به نام خدا
جمعیت و تنظیم خانواده
موضوعات برنامه تنظیم خانواده عبارت است از: ازدواج و زاد و والد دیر،نوزادان کم،و بهبود کیفیت زاد و والد و هر خانواده ها یک نوزاد.در بعضی روستاها،خانواده می توانند دو فرزند داشته باشند.در مناطق اقلیت نشین،با توجه به تفاوت در زمینه های جمعیت،منابع،اقتصادی،فرهنگی و آداب و رسوم،داشتن بیش از دو فرزند نیز در برخی موارد امکان دارد. اقلیت های ملی که جمعیت آن بیش از حد کم است،محدودیتی برای زاد و ولد ندارند.
پس از اجرای برنامه تنظیم خانواده در چین،ازدواج و زاد و والد دیر و فرزند کمتر مورد پسند و قبول بیشتر قرار گرفته و در جامعه این کشور رایج شده است.
تاریخچه تنظیم خانواده
کنترل زاد و ولد از زمان های قدیم وجود داشته به طوری که ۴۰۰۰ هزارسال قبل از میلاد در مصر و ۱۶۰۰ سال قبل از میلاد در هند نیز به کار رفته است. با جوشانده ریشه های گیاه، قرص باروت وجیوه، عسل حاوی زنبورهای مرده و حتی شستشوی دستگاه تناسلی با آبلیمو و سرکه شاهدی بر این مدعا است.
تعریف: روش اندیشه و زندگی که به صورت داوطلبانه و بر پایه آگاهی، بینش و تصمیم گیری مسولانه توسط افراد و زوجین در جهت ارتقای سلامت و بهزیستی خانواده ها اتخاذ می شود و از این رو در توسعه اجتماعی کشور سهم موثری دارد. اهداف: 1)پرهیز از تولد کودک ناخواسته 2)داشتن کودک به تعداد دلخواه 3)تنظیم فواصل بین بارداریها 4)مراقبت زنان و زایمان در رابطه با سن پدر و مادر 5)تعیین تعداد کودکان برای خانواده در نهایت هدف از برنامه های تنظیم خانواده فراهم نمودن زمینه مساعد برای تامین سلامت جسمی و روحی کل خانواده می باشد و تنها مترادف با کنترل موالید نیست.
تنظیم خانواده به معنای پیش گیری از حاملگی های پرخطر است. از دیدگاه تنظیم خانواده، حاملگی های برنامه ریزی نشده و نهایتاً سقط ها غیرقانونی است و به عبارت دیگر، هدف از برنامهٔ تنظیم خانواده، تواناسازی زوج ها و افراد به تصمیم گیری آزادانه و مسئولانه در مورد تعداد و فاصله گذاری بین فرزندانشان و برخورداری از اطلاعات و وسایل لازم برای وصول به این هدف و اطمینان از انتخابی آگاهانه و در اختیارگذاردن مجموعهٔ کاملی از روش های موثّر و مطمئن، برای جلوگیری از بارداری است؛ بنابراین، موفقیت درازمدت برنامهٔ تنظیم خانواده، مستلزم رعایت اصل انتخاب آگاهانه و آزادانه است و داشتن آگاهی و دسترسی به بهترین روش های مطمئن، موثر، کم هزینه و مقبول پیش گیری از بارداری که برخلاف قانون نباشد، از حقوق مردان و زنان محسوب می گردد. زوجینی که درحال حاضر و یا برای همیشه نمی خواهند باردار شوند، معمولاً در صورت داشتن آگاهی واطلاعات کافی در زمینهٔ دسترسی به خدمت از وسایل پیش گیری از بارداری استفاده می کنند؛ بنابراین تنظیم خانواده می تواند با هدف به تاخیرانداختن موقت بارداری و یا توقف همیشگی فرزندآوری، مورد استفاده قرار گیرد.
تنظیم خانواده به اجتناب از بارداری ناخواسته و برنامه ریزی نشده اطلاق می شود. به دو صورت وجود دارد: ۱) روش های موقتی و ۲)روش های دائمی روش های موقتی شامل:
روش های طبیعی یا دوره ای یا تقویمی
قرص های خوراکی جلوگیری از بارداریO.C.P
روش های جلوگیری هورمونی
روش های جلوگیری داخل رحمی IUD
استفاده از وسایل جلوگیری
شاخص تنظیم خانواده: درصد پوشش تنظیم خانواده:
100 × کل زنان استفاده کننده از وسایل مطمئن پیشگیری
کل زنان 49-10 ساله همسردار
شاخص فوق ، با استفاده از زیج حیاتی قابل محاسبه است.
لازمه انجام خدمت تنظیم خانواده در واحدهای بهداشتی مشاوره با فرد مراجعه کننده است:
مشاوره فرایندی است که در آن به داوطلب کمک می شودتا در مورد استفاده یا عدم استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری تصمیم بگیرد و روش پیشگیری از بارداری مناسب را انتخاب نماید.
6 مرحله مشاوره ، خلاصه شده در کلمهGATHER عبارتند از:
G(GREET) : احترام به مراجعه کننده با نزاکت و برخورد گرم.
A(ASK) : از داوطلب در مورد خودش سوال کنید (دلیل مراجعه، کمک به بیان خواسته ها و نظرهای خود و احساسات و باورهای وی، کمک جهت تفکر کامل درباره انتخابهای موجود، ایجاد این باور که مشاور، خواهان ارائه خدمت موثر می باشداگاهی از دانش و تجربیات مراجعه کننده،
T(TELL) : پاسخ به نیازها و نگرانیها با توجه به موقعیت مراجعه کننده.
H(HELP) : کمک به داوطلب برای اتخاذ بهترین تصمیم.
E(EXPLAIN) : توضیح هر آنچه که لازم یا شفاف کننده است.
R(RETURN) : برنامه ریزی جهت ویزیت مجدد.
انواع روشهای تنظیم خانواده:
الف)فاصله گذاری:
1- هورمونی (قرص های ترکیبی، قرص شیردهی، آمپول DMPA )
2- وسایل داخل رحمی (IUD )
3- روشهای ایجاد مانع به طریق فیزیکی یا شیمیایی
(کاندوم، مواد اسپرم کش)
پس از مشاوره و انتخاب روش پیشگیری توسط گیرنده های خدمت پرونده خانوار تشکیل و فرم فاصله گذاری بین تولد ها به شرح ذیل تکمیل می گردد:
فرم فاصله گذاری از دو قسمت تشکیل شده است، قسمت بالای فرم شامل: شماره خانوار یا پرونده و اطلاعات کلی در مورد خصوصیات خانوادگی و سوابق عادت ماهیانه ، شیردهی ، سقط ، مرده زایی و دیابت است. قسمت پایین فرم حاوی نتیجه معاینات (فشار خون، وزن بدن، واریس، پستانها ، معاینه قلب و ریه ، معاینه زنانگی و پاپ اسمیر) می باشد.
آزمایشات لازم است بر اساس آخرین دستورالعمل تنظیم خانواده و بسته به نوع روشی که مورد استفاده متقاضی است و در فواصل تعیین شده انجام شود.
ب) قطعی ( توبکتومی، وازکتومی )
خانم های 35 ساله و بالاتر
خانم های با سابقه فامیلی نزدیک ، بیماری قلبی یا فشار خون بالا
دیابتی ها ( هر ساله)
خانم های با سابقه دیابت حاملگی ( هر ساله)
خانم های چاق
2) قرص دوران شیردهی(لاینسترنول)
اندازه گیری وزن و قد و محاسبه BMI
پاپ اسمیر
چنانچه نکته خاصی در شرح حال بیمار موجود باشد ، معاینه لازم حسب مورد ضرورت خواهد گرفت.
3) آی.یو .دی:
در اولین مراجعه ، معاینه لگنی و بررسی موارد کنترااندکاسیونها انجام می گیرد.
کنترل های بعدی آن یک و 6 ماه بعد از کارگذاری آی.یو.دی شامل انجام اسمیر و معاینه لگنی می باشد.
4) آمپول ضد بارداری:
اندازه گیری وزن و قد و محاسبه BMI ، اندازه گیری فشار خون ، انجام پاپ اسمیر.
آزمایش لیپوپروفایل (یکبار)
اگر LDL پایه متقاضی خدمت از 200 میلی گرم در دسی لیتر بیشتر بوده و دو فاکتور خطر عروقی و یا اختلالات نادر لیپیدی وجود داشته باشد ، آغاز استفاده از روش توصیه نمی شود.
توجه: اگر انجام ازمایش و معاینه های فوق در اولین مراجعه ممکن نباشد، می توان اولین نوبت آمپول را تزریق کرد. باید به خاطر داشت که انجام بررسی های یادشده در فاصله زمانی سه ماه پس از تزریق اول ضرورت دارد.
5) توبکتومی:
قبل از ارجاع به توبکتومی، گرفتن سابقه بیماری ، تست گراویندکس، معاینه لگنی، اندازه گیری فشار خون ، انجام پاپ اسمیر صورت می گیرد. مراجعه بعدی در فاصله 14-7 روز بعد از عمل به منظور کشیدن بخیه ها و معاینه محل عمل انجام می گیرد.
6) وازکتومی:
معمولا قبل از انجام وازکتومی نیاز به درخواست هیچگونه آزمایشی نمی باشد. در گرفتن شرح حال بیمار، سابقه پزشکی متقاضی بررسی شده و معاینه فیزیکی عمومی با توجه ویژه به دستگاه ژنیتال انجام شود.
بهتر است فرد وازکتومی شده یک هفته بعد از عمل برای معاینه محل عمل به پزشک ارائه دهنده خدمت مراجعه نماید.
فرد وازکتومی شده باید سه ماه بعد از عمل از نظر آزواسپرمی ( نبودن اسپرم در مایع (منی) آزمایش شود انجام اسپرم آنالیز بعدی با فاصله زمانی یک ماه از ازمایش اول (چهار ماه پس از عمل ) خواهد بود. لذا تا ناپدید شدن اسپرم در مایع منی ، فرد باید حتما از یک روش دیگر پیشگیری استفاده کند.
انواع روشهای تنظیم خانواده:
1- بلند مدت دائم ( توبکتومی، وازکتومی )
2- بلند مدت غیر دائم (آمپول DMPA )
3- کوتاه مدت (قرص های ترکیبی ، قرص شیردهی ، کاندوم ، IUD )
قرص های ترکیبی:
قرص های ترکیبی به سه شکل LD و HD و تری فازیک موجود می باشد. این قرصها بهترین روش برای اوایل ازدواج که زوجین نمی خواهند فوراً بچه دار شوند می باشد.
نحوه مصرف صحیح:
مصرف این قرص ها باید در 5 روز اول قاعدگی ( روز اول تا روز پنجم ) اغاز گردد. برای اطمینان بیشتر بهتر است که مصرف آن روز اول خونریزی قاعدگی شروع شود. قرص در ساعت خاصی از شبانه روز تا پایان بسته 21 عددی خورده می شود مصرف بسته بعدی پس از یک فاصله 7 روزه آغاز خواهد شد، دیگر مهم نیست که در این 7 روز چه زمانی قاعدگی رخ می دهد. مهم این است بین مصرف دو بسته قرص باید 7 روز کامل فاصله و استراحت باشد. در اولین دوره مصرف قرص در دو هفته اول باید علاوه بر آن از روش دیگری مثل کاندوم هم استفاده کرد.
فراموشی مصرف قرص LD و HD :
1- در صورت فراموشی خوردن یک قرص و بخاطر آوردن تا زمان مصرف قرص بعدی، به محض به یاد آوردن قرص فراموش شده ، ان قرص خورده شده و بقیه قرص ها طبق معمول ادامه یابد. – چنانچه دو قرص فراموش شود بقیه قرص ها طبق معمول ادمه یافته و تایک هفته نیز از یک روش کمکی پیشگیری از بارداری استفاده می شود.
2- چنانچه دو قرص فراموش شود بقیه قرص ها طبق معمول ادمه یافته و تایک هفته نیز از یک روش کمکی پیشگیری از بارداری استفاده می شود.
3- در صورت فراموشی بیش از دو قرص در هر زمان از سیکل ، خوردن بقیه قرص ها (روزی یک عدد) ادامه یافته و تا یک هفته از روش کمکی دیگر نیز استفاده شده و بلافاصله پس از اتمام این بسته ، مصرف بسته بعدی ( بدون فاصله 7 روزه) آغاز می گردد.
فراموشی مصرف قرص تری فازیک:
1- در صورت فراموشی مصرف یکی از قرص ها در زمان مقرر و بخاطر آوردن آن در کمتر از 12 ساعت پس از زمان همیشگی، بلافاصله آن قرص مصرف و بقیه قرص ها در موعد مقرر خورده خواهد شد شایان ذکر است که گذشت زمان کمتر از 12 ساعت از زمان معمول خوردن قرص تاثیر پیشگیری از بارداری آن را کاهش نمی دهد.
2- در صورت فراموشی مصرف یکی از قرص ها در نوبت مقرر و به خاطر آوردن آن پس از 12 ساعت از زمان همیشگی، قرص فراموش شده خورده نشده ولی مصرف بقیه قرص ها طبق برنامه ادامه می یابد در این مورد حتماً باید از یک روش کمکی دیگر ( مثل کاندوم) نیز به منظور جلوگیری از بارداری تا پایان بسته استفاده شود.
عوارض قرص های ترکیبی:
لکه بینی، تهوع، استفراغ ، سردرد ، کم شدن بیش از حد خون قاعدگی، کاهش شیر در صورت استفاده در زنان شیرده.
نکات مهم در برخورد با عوارض:
لکه بینی بین قاعدگیها در عرض 3-2 ماه برطرف می گردد، در صورت برطرف نشدن لکه بینی بعد از 3-2 ماه فقط در یک دوره و در روزهایی که لکه بینی وجود دارد هر شب دو قرص LD خورده شده که دو روز پس از پایان لکه بینی مجدداً به روزی یک عدد تبدیل خواهد شد قرص های اضافی باید از یک بسته جدید تامین گردد.
در صورت سابقه یک دوره آمنوره با مصرف صحیح قرص و قاعده نشدن در فاصله 7 روز بین مصرف دو بسته می توان بسته بعدی را پس از پایان فاصله 7 روزه آغاز نمود ولی شروع بسته سوم مشروط به قاعده شدن پس از پایان بسته دوم است در غیر این صورت باید وجود حاملگی بررسی شود.
استفراغ به فاصله 2-1 ساعت بعد از خوردن قرص: یک قرص از یک بسته دیگر خورده شده و مصرف مرتب بقیه قرص های بسته اصلی در زمان مقرر ادامه می یابد در صورت تداوم استفراغ و اسهال شدید ضمن مصرف قرص در زمان مقرر، روش کمکی آغاز شده و استفاده از آن تا یک هفته پس از اتمام بیماری ادامه خواهد یافت.
تاریخ مراجعه بعدی:
طی یک هفته قبل از پایان بسته برای دریافت بسته بعدی مراجعه نماید.
موارد منع مصرف مطلق قرص های ترکیبی:
شک یا اطمینان به حاملگی ، شک یا ابتلا یا سابقه ابتلا به سرطان پستان، سرطان های وابسته به استروژن مثل آندومتر ، خونریزی رحمی بدون علات مشخص، هر نوع بیماری کبدی، خانم سیگاری 35 ساله و بالاتر با مصرف بیشتر از 15 نخ سیگار در روز، ابتلا یا سابقه DVT و اختلالات ترمبوامبولیک، بیماریهای دریچه قلب بیماری کرونر، سکته مغزی، دیابت همراه با بیماریهای عروقی، فشار خون بالاتر از 100/160 میگرن با علائم عصبی موضعی، مادر شیرده زیر 6 ماهگی ، آنژین قلبی ناپایدار ، دیس لیپیدمی
و….
موارد منع مصرف نسبی:
فشار خون بین 90/140 تا 100/160، نئوپلازی داخل اپیتلیومی تا شدید سرویکس ، میگرن بدون علائم عصبی موضعی، واریس بدون سابقه DVT، افسردگی خیلی شدید، مصرف همزمان برخی آنتی بیوتیکها مانند ریفامپین و گریزوفولوین و نیز داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین و فنوباربیتال و …(این داروها با قرصهای ترکیبی تداخل اثر دارند مثلاً ریفامپین باعث کاهش اثر قرصها در پیشگیری می شود و لذا باید از یک روش کمکی دیگر استفاده کرد)
شاخص عملکرد: درصد استفاده از قرصهای ترکیبی:
100 × تعداد زنان
واجد شرایط استفاده کننده از قرص ترکیبی
کل زنان واجد شرایط
قرص لاینسترول( شیر دهی):
قرص خوراکی پیشگیری از بارداری بوده که مادران شیرده تا 6 ماه پس از زایمان می توانند از ان به منظور پیشگیری از بارداری استفاده نمایند.
نحوه مصرف صحیح:
شروع مصرف قرص های دوران شیردهی 6 هفته پس از زایمان است به شرطی که قاعدگی اتفاق نیفتاده باشد و تغذیه انحصاری با شیر مادر صورت گیرد ولی اگر قبل از هفته ششم قاعدگی شروع شود مصرف قرص باید از روز اول عادت ماهانه آغاز گردد.در 6 ماه اول تغذیه انحصاری با شیر مادر قرص دوران شیردهی جهت اطمینان از عدم بروز حاملگی کافی است هر بلیستر لاینسترنول دارای 28 قرص بوده که باید هر شب یک عدد از آن راس ساعت معینی خورده شود. شروع مصرف بسته بعدی قرص بلافاصله پس از پایان بسته قبلی است بین دو بسته قرص نباید هیچ فاصله زمانی وجود داشته باشد.
فراموشی مصرف قرص شیردهی:
فراموشی مصرف یک قرص تا 3 ساعت مسئله ای نبوده و ضمن خوردن قرص فراموش شده تا 3 ساعت آموزش و تاکید برای خوردن قرص های بعدی در ساعت مقرر لازم است.
در صورتی که مصرف یک قرص بیش از 3 ساعت به تاخیر افتد و یا خوردن یک قرص تا نوبت بعدی فراموش شود هر زمان که به یاد آید قرص فراموش شده خورده شده و قرص نوبت بعدی نیز در زمان تعیین شده خورده خواهد شد. ضمناً تا دو روز هم از یک روش دیگر مانند کاندوم استفاده شود.
در صورتی که مصرف دو قرص دو روز فراموش شود باید به محض به یادآوردن، قرصهای فراموش شده یک جا خورده شده و بقیه قرص ها ادامه یافته و تا 7 روز از روش مضاعف مثل کاندوم استفاده شود. در صورت داشتن نزدیکی محافظت نشده در این دو روز از روش اورژانس پیشگیری از بارداری EC استفاده شود در صورت قاعده نشدن در مدت 6-4 هفته پس از فراموشی، بررسی بارداری لازم است.
در صورت فراموشی بیش از دو قرص و داشتن نزدیکی محافظت نشده در عرض 72 ساعت اخیر، تجویز EC و مشاوره برای انتخاب روش مناسب دیگر صورت گیرد. در صورتی که از نزدیکی محافظت نشده وی در زمان عدم مصرف قرص، بیش از 72 ساعت می گذرد بررسی بارداری ضروری است.
عوارض قرص شیردهی:
خونریزی نامنظم مختصر در بین قاعدگی، تاخیردر برگشت قاعدگی، سردرد شدید ، زردی پوست و چشم ، درد شکمی بخصوص در قسمت پایین شکم و لگن که باید به متخصص ارجاع داده شوند .
موارد منع مصرف مطلق قرص شیردهی:
خونریزی غیر طبیعی رحمی، اختلالات حاد یا مزمن کبد، ابتلا به سرطان پستان.
موارد منع مصرف نسبی:
سابقه سرطان پستان ، چاقی شدید ، فشار خون بالا (100/160 به بالا)، سابقه حاملگی خارج رحمی، مصرف همزمان با داروهای ضد تشنج یا ریفامپین ، سابقه کلستارز بارداری.
شاخص عملکرد:
100× تعداد زنان واجد شرایط استفاده از قرص شیردهی
کل زنان واجد شرایط
کاندوم:
کاندوم یک وسیله پیشگیری از بارداری از جنس لاتکس است ، کاندوم تنها روشی است که علاوه بر پیشگیری از بارداری از انتقال بیماریهای قابل انتقال از تماس جنسی مانند ایدز پیشگیری می نماید.
نحوه صحیح استفاده از کاندوم:
1- در هر بار نزدیکی کاندوم جدید استفاده شود.
2- کاندوم باید پیش از مصرف مشاهده و از سالم بودن آن اطمینان حاصل شود ( با استفاده از روش باد کردن)
3- کاندوم باید در حالت نعوظ و قبل از نزدیکی به روی آلت کشیده شود.
4- لازم است بلافاصله پس از انزال برای خروج کاندوم اقدام شود برای اینکار در حالیکه هنوز نعوظ وجود دارد با گرفتن حلقه بالایی کاندوم نسبت به خارج نمودن آن اقدام خواهد شد.
5- با توجه به اینکه مالیدن وازلین، روغن نباتی و گیاهی، احتمال آسیب به کاندوم و پاره شدن آن را افزایش خواهد داد لازم است که از استفاده از اینگونه موارد خودداری گردد ( با توجه به افزایش احتمال پاره شدن کاندوم در صورت استفاده همسر فرد از کرم های طبی باید مصرف این کرمها به پس از تماس جنسی موکول گردد.)
6- حین استفاده باید مواظب بود که کاندوم با ناخن، انگشت یا انگشتر سوراخ نشود.
7- باید توجه نمود که کاندوم پس از انزال در داخل واژن باقی نماند.
8- نباید از کاندوم های شکننده ، تاریخ گذشته ، تغییر شکل و تغییر رنگ داده و یا کاندومی که بسته بندی داخلی آن صدمه دیده است استفاده کرد.
عیب ها یا عوارض کاندوم:
ایجاد حساسیت به کاندوم ، کاهش لذت جنسی به دلیل کاهش حس لمس، لزوم استفاده پس از نعوظ ، احتمال خارج شدن یا پاره شدن.
در شرایطی که به هنگام نزدیکی کاندوم پاره شود و شک به حاملگی وجود داشته باشد لازم است از روش اورژانس پیشگیری از بارداری استفاده شود.
چگونگی نگهداری کاندوم:
کاندوم بایستی دور از نور آفتاب ، گرما ، رطوبت ، نور لامپ فلوئورسانس و اشعه ماورای بنفش بوده و در جای خنک و تاریک نگهداری شود.
مراجعه بعدی: بعد از اتمام بسته ( هر بسته حاوی 12 عدد کاندوم است).
شاخص عملکرد:
100× تعداد افراد استفاده کننده از کاندوم
کل زنان واجد شرایط
روش اورژانس پیشگیری از بارداری: EC (Emergency Contraception)
روشی است که پس از تماس جنسی بدون استفاده از روش های مطمئن پیشگیری از بارداری و یا هر موردی که احتمال بارداری ناخواسته پس از تماس جنسی را داشته باشد استفاده می شود. این روش نباید به عنوان یک روش دائمی پیشگیری از بارداری استفاده شود.
نحوه مصرف صحیح:
اگر بیش از 72 ساعت از زمان نزدیکی مشکوک نگذشته باشد ( مصرف اولین دوز این روش باید حداکثر در فاصله زمانی 72 ساعت از تماس جنسی مشکوک صورت گیرد):
1- قرص HD ، 2 عدد در اولین فرصت و 2 عدد 12 ساعت بعد.
2- قرصLD ، 4 عدد در اولین فرصت، و 4 عدد 12 ساعت بعد
3- قرص تری فازیک ، 4 عدد قرص سفید در اولین فرصت و 4 عدد قرص سفید 12 ساعت بعد.
تذکر های حین مصرف:
*بهتر است که قرص ها با شکم خالی خوردن نشود.
* در صورت استفراغ تا 2 ساعت پس ار استفاده از روش ، خوردن مجدد قرص ها ضروری است.
*حداکثر دفعات مجاز استفاده از این روش در هر سیکل قاعدگی یکبار است.
*در صورت قاعده نشدن فرد یا عدم وجو خونریزیهای منطبق با قاعدگی در عرض 3 هفته پس از مصرف EC برا ی بررسی و معرفی برای انجام تست بارداری اقدام شود
* با توجه به تراتوژن نبودن این روش برای جنین در صورت وقوع حاملگی ، نیازی به ختم آن نخواهد بود.
توبکتومی:
بعد از انجام مشاوره و رضایت زوجین از انتخاب روش دائمی ، فرم ارجاع تکمیل می گردد و زن داوطلب به همراه بهورز جهت توبکتومی به بیمارستان مراجعه مینماید.
زمان انجام توبکتومی:
در صورت اطمینان از باردار نبودن متقاضی، بستن لوله های رحمی در هر زمانی از سیکل قاعدگی امکان پذیر است ( دو هفته اول سیکل قاعدگی دوره زمانی مناسب تر)
پس از زایمان طبیعی
هنگام سزارین ( پس از سقط و نیز در فاصله 42-7 روز پس از زایمان ، زمان مناسبی برای انجام توبکتومی نیست).
سن مناسب برای بستن لوله های رحمی:
در خانم های مولتی پار بالای 35 سال مناسب است. در مورد متقاضیان زیر 30 سال با توجه به احتمال طلاق و ازدواج مجدد بهتر است ارائه خدمت مشروط به مشاوره دقیق شده و با در نظر گرفتن احتیاطهای لازم همراه گردد.
عوارض توبکتومی که باید فورا ارجاع داده شوند:
تب بالای 38 درجه ، درد ، تورم محل عمل و خروج چرک و خون از آن تا یک هفته، درد شکمی که بدترشده یا از بین نرود، اسهال، از حال رفتن.
مراجعه بعدی:
مراجعه در فاصله 14-7 روز بعد از عمل به منظور کشیدن بخیه ها و معاینه محل عمل.
تذکر های مهم :
خودداری از برداشتن اجسام و اشیای سنگین تا یک هفته ، نداشتن رابطه زناشویی تا یک هفته ( اگر درد پس از یک هفته ادامه یابد لازم است که تا زمان رفع درد از رابطه جنسی خودداری شود.)
شاخص عملکرد: درصد استفاده از توبکتومی
100 × تعداد زنان توبکتومی شده
کل زنان واجد شرایط
وازکتومی:
وازکتومی بدون تیغ جراحی یک روش دائمی پیشگیری از بارداری برای مردان است .این روش با یک عمل جراحی سرپایی و بی حسی موضعی و معمولاً کوتاهتر از 20 دقیقه انجام می گیرد. طی این عمل لوله های اسپرم بر از طریق ایجاد یک سوراخ کوچک بر بروی کیسه بیضه ها بسته می شوند. بعد از انجام مشاوره و رضایت زوجین از انتخاب روش دائمی، فرم ارجاع تکمیل می گردد و فرد داوطلب جهت وازکتومی به مرکز NSV شهرستان مربوطه و یا بیمارستان مراجعه می کند. از جمله مزایای آن ، تاثیر بسیار زیاد آن در جلوگیری از بارداری ، ارزان بودن ، عدم نیاز به وسایل خاص و عدم خطر زا بودن برای فرد است.
نکات مهم قبل از عمل وازکتومی:
تاکید بر راسخ بودن در تصمیم و عدم تمایل به بچه دارشدن در آینده، لذا برای زوجهایی که تصمیم قطعی برای جلوگیری از بارداری ندارند توصیه نمی شود ، زیرا میزان بازگشت باروری بعد از وازکتومی صد در صد نیست و شانس موفقیت حداکثر 50 درصد است ولی اگر موفقیت عمل بازگشت باروری موجب پیدایش اسپرم شود تا 90 درصد احتمال باروری هست.
هیچگونه منع مطلقی در انجام وازکتومی وجود ندارد اما در برخی شرایط باید با احتیاط ، تاخیر و یا ارجاع صورت گیرد.
موارد احتیاط:
آسیب اسکروتوم و با سابقه عمل جراحی آن ،واریکوسال و هیدروسل بزرگ ، عدم نزول بیضه یک طرفه.
موارد تاخیر:
بیماری مقاربتی فعال ، التهاب سر آلت ، عفونت پوست اسکروتوم
موارد ارجاع:
فتق کشاله ران ، عدم نزول بیضه دو طرفه ، اختلالات انعقادی، ایدز ، وجود توده در کیسه بیضه ها ، سابقه حساسیت به لیدوکائین.
شاخص عملکرد: درصد استفاده از وازکتومی:
100 × تعداد افراد وازکتومی شده
کل زنان واجد شرایط
آمپول DMPA ( مگسترول)
یک روش تزریقی پیشگیری از بارداری است 3 ماه از بارداری پیشگیری می نماید.
نحوه مصرف و زمان شروع استفاده از آمپول DMPA و چگونگی استفاده از آن :
آمپول 150 میلی گرمی هر 3 ماه یکبار تزریق می گردد. اگر متقاضی در محدوده فاصله زمانی 2 هفته زودتر و یا 2 هفته دیرتر از موعد مقرر مراجعه نماید می توان ضمن تاکید بر لزوم رعایت زمان تعیین شده،DMPA را تزریق کرد.
قبل از تزریق و برای بوجود آمدن سوسپانسیون یکنواخت ، باید ویال یا آمپول را به شدت تکان داد.
تزریق آمپول عضلانی و عمیق است ، محل تزریق نباید ماساژ داده شود.
اولین تزریق (شروع استفاده از روش) در یکی از 5 روز اول قاعدگی انجام و تا یک هفته نیز از یک روش کمکی مانند کاندوم استفاده می شود.
زمان شروع استفاده از آمپول در مادران غیر شیرده عبارتند از :
1) پس از زایمان: اولین تزریق بلافاصله پس از زایمان و تا 3 هفته پس از آن امکانپذیر بوده و نیازی به برگشت قاعدگی نیست.
2) پس از سقط: استفاده از آمپول تا 5 روز بعد از سقط 3 ماهه اول یا دوم امکان پذیر است تزریق آمپول پس از این فاصله زمانی منوط به دریافت پاسخ منفی تست بارداری B.hCG از آزمایشگاه است.
زمان شروع استفاده از آمپول در مادران شیرده عبارتند از:
1 ) در صورت قاعده نشدن و تغذیه انحصاری شیرخوار با شیر مادر و انتخاب آمپول به عنوان یک روش پیشگیری از بارداری مصرف آمپول باید 6 هفته پس از زایمان آغاز گردد.
2)در صورت قاعده شدن، تزریق باید در یکی از 5 روز اول قاعدگی انجام شده و تا یک هفته نیز از یک روش کمکی مانند کاندوم استفاده شود.
● زمان تزریق آمپول به دنبال قطع یک روش: اگر فرد در 5 روز اول دوران قاعدگی مراجعه کند می توان بلافاصله آمپول را تزریق نمود در غیر اینصورت تا فرارسیدن دوره قاعدگی بعدی برای تزریق آمپول، کاندوم در اختیار فرد قرار داده خواهد شد.
عوارض آمپول: اختلالات قاعدگی به صورت خونریزی شدید، لکه بینی و قطع قاعدگی، تاخیر در بازگشت باروری، افزایش وزن، احساس درد در پستان ها، سردرد، کاهش میل جنسی، تغییرات خلقی.
تاریخ مراجعه بعدی: به فاصله 3 ماه از تزریق قبل و یا حداکثر اختلاف دو هفته.
نکته: مصرف ان در افراد زیر 16 سال با توجه به احتمال اثر منفی بر رشد استخوانی توصیه نمی شود.
شاخص عملکرد: درصد استفاده از امپول:
100 × تعداد افراد استفاده کننده از آمپول
کل زنان واجد شرایط
موارد منع مصرف مطلق آمپول:
بارداری ، سرطان پستان ، خونریزی واژینال بدون علت مشخص ، اختلالات شدید انعقادی، سابقه تومور کبدی ناشی از مصرف هورمونهای استروئیدی جنسی ، ترمبوآمبولی ، سابقه سکته مغزی ، دیابت کنترل نشده، دیابت با ضایعه عروقی یا ابتلای به دیابت به مدت بیست سال یا بیشتر.
موارد منع مصرف نسبی آمپول:
بیماری کبدی ، بیماری شدید قلبی عروقی، تمایل به برگشت سریع باروری ، مشکلات مرتبط با تزریق (ترس،….. ) افسردگی خیلی شدید ، فشار خون کنترل شده ، دیابت کنترل شده، مول ، چاقی.
آی .یو. دی(IUD ):
انواع مسی IUD تا 10 سال از بارداری پیشگیری می کند.
زمان شروع استفاده از آی .یو دی:
در زمان قاعدگی: کارگذاری آی.یو .دی در 5 روز اول خونریزی قاعدگی توصیه می شود در ماه اول آی.یو.دی لازم است بطور همزمان از وسیله دیگر نیز برای جلوگیری استفاده نماید.
پس از زایمان طبیعی و سزارین : کوتاهترین فاصله زمانی ممکن برای آغاز استفاده از آی.یو .دی 6 هفته پس از زایمان طبیعی یا سزارین است ضمناً شیردهی مانع گذاشتن آی.یو .دی نبوده ، اثری بر شیر مادر ندارد.
پس از سقط یا کورتاژ: پس از سقط یا کورتاژ زیر 12 هفته و به شرط عفونی نبودن آن می توان در 5 روز اول پس از سقط آی.یو.دی گذاری را انجام داد. در موارد سقط بالای 12 هفته این کار باید با 6 هفته تاخیر و پس از بررسی های لازم توسط متخصص انجام شود.
مادران شیرده که قاعدگی آنها برنگشته است : آی.یو .دی را می توان پس از 6 هفته پس از زایمان با انجام آزمایش B.HCG و اطمینان از عدم بارداری کار گذاشت.
با تشکر از توجه شما