عنوان پروژه : کنوانسیون تنوع زیستی
فهرست مطالب
NBSAP1
چهار راهبرد NBSAP1
راهبرد یک: ارتقای آگاهی از تنوع زیستی و مشارکت های مردمی
راهبرد دو ایجاد نظامهای اطلاعاتی و تحقیقاتی تنوع زیستی
راهبرد سه : بهره برداری پایدار از منابع تنوع زیستی
راهبرد چهارم : ایجاد مدیریت نظام مند برای حفاظت از تنوع زیستی
چالشها در اجرای راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی ۱ (NBASP1)
راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی 2 (nbsap2)
چشم انداز
هدف
ماموریت
چکیده
مقدمه
تنوع زیستی و اجزای آن
مزایای تنوع زیستی جهان
کنوانسیون تنوع زیستی
تاریخچه کنوانسیون تنوع زیستی
خروجی اصلی اجلاس سران ریو
اهداف کنوانسیون
متن کنوانسیون
تصویب نامه هیات وزیران
راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی
اهداف آیچی
نسخه موجود راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی2 (NBSAP2)
اهداف ملی
قوانین ملی و چارچوب ساختاری تنوع زیستی
چارچوب های قانونی و حقوقی مرتبط با تنوع زیستی در ایران
اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
برنامه پنج ساله پنجم توسعه ملی
سیاست های کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری
شورای عالی حفاظت محیط زیست
نتیجه
منابع
فهرست مطالب
چکیده
پذیرش کنوانسیون تنوع زیستی برخی تعهدات را برای کشورهای عضو از جمله ،ایران در قراردادهای دسترسی و تقسیم منافع ناشی از منابع ژنتیک در قلمرو آن کشورها ایجاد می کند.در این جا با توجه به عضویت دولت ایران در کنوانسیون تنوع زیستی الزامات یادشده ضوابط و معیارهای رعایت این الزامات در قراردادهای انتقال فناوری زیستی و همچنین آثار حقوقی آنها بر قراردادهای مزبور بررسی و مشخص میشود که این قراردادها به جهت حاکمیت الزامات کنوانسیون تنوع زیستی ماهیتی خاص و آثار و احکامی متفاوت با نظام حقوق سنتی قراردادها دارند.
مقدمه
اگرچه بطور کلی ایران جزء کشورهای خشک محسوب میشود از مجموع ۱۶۴.۸ میلیون هکتار مساحت سرزمین، ۸۶ میلیون هکتار (۵۲.۴%) ،مرتع ۱۴.۲میلیون هکتار (۸.۶%) ،جنگل ۳۲ میلیون هکتار (۱۹.۵%) بیانن که زمینهای بایر نمکی را نیز دربرمی گیرد حدود ۱۸.۵ میلیون هکتار (۱۱%) زمینهای زیر ،کشت که از این مساحت ۸.۵ میلیون هکتار زیر کشت آبی و ۱۰ میلیون هکتار زیر کشت دیم می باشد.
تنوع فرهنگی تنوع اقلیمی و تاریخچه طولانی کشاورزی باعث ایجاد تنوع زیستی غنی و منحصر به فرد کشور شده است .
هر چند از دهه ۱۹۷۰ موافقت نامه های بین المللی فراوانی برای حفاظت از جنبه های مختلف محیط زیست منعقد شده اما جامعه جهانی طی ۲۵ سال گذشته شاهد به کارگیری گسترده از موافقت نامه های زیست محیطی جمعی به عنوان جزء جدایی ناپذیر روابط بین المللی بوده، علت این تمایل، ضرورت اتخاذ راه حلهای جمعی و مبتنی بر همکاری برای حل مشکلات زیست محیطی جهانی است.
ماهیت و محتوای اصلی این موافقت نامه ها شامل مشکلات زیست محیطی می شود که آثار برون مرزی در پی دارند از جمله مسائل زیست محیطی داخلی که دغدغه های فرا صلاحیتی ایجاد نموده و خطرات زیست محیطی برای منافع جهانی به دنبال خواهند داشت. آنچه موافقت نامه های زیست محیطی را با سازمان تجارت جهانی مرتبط می سازد مقررات و اقدامات تجاری مندرج در آنهاست.
تنوع زیستی و اجزای آن:
تنوع زیستی از واژه یونانی بیوس bios به معنی حیات و واژه لاتین دایورسوس diversus بـه معنـی تنـوع منشـا میگیـرد و تمـام اَشـکال حیـات که طـی میلیونهـا سـال تکامـل یافته اند راشـامل میشـود. تنوع زیسـتی عمدتا در سـه سـطح زیر مطرح اسـت:
تنـوع ژنتیکـی کـه بـه معنـی تنوع ژنهـای موجـود در درون جمعیتهـا یا گونه هـای گیاهان و جانـوران و اطلاعات عرضه شـده توسـط این ژنها اسـت.
تنوع اکوسیستمی که مقصود از آن تنوع زیستگاههــا، جوامــع زیستشــناختی و اکوسیستمهایی اسـت که زیسـت کره را میسازند.
تنـوع گونـه ای کـه شـمار و انواع گیاهـان و جانوران مختلـف را در مقیاس محلـی، منطقهای و جهانـی توصیـف می کند.
مزایای تنوع زیستی جهان
تنـوع زیسـتی، اسـاس خدمـات بوم نظام اسـت. خدمـات بوم نظامـی مواهب و مزایای مسـتقیم و غیرمسـتقیمی اسـت کـه انسـانها از طبیعـت (اکوسیسـتمها) بهدسـت می آورنـد که شـامل غذا، پوشـاک، خـاک سـالم، آب سـالم، هـوای پـاک، ترسـیب کربـن، تثبیـت خـاک، تفریـح، زیبایـی شناسـی، لـذت بـردن از مناظـر، ارزشهـای فرهنگـی و غیره اسـت.
