عنوان ارائه :
کمبود آب بحران
۲۰۲۵
کمبود آب بحران ۲۰۲۵
کمبود آب بحران ۲۰۲۵
اختلافی که بین استان های یزد و اصفهان بر سر سرچشمه رود زاینده رود رخ داد، موضوعی فراتر از یک اختلاف منطقه ای و بین استانی است و به یک بحران بزرگ ملی و فراتر از آن بین المللی مربوط است.
براساس گزارش سازمان ملل در آینده ای نزدیک ۳۱ کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و نام ایران به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای درگیر بحران آب در آینده برده می شود.انتظار می رود تا سال ۲۰۲۵ بیش از دو سوم جمعیت جهان در شرایط کمبود جدی آب قرار بگیرند و یک سوم بقیه در شرایط کمیابی آب زندگی کنند. ۵۰ سال دیگر عربستان کاملاً از آب تهی خواهد شد.
طلیعه بحران هم اینک در چین، آفریقا، هند، تایلند، مکزیک، مصر و ایران نمایان شده است. رودخانه های اصلی دنیا شامل نیل در مصر، گنگ در جنوب آسیا، رود خانه زرد چین و کلرادوی آمریکا به شدت تهدید می شوند. حتی ۳۳ رودخانه اصلی انگلیس اکنون کمتر از یک سوم آب دارند. کاهش آب رود دانوب نیز به صنعت گردشگری و ماهی گیری صدمه زده است.در ایران منبع اصلی آب بارش است که به طور طبیعی سالانه ۲۵۲ میلی متر یا ۴۱۳ میلیارد متر مکعب است. این میزان یک سوم متوسط جهان (۸۳۱ میلی متر) و یک سوم آسیا
( ۷۳۲ میلی متر) است.
حدود ۳۰ درصد بارش به شکل برف و بقیه به شکل باران است. به این ترتیب در حالی که یک درصد جمعیت جهان در ایران زندگی می کنند، سهم ایران از منابع آب تجدید پذیر فقط ۳۶ صدم درصد است. از ۴۱۳ متر مکعب بارش سالانه ۲۶۹ متر مکعب به اشکال مختلف از دست می رود. ۹۳/۲ درصد از آب باقی مانده صرف مصارف کشاورزی البته به شکلی غیر اصولی می شود. ۱/۷ درصد به صنعت و معدن اختصاص می یابد و بقیه به مصارف دیگر می رسد
ذکر این در صد ها برای این اهمیت دارد که بروز بحران آب آنها را دستخوش تغییر می کند و سازمان های بین المللی هشدار می دهند که با افزایش جمعیت در ایران این کشور در سال ۲۰۲۵ درگیر بحران جدی آب خواهد بود.گفته های دکتر پرویز کردوانی استاد جغرافیای دانشگاه تهران حاکی از بروز نشانه های بحران است. وی می گوید: «در سال ۱۳۳۷ جمعیت ایران ۱۶ میلیون نفر بوده و الآن بالای ۷۰ میلیون نفر است. در حالی که میزان آب ثابت مانده، به همان نسبت که آب بیشتری مصرف می شود آب بیشتری هم آلوده می شود. به این ترتیب تهران یک رود هم ندارد ولی سه رود از فاضلاب دارد که آدم در آن غرق می شود.
کشور ما در منطقه خاورمیانه قرار دارد و از نظر بارندگی فقیر است. درست است که بارندگی در شمال زیاد است ولی این باران زمانی می بارد که زیاد به آن احتیاج نیست و سه ماه تابستان که موقع برنج کاری است این مناطق آب ندارند. در نتیجه در پر باران ترین نقطه هم از آب زیر زمینی استفاده می کنیم. در حالی که استفاده از آب زیر زمینی برای موقع مباد است، استفاده زیاد از آب زیر زمینی باعث شده که سطح آن در همه جا پایین بیاید. به طوری که در ۲۰۰ دشت که بیشتر آنها در خراسان است کسی حق حفر چاه ندارد مگر برای به دست آوردن مقداری آب شر ب و مصارف صنعتی.
