مناسب فرد را کنار بیاندازد، همچنین نمی تواند مردم را به باور مثبتی که مناسب نیست متقاعد سازد(شایپرو و همکاران؛ ترجمه، هاشمیان و همکاران، 1379).
ارزیابی صدها جلسه حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد نشان داده که مقاومتی جسمانی نسبت به افکار حل نشده وجود دارد. این یافته بوسیله مطالعات مستقل در مورد حافظه حمایت شده، این مطالعات نشان داده اند وقتیکه شخص تاثیری منفی از آسیب روانی می پذیرند اطلاعات مربوط به حادثه آسیب زا در حافظه حرکتی (یا سیستمهای بدن) ذخیره شده تا اینکه در حافظه بیانی، و شخص عواطف منفی و احساسات جسمانی حادثه اصلی را حفظ می کند. اما وقتیکه این اطلاعات پردازش شدند می توانند به حافظه بیانی منتقل شوند و احساسات جسمانی و عواطف منفی مرتبط با این اطلاعات ناپدید می شوند. بنابراین یک جلسه درمانی حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد کامل در نظر گرفته نمی شوند تا اینکه مراجع بتواند تصویر حادثه اصلی مورد هدف را بدون هیچ احساس تنش بدنی به ذهن بیاورد. باورهای مثبت نسبت به خود مهم هستند اما باید در سطحی عقلانی پذیرفته شوند(شایپرو و همکاران؛ ترجمه، هاشمیان و همکاران، 1379).
هفتمین مرحله درمانی حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد انسداد نامیده می شود. آخرین مرحله درمان حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد ارزیابی مجدد نامیده می شود. اما مهم است که هشت مرحله درمان را کامل کنیم، مثل استفاده از آنتی بیوتیک می ماند که بیمار باید تمام قرص هایش را استفاده کند تا درمان کامل شود(شایپرو و همکاران؛ ترجمه، هاشمیان و همکاران، 1379).
راهبردهای درمان حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد (EMDR) عبارتند از: آموزش آرمیدگی، حساسیت زدایی، تکنیک کار گماری(بازسازی و باز پردازش شناختی)، تکنیک پویش جسمانی.
جدول3-2. محتوای جلسات درمانی حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد (EMDR)
جلسات
محتوای جلسات
جلسه اول
معارفه و آشنایی: هدف آشنایی اعضای گروه با یکدیگر و شناخت اهداف و روش های آموزشی طی جلسات و مشخص کردن قواعد مانند گوش دادن عمیق، احترام به مراجعان، همدلی مثبت، انعکاس احساس و معنا.
جلسه دوم
آماده سازی اعضای به شیوه درمان از طریق حساسیت زدایی از طریق باز پردازش حرکات چشم و فواید این شیوه
جلسه سوم
ارزیابی: شناسایی مولفه های هدف در فرآیند درمان
جلسه چهارم
حساسیت زدایی، تمرین روش حرکت حساسیت زدایی از طریق حرکات چشم، در این مرحله هیجان های آزارانده درمانجو را مورد هدف قرار می دهد
جلسه پنجم
کار گماری، جانگزین نمودن به افزایش شناخت واژه های مثبت اعضای گروه، بازسازی و باز پردازش شناختی
جلسه ششم
به ارزیابی باقی مانده تنش های جسمانی و ارزیابی آنها می پردازد. این مرحله به پویش جسمانی موسوم است.
جلسه هفتم
اختتام و آماده سازی اعضای گروه برای جلسه پایانی و اختتام و ارزیابی
جلسه هشتم
باز ارزیابی و اجرای پس آزمون
منابع فارسی:
شاپیرو، فرانسیس؛ و سیلک فارست، مارگوت.(بی تا). حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد. مترجمان، کیانوش هاشمیان، هاتف زمانی، محمدرضا عبدلی بیدهندی(1379)، چاپ اول،تهران:انتشارات بین الملل شمس.
شریفی، ناصر. (1389). مقایسه اثربخشی دو رویکرد خانواده درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی و نظام عاطفی بوون بر طرحواره های ناسازگار اولیه، تفکیک خویشتن، سبک های مشاوره دلبستگی و میل به طلاق در مراجعان متقاضی شهر سقز. پایان نامه دکتریف دانشگاه اصفهان.
علیلو، مجید محمود و شریفی، محمد امین. (1390). رفتاردرمانی دیالکتیکی برای اختلال شخصیت مرزی. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ولز، آ. (2008). راهنمای عملی درمان فراشناخت اضطراب و افسردگی. ترجمه: شهرام محمد خانی (1390). تهران: انتشارات ورای دانش.
یانگ، جفری؛ کلوسکو، ژانت؛ و ویشار، مارجوری. (1950). طرح واره درمانی (راهنمای کاربردی برای متخصصین بالینی). ترجمه حسن حمید پور و زهرا اندوز (1389). تهران: ارجمند.
منابع انگلیسی:
Baer, R. A. (2003). Mindfulness training as a clinical intervention: A conceptual and empirical review. Clin Psychol. 2003; 11: 56-78.
Barron, J., Curtis, M. A., Grainger, R. D.(1998). Eye movement desensitization and reprocessing. Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 4, 5: 140-144.
Diodona, F. (2009). Hand book Of mindfulness. New York: Willy press; 36-65.
Duart, C. S., Bordin, I. A., Yazigi, L., & Mooney, J. (2005). Factors associated with stress in mothers of children with Autism. Community Mental Health
Harris R. )2006(. Embracing your demons: An overview of aceeptance and commitment therapy. Psychotherapy in Australia ; 21(4):2-8.
Hayes S. C., Luoma, J. B., Bond, F. W., Masuda, A., & Lillis J. (2006). Acceptance and commitment therapy: model, processes and outcomes. Behav Res Ther. 44(1):1-25.
Kabat – zinn, J. (1990). Full catastrophe living: using the wisdom of your body and. mind to face stress, pain and illness. New York: Dell Publishing.
Linehan, M. M . (1993). Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Per-sonality Disorder. New York, Guilford.
Miller, A. L., Rathus, J., Linehan , M. M. (2007). Dialectical Behavior Therapy with Suicidal Adolescents. New York, Guilford.
Moses, L.J., & Baird, J.A. (2002).Meta-cognition.In R. A. Wilson & F.C. Keil (Eds.), The MIT encyclopedia of thecognitive sciences.1th ed. (PP.96- 116). Cambridge, MA: MIT Press
Novo, P., Landin-Romero, R., Radua, J., Vicens, V., Fernandez, I., Garcia, F., Pomarol-Clotet, E., McKenna, P., Shapiro, F., & Amann, B. L. (2014). Eye movement desensitization and reprocessing therapy in subsyndromal bipolar patients with a history of traumatic events: A randomized, controlled pilot-study. Psychiatry Research, 219, 1, 30: 122-128.
Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D. (2002). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: A new approach to preventing relapse. New York: Guilford press: 121-145.
Shapiro , F. (2001). Eye Movement desensitization and reprocessing: Basic principles, Protocols and Procedures. New York: Gilford Press .
Shapiro F.(2003). Eye movement desensitization and reprocessing. Second Edition: Basic principlesprotocols, and procedures. New York: The Guilford Press; P. 427.
Shapiro, F. (2002). EMDR as an Integrative psychotherapy approach: Experts of divers orientations explore the paradigm prism . Washington DC: APA Books .
Skeen,M. (2007) . A. schema-focused analysis of Philip carey in w. somerset maughams "of human Bondage " The wright Institute, 105,481-9.
Wagner, A.‚ Rizvi, S.L., Harned, M.S.(2007). Application of dialectical behavior therapy to the treatment of complex trauma-related problems: when one case formulation not fit all. J Trauma Stress; 31: 391-400.
Young, J.E. (2003).Schema therapy (pp:123-218). New York: Guilford.
1 Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR)
2 Francine Shapiro
—————
————————————————————
—————
————————————————————