به نام خدا
خون و فراورده های خونی
فیزیولوژی خون Blood Physiology
تعریف: خون عبارست از مایع قرمز رنگی که در رگها جریان دارد و مهمترین وظیفه فیزیولوژیک آن عبارتست از انتقال مواد بین قسمتهای مختلف بدن
هدف اصلی: آشنایی با فیزیولوژی خون
اهداف فرعی:
1- اجزاء خون و خون سازی (Composition of the Blood and Hematopoiesis)
2- گلبولهای سفید و نقش فیزیولوژیک آنها (White Blood Cells = WBC)
3- گلبولهای قرمز و گروههای خونی (Red Blood Cells = RBC and Blood Groups)
4- پلاکتها و بند آمدن خونریزی (Platelets & Homeostasis)
هدف کلی: آموختن اجزاء مختلف خون و روند ساخته شدن سلولهای خون
I- اجزاء خون
II- خونسازی
اجزاء خون و خون سازی
(Composition of the Blood and Hematopoiesis)
اجزاء خون: (Composition of the Blood)
الف- سلولهای خونی (Blood Cells or Blood Elements)
1- گلبولهای سفید
2- گلبولهای قرمز
3- پلاکتها
فقط گلبولهای سفید یک سلول کامل است.
1- آب (اصلی ترین جزء) 90% پلاسما
2- پروتئین ها یا مواد ارگانیک (Organic Molecules)
مهمترین جزء (6-8g/100ml)
انواع: 1- آلبومین (3-5 g/100ml)
ذخیره قابل برداشت (Exchangeable pool): 4.5g/kg BW (45-38% داخل عروقی و بقیه عمدتا در زیر جلد)
2- گلبولین ها (2-3 g/100ml) γ β α
3- فیبرینوژن
فیزیولوژی:
الف – اعمال عمومی
1- مواد حامل
2- ایجاد کننده فشار اسمز کلوئیدی
3- خاصیت تامبونی یا بافری (مسئول 15% اثر تامپونی خون)
ب- اعمال اختصاصی:
1- نقش در ایمنی
(آنتی بادی)
2- نقش در انعقاد خون
(فاکتورهای انعقادی)
ب- مایع خارج سلولی خون (Plasma)
منشا، متابولیسم و تنظیم
الف- منشاء
1- گاما گلوبولین ها: پلاسموسیت ها
2- آلبومین و فاکتورهای انعقادی: کبد
ب- متابولیسم
8-6% ذخیره قابل برداشت در روز
ج- تنظیم (Regulation)
↓ پروتئین (Hypoproteinemia)
1- فقر تغذیه (Starvation)
2- اختلال گوارشی
3- بیماری های کبد
4- بیماری های کلیوی
5- بیماری های ارثی (Agammagobulinemia)
اثر: ادم
هماتولوژی
Haematology
Hematology
مطالعه سلول های خون
تعریف خون: نوعی بافت پیوندی است که سلول های خونی جزء سلولی و پلاسما مایع بین سلولی یا ماتریکس آن را تشکیل می دهد.
وظیفه خون: به واسطه سلول ها و پلاسمای خود در دفاع از بدن، حمل و نقل مواد و جلوگیری از خونریزی دخالت دارد.
یک فرد بالغ حدود 6 لیتر خون دارد که 7 تا 8 درصد وزن بدن وی را تشکیل می دهد.
در افراد بالغ به ازای هر کیلوگرم وزن بدن 75 سی سی خون و در نوزادان 80 سی سی خون وجود دارد.
به طور متوسط قلب در هر دقیقه 70 بار می زند. در هر ضربان 70 سی سی برون ده قلبی دارد، پس درهر دقیقه تمام خون بدن یکبار از قلب عبور می کند.
سیستم گردش خون با مرکزیت قلب
سیستم لنفاوی: گردش مایعات بین سلولی؛ تنظیم آب بدن؛نقش در سیستم ایمنی
در نهایت مایع لنف از مجرای توراسیک وارد خون می شود.
خون در بدن دو فیلتر دارد :
فیلتر سلولی : طحال ( (Culling , Pitting, Immune Function, Storage
فیلتر متابولیکی: کلیه ها
طحال ( Spleen)
اسپلنومگالی (Splenomegaly)
اسپلنکتومی (Splenectomy)
هایپراسپلنیسم (Hypersplenism)
هایپواسپلنیسمHyposplenism))
Blood Components
فاز مایع (Liquid phase ): پلاسما (55%)
شامل آب،ماکروملکول ها، یون ها،ویتامین ها، آنزیم ها،گازها،هورمون ها
فاز سلولی (Cellular Phase = Formed Elements):
اریتروسیتها = گلبول های قرمز
Erythrocyte = Red Blood Cells ( RBCs)
وظیفه : محتوی پروتیین حیاتی به نام هموگلوبین که مسئول حمل و نقل اکسیژن و دی اکسید کربن بین شش ها و بافت های بدن می باشد. برای انجام وظیفه خود از رگ خارج نمی شوند.
اولین بار توسط وان لوون هوک با میکروسکوپ های اولیه شناسایی و اندازه گیری شدند.
White Blood Cells ( WBCs) = Leukocytes
Platelets ( Thrombocytes )
لکوسیت ها = گلبول های سفید
Leukocytes= White Blood Cells (WBCs)
لکوسیت ها : پنج نوع : ائوزینوفیل ها ، بازوفیل ها ، نوتروفیل ها ، مونوسیت ها ، لیمفوسیت ها
وظیفه: مسئول دفاع از بدن در مقابل آنتی ژن های بیگانه مثل باکتری ها و ویروس ها.
محل اصلی عملکرد آنها بافت ها بوده و دارای توانایی دیاپدز ( عبور از جداره رگ ها ) هستند.
پلاکت ها= ترومبوسیت
Platelets=Thrombocyte
وظیفه: ضروری برای هموستاز ( جلوگیری از خون ریزی ) ، از رگ خارج نمی شوند.
منشاء پلاکت ها سلول های مگاکاریوسیت است.
Hematopoiesis
هماتوپوئز : دو مرحله پیش از تولد و بعد از تولد
در ماه اول زندگی قبل از تولد حدود روز 18 تا 19 جنینی؛ خون سازی در خارج از جنین در مزانشیم کیسه زرده (Yolk Sac) در جزایر خونیBlood Islands)) آغاز می شود. این سلول های اولیه اریتروبلاست های اولیهPrimitive Erythroblasts)) نام دارند.
سلول همانژیوبلاست دارای توانایی ساخت سلول های خونی اولیه و سلول های رگ می باشد. جزایر خونی از این سلول منشا می گیرند.
ویژگی اریتروبلاست های اولیه :
درون عروق تشکیل می شوند.
بسیار بزرگ و مگالوبلاست.
دارای هسته
از نظر محتوای هموگلوبولین متفاوت با سلول های بالغین.
در پستانداران این سلول ها به مکانی به نامAGM Aorta-Gonad-Mesonephros)) منتقل می شوند. تا این مرحله خون سازی رویانی است.
خون سازی در کبد در هفته ششم آغاز می شود. این مرحله شروع خون سازی جنینی است. کبد عضو اصلی خونسازی در اوایل و اواسط زندگی جنینی است.سلول های ایجاد شده اریتروبلاستهای قطعی Definitive Erythroblasts)) نام دارند.
ویژگی اریتروبلاست های قطعی :
بدون هسته
تشکیل در خارج از عروق کبد
هموگلوبین بیشتر جنینی است.
نکته : در این مرحله گرانولوپوئز و مگاکاریوسیت ها به مقدار کمتر شکل می گیرند و لمفوپوئز آغاز می شود
در اواسط دوران جنینی طحال و به میزان کمتر غدد لنفاوی نقش کوچکی در خون سازی دارند.
در نیمه دوم زندگی جنینی حدود ماه چهارم بارداری خون سازی در مغز استخوانBone Marrow)) آغاز می شود. نقش کبد کمرنگ می شود. BM بعد از ماه ششم عضو اصلی خون ساز است.
خون سازی در BM = مدولاری هماتوپوئز
خون سازی خارج از BM = اکسترامدولاری هماتوپوئز
در زمان تولد کل فضای مغز استخوان نوزاد را مغز استخوان قرمز اشغال کرده و تمام استخوان های نوزاد از نظر خون سازی فعال است.
با پیشرفت رشد بدن، افزایش فضای BM،کافی بودن بخشی از آن برای خون سازی؛ پس بقیه فضا توسط سلول های چربی اشغال می شود.
در حدود 18 سالگی، خون سازی تنها در استخوان های پهن رخ می دهد. مثل :
جمجمهSkull))
مهره ها Vertebrae))
قفسه سینهThoracic cage) )
شانه Shoulder) )
لگنPelvis))
دنده هاRibs))
قسمت های پروگزیمال استخوان های بلند مثل استخوان رانFemora)) و بازو(Humeri)
پس از تولد تولید لمفوسیت های B در مغز استخوان و اعضاء لنفاوی ثانویه ادامه می یابد؛ در حالی که لمفوسیت های T در تیموس و همچنین اعضاء لنفاوی ثانویه تولید می شوند.
پس از 13 سالگی تیموس آتروفی شده و سلول های T با قدرت خودبازسازی به حیات خود ادامه می دهند.
Stem Cells
طحال موش و CFU-S
تکرار آزمایش در خارج از بدن In Vitro)) و CFU-C
نتیجه : یک سلولColony Forming Unit))که می تواند کلنی تشکیل دهد.
سلول های بنیادی، خاص مغز استخوان نیستند و هر بافتی سلول های بنیادی خاص خود را دارد. به سلول های بنیادی مغزاستخوان، سلول بنیادی خون سازHematopoietic Stem Cell)) می گویند.
منشاء CFU ها استم سل ها هستند.
ویژگی های سلول های بنیادی خون ساز :
تعداد کم و ثابت ( کمتر از 1% سلول های مغزاستخوان)
دارای خاصیت خودبازسازی(Self Renewal)
در فاز(G0) چرخه سلولی به سر می برند.
از نظر مورفولوژی مشابه بلاست ها ( برخی رفرانس ها از لیمفوسیت نام می برند)
در جایگاه خاصی در مغزاستخوان به نام Niche حضور دارند.
چند قوه ای یا چند پتانسیلی و غیر متعهد(uncommitted ) هستند.
به مقدار کم درخون محیطی وجود دارند.
شواهدی وجود دارد که HSC ها می توانند به سلول های غیر خون ساز تبدیل شوند.
استئوکلاست ها ( بخشی از سیستم مونوسیتی-فاگوسیتی ) از سلول بنیادی خون ساز به وجود می آیند.
:(Hematopoietic Stem Cells)HSCآنتی ژن های سطح
CD34 (+)
HLA-DR ( -)
(Multidrug-resistant ) MDR1(+)( رنگ آمیزی Hoechstو رودامین برای استم سل ها )
( مارکر تعهد به رده )CD38(-)
( مارکر تمایز رده اریترویید )CD71(-)
( مارکر تمایز رده میلویید )CD33(-)
(B-cells ( مارکر تمایز رده CD10(-)
(T-cells ( مارکر تمایز رده CD7/5(-)
ها به سلول های استرومال نقش دارد)T-lym( گلیکو پروتیین غشایی که در اتصال Thy-1 (-)
( عدم حضور مارکرهای تمایزی شناخته شده محدود به ساخت یک رده)Lin(-)
( c-kit )CD117(+)
(Kit Ligand ) (Stem Cell Factor Receptor ) SCF-R(+)
:CD133 نکته در مورد
ایجاد می شود و امروزه به عنوان مارکر اولیه برای شناسایی استم سل ها به کار می رود.CD34 زودتر از
تقسیم بندی سلول های بنیادی از نظر توانمندی
:Totipotential Stem cells
دارای بیشترین قدرت
توانایی ایجاد جفت و جنین
:Pluripotential Stem Cells
وجود دارد.BM زودرس ترین سلول نارس در بدن ما که در
قابلیت تولید سلول های خون ساز و سلول های استرومال
از نظر شکل ظاهری شبیه بلاست ها ( برخی رفرانس ها لیمفوسایت )
کمتر از 1% سلول های مغز استخوان
:Multipotential Stem Cells
CFU-GEMM خیلی محدود شده اند و فقط می توانند چند رده خونی را ایجاد کنند . مثل
Hematopoietic Growth Factors
فاکتورهای بیوشیمیایی متصل به غشا یا محلول که در کنترل خونسازی دخالت دارند.
فاکتور محرک کلنی گرانولوسیت-ماکروفاژ)) GM-CSF
فاکتور پان میلویید ، اما به طور عمده موجب افزایش نوتروفیل ها،مونوسیت ها؛ ائوزینوفیل ها و تشدید بیگانه خواری میشود.
به طور بالینی برای مقابله با نوتروپنی در بیماران شیمی درمانی یا تحت پیوند مغزاستخوان
( فاکتور محرک کلنی گرانولوسیت )G-CSF
سمیت کمتری ایجاد می کند.GM-CSF اغلب در درمان نوتروپنی استفاده می شود و به نظر می رسد نسبت
از مغز استخوان به خون محیطیCD34(+) متداولترین فاکتور رشد برای انتقال سلولهای
CSF-1 یا (فاکتور محرک کلنی مونوسیت-ماکروفاژ) M-CSF
از ماکروفاژها IL-1القاء تولید
بوده که این گیرنده یک تیروزین کیناز است و در فعال سازی سلول نقش دارد.FMSگیرنده آن محصول ژن
( اریتروپوئتین)EPO
تحریک رشد و تمایز پیش سازهای اریترویید
، پرونرموبلاستها و بازوفیلیک نرموبلاست هاCFU-E اثر غالب روی
90%) و به مقدار کمتر (10%) در کبد)تولید در بالغین به طور عمده در کلیه ها
القاء تولید توسط هایپوکسی
زمان ایجاد پرونرموبلاست را کوتاه می کند و سبب آزاد شدن زودرس رتیکولوسیت به خون می شود.
رسپتور اریتروپوئتین خاصیت تیروزین کینازی ندارد و مسیری که پیام آن را به داخل سلول منتقل می کند است.Jak2/Stat5
( ترومبوپوئتین )TPO
تنظیم کننده اولیه تولید پلاکت
حضور آن برای بلوغ کامل مگاکاریوسیت ها و افزایش تولید پلاکت ها ضروری
رسپتور ترومبوپوئتین است.CD110 یا C-mpl
:IL-3 اثر روی CFU-GEMM ، نام دیگر آن Multi CSF
Pre-T وPre-B ( لمفوپوئتین) : اثر روی IL-7
اثر روی ائوزینوفیل ها:IL-5
اثر روی مگاکاریوسیت ها :IL-6,9,11
Steel Factor , Stem Cell Factor , Mast Cell Growth Factor :(KL) Kit لیگاند
گیرنده آن خاصیت تیروزین کینازی دارد
است و از مراحل اولیه سلولی وجود دارد.CD117 همان
:(FL ( Flt-3 لیگاند
بیشترین بیان توسط سلول های مونونوکلئر خون محیطی
فاکتور رشد برای مست سل نیست.KLگیرنده آن از خانواده تیروزین کینازها است با این تفاوت که بر خلاف
Bone Marrow Structure
سلول های خون ساز : ساکنین موقت مغزاستخوان، بعد از بلوغ وارد خون
سلول های پشتیبان ( Stromal Cells): بافتی حمایت کننده،محیطی مطلوب برای رشد و تکثیر سلول های خونی
سلول های پشتیبان:
آدیپوسیت ها Fat Cells))
اندوتلیال
فیبروبلاست
Reticular Adventitial Cells ( مثل نگهبان،با قدرت انقباضی و انبساطی خود، کنترل عبور و مرور سلول ها. همچنین ساخت رشته های رتیکولنی)
ماکروفاژها
سلول های T
حجمی معادل 30-50 میلی لیتر به هزاء هر کیلوگرم وزن بدن
برون ده روزانه : یک بیلیون WBC ، 2/5 بیلیون RBC ، یک بیلیون Plt
بالغترین سلول اریتروئیدی که می تواند مغزاستخوان را ترک کند در حاشیه جزایز اریتروییدی
مگاریوسیت و مگاریوبلاست در کنار اندوتلیوم جدار سینوزوئیدها ( دیده شدن به طور شانسی در خون محیطی)
گرانولوسیت ها در مرحله متامیلوسیت آشیانه ها را ترک می کنند.تکامل در ادامه راه تا جدار سینوسی.
ملکول های چسبندگی در خون سازی
سلولی به دو منظور : ملکول های سطح سلول ها به منظور اتصال به سلول های دیگر و ماتریکس خارج
(Adhesion – چسبندگی (
(Signal Transduction – انتقال سیگنال (
سه خانواده هستند :
– سوپرژن ایمونوگلوبولین ها
– سلکتین ها
اینتگرین ها
وجود برهمکنش بسیاری از اجزای ماتریکس خارج سلولی مثل فیبرونکتین، ترومبواسپوندین، اسید هیالورونیک،
همونکتین، لامینین و غیره با گیرنده های موجود در سطح سلول های خون ساز
گیرنده اسید هیالورونیک است. CD44
حضور این گیرنده علاوه بر نقشی که در عبور و مرور لیمفوسیت های بالغ دارد برای گرانولوپوئز اولیه نیز ضروری است.
اهمیت کموکاین ها در تنظیم عبور و مرور و لانه گزینی سلول های خونی
در سطح سلول های استرومایی مغز استخوان و اندوتلیوم عروق ریز و(SDF-1a)CXCL12 کموکاین
ها بیان می شود.HSCدر سطح (CXCL12 (رسپتور CXCR4
نقش دارد.HSC در گرفتن پیوند CXCL12 و CXCR4 برهمکنش
خون کامل :
یک واحد خون کامل دارای حجم تقریبی 500 میلی لیتر خون و 70 میلی لیتر ماده ضد انعقاد / نگهدارنده است . هماتوکریت یک واحد خون کامل به طور متوسط 36 – 44 است . خون کامل باید در یخچال دارای کنترل وتنظیم در دمای 1 – 6 درجه نگهداری شود . مدت زمان ذخیره خون کامل بوسیله بازیابی و سرعت افزایش شمارش گلبول های قرمز ، 24 ساعت پس از تزریق تعیین می شود که باید به طور متوسط 75 درصد یا بیشتر باشد . به همین دلیل ، مدت نگهداری خون کامل به ماده نگهدارنده موجود در کیسه خونگیری بستگی دارد ( مدت نگهداری خون در کیسه های حاوی سیترات – فسفات – دکستروز ( CPD ) 21 روز و در کیسه های حاوی آدنین – CPD ( CPDA – 1 ) 35 روز می باشد .
موارد کاربرد :
خون کامل هم برای افزایش ظرفیت حمل اکسیژن و هم برای افزایش حجم خون تجویز می گردد . مورد مصرف اولیه آن برای درمان بیمارانی است که خونریزی فعال داشته و بیش از 25 % از کل حجم خونشان را از دست داده اند .در چنین بیمارانی احتمال ایجاد شوک هموراژیک وجود دارد . به همین علت در بعضی از مراکز درمانی ، برای بیماران دارای خونریزی ماسیو ( کسانی که نیاز به تزریق بیش از 10 واحد گلبول قرمز در مدت زمانی کمتر از 24 ساعت دارند ) اعتقاد به تزریق خون کامل دارند . اگر پلاکت یا گرانولوسیت مورد احتیاج باشد ، باید اجزای سلولی مناسب تجویز شود و برای جایگزینی فاکتورهای انعقادی از پلاسمای تازه منجمد استفاده شود . خون کاملی که کمتر از 7 روز از نگهداری آن گذشته باشد ، برای جلوگیری از افزایش پتاسیم در تعویض خون نوزادان سود بخش می باشد .
موارد مصرف خون کامل تازه محدود می باشد ( یعنی خونی که در کمتر از 48 ساعت پیش جمع آوری شده ) خون کامل تازه بخصوص برای نوزادانی که تحت عمل جراحی پیچیده قلبی قرار می گیرند کاربرد دارد .
میزان و نحوه تجویز :
یک واحد خون کامل در یک فرد بالغ ، میزان هموگلوبین را حدود 1gr/dl و یا هماتوکریت را حدود 3 – 4 % افزایش می دهد .در کودکان تزریق خون کامل به میزان 8 ml/kg منتج به افزایش تقریبی همو گلوبین به میزان 1 gr/dl خواهد شد . خون کامل باید از طریق فیلتر خونی که قطر منافذ آن 150 – 280 میکرون است ( فیلتر استاندارد ) ، تزریق شود . سرعت تزریق بستگی به وضعیت بالینی بیمار دارد لیکن در شرایط معمولی و غیر اورژانس باید حداکثر طی 4 ساعت تزریق گردد. در تعویض خون نوزادان برای جلوگیری از افزایش پتاسیم باید از خون کاملی استفاده گردد که طول عمر آن ( shelf life ) کمتر از 7 روز باشد .
گلبول های قرمز خون :
گلبول های قرمز متراکم خون پس از جداسازی 250 – 200 میلی لیتر پلاسما از خون کامل ، تهیه می شود. همچنین می توان گلبول های قرمز متراکم را با روش آفرزیس جمع آوری کرد. در دمای 1 – 6 درجه سانتی گراد و در یکی از محلول های مختلف ضد انعقاد / نگهدارنده ، نگهداری می شود. این محلول حاوی مقادیر و انواع مختلفی از عوامل نگهدارنده (مثل بافر ، دکستروز ، آدنین و مانیتول ) هستند. بنابراین گلبول های قرمز متراکم ، هماتوکریت و طول عمر متفاوتی دارند. گلبول های قرمزی که در محلول های افزودنی ( Additive Solution ) نگهداری می شوند ، دارای هماتوکریت 52 – 60 درصد و قابلیت نگهداری به مدت 42 روز می باشند ، در حالی که گلبول های قرمزی که در CPDA-1 نگهداری می شوند ، هماتوکریت 80 – 70 % داشته و می توانند به مدت 35 روز نگهداری شوند .
گلبول های قرمزی که درمحلول CPD نگهداری می شوند ، هماتوکریتی مشابه با گلبول های قرمز نگهداری شده در CPDA-1 دارند ولی مدت نگهداری آن 21 روز است گلبول های قرمز متراکم به عنوان منبعی از پلاکت ها و گرانولوسیت های دارای عملکرد ، نمی باشند گلبول های قرمز متراکم و خون کامل ظرفیت حمل اکسیژن مشابهی دارند زیرا تعداد گلبول های قرمز در هر دو یکسان است .
موارد کاربرد :
گلبول های قرمز خون برای درمان کم خونی در بیمارانی که حجم خون طبیعی داشته و فقط نیاز به افزایش ظرفیت حمل اکسیژن و توده گلبول قرمز دارند تجویز می شود میزان درخواست خون تزریق شده برای هر بیمار باید براساس وضعیت بالینی بیمار باشد نه رسیدن به هماتوکریت یا هموگلوبینی که از پیش تعیین شده است گلبول های قرمز متراکم برای بیمارانی که نیازی به افزایش حجم خون نداشته و یا نمی تواند افزایش حجم خون را تحمل کنند مثل بیماران کم خون با نارسایی قلبی نسبت به خون کامل ارجحیت دارد .
میزان و نحوه تجویز :
در یک فرد بالغ با حجم خون طبیعی یک واحد گلبول قرمز هموگلوبین را در حدود gr/dl1 و هماتوکریت را حدود 3 ٪ افزایش خواهد داد تزریق گلبول قرمز به میزان ml/kg 10- 8 در کودکان باعث افزایش هموگلوبین در حدود gr/dl 2 و هماتوکریت حدود 6 ٪ خواهد شد گلبول های قرمز باید از طریق فیلتر استاندارد 280 – 150 میکرون تزریق شوند هماتوکریت بالاتر گلبول های قرمز حاوی CPD یاCPDA-1 باعث افزایش غلظت شده و سبب کاهش سرعت تزریق می شود برای کاهش غلظت خون میتوان 50 – 100میلی لیتر محلول ایزوتونیک نرمال سالین 0.9٪ را برای رقیق کردن گلبول های قرمز حاوی CPDیا CPDA-1به کار برد اما در انجام این عمل باید تعادل حجم خون مورد نظر قرار گیرد چرا که خطر افزایش حجم خون را به همراه دارد هیچ محلولی به جز نرمال سالین ایزوتونیک و هیچ دارویی نباید به گلبول های قرمز افزوده شود .
گلبول های قرمز شسته شده :
گلبول های قرمز توسط نرمال سالین استریل و با استفاده از ماشین های مخصوصی شسته می شوند گلبول های قرمز شسته شده در نرمال سالین استریل معمولا با هماتوکریت 70 – 80٪ درصد و حجم تقریبی ml 180 معلق می شوند شستشو با سالین حدود 98 ٪ از پلاسما را حذف کرده و مقدار کمی از پلاسما باقی می ماند تعداد لکوسیت ها را کاهش و پلاکت ها و بقایای سلولی را حذف می کند شستشو با سالین در هر زمانی از عمر مفید یک واحد خون می تواند انجام شود ولی به دلیل اینکه شستشو معمولا در یک سیستم باز صورت می گیرد گلبول های قرمز حاصله فقط به مدت 24 ساعت در دمای 6-1 درجه قابل نگهداری است .
موارد کاربرد :
تجویز گلبول های قرمز شسته شده در افراد بالغ به منظور جلوگیری از واکنش های راجعه وشدید آلرژیک انجام می گیرد و همچنین در تزریق خون نوزادان یا تزریق خون داخل رحمی نیز استفاده می شود.گلبول های قرمز شسته شده برای بیماران نیازمند به تزریق گلبول قرمز که پتاسیم بالا دارند نیز مصرف می شود .
میزان و نحوه تجویز :
تمامی واحدها باید از طریق فیلتر تزریق خون که قطر منافذ آن 280 – 150 میکرون است تجویز شود . چون هر واحد گلبول قرمز شسته شده ، دارای میزان کمتری توده گلبول قرمز نسبت به یک واحد گلبول قرمز متراکم است ، بیمارانی که به صورت مزمن تحت تزریق گلبول قرمز شسته قرار می گیرند ، برای رسیدن به هماتوکریت مطلوب نیاز به تزریق واحدهای بیشتری دارند .
گلبول قرمز منجمد : گلبول قرمز دی گلیسرولیز
گلبول های قرمز منجمد با اضافه کردن گلیسرول ( یک عامل محافظت کننده از سرما ) به خونی که معمولا کمتر از 6 روز از اهدا آن نگذشته باشد ، تهیه می شوند . سپس این واحد در برودت 65 – 200 درجه سانتی گراد ( بسته به غلظت ماده محافظت کننده از سرما ) برای مدت زمان حداکثر 10 سال منجمد می شود . وقتی که واحد مذکور ذوب می شود ، بوسیله مجموعه ای از محلول های سالین – گلوکز شسته می شود تا گلیسرول آن حذف شود . سپس این واحد با سالین استریل مخلوط و ترکیب شده و دارای هماتوکریت 70 – 80 درصد می شود . زمان نگهداری محصول فوق در دمای 1- 6 درجه سانتی گراد ، در صورت تهیه در سیستم باز ، بیشتر از 24 ساعت نمی باشد . زمانی که شست وشو در یک سیستم بسته انجام گیرد ، واحد فوق در دمای 1 – 6 درجه سانتی گراد به مدت 14 روز قابل نگهداری است .
موارد کاربرد :
این روش برای نگهداری طولانی مدت واحدهای گلبول قرمز دارای فنوتیپ کمیاب و گلبول های قرمز اتولوگ مفید می باشد. در گذشته گلبول های قرمز منجمد دی گلیسرولیزه به عنوان منبعی از خون کم لکوسیت مصرف می شد زیرا این واحدها حاوی مقادیر کمتر از 10 درصد لکوسیت می باشند .
میزان و نحوه تجویز :
تمامی واحدها باید از طریق فیلتر تزریق خونی با منافذ دارای قطر 150 – 280 میکرون تجویز شود . گلبول های قرمز دی گلیسرولیزه به دلیل از دست رفتن گلبول قرمز در طی مراحل شستشو ، توده کمتر از گلبول های قرمز را تامین می کنند . بنابراین بیمارانی که تحت تزریق با این واحدها قرار می گیرند، برای رسیدن به هماتوکریت مناسب ، نیازمند تزریق واحدهای بیشتری هستند.
پلاکت :
پلاکت ها از طریق سانتریفوژ کردن واحدهای منفرد خون کامل ، تهیه می شوند . پلاکت ها باید حاوی حداقل º¹ 10×5/5 پلاکت در میزان کافی پلاسما ( معمولا 50 – 70 میلی لیتر ) به منظور حفظ PH بیشتر از 2/6 در طول دوره نگهداری باشند . پلاکت های که در بانک خون به مدت 5 روز در دمای 20 – 24 درجه سانتی گراد با تکان مداوم و ملایم نگهداری می شوند ، پس از تزریق ، تقریبا افزایش شمارش پلاکتی و بقاء طبیعی دارند . پلاکت ها اغلب در زمان مصرف مخلوط ( Pooled ) می شوند ، که در این صورت پلاکت ها باید در عرض 4 ساعت پس از مخلوط شدن تزریق گردند .
موارد کاربرد :
تجویز پلاکت برای درمان خونریزی ناشی از ترومبوسیتوپنی ( شمارش پلاکت معمولا زیر µl/50000 ) یا برای بیمارانی که عملکرد پلاکتی غیر طبیعی دارند ( ارثی یا اکتسابی ) ، مورد استفاده واقع می شود . کنسانتره های پلاکتی در طول جراحی یا قبل از جراحی های وسیع و تهاجمی در بیماران دارای شمارش پلاکتی کمتر از µl /50000 نیز مورد استفاده قرار می گیرد . تجویز پلاکت به منظور پیشگیری ، برای آن دسته از بیمارانی که شمارش پلاکتی کمتر از µl / 10000 – 5000 دارند که از هیپوپلازی مغز استخوان به دلیل شیمی درمانی ، تومور وسیع یا آپلازی اولیه ناشی می شود ، توصیه می گردد .
میزان و نحوه تجویز :
میزان معمول برای بیماری که خونریزی ناشی از ترومبوسیتوپنی دارد یک واحد پلاکت به ازای هر 10 کیاوگرم وزن بدن ( معمولا 5 – 7 واحد ) برای یک فرد بالغ است .
پلاسمای تازه منجمد :
انواع متعددی از پلاسما شامل پلاسمای تازه منجمد ، پلاسمای حاصل از
اهدا کننده فراخوان(Retest plasma ) و پلاسمای مایع می توانند به عنوان جایگزین فاکتورهای انعقادی مصرف شوند .
پلاسمای تازه منجمد که بیشترین محصول پلاسمایی مورد استفاده می باشد ، بوسیله جداسازی از خون کامل و منجمد کردن پلاسما در عرض 8 ساعت پس از خونگیری تهیه می شود. پلاسمای تازه منجمد و پلاسمای حاصل از اهداکننده فراخوان ممکن است با استفاده از روش های آفرزیس نیز بدست آید. پلاسما را می توان تا یکسال در برودت 18- درجه ی سانتی گراد یا پایین تر نگهداری کرد. حجم یک واحد از آن 250 – 200 میلی لیتر است .
پلاسمای مایع :
حجم این پلاسما نیز 250 – 200 میلی لیتراست .
موارد کاربرد :
پلاسمای تازه منجمد برای بیماران دارای خونریزی یا بیمارانی که تحت جراحی های تهاجمی قرار گرفته و کمبود فاکتور های انعقادی متعدد دارند ، ( مثل بیماران کبدی ، انعقاد درون عروقی منتشر ، اختلال انعقادی ترقیقی متعاقب تزریق خون کلان و جایگزین کردن حجم ) مصرف می شود. مصرف پلاسما برای جبران سریع فاکتورهای انعقادی به علت عوارض وارفارین در بیمار دارای خونریزی یا در جراحی اورژانس تجویز می شود.
میزان ونحوه ی تجویز :
میزان تجویز پلاسما بستگی به وضعیت بالینی و روند بیماری زمینه ای دارد زمانی که پلاسمای تازه منجمد برای جایگزینی فاکتور انعقادی تجویز می شود میزان آن 20 – 10 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن ( 6 – 4 واحد در یک فرد بالغ ) است. این میزان بلافاصله پس از تزریق، باعث افزایش سطح فاکتور انعقادی به اندازه 20% می شود. مقادیر کمتر در بیمارانی که کمبود ویتامین K داشته و زمان لازم برای موثر واقع شدن ویتامین K تزریقی وجود ندارد ، می تواند کافی باشد.
ارزیابی وضعیت انعقادی بیمار پس از تزریق پلاسمای تازه منجمد مهم بوده و کنترل عملکرد انعقادی توسط آزمایشهایPT. PTT یا آزمایش فاکتورهای اختصاصی حیاتی است. همانند تمام اجزاء خون ، تجویز پلاسما باید از طریق فیلتر انجام شود. پلاسمای ذوب شده در 30 تا 37 درجه سانتی گراد باید هرچه سریعتر تزریق شود. ولی چنانچه منبعی از فاکتور انعقادی ناپایدار مورد مصرف قرار گیرد باید تا 24 ساعت پس از ذوب تزریق شود. پلاسمای تازه منجمد پلاسمای حاصل از اهداکنندگان فراخوان پس از ذوب شدن باید در دمای 6 – 1درجه سانتی گراد نگهداری شوند.
فاکتور ضد هموفیلی رسوب کرایو یا کرایو پرسیپیتیت :
فاکتور ضد هموفیلی کرایو سی پیتیت ، منبع تغلیظ یافته ای از پروتئین های مشخص پلاسمایی است. این محصول با ذوب کردن یک واحد پلاسما دردمای 6 – 1 درجه سانتی گراد تهیه می شود. پس از ذوب ، محصول رویی پلاسما جدا شده و رسوب سرد پروتئینی به علاوه 15 – 10 میلی لیتر پلاسما در کیسه باقی می ماند. سپس این ماده در برودت 18درجه سانتی گراد یا پایین تر در عرض یک ساعت دوباره منجمد شده و زمان نگهداری آن یکسال است .
موارد کاربرد :
فاکتور ضد هموفیلی رسوب کرایو می تواند برای درمان کمبود ارثی یا اکتسابی فیبرینوژن یا کمبود فاکتورXIII تجویز شود.
رسوب کرایو در درمان بیماری هموفیلی و فون ویلبراند ، در صورتی که محلول های تغلیظ یافته که از نظر ویروس غیر فعال شده اند در دسترس باشند ، توصیه نمی شود.
میزان و نحوه تجویز :
رسوب کرایو قبل از تزریق ، در دمای 37 – 30 درجه سانتی گراد ذوب می شود. تزریق هر واحد آن در یک فرد بالغ با اندازه متوسط ، فیبرینوژن را 10 – 5 میلی گرم در دسی لیتر افزایش می دهد. سطح هموستاتیک فیبرینوژن مساوی یا بیشتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر است . رسوب کرایو از طریق فیلتر خونی با منافذ دارای قطر 250 – 180 میکرونی تجویز می شود. آزمایش سازگاری لازم نیست.
چنانچه یک واحد کرایو بلافاصله پس از ذوب شدن مورد استفاده قرار نگیرد ، نمی توان آن را بیشتر از 6 ساعت در دمای اتاق یا بیشتر از 4 ساعت پس از مخلوط شدن نگهداری کرد.
تجویز خون :
شایع ترین علت واکنش های همولیتیک کشنده ناشی از تزریق خون، تعیین هویت اشتباه واحد خون یا گیرنده است. از میان مراحل مورد نیاز جهت تزریق خون بی خطر، شناسایی صحیح بیمار ونمونه خون، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
گرم کردن خون :
تزریق خون سرد با سرعتی بیش از100دقیقه بر میلی لیتر همراه با افزایش میزان بروز ایست قلبی است هنگامیکه با سرعت تزریق گروه کنترل دریافت کنندهی خون گرم مقایسه گردد. با این وجود بیمارانی که خون با سرعت آهسته دریافت می کنند به طور معمول نیازمند خون گرم نمی باشند.
محدودیت زمانی برای تزریق فراورده های خونی :
یک واحد خون نباید بیش از زمانی کوتاه در دمای اتاق به علت رشد باکتری ها نگهداری گردد.خون باید در مدت 4 ساعت تزریق شود.
اگر احتمال دارد که زمان مورد نظر بیشتر شود واحد خون باید به حجم های کوچکتری تقسیم گردیده و این واحد ها در یخچال بانک خون تا زمان نیاز نگهداری شود. خون هرگز نباید در یخچال های کنترل نشده نگهداری شود.
مصرف همزمان محلول های داخل وریدی :
تنها نرمال سالین (9/ %) می تواند با فراورده های خونی تجویز شود. سایر محلول ها ممکن است هیپوتونیک باشند (مانند دکستروز 5% درآب) و سبب همولیز در محیط خارج از بدن گردند یا ممکن است حاوی افزودنی هایی مانند کلسیم باشند (رینگر لاکتات ) که می تواند خارج از بدن باعث شروع انعقاد در خون سیتراته گردد. به منظور افزایش سرعت تزریق و کاهش غلظت، می توان گلبول های قرمز را با نرمال سالین (9/ %) رقیق نمود. به دلایل متعدد داروها هرگز نباید به واحد خون اضافه یا با خون تزریق شوند. بعضی داروها به علت بالا می توانند باعث همولیز شوند.
به علاوه اگر دارو به خون اضافه شود و تزریق خون به هر دلیلی قطع گردد، دوز داروی تزریق شده نامشخص است و بالاخره تعیین این مسئله که آیا هرگونه واکنش ناخواسته تزریق خون به علت خود خون یا داروی درون آن بوده ، دشوار است.
با تشکر از توجه شما