پایین رفتن سطح آب کشور را دچار فاجعه می کند. به طوری که در چند سال آینده آب بعضی از مناطق کاملاً تخلیه می شود و ساکنانشان ناچار می شوند مهاجرت کنند. به خاطر پایین رفتن آب های زیر زمینی چاه های نیمه عمیق به چاه عمیق تبدیل شده اند. قنات ها خشک شده اند که نمونه آن خشک شدن قنات ها در ۳۶۰ دهات ورامین است. این اتفاق در جنوب خراسان، یزد و اصفهان هم رخ داده است. یک سوم آب تهران از آب های زیر زمینی تامین می شود و این باعث نشست زمین های تهران شده است. در نتیجه این اتفاقات آب های شور به سمت چاه ها پیشروی کرده اند. اتفاقی که در رفسنجان و به عنوان مثال روستای اناررخ داده است.
وضع به گونه ای است که اگر فکری برای آب کرمان و رفسنجان نشود، محصول پسته در خطر قرار می گیرد و در ده تا ۱۵ سال آینده درختان پسته خشک خواهند شد. در رفسنجان در جاهایی ناچار شده اند تا در ۲۰۰ یا ۲۵۰ متری و حتی ۳۰۰ متری زمین چاه حفر کنند و آبها به خاطر زیاد بودن نمک شکل دوغ پیدا کرده است. با این روند در این منطقه میزان بازدهی درخت از ده کیلو به پنج کیلو کاهش می یابد. و تا ۱۵ سال دیگر قسمت زیادی از رفسنجان دیگر وجود نخواهد داشت.»
وی می افزاید: «در ایران چاه های آرتزین – چاه هایی که آب از آنها می جوشد – به چاه معمولی تبدیل شده و سفره های آب نشست کرده اند. با نشست سفره ها در صورتی که بارندگی هم صورت بگیرد، قابلیت آبگیری سفره کم می شود و از طرفی نشست سفره دیواره سفره را هم می شکند و آب به نحو دیگری هدر می رود. وقتی سطح آب پایین می آید پوشش گیاهی مراتع از بین می رود و گیاهانی که از آب زیر زمینی استفاده می کردند از بین می روند. به عنوان مثال آنقدر در تهران چاه حفر شده که بعضی جنگل کاری ها با خطر خشکی مواجه شده است. طبیعتاً با حفر چاه ۲۰۰ متری هم کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد از طرفی آب سفره هم تمام می شود و در نتیجه کشاورزان درختان را قطع و تبدیل به زغال می کنند.
وی می افزاید: «در ایران چاه های آرتزین – چاه هایی که آب از آنها می جوشد – به چاه معمولی تبدیل شده و سفره های آب نشست کرده اند. با نشست سفره ها در صورتی که بارندگی هم صورت بگیرد، قابلیت آبگیری سفره کم می شود و از طرفی نشست سفره دیواره سفره را هم می شکند و آب به نحو دیگری هدر می رود. وقتی سطح آب پایین می آید پوشش گیاهی مراتع از بین می رود و گیاهانی که از آب زیر زمینی استفاده می کردند از بین می روند. به عنوان مثال آنقدر در تهران چاه حفر شده که بعضی جنگل کاری ها با خطر خشکی مواجه شده است. طبیعتاً با حفر چاه ۲۰۰ متری هم کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد از طرفی آب سفره هم تمام می شود و در نتیجه کشاورزان درختان را قطع و تبدیل به زغال می کنند.
پیامد بحرانی که در ایران در نتیجه کم آبی و تقاضای روبه افزایش آب رخ می دهد این است که بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و نیروی انسانی برای استفاده از این آب وارد رقابت می شوند.مهندس محسن شجاعی کارشناس آب می گوید: «افزایش جمعیت، گسترش بدون برنامه و انگل وار شهرهای بزرگ باعث می شود مجبور شویم آب را از بخش کشاورزی به سمت مصارف انسانی منتقل کنیم.در حالی که افزایش جمعیت و بهتر شدن برنامه غذایی، ایران را بشدت به واردات محصولات کشاورزی محتاج می کند.» از تبعات دیگر بحران آب این است که همان منابع قابل استفاده و رودخانه ها نیز آلوده و ناسالم می شوند و حتی صنعت ماهیگیری هم با مشکل مواجه می شود. به عنوان مثال دور از انتظار نیست که آب رودخانه های شمال کشور آلوده شود، بخصوص که سیستم فاضلاب شهرهای شمال هم توسعه نیافته است .
