کمبود آهن و کم خونی فقر آهن
کم خونی
کمبود آهن و کم خونی ناشی آن ازمشکلات عمده تغذیه ایی و بهداشتی در کشور و مهمترین نوع کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان در سنین باروری است.
کم خونی
تعداد یا اندازه گلوبولهای قرمز یا مقدارهموگلوبین موجود درخون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن بین خون و سلول ها دچار اختلال می شود .
اگر برای ساختن گلبول های قرمز خون ، آهن به مقدار کافی در دسترس نباشد، ابتدا فرد از ذخایر آهن بدن خود استفاده می کند.
اگر کمبود آهن ادامه پیدا کند ذخایر آهن بدن تخلیه می شود و کم خونی فقر آهن بروز می کند.
آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون است.
علاوه بر آهن مواد دیگری ازجمله اسید فولیک، ویتامین B6 ، ویتامین B12، ویتامین C، و… برای خونسازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی روزانه تامین شود.
کمبود آهن و کم خونی فقر آهن چیست؟
تاخیر رشد خفیف در کودکان زیر 2 سال و درمان آن موجب افزایش سرعت رشد می شود.
افزایش شیوع کم خونی فقر آهن در دوران بارداری و به دنبال آن افزایش مرگ و میر مادران و افزایش و تولد نوزادان کم وزن و نارس
کاهش قدرت یادگیری وافت تحصیلی دانش آموز(کاهش ضریب هوشی ( 5 تا 10 امتیاز )
افزایش میزان ابتلا به بیماریهای عفونی
احساس خستگی و ضعف (دوری ازورزش و فعالیتهای بدنی )
تغییرات رفتاری به صورت بی حوصلگی و بی تفاوتی
علل ایجاد کم خونی فقر آهن در دوران مدرسه
1- مصرف نا کافی مواد غذایی آهن دار
2- جذب ناکافی آهن )در اثر اسهال ، کاهش ترشح اسید معده ، مشکلات گوارشی یا تداخلات داروئی – داروهایی مثل سایمتیدین ، پانکراتین ، رانیتیدین و تتراسایکلین (
3- جایگزین شدن غذاهای غیر خانگی بجای مصرف غذاهای خانگی
4- خونریزی های شدید عادت ماهیانه در دختران نوجوان
5- هیجانهای عصبی دوران بلوغ که معمولا منجر به بی اشتهایی می شود.
6- مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از غذا
7- مصرف نانهایی که در تهیه آنها بجای خمیر مایه یا خمیر ترش جوش شیرین بکار رفته و در نتیجه خمیر آنها ور نیامده و حاوی اسید فیتیک می باشد که مانع از جذب آهن می شود.
8- آلودگی های انگلی مانند شیستوزومیا و کرم قلابدار و ژیاردیا نیز موجب بروز کم خونی فقر آهن می شوند.
9- عادات غلط غذایی
10- بارداری مکرر
11- شروع نکردن به موقع غذای تکمیلی
12- افزایش نیاز به آهن ) برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی ، نوجوانی ، بارداری و شیر دهی (
علائم کم خونی فقر آهن
رنگ پریدگی دائمی زبان و مخاط ، داخل پلک چشم ها و لب ها
کمرنگ شدن خطوط کف دست
احساس ضعف و خستگی
سیاهی رفتن چشم
سرگیجه، سردرد
بی اشتهایی
حالت تهوع و خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دستها وپاها
در موارد کم خونی فقر آهن شدید با تنگی نفس وطپش قلب و ورم قوزک پاها همراه است.
پیشگیری و کنترل کم خونی فقر آهن
چهار روش اساسی پیشگیری از کم خونی فقر آهن عبارتند از :
آهن یاری
آموزش تغذیه و تنوع غذایی
کنترل بیماری های عفونی
غنی سازی مواد غذایی
توزیع قرص آهن بین گروههای آسیب پذیر و در معرض خطر کم خونی فقر آهن
( مانند زنان باردار، کودکان زیر 5 سال ، کودکان سنین مدرسه و دختران نوجوان)
قرص توسط معلمین مدارس بین دانش آموزان توزیع می شود . آهن یاری با مصرف یک قرص سولفات فرو در هفته به مدت 16 هفته در سال اجرا می شود.
1- آهن یاری
دو نوع آهن هم وغیر هم وجود دارد :
آهن هم در گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی و جگر وجود دارد.
آهن غیر هم در غذاهای گیاهی مانند غلات ، حبوبات، سبزیجات، مغزها ( پسته، بادام ، گردو، و فندق ) وانواع خشکبار ( برگه هلو، زردآلو،انجیر ، کشمش و خرما) وجود دارد.
آهن غذاهای حیوانی قابلیت جذب بالاتری دارند( به میزان 20 تا 30 درصد جذب می شود در حالیکه آهن غذاهای گیاهی به میزان 3 تا 8 درصد جذب می شود )
2- آموزش تغذیه و ایجاد تنوع غذایی
گوشت قرمز، مرغ و ماهی افزایش دهنده جذب آهن هستند. این مواد غذائی دارای آهن " هم" می باشند و موجب افزایش جذب آهن " غیر هم" که در منابع گیاهی موجود است نیزمی شوند.
اسید اسکوربیک ( ویتامین C) که در سبزی ها و میوه های تازه و خام وجود دارد یکی دیگر از افزایش دهنده های جذب آهن می باشد.
با مصرف مقداری سبزی خوردن ، پیاز و یا انواع سالاد همراه با آب لیمو یا آب نارنج تازه جذب آهن غذاهای گیاهی افزایش می یابد.
استفاده از جوانه غلات و حبوبات موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی می شود. وقتی غلات جوانه می زنند ویتامین C در آنها افزایش می یابد و میزان تانن ها و اسید فتیک کم می شود (می تواند آهن قابل جذب راتقریبا به دو برابر افزایش دهد.)
مهمترین عوامل کاهش دهنده جذب آهن
پروتئین سویا، فیتاتها و تانن ها
پروتئین سویا جذب آهن را کاهش می دهد . پس زمانی که سویا بجای گوشت مورد استفاده قرار می گیرد باید مقداری گوشت به آن اضافه گردد تا جذب آهن افزایش یابد.
در نان هایی که با جوش شیرین تهیه می شوند واز خمیر مایه در پخت آنها استفاده نشده مقدار زیادی فیتات وجود دارد که جذب آهن را کاهش می دهد.
تانن ها در چای و به میزان کمتری در قهوه و بعضی دم کرده های گیاهی وجود دارند نیز از جذب آهن جلوگیری می کنند.
ابتلا به بیماریهای عفونی موجب کاهش اشتها شده و در نتیجه دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش می یابد.
بیماریهای عفونی در جذب و استفاده بدن از مواد مغذی اختلال ایجاد می کند و درمان به موقع و مناسب می تواند دوره عفونت و شدت آن را کاهش دهد.
رعایت اصول بهداشت فرد به منظور جلوگیری از ابتلا به آلودگی های انگلی در آموزش دانش آموزان باید مورد تاکید قرار گیرد.
3- کنترل بیماری های عفونی و انگلی
4- غنی سازی مواد غذائی:
در این روش آهن را به مقدار معینی به مواد غذائی اصلی که غذای عمده مردم است و هر روز مصرف می شود اضافه می کنند.
نان یکی از مواد غذائی است که کشورما از سالیان پیش اقدام به غنی سازی آن با آهن و سایر املاح و ویتامین ها نموده اند.
برخی از کشورها مواد غذائی دیگری مانند بیسکویت، کیک، کلوچه و سایر مواد غذائی که توسط کودکان و دانش آموزان مصرف می شود را نیز با آهن و مواد مغذی دیگر غنی کرده اند.
درمان کم خونی فقر آهن
مهمترین بخش درمان کم خونی فقر آهن تصحیح یا رفع علت زمینه ساز است .
اساس درمان استفاده از آهن خوراکی است.(قطره- شربت- قرص)
مصرف آهن را وقتی معده خالی است توصیه می کنیم (جذب بهتر)
بعد از خودرن آهن حداقل 2ساعت داروی دیگری نخورد.
داروهای ضداسید معده و تتراسیکلین ها جذب آهن رامختل می کنند.
مکمل های آهن می توانند اجابت مزاج را سیاه رنگ کنند، یا باعث اسهال یا یبوست شوند. مکمل های آهن را تا 3-2 ماه پس از طبیعی شدن آزمایش خون ادامه دهید.
توصیه های برای پیشگیری از کم خونی فقر آهن
در برنامه غذائی روزانه از مواد غذائی حاوی آهن مثل انواع گوشت ( گوشت قرمز ، مرغ، ماهی) جگر، حبوبات ( مثل عدس، لوبیا) و سبزی های سبز تیره ( اسفناج، جعفری،….) بیشتر استفاده کنند.
همراه با غذا ، سبزی های تازه و سالاد مصرف نمایند.
در میان وعده ها بجای استفاده از تنقلات غذائی کم ارزش از انواع خشکبار و انواع مغزها ( گردو، بادام ، فندق، پسته) استفاده نمایند.
از نوشیدن چای ، قهوه و دم کرده های گیاهی یکساعت قبل و یک تا دو ساعت پس از صرف غذا خودداری نمایند. اگرکودکان خیلی زود خسته می شوند و یا قدرت تمرکز و یادگیری آنها کم شده است به پزشک مراجعه نمایند تا در صورت وجود کمبود آهن درمان شوند.
برای کاهش عوارض جانبی ناشی از مصرف قرص آهن توصیه می شود که قرص آهن را پس از غذا میل نمایند.
از توجه شما متشکرم