کنوانسیون تنوع زیستی
معاهده ای بین المللی است که در ژوئن ۱۹۹۲ میلادی و در خلال برگزاری کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در ریودوژانیرو برزیل به تصویب رسید و در ۲۹ دسامبر سال ۱۹۹۳ لازم الاجرا شد. اهداف این کنوانسیون بر طبق ماده ی یک آن عبارت از حفظ تنوع زیستی، استفاده پایدار از گونه ها و سهیم شدن عادلانه و برابر در مزایای حاصل از کاربرد منابع ژنتیکی، از جمله از طریق دسترسی مناسب به منابع ژنتیکی و انتقال صحیح تکنولوژی های مربوط به آن، با در نظر گرفتن همه حقوق مربوط به آن منابع و تکنولوژی ها، همچنین از طریق تامین مالی لازم می باشد.
تاریخچه کنوانسیون تنوع زیستی
تنوع از ژن ها و کروموزوم ها تا حیوانات، گیاهان و اکوسیستم ها را در بر می گیرد و شبکه ای از حیات است که تمام برهم کنش های اکولوژیکی را مدیریت می کند. تنوع ژنتیکی همان تنوع زیستی است که تنوع حیات معنی می دهد و از واژه یونانی بیوسbios به معنی حیات و واژه لاتین دایورسوس diversu به معنی تنوع منشا می گیرد. تنوع زیستی اصل حیات محسوب می شود. بر این اساس، هر موجود زنده روی کره زمین، منحصر به فرد است و باعث غنای طبیعت می شود. بنابراین، تنوع زیستی دارای اجزای ضروری برای تمام خدماتی است که باعث پایداری و تنظیم محیط زیست می شوند و منابع، سرپناه و مزایای معنوی و روانشناختی به انسان ارائه می دهند.
با از بین رفتن اجزای تنوع زیستی از قبیل گونه ها و زیستگاهها، انعطاف پذیری اکوسیستم کاهش می یابد و خدمات ارائه شده توسط آن، مختل می گردد. به همین دلیل با انقراض یک گونه یا گروهی از گونه ها به دلایلی مانند بهره برداری بیش از حد یا تخریب زیستگاه، ممکن است خدمات ارزشمند ارائه شده توسط آن گونه یا فرصت هایی که آن گونه برای بهبود زندگی در اختیار ما قرار می داد، حذف شود.
تاریخچه کنوانسیون تنوع زیستی
با وجود اهمیت حیاتی تنوع زیستی برای تمام موجودات روی کره زمین، این تنوع با سرعت بی سابقه ای در حال از بین رفتن است. ارزیابی اکوسیستم طی هزار سال که حاصل بررسی 13660 متخصص از سراسر دنیاست، بیانگر آن است که به دلیل فعالیت های بشر، تغییرات تمام اکوسیستم ها چشمگیر است.
به دنبال مخاطرات فراوانی که از اواسط قرن بیستم و به دنبال گسترش فعالیت های صنعتی و آثار منفی آن بر محیط زیست و سلامت انسان ایجاد گردید، کشورهای مختلف در پی یافتن راهکاری بین المللی و فراگیر برای کاهش تبعات ناشی از فرایندهای انسانی مضر بر محیط زیست و تنوع زیستی نمودند. در سال 1987 شورای حکام برنامه محیط زیست ملل متحد UNEP تصمیمی را مصوب نمود که منجر به تشکیل یک گروه تخصصی در حوزه تنوع زیستی به نام "گروه کاری ویژه خبرگان تنوع زیستی" شد. طی اولین جلسه در سال 1988 در این کارگروه تدوین یک موافقت نامه قانونی الزام آور درباره تنوع زیستی مورد توافق قرار گرفت.
سال 1989، کارگروهی از خبرگان فنی و حقوقی برای ایجاد کنوانسیون تنوع زیستی ملل متحد تشکیل شد که دو سال بعد در سال 1991 به "کمیسیون مذاکرات بین الدول" ارتقاء یافت. در 22 مِی سال 1992، این کمیسیون پس از هفت جلسه در شهر نایروبی کشور کنیا، متن قانونی و الزام آورCBD را تصویب کرد. بر این مبنا، هر سال روز 22 مِی به عنوان روز بین المللی تنوع زیستی جشن گرفته می شود.
در ژوئن 1992 اجلاس سران کشورها در ریودوژانیرو برزیل برگزار شد. در این کنفرانس 178 کشور، سران 118 کشور، تقریبا 1400 سازمان غیردولتی شامل نمایندگان گروه های بومی، گروه های زنان، گروه های محیطی و فعالان محیط زیست حضور داشتند. این اجلاس که در نوع خود بی سابقه و بزرگترین نشست بین الدول در تاریخ مباحث زیست محیطی بود، اثر عمیقی بر سیاست بین الملل و بسیج جامعه مدنی داشت.
خروجی اصلی اجلاس سران ریو
بیانیه ریو درباره محیط و توسعه
اصول جنگل، یک مجموعه غیر الزامی برای مدیریت جنگل
دستور جلسه 21 و ایجاد کمیسیون توسعه پایدار
توافق های چندجانبه زیست محیطی که امروزه به کنوانسیون ریو معروف هستند و شامل سه کنوانسیون جامع ذیل هستند:
کنوانسیون تنوع زیستی
کنوانسیون ملل متحد درباره تغییر اقلیم
کنوانسیوان ملل متحد درباره مقابله با بیابان زایی
اهداف کنوانسیون
اهداف کنوانسیون تنوع زیستی بسیار جامع است تا منجر به ارتقای حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع تنوع زیستی شود. با تاکیدCBD ، حفاظت از تنوع زیستی، نگرانی عمومی و مشترک بین افراد است. اما تایید می کند که ملل مختلف نسبت به منابع زیستی قلمروشان حق مالکیت مطلق دارند و باید اولویت های مهم مرتبط با توسعه اقتصادی و اجتماعی و همچنین فقرزدایی را مورد توجه قرار دهند.
این کنوانسیون تمام اکوسیستم ها، گونه ها و منابع ژنتیکی را پوشش می دهد و اصولی را برای تسهیم عادلانه منافع حاصل از بهره برداری منابع ژنتیکی تعیین می کند. این کنوانسیون حوزه های در حال گسترش سریع فناوری زیستی را نیز پوشش می دهد و به توسعه و انتقال تکنولوژی، تسهیم منافع و ایمنی زیستی توجه دارد. در مجموع سه هدف اصلی این کنوانسیون عبارتند از:
* حفاظت از تنوع زیستی
* بهره برداری پایدار از تنوع زیستی
* تسهیم عادلانه منافع حاصل از منابع ژنتیکی
الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به این کنوانسیون، در جلسه روز یکشنبه ششم خرداد ماه 1375 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 13 خرداد ماه 1375 به تایید شورای نگهبان رسیده است و بر این اساس، دولت جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی به این کنوانسیون ملحق گردید.
متن کنوانسیون
قانون الحاق دولت جمهوری اسالمی ایران به کنوانسیون تنوع زیستی:
به دولت اجازه داده می شود به کنوان سیون تنوع زیستی منعقد شده در کنفرانس اجالس زمین به سال 1371 هجری شمسی برابر با سال 1992 میالدی در شهر ریودوژانیرو مشتمل بریک مقدمه 42 ماده ماده پیوست محلق شود و اسناد مربوط را مبادله نماید.
ماده 1 – اهداف
اهداف این کنوانسرریون، که باید برابر مقررات مربوط آن دنبال شررود، عبارتاند از حفظ تنوع زیستی، استفاده پایدار از گونه ها و سهیم شدن عادلانه و برابردر مزایای حاصل از کاربرد منابع ژنتیکی، از جمله از طریق دسترسی مناسب به منابع ژنتیکی و انتقال صحیح تکنولوژیهای مربوط، با در نظر گرفتن کلیه حقوق مربوط به آن منابع و تکنولوژیها، همچنین از طریق تامین مالی لازم.
ماده 2 – کاربرد اصطلاحات در این کنوانسیون
تنوع زیستی: به معنای قابلیت تمایز بین ارگانیسمهای زنده از هر منبع که شامل اکوسیستم های زمینی، دریایی و دیگر اکوسیستمهای آبزی، همچنین شامل ترکیبات اکولوژی که بخشی از اکوسیستمها را ت شکیل میدهند، میباشد. این مفهوم شامل تنوع در درون گونه ها، بین گونه ها و تنوع اکوسیستم هامی باشد.
منابع زیستی: مشتمل است بر منابع ژنتیکی، ارگانیسمها یا بخشهایی از آن جمعیتها یا هر بخشی ستی دیگر اکوسیستمها که دارای استفاده یا ارزش بالفعل یا بالقوه برای نوع بشر باشد.
بیوتکنولوژی: به معنی هر کاربرد تکنولوژیکی است که از سی ستمهای زیستی، ارگانیسمهای زنده یا مشتقات آنها استفاده میکند تا محصوالت یافرآیندهایی را برای استفادههای ویژه به وجود بیاورد یا اصالح کند.
کشور مبدا منابع ژنتیکی: به معنی کشوری است که آن منابع ژنتیکی را به صورت منابع درونی در اختیار دارد.
کشور تامین کننده منابع ژنتیکی: به معنای کشوری ا ست که منابع ژنتیکی را از منابع درونی خود، مشتمل برگونه های وحشی یا اهلی، و نیز منابع بیرونی، اعم از آن که مبدا آن در آن کشور باشد.
گونه اهلی یا اصلاح شده: به معنی گونه ای است که روند تکاملی آن تحت تاثیر اقدامات انسانها برای رفع نیازهایشان تغییر کرده است.
اکوسیستم: به معنی مجموعه پویایی از گیاه، حیوان و موجودات ذرهبینی و محیط پیرامون آنها است که به عنوان یک واحد کارکردی بر یکدیگر اثرمیگذارند.
حفاظت بیرونی: به معنی حفاظت از اجزای تشکیل دهنده تنوع زیستی خارا از محیط زندگی طبیعی شان میباشد.
مواد ژنتیکی: به معنی هر ماده ای است که دارای منشای گیاهی، حیوانی یا غیر آن بوده و دارای واحدهایی با کارکرد وراثتی باشد.
منابع ژنتیکی : به معنی مواد ژنتیکی است که از ارزش واقعی یا بالقوه برخوردار باشد.
زیستگاه: به معنی مکان یا نوعی محل است که یک ارگانیسم یا جمعیت به طور طبیعی در آن پدید می آید.
شرایط درونی: به معنی شرایطی است که منابع ژنتیکی در اکوسیستمها و زیستگاههای طبیعی میزیند، و درمورد گونه های اهلی یا اصلاح شده،منظور شرایطی است که منابع ژنتیکی در محیط هایی که خصوصیات ویژه خود را در آن توسعه بخشیده اند، زیست میکنند.
حفاظت درونی: به معنی حفاظت از اکوسیستمها و زیستگاههای طبیعی و نگهداری و احیای جمعیتهای مانای گونه ها در محیط طبیعی شان، و درمورد گونه های اهلی یا اصلاح شده، در محیطهایی است که خصوصیات ویژه خود را در آن توسعه بخشیده اند.
منطقه حفاظت شده: به معنی یک منطقه تعریف شده جغرافیایی است که برای حصول اهداف خاص حفاظت گونه ها تعیین، سازماندهی و اداره میشود.
سازمان وحدت اقتصادی منطقه ای: به معنی سازمانی است که مستقل در یک منطقه معین تاسیس کرده و اعضای آن در رابطه با موضوعات این کنوانسیون اختیاراتی را به آن تفویض کنند و مجاز باشد که برابر آیین نامه داخلی خود کنوانسیون را امضای، تایید، پذیرش یا تصویب کرده است.
استفاده پایدار: به معنی استفاده از اجزای تشکیل دهنده زیستی به اندازه و به گونه های است که در دراز مدت باعث کاهش تنوع زیستی نشده و لذاتوانایی آن را برای رفع نیازها و آمال نسلهای کنونی و آینده حفظ نماید.
تکنولوژی: شامل بیوتکنولوژی میشود.
ماده 3 – اصل
ماده 4 – قلمرو صالحیت قانونی
ماده 5 – همکاری
ماده 6 – اقدامات کلی برای حفاظت و بهرهگیری پایدار
ماده 7 – تشخیص و نظارت
ماده 8 – حفاظت درونی
ماده 9 – حفاظت بیرونی
ماده 10 – استفاده پایدار از اجزای تشکیل دهنده تنوع زیستی
ماده 11 – اقدامات تشویقی
ماده 12 – پژوهش و آموزش
ماده 13 – آگاهسازی و آموزش عمومی
ماده 14 – ارزیابی تاثیرات و کاهش اثرات زیانبار
ماده 15 – دسترسی به منابع ژنتیکی
ماده 16 – دسترسی به تکنولوژی و انتقال آن
ماده 17 – تبادل اطالعات
ماده 31ـ حق رای
ماده 32ـ رابطه بین این کنوانسیون و پروتکلهای آن
ماده 33 – امضاء
ماده 34 – تایید، پذیرش یا تصویب
ماده 35ـ الحاق
ماده 36 ـ الزماالجرا شدن
ماده 37ـ حق شرط
ماده 38 – خروج از کنوانسیون
ماده 39ـ ترتیبات موقت مالی
ماده 40ـ ترتیبات موقتی دبیرخانه
ماده 41ـ امین اسناد
ماده 42ـ متون معتبر
ماده 18 – همکاری فنی و علمی
ماده 19 – استفاده از بیوتکنولوژی و توزیع مزایای آن
ماده 20 – منابع مالی
ماده 21 – ترتیبات مالی
ماده 22 – ارتباط با سایر کنوانسیونهای بینالمللی
ماده 23 – کنفرانس اعضاء
ماده 24 – دبیرخانه
ماده 25ـ هیات فرعی مشاوره علمی، فنی و تکنولوژیکی
ماده 26 – گزارشها
ماده 27ـ حل اختالفات
ماده 28ـ پذیرش پروتکلها
ماده 29ـ اصالح کنوانسیون یا پروتکلها
ماده 30ـ پذیرش و اصالح پیوستها
پیوست یک مربوط به تشخیص و نظارت است
پیوست دوم مربوط به داوری می باشد
تصویب نامه هیات وزیران
راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی ۱
ایران با ارسال اولین راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی خود در سال ۲۰۰۶ به تعهدات خود به اهداف کنوانسیون تنوع زیستی عمل نموده است. NBSAP1 در چهار راهبرد و ۲۵ برنامه عمل اصلی و ۱۶۶ فعالیت متمرکز شده است. اگر چه برخی از این اهداف محقق شده اما بسیاری از آنها در حال انجام است.
NBSAP1
NBSAP پایان برنامه ششم توسعه ،(۱۳۹۹) جامعه ایران (مردم و دولت ) بر اساس آگاهی که از اهمیت تنوع زیستی در پایداری حیات کسب می و احیای فرآیندهای سالم مرتبط با سطوح مختلف تنوع زیستی باید به گونه ای عمل نماید که توسعه پایدار مبتنی بر فرآیندهای سالم زیست محیطی ، تحقق یابد.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از اعضای متعاهد به کنوانسیون تنوع زیستی ملزم به دستیابی به اهداف کنوانسیون از طریق اجرای راهبرد و برنامه اقدام ملی تنوع زیستی میباشد که در این راستا با تدوین NBSAP1 به تعدادی از این اهداف دست یافت لیکن برخی نیز تا کنون محقق نشده است.
هدف کیفی
برای هر یک از چهار راهبرد پیشنهادی، مجموعه اقداماتی در قالب برنامه عمل در نظر گرفته شده تا تحقق حفاظت از تنوع زیستی را عملی سازند.
چهار راهبرد NBSAP1
۴- ایجاد مدیریت نظام مند حفاظت از تنوع زیستی
۳ – بهره برداری پایدار از منابع تنوع زیستی
۲ – ایجاد نظامهای اطلاعاتی و تحقیقاتی تنوع زیستی
۱ – ارتقای آگاهی از تنوع زیستی و مشارکتهای مردمی
راهبرد یک : ارتقای آگاهی از تنوع زیستی و مشارکتهای مردمی
براساس راهبر اول ارتقای آگاهی عمومی و مشارکتهای مردمی در یک راستا دیده شده اند. زیرا با ارتقا آگاهی مشارکت در اشکال گوناگون شکل می گیرد همچنین از طریق مشارکتهای مردمی، هم حفاظت از تنوع زیستی بهبود خواهند یافت و هم خود ارتقای آگاهی دیگران را در پی خواهد داشت. شناخت مفاهیم فرهنگی درباره این که دنیا از چه عناصری ساخته شده و چگونه این عناصر با هم ارتباط دارند اولین گام به سوی شناخت محیط طبیعی است. هر چند میان نگرش مردم عادی و محافل علمی به طبیعت تفاوت هایی وجود دارد اما نحوه تنظیم روابط جامعه با طب یعت از فرهنگ مشخصی برخوردار است. اصولا رابطه طبیعت و جامعه تابع نگرش جامعه به طبیعت است لذا برای اتخاذ هر اقدامی درباره تنوع زیستی شناخت نگرش جامعه ضروری به نظر می رسد.
راهبرد دو : ایجاد نظامهای اطلاعاتی و تحقیقاتی تنوع زیستی
در راهبرد دوم دانش تنوع زیستی در قالب نظام اطلاعات و نظام تحقیقات مطرح شده است و این دو نظام یکدیگر را تکمیل می کنند و هر دو به امر سیاستگذاری کمک خواهند نمود .
راهبرد سه : بهره برداری پایدار از منابع تنوع زیستی
راهبرد سوم در ارتباط با فعالیتهایی است که بر تنوع زیستی کشور اثر قابل ملاحظه ای .دارند لذا بهره برداری پایدار از منابع تنوع زیستی در کلیه بخشهای مرتبط با این راهبرد دیده شده اند.
راهبرد چهارم : ایجاد مدیریت نظام مند برای حفاظت از تنوع زیستی
هسته اصلی این راهبرد ایجاد هماهنگی میان دستگاههای دولتی است و ابعاد متفاوتی دارد. چنانچه حفاظت از تنوع زیستی به معنی حراست از گونه های در حال انقراض و ذخیره سازی منابع در نظر گرفته شود ، در کی محدود از تنوع زیستی را بیان خواهد نمود. حفاظت از تنوع زیستی هنگامی تحقق می یابد که فرایندهای عمده زیست بوم ها و ارکان تشکیل دهنده آنها در وضعیتی مناسب و سالم قرار داشته باشند.
چالشها در اجرای راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی ۱ (NBASP1)
نگاه سنتی به راهبردهای ملی توسعه
حمایت مالی و فنی ناکافی
فقدان تلاشهای ظرفیت سازی (واکنش آهسته به تغییرات)
خلاءهای موجود در قوانین و مقررات
نگاه بخشی در پروژه های محیط زیستی
رویکردهای مدیریتی و خلا همکاری بین ارگانهای ذیربط
خلاصه ای ازمیزان اجرایی شدن فعالیت های NBSAP1
با توجه به نتایج نشان داده شده در شکل ۵ به طور کلی ۲.۴۱% از فعالیتهای NBASP1 به طور کامل محقق شده است.
راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی 2 nbsap2
چشم انداز ۱۴۰۹ راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی NBSAP2 با دارا بودن ۴ هدف راهبردی، ۲۴ هدف ملی و ۹۹ برنامه اقدام بر بالابردن آگاهی عمومی از اهمیت تنوع زیستی برای رفاه ،انسان بهبود وضعیت پایدار تنوع زیستی نماید به نحوی که در نتیجه آن سیمای طبیعی اکوسیستمها گونهها و منابع ژنتیکی، منابع و عناصر حیاتی هوا، آب، خاک و سرزمین در آن حفظ شده و انسان ها در پناه چنین محیطی از سلامت جسمی و اجتماعی، اقتصادی پایدار و عدالت محیط زیستی برخوردار میباشند.
چشم انداز
تا سال ۱۴۰۹ آگاهی عمومی از اهمیت تنوع زیستی در رفاه انسان افزایش یافته وضعیت پایداری تنوع زیستی بهبود یافته و در نتیجه آن سیمای طبیعی اکوسیستم ها گونه ها و منابع ژنتیکی منابع و عناصر حیاتیه و آب خاک و سرزمین در آن حفظ شده است. در پناه چنین محیط زیستی انسانها از سلامت جسمی و روحی، امنیت اجتماعی اقتصادی پایدار و عدالت محیط زیستی برخوردار میباشند.
هدف
تا پایان برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰) ایران (دولت) و (جامعه) بر مبنای آگاهی از اهمیت تنوع زیستی برای رفاه انسان در فعالیت های حفاظتی و بازسازی در سطوح مختلف تنوع زیستی مشارکت مینمایند در چنین شرایطی توسعه پایدار بر پایه فرایند محیط زیستی سالم محقق میشود.
ماموریت
۲ – دستیابی به اهداف مندرج در راهبرد مای و برنامه اقدام تنوع زیستی ۲ (NBSAP2)
۱ – تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
3-دستیابی به اهداف آیچی و اهداف توسعه پایدار
اهداف آیچی
کنوانسیون تنوع زیستی در دهمین کنفرانس متعهدین به کنوانسیون که در سال 2010 در آیچی پرفکچر در ناگویای ژاپن برگزار شد، پنج هدف اصلی استراتژیک را برای سال های 2011 تا 2020 در نظر گرفت که به "اهداف تنوع زیستی آیچی" معروف هستند. اهداف پنچگانه استراتژیک 2020-2011 عبارتند از:
1) پرداختن به علل از بین رفتن تنوع زیستی
2) کاهش فشارهای مستقیم وارد بر تنوع زیستی و ترویج بهره برداری پایدار
4) افزایش منافع همگانی از تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی
3) بهبود وضعیت تنوع زیستی از طریق حفاظت از اکوسیستم ها، گونه ها و تنوع ژنتیکی
5) پیشبرد اجرا از طریق برنامه ریزی مشارکتی، مدیریت دانش و ظرفیت سازی
نسخه موجود راهبرد ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی2 (NBSAP2)
سندی یکپارچه است که کاملاً از راهبردهای سند اول تبعیت میکند. اگرچه اهداف آن بر پایه وضعیت و نیازهای امروز کشور مانند سیاستهای کلی نظام ابلاغی مقام معظم رهبری)، برنامه توسعه ششم 2016-2020 و نیز رویکردهای بین المللی شامل اهداف تنوع زیستی آیچی و اهداف توسعه پایدار SDG بازنگری و به روزرسانی شده است.
اهداف ملی
بر مبنای ۴ هدف راهبردی ۲۴ هدف اصلی ملی به شرح ذیل تدوین شده است:
هدف راهبردی -۱ جریان سازی تنوع زیستی در بین دولت و جامعه و ارتقای آگاهی و مشارکت مردمی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار
هدف ملی ۱: تا سال ۲۰۲۰ راهبرد ملی برای ایجاد نظام آموزش رسمی و غیر رسمی در موضوع حفاظت از تنوع زیستی ارزشها و شیوه های آن تدوین و اجرا شده است.
هدف ملی ۲ : تا سال ۲۰۲۰ دانش و آگاهی متخصصان و کارشناسان برای مدیریت کارآمد تنوع زیستی افزایش یافت است.
هدف ملی3 : تا سال ۲۰۲۵ همه ذی نفعان به طریق مناسب در موضوعات حفاظت از تنوع زیستی درگیر شده اند. با مشارکت موثر جوامع محلی.
هدف ملی ۴ : تا سال ۲۰۲۵ لحاظ نمودن تنوع زیستی در سیاست گذاریها ،قوانین راهبردها و فعالیت های ملی و محلی جریان سازی شده است.
هدف ملی ۵ : تا سال ۲۰۲۵ ارزشهای تنوع زیستی در برنامه ریزی فرایند توسعه راهبردهای کاهش فقر لحاظ شده – است.
هدف راهبردی : سیستم جامع پایش ارزیابی و گزارش دهی تنوع زیستی
هدف ملی ۶ : تا سال ۲۰۲۵ پژوهش مرتبط تنوع زیستی و ساختار اطلاعاتی تنوع زیستی تقویت شده است. هدف ملی : تا سال ۲۰۲۵ یک سیستم جامع ملی ،پایش ارزیابی و گزارش دهی تنوع زیستی ایجاد شده است. هدف ملی : تا سال ۲۰۲۵ تقویت چارچوبهای قانونی نظارتی ملی و فرایندهای قضایی برای حفاظت از تنوع زیستی.
هدف راهبردی 3 : کاهش فشار بر تنوع زیستی و ترویج استفاده پایدار از منابع طبیعی
هدف ملی 9 : تا سال ۲۰۳۰ میزان از دست رفتن زیستگاههای طبیعی در جنگلها تالابها کوه ها و زمینهای خشک حداقل نصف و تخریب و تکه تکه شدن به طور قابل ملاحظه کاهش می یابد.
هدف ملی ۱۰ : تا سال ۲۰۲۵ ،آلودگی بویژه آلودگی دریایی شامل زبالههای دریایی و مواد مغذی به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
هدف ملی ۱۱: تا سال ۲۰۲۰ معرفی گونههای مهاجم بیگانه تحت کنترل قرار گرفته و تا سال ۲۰۲۵ تاثیر گونه های مهاجم بیگانه پاروی اکوسیستمهای خشکی و آبی به طور قابل توجهی کاهش می یابد.
هدف ملی 12: تا سال ۲۰۲۰ سیاستها و قوانین ایمنی زیستی تجمیع و به طور موثر اجرا میشود.
هدف ملی ۱۳: تا سال ۲۰۲۰ اقدامات موثر برای کاهش تاثیر تغییر آب و هوا بر روی تنوع زیستی توسعه یافته و تا سال ۲۰۱۸، یک مکانیزم مناسب ایجاد شده است.
هدف ملی ۱۴: تا سال ۲۰۳۰ اقدامات موثر برای استفاده پایدار از منابع تنوع زیستی توسعه یافته و اجرا شده است.
هدف ملی ۱۵: تا سال ۲۰۲۵ حکمرانی مطلوب برای حفاظت و استفاده پایدار از تنوع زیستی ترویج شده است.
هدف راهبردی :۴ حفاظت یکپارچه از تنوع زیستی
هدف ملی ۱۶: تا سال ۲۰۲۵ از حفظ احیا و استفاده پایدار از اکوسیستمهای خشکی و آبهای داخلی اطمینان حاصل می شود.
هدف ملی 17: تا سال ۲۰۳۰ اکوسیستمهای دریایی و ساحلی پایدار مدیریت و . حفاظت می شود. هدف ملی :۱۸ تا سال ۲۰۳۰ حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب تقویت و وضعیت حداقل ٪۵۰ از تالاب ها بهبودیافته است.
هدف ملی 19: تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۲۰٪ از اکوسیستمهای خشکی و آبهای داخلی و ۵ درصد از مناطق ساحلی و دریایی به خصوص مناطق با اهمیت ویژه برای تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی، حفاظت می شود.
هدف ملی ۲۰ : تا سال ۲۰۲۵ طرح مدیریت پایدار جنگل توسعه یافته و در مناطق جنگلی در ایران اجرا شده است. میزان جنگل زدایی به طور قابل توجهی کاهش مییابد و حداقل ۲۰ درصد از جنگلهای تخریب بازسازی شده اند.
هدف ملی 21 : تا سال ۲۰۲۵ مدیریت پایدار مراتع توسعه و اجرا شده است.
هدف ملی ۲۲ : تا سال ۲۰۲۵ گونههای در معرض خطر با توجه خاص به گونه های یومی شناسایی و ارزیابی شده و تا سال ۲۰۳۰ ، برنامه های حفاظت کارآمد در دست اجرا میباشد.
هدف ملی ۲۳: تا سال ۲۰۳۰ منابع مالی از تمامی منابع برای حفاظت و استفاده پایدار از تنوع زیستی بسیج و به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
هدف ملی 24: تا سال ۲۰۲۵ دیپلماسی زیست محیطی همکاریهای دو جانبه و چند جانبه در زمینه تنوع زیستی در سطوح منطقه ای و بین المللی تقویت شده است.
قوانین ملی و چارچوب ساختاری تنوع زیستی
در ایران قوانین و مقررات بسیاری وجود دارد که بطور مستقیم یا غیر مستقیم با حفاظت از تنوع زیستی مرتبط می باشند. برخی از مهمترین آنها که در این سند نیز به آنها رجوع شده است شامل اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سیاستهای کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری برنامه پنج ساله ششم توسعه ملی مفاد پیشنهادی شورای محیط زیست در تدوین لایحه برنامه توسعه ششم.
چارچوب های قانونی و حقوقی مرتبط با تنوع زیستی در ایران
در ایران قوانین و مقررات بسیاری وجود دارد که بطور مستقیم یا غیر مستقیم با حفاظت از تنوع زیستی مرتبط می باشند. برخی از مهمترین آنها که در این سند نیز به آنها رجوع شده است به شرح زیر است:
اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
سیاستهای کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری)
برنامه پنج ساله پنجم توسعه ملی
برنامه پنج ساله ششم توسعه ملی
شورای محیط زیست تدوین لایحه برنامه توسعه ششم مفاد پیشنهادی محیط زیست
راهبرد اجرای اهداف توسعه پایدار
قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست
چشم اندار ۱۴۰۴ توسعه
اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ماده ۵۰ قانون اساسی مهمترین مستند قانونی موجود مربوط به حفاظت از محیط زیست و پیشگیری از آلودگی و تخریب آن میباشد. طبق این قانون حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند وظیفه عمومی تلقی میشود از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.
برنامه پنج ساله پنجم توسعه ملی
هفت ماده در برنامه پنج ساله توسعه ملی پنجم (۱۳۹۰-۱۳۹۴) به تعهدات محیط زیستی دولت اختصاص داده شده است. با توجه به ای مواد دولت باید در زمینه های ذیل اقدام نماید:
تدوین و اجرای برنامه مدیریت یکپارچه زیست بومی و برنامه عملیاتی حفاظت و بهره برداری پایدار از تنوع زیستی زیست بومهای حساس و شکننده کشور ارتقای آگاهیهای عمومی و دستیابی به توسعه پایدار به منظور حفظ محیط زیست و با تاکید بر گروههای اثر گذار و اولویت دار.
نظام اطلاعات زیست محیطی کشور را در سطوح منطقه ای ملی و استانی تا پایان سال اول برنامه پنجم ایجاد تا زمینه پایش اطلاع رسانی و ارزیابی زیست محیطی فراهم گردد.
برنامه پنج ساله ششم توسعه ملی
NBSAP2 در راستای تحقق اهداف برنامه ششم توسعه ملی تدوین می شود در زمان نگارش این سند برنامه ششم توسعه به تصویب هیات دولت رسیده و در فرایند تایید مجلس میباشد.
سیاست های کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری
راهبردهای جدید محیط زیست بر مبنای سیاستهای ابلاغی محیط زیست کشور از سوی رهبر معظم انقلاب استوار و دارای ۱۵ بند میباشد این استراتژی شامل نیاز به ایجاد موضع مدیریت جامع و هماهنگ و نظام مند منابع حیاتی، ایجاد ساختار و نظام یکپارچه و هماهنگ مدیریت محیط زیست بهبود شرایط زیستی جامعه برخورداری جامعه از محیط زیست سالم رعایت شاخصهای زیست محیطی در برنامه های توسعه و… می باشد.
شورای عالی حفاظت محیط زیست
این شورا بالاترین مرجع تصمیم گیری کشور در زمینه محیط زیست است ریاست شورایعالی حفاظت محیط زیست با رئیس جمهور است.
شورا مسئولیت تصویب و ابلاغ اجرای سیاستها طراحی مکانیزمهای هدف اصلاح ساختار و فرآیندهای مرتبط هماهنگی و انسجام در سیاستها برنامه و نظارت بر اجرای برنامه های اقدام ملی برای دستیابی به اسراد مصوب با استفاده از ظرفیتهای سازمان حفاظت محیط زیست و سایر نهادهای مربوطه و امکانات در کشور می – باشد. همه نهادها موظف به اجرای برنامه های اقدام اتخاذ شده توسط شورای هالی محیط زیست می باشند.
الزامات کنوانسیون تنوع زیستی
فناوری دانش و توان انحصاری چگونه تولید کردن یک محصول صنعتی جدید یا دانش و توان انحصاری فرایند تولید آن محصول یا ترکیبی از این دو است از سوی دیگر، انتقال فناوری مجموعه اقداماتی است که تداوم توسعه تکنولوژیک را پس از دریافت فناوری در بستری مشروع به منظور تحقق اهدافی معین با تاکید بر حقوق و تعهدات انتقال دهنده و گیرنده فناوری تضمین میکند رهبری در حوزه فناوریهای زیستی نیز تکنولوژی وصفی مجزا از سایر فناوریها .ندارد ،لیکن به جهت ارتباط این دسته از فناوریها با موضوعات زیست محیطی و بهداشتی و حاکمیتی و در نتیجه ضرورت رعایت برخی الزامات ناشی از معاهدات بین المللی، به ویژه کنوانسیون تنوع زیستی قراردادهای انتقال فناوریهای زیستی به معنای عام) اوصافی خاص دارند که موجب تمایز آنها از سایر قراردادهای انتقال فناوری شده است.
حقوق ایران
به رغم عضویت ایران در کنوانسیون تنوع زیستی و پروتکل ،ناگویا در عرصه قانون گذاری داخلی، اقدام قابل توجهی در خصوص مسائل حقوقی مربوط به این موضوع صورت نپذیرفته است. قانون ثبت اختراعات طرحهای صنعتی و علایم تجاری مصوب ۱۳۸۶ که سالها پس از عضویت ایران در کنوانسیون تنوع زیستی به تصویب رسید به رغم تعهدات ناشی از آن سند، هیچ اشاره ای به ضرورت رعایت الزامات کنوانسیون تنوع زیستی در ثبت ابداعات ژنتیکی نکرده است.
عایت الزامات کنوانسیون تنوع زیستی در قراردادها در نظام حقوقی ایران از چند جهت می تواند مورد توجه قرار گیرد:
نخست از جهت تعهد به حفاظت از حقوق کشورهای عضو کنوانسیون در خصوص منابع متعلق به آنها که در قلمرو ایران از آن استفاده می شود.
دوم الزام واگذارندگان فناوریها، به ویژه شرکتهای بیوتکنولوژی به انتقال آسان فناوریهای حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی و استفاده پایدار از آن به اتباع ایرانی متقاضی فناوریهای مزبور در قراردادهای فی مابین براساس الزامات کنوانسیون تنوع زیستی است.
سوم الزام کسانی که منافع و فناوری زیستی ناشی از کاربرد منابع ژنتیک ایرانی را تجاری سازی و و واگذار کنند به رعایت حقوق دولت ایران به هر حال با توجه به عضویت ایران در کنوانسیون تنوع زیستی و پروتکل بر اساس ماده ۹ قانون مدنی، رعایت الزامات کنوانسیون تنوع زیستی در قراردادهای انتقال زیست فناوری ضروری است.
نتیجه
رعایت الزامات کنوانسیون تنوع زیستی در قراردادهای انتقال ،بیوتکنولوژی، با توجه به ماده ۱۶ آن در صورتی است که اولاً این فناوریها سازگار با محیط زیست باشند یا برای محیط زیست مضرنباشند. ثانیاً قرارداد در قلمرو کشورهای عضو منعقد شده باشد. این موضوع. سبب شده این دسته از قراردادها به جهت مداخله عناصر حاکمیتی و زیست محیطی، ماهیتی دوگانه بیابند. مجوزی که بیانگر کسب رضایت آگاهانه تامین کننده منابع زیستی است، علاوه بر اینکه ابزار اعمال حاکمیت دولت در خصوص دسترسی به گونه های تحت حاکمیت خویش است، در تعیین موضوع قرارداد نیز نقشی تعیین کننده دارد؛ به گونه ای که ابهام در مفاد آن حسب مورد ممکن است. سبب فسخ یا بطلان قرارداد یا تکلیف متخلف به پرداخت خسارت باشد با وجود این، در صورت عدم ارائه اسناد مربوط به اجازه دسترسی به منابع ژنتیک کشور تامین کننده گونه های زیستی، که فناوری موضوع قرارداد از مجرای کار بر روی آنها به دست آمده است رویکرد مبتنی بر عدم نفوذ چنین قراردادهایی به لحاظ حقوقی قابل دفاع است.
منابع
زاهدی،مهدی ،مطالعه تطبیقی نظام ثبت اختراعات فناوری زیستی در موافقتنامه تریپس و کنوانسیون تنوع زیستی،فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال ششم، شماره بیست و دوم، بهار 1
عبدی پور،ابراهیم .آثار الزامات کنوانسیون تنوع زیستی بر قراردادهای انتقال فناوری زیستی،حقوق خصوصی،دوره ۱۵,شماره ۱،بهار و تابستان ۱۳۹۷.
راهبرد ملی و تنوع زیستی،سازمان حفاظت محیط زیست (۱۳۹۶)
سایت وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات ،آموزش کشاورزی .مرجعیت ملی کنوانسیون تنوع زیستی
حبیبا، سعید، امکان صدور ورقه اختراع فناوری زیستی و موافقتنامه تریپس، «مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران»، (۱۳۸۲)، شماره ۶۰.
خادمی، حجت؛ عباسی، محمود، حمایت از منابع ژنتیک در پرتو قانون ثبت اختراعات،طرح های صنعتی و علائم تجاری، فصلنامه حقوق پزشکی سال ۴، (۱۳۸۹)، شماره ۱۲.