این موضوع توجه بانک جهانی را به ایران جلب کرده است.در هر صورت به موازات آن که دائماً به جمعیت جهان افزوده می شود و این جمعیت به غذای بیشتری نیاز پیدا می کنند منابع آب هم کاهش می یابد. بخشی از بحرانی که هم اینک مبتلا به آسیا و آمریکای لاتین است به صنعتی شدن جوامع آنها و برهم خوردن توازن بشر و طبیعت بر می گردد. چنانکه در مکزیکوسیتی پایتخت مکزیک بچه های کوچک گاهی به جای آب، کوکاکولا و پپسی می نوشند. در طول بحران های آبی این کشور، دولت آب کشاورزان را قطع می کند تا آب را به صنایع عمدتاً خارجی برساند. پیامد چنین وضعیتی به خطر افتادن امنیت غذایی جهان است.
کمبود آب کشاورزی در کشوری مثل چین کافی است تا این امنیت به خطر بیفتد. در حالی که چین در راس فهرست کشورهایی است که با بحران آب روبرو می شوند. طبیعتاً چین به خاطر توسعه عظیم اقتصادیش کمبود مواد غذایی را با واردات آن جبران می کند. اما موضوع این است که در نتیجه این کار قیمت مواد غذایی در بازارهای جهانی بشدت بالا می رود و این برای کشورهای فقیر فاجعه است. البته ایران هم در همان سال ها درگیر بحران آب خواهد بود و طبیعی است که با کاهش تولیدات کشاورزی ناچار است مواد غذاییش را با قیمت کلان از بازار جهانی تامین کند و در نتیجه به دیگر کشورها وابسته خواهد شد.
کمبود آب، افزایش جمعیت، بالارفتن سطح زندگی و بهداشت و افزایش باز هم بیشتر مصرف آب و کمبود مواد غذایی در دهه های آینده بحرانی را پیش روی ایران قرار می دهد که چشم اندازش از همین حالا تیره و نا امید کننده است و البته مهار چنین بحرانی بستگی به آن دارد که دولت چقدر سرعت عمل داشته باشد.
آب ، گنج هزاره سوم
آب ، گنج هزاره سوم
سازمان ملل روز جهانی آب در 22 مارس سال 2005 را شروع یک دهه جدید بینالمللی برای فعالیت در بخش آب عنوان کرد. به همین دلیل از سوی سازمان ملل متحد سالهای 2005 تا 2015 به عنوان دهه آب با شعار «آب برای زندگی» نامگذاری شد. با توجه به این موضوع پیشبینی میشود دهه آینده «آب برای زنده ماندن» نامگذاری شود. چون با توجه به رشد میزان مصرف فعلی آب و همچنین کاهش منابع آبی و عدم توفیق در ایجاد منابع آبی جدید بیشک دهه آینده بحرانی با شدت و تهدید جدیتری را در جهان شاهد خواهیم بود، هر چند سازمان ملل امیدوار است که این دهه شانس دستیابی جهانب به اهداف مرتبط با آب و اهداف اعلامیه مربوط به هزاره را که در کنفرانس توسعه پایدار مطرح شده است، افزایش دهد.
کشورمان ایران نیز از این حیث مستثنی نیست و حتی با توجه به شاخصهایی که ما در کشورمان داریم وضعیت نامطلوبتر و حتی بحرانیتر از آن چیزی است که در دنیا مطرح است.
ایرانیان همیشه با دیده احترام به آب نگریستهاند و هنوز هم هرجا که آبادانی است در پیوند ناگسستنی با آب بوده و آب مایه زندگی است.آب به همراه سه عنصر آتش، هوا خاک نزد ایرانیان از تقدس ویژهای برخوردار بوده است. تقریباً در همه نوشتههای پیش از اسلام، جایگاه آب در مجموعه آفرینش بسیار حساس است. هردوت مینویسد: ایرانیان در هیچ رودخانهای حتی دستهایشان را نمیشویند و دست شستن دیگران را هم در آب جاری نمیپذیرند و به رودخانه احترام میگذارند. در جشنها و مراسم مذهبی نیز آب نقش به سزایی داشته است.
از مهمترین دستورات زرتشت برای زندگی بهتر، دوری از گناه و پرهیز از دروغ و خودداری از آلوده کردن عناصر چهارگانه موثر بر زندگی بشر که همانا آب، هوا، خاک و آتش بود.
از تقدس آب نزد ایرانیان همین بس که «میهن» و «زادگاه» را «آب و خاک» مینامند.
حدود یک درصد جمعیت دنیا متعلق به کشور ماست و ما تنها 36% از میزان منابع آب تجدید شونده دنیا را در اختیار داریم. این در حالی است که پسابهای کشاورزی، صنعتی و خانگی حدود 25 میلیارد مترمکعب از همین مقدار منابع آبی را که در اختیار داریم از لحاظ کیفیت تهدید میکنند.
سالانه حدود 2 میلیارد نفر در جهان به علت آلودگی آبها دچار بیماریهای مرتبط با آب میشوند که ایران نیز میتواند سهمی از این آمار را داشته باشد. البته آمارهای منتشره از سوی وزارت بهداشت نشان میدهد که این آمارها در دهه اخیر روند کاهشی داشته است.
شاید تصور شود که با پیشرفت تکنولوژی مشکل کمبود آب حل شود در صورتی که میزان منابع عمده آبی موجود در جهان همان مقداری است که در سالهای گذشته وجود داشته و امروزه تنها میتوانیم مشکلات مربوط به توزیع بهداشتی آب را با استفاده از تکنولوژی برطرف نماییم ولی قادر به افزایش منابع آبی نیستیم.
مگر اینکه تکنولوژیهای شیرینسازی آب دریاها توسعه یابد که این از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. یکی از راهحلهای اساسی برای مقابله با بحران آب در آینده مدیریت مصرف آب میباشد. از جمله راهکارهای مدیریت مصرف آب، آموزشهای بهبود شیوه مصرف و نیز در اختیار قرار دادن امکانات لازم جهت صرفهجویی و مصرف بهینه آب به مصرف کنندگان است که در مقایسه با آب بها هزینه ناچیزی خواهد بود. از دگیر راه کارهای مدیریت مصرف ارتقای سطح دانش و آگاهی میباشد که خود یک کار فرهنگی میخواهد و زمانبر است.
از سوی دیگر شرکتهای متولی امور آب باید سعی و تلاش مضاعف در جهت صیانت از آب تولید شده نمایند تا در مسیر انتقال به مصرف کننده هدر نرود و این امر مستلزم کنترل و نظارت دقیق و نظام مند کردن عملیات بازرسی، نگهداری و تعمیرات خطوط انتقال آب میباشد.
گاهی این شائبه در ذهن مصرف کننده ایجاد میشود که چرا با وجود دریافت آب بها توسط شرکتهای تولید و توزیع آب، این همه به مقوله صرفه جویی پرداخته و تاکید میشود؟
مصرف کنندگان آب باید آگاه باشند که عدم صرفه جویی و مصرف خارج از الگوی مصرف باعث تهدید جدی بحران آب در آینده خواهد شد و اجرای سیاست مدیریت عرضه توسط شرکتهای آب و فاضلاب با توجه به رشد فزاینده جمعیت کشور یا امکانپذیر نخواهد بود و با این که با چالش مواجه خواهد شد. دلایل این امر یکی افزایش هزینههای استحصال و توزیع آب در طول زمان و نیاز به سرمایه گذاری بیشتر در زمینه تولید آب و دوم در اختیار نداشتن پتانسیلهای آبی نامحدود با کیفیت مطلوب میباشد.
در بخش پیشگیری و مبارزه با آلودگی منابع آب قوانینی وجود دارد که به رغم لازمالاجرا بودن آن قوانین، متاسفانه کمتر شاهد اجرا و اعمال آن هستیم. فاضلاب بسیاری از کارهایی که عموماً دارای پسابهای صنعتی و شیمیایی خطرناک هستند و اغلب در مجاورت رودخانهها احداث شدهاند، به رودخانهها و نهایتاً به دریاها میریزد که در درازمدت نه تنها باعث از بین رفتن اکوسیستم شده و حیات جانوران و موجودات آبزی را تهدید میکنند بلکه باعث آلودگی شدید منابع آبی میشوند و متاسفانه با توجه به آگاهی مسئولین تا کنون هیچ اقدام جدی و موثری در این زمینه انجام نشده است. این نشاندهنده ضعف در اجرای قوانین است چرا که قانون گذار قوانینی در این رابطه وضع کرده و جرایمی را تعیین نموده است.
93 درصد از آبهای کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود لذا پسابهای کشاورزی خود به عنوان یکی از عوامل مهم آلوده کننده محسوب میشود. همچنین یک درصد از آبهای موجود کشور در بخش صنعت استفاده میشود ولی آلودگی ناشