anemia
کم خونی
فهرست
کم خونی
علل بروز بیماری
تست های تشخیصی
انواع انمی
کم خونی فقر اهن
مراحل کاهش اهن بدن
علل و علائم و عوارض کم خونی فقر اهن
تشخیص کم خونی
درمان کم خونی فقر اهن
پیشگیری و کنترل انمی
تقریبا تمامی اکسیژنی که در خون حمل می گردد، به هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز خون متصل می باشد.
گلبولهای قرمز طبیعی انسان، دیسکهای مقعرالطرفین کوچک می باشندکه فعالیت اصلی انها، حمل هموگلوبین است که با غلظت بالا به صورت محلول در سلول وجود دارد.
کم خونی (ANemia)
کم خونی یا آنمی (Anemia) به معنی کاهش تعداد یا اندازه گلوبولهای قرمز یا مقدارهموگلوبین موجود در گویچه های قرمز خون است.
باعث می شود تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن بین خون و سلول ها دچار اختلال می شود .
کم خونی دارای انواع مختلف است که می تواند به علت عدم سنتز هموگلوبین، کمبود آهن در ساختار هموگلوبین، دفع بسیار سریع یا تولید بسیار آهسته گلبولهای قرمز باشد
عوامل بروز بیماری :
بطور عمده علل اصلی کم خونی را می توان در دو دسته طبقه بندی کرد :
1- کاهش تولید گلبولهای قرمز
2- افزایش تخریب ویا از دست دادن گلبولهای قرمز
تست های تشخیصی :
بطورکلی کم خونی با انجام آزمایش کامل خون (CBC)تشخیص داده می شود که چنانچه مقدار هموگلوبین خون ویا هماتوکریت از مقادیر طبیعی پائین تر باشد تشخیص اولیه کم خونی داده می شود و بعد آزمایشات تکمیلی صورت می گیرد.
هموگلوبینومتری اندازه گیری غلظت هموگلوبین در خون است.
هماتوکریت یک نمونه خون ، نسبت حجم گلبولهای قرمز به حجم کل خون است.
انواع آنمی
انواع آنمی همولیتیک
آهن و کم خونی فقر آهن
تعریف فقر آهن، به عنوان یک کاهش در مقدار کل آهن بدن، در میان کمبودهای تغذیه ای شایع در جهان است.
نتایج کمبود آهن: اختلال در ایمنی، شناختی، تولید مثل و همچنین کاهش عملکرد
آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون است.
علاوه بر آهن مواد دیگری ازجمله اسید فولیک، ویتامین B6 ، ویتامین B12، ویتامین C، و… برای خونسازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی روزانه تامین شود.
آنمی فقر آهن
چنانچه برای ساختن گلبول های قرمز خون، آهن به مقدار کافی در دسترس بدن نباشد ابتدا فرد از ذخائر آهن بدن خود استفاده می کند،
سپس در صورت ادامه کمبود، ذخائر آهن بدن کاهش می یابد
زمانی که کمبود آهن ادامه یابد، ذخائر آهن بدن تخلیه می شود و کم خونی فقر آهن بروز می کند .
کاهش ذخایر آهن بدن طی 3 مرحله اتفاق می افتد
1- تخلیه ذخائر آهن : در این مرحله ذخائر آهن به دلیل کاهش ورود و جذب آهن و یا اتلاف آن کاهش می یابد و نشانه آن کم شدن غلظت فریتین است .
2- فقر آهن: در این مرحله ذخائر آهن بدن تخلیه شده بعلاوه جذب آهن در برابر اتلاف آن کافی نیست در نتیجه ساخت گلبول قرمز همراه با فقر آهن صورت می گیرد .
3- کم خونی فقر آهن : این مرحله شدیدترین شکل کمبود آهن است.
علل کمبود آهن
افزایش اتلاف آهن موجود در بدن مثل خونریزی های شدید عادت ماهیانه – خونریزی حاد یا مزمن
کاهش جذب آهن مصرفی (چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از غذا ، آلودگی های انگلی مانند شیستوزومیا و کرم قلابدار و ژیاردیا ، اسهال ، کاهش ترشح اسید معده ، مشکلات گوارشی یا تداخلات داروئی – داروهایی مثل سایمتیدین ، پانکراتین ، رانیتیدین و تتراسایکلین )
افزایش نیاز بدن به آهن
دریافت ناکافی آهن در مقایسه با نیاز بدن:
1- زنان در سنین باروری بویژه زنان باردار
2- کودکان خردسال
3- نوجوانان
عوارض کم خونی فقر آهن
در دوران بارداری : افزایش مرگ و میر مادران هنگام زایمان و افزایش و تولد نوزادان کم وزن و نارس و سقط جنین
تاخیر رشد خفیف در کودکان زیر 2 سال و درمان آن موجب افزایش سرعت رشد می شود.
کاهش قدرت یادگیری وافت تحصیلی دانش آموز(کاهش ضریب هوشی ( 5 تا 10 امتیاز )
افزایش میزان ابتلا به بیماریهای عفونی
احساس خستگی و ضعف (دوری ازورزش و فعالیتهای بدنی )
تغییرات رفتاری به صورت بی حوصلگی و بی تفاوتی
علائم کم خونی فقر آهن
رنگ پریدگی دائمی زبان و مخاط ، داخل پلک چشم ها و لب ها
احساس ضعف و خستگی
سیاهی رفتن چشم
سرگیجه، سردرد
بی اشتهایی
حالت تهوع و خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دستها وپاها
در موارد کم خونی فقر آهن شدید با تنگی نفس وطپش قلب و ورم قوزک پاها همراه است.
تشخیص
فقر آهن و کم خونی ناشی از آن از دو طریق قابل تشخیص است .
1- علائم بالینی
2- شاخص های آزمایشگاهی
کاهش آهن سرم
افزایشTIBC
کاهش Feبه TIBC
کاهش فریتین مگر در التهابات
کاهش ذخیره آهن مغز استخوان در رنگ آمیزی
گاه کاهش HbA2
درمان کم خونی فقر آهن
مهمترین بخش درمان کم خونی فقر آهن تصحیح یا رفع علت زمینه ساز است .
برای کاهش عوارض جانبی ناشی از مصرف قرص آهن توصیه می شود که قرص آهن را پس از غذا میل نمایند.
اساس درمان استفاده از آهن خوراکی است.(قطره- شربت- قرص)
مصرف آهن را وقتی معده خالی است توصیه می کنیم (جذب بهتر)
بعد از خودرن آهن حداقل 2ساعت داروی دیگری نخورد.
داروهای ضداسید معده و تتراسیکلین ها جذب آهن رامختل می کنند.
مکمل های آهن می توانند اجابت مزاج را سیاه رنگ کنند، یا باعث اسهال یا یبوست شوند. مکمل های آهن را تا 3-2 ماه پس از طبیعی شدن آزمایش خون ادامه دهید.
منابع غذایی آهن
جگر، گوشت،مرغ، ماهی
تخم مرغ، غلات وحبوبات، سبزی ها، انواع خشکبار، خرما وانواع مغزها
اگر حتی مقدارکمی گوشت به غذاهای گیاهی اضافه شوند جذب آهن بیشتر میشود.
پیشگیری و کنترل کم خونی فقرآهن
بطور کلی چهار روش اساسی پیشگیری از کم خونی فقر آهن
عبارتند از:
آهن یاری
آموزش تغذیه
کنترل بیماری های عفونی و انگلی
غنی سازی مواد غذایی
1- آهن یاری
توزیع مکمل آهن بین گروههای آسیب پذیر و در معرض خطر کم خونی فقر آهن
قرص توسط معلمین مدارس بین دانش آموزان توزیع می شود .
دو نوع آهن هم و غیر هم وجود دارد :
آهن هم در گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی و جگر وجود دارد.
آهن غیر هم در غذاهای گیاهی مانند غلات ، حبوبات، سبزیجات، مغزها ( پسته، بادام ، گردو، و فندق ) وانواع خشکبار (، کشمش و خرما) وجود دارد.
آهن غذاهای حیوانی قابلیت جذب بالاتری دارند( به میزان 20 تا 30 درصد جذب می شود در حالیکه آهن غذاهای گیاهی به میزان 3 تا 8 درصد جذب می شود )
2- آموزش تغذیه
گوشت قرمز، مرغ و ماهی افزایش دهنده جذب آهن هستند.
این مواد غذائی دارای آهن " هم" می باشند و موجب افزایش جذب آهن " غیر هم" که در منابع گیاهی موجود است نیزمی شوند.
اسید اسکوربیک ( ویتامین C) که در سبزی ها و میوه های تازه و خام وجود دارد یکی دیگر از افزایش دهنده های جذب آهن می باشد.
با مصرف مقداری سبزی خوردن ، پیاز و یا انواع سالاد همراه با آب لیمو یا آب نارنج تازه جذب آهن غذاهای گیاهی افزایش می یابد.
استفاده از جوانه غلات و حبوبات موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی می شود.
وقتی غلات جوانه می زنند ویتامین C در آنها افزایش می یابد و میزان تانن ها و اسید فتیک کم می شود (می تواند آهن قابل جذب راتقریبا به دو برابر افزایش دهد.)
مهمترین عوامل کاهش دهنده جذب آهن
پروتئین سویا جذب آهن را کاهش می دهد . پس زمانی که سویا بجای گوشت مورد استفاده قرار می گیرد باید مقداری گوشت به آن اضافه گردد تا جذب آهن افزایش یابد.
تانن ها در چای و به میزان کمتری در قهوه و بعضی دم کرده های گیاهی وجود دارند نیز از جذب آهن جلوگیری می کنند.
جوش شیرین موجود در نان
3- کنترل بیماری های عفونی و انگلی
ابتلا به بیماریهای عفونی موجب کاهش اشتها شده و در نتیجه دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش می یابد.
بیماریهای عفونی در جذب و استفاده بدن از مواد مغذی اختلال ایجاد می کند و درمان به موقع و مناسب می تواند دوره عفونت و شدت آن را کاهش دهد.
رعایت اصول بهداشت فرد به منظور جلوگیری از ابتلا به آلودگی های انگلی در آموزش دانش آموزان باید مورد تاکید قرار گیرد.
4- غنی سازی مواد غذائی:
در این روش آهن را به مقدار معینی به مواد غذائی اصلی که غذای عمده مردم است و هر روز مصرف می شود اضافه می کنند.
نان یکی از مواد غذائی است که کشورما اقدام به غنی سازی آن با آهن و سایر املاح و ویتامین ها نموده اند.
برخی از کشورها مواد غذائی دیگری مانند بیسکویت، کیک، کلوچه و سایر مواد غذائی که توسط کودکان و دانش آموزان مصرف می شود را نیز با آهن و مواد مغذی دیگر غنی کرده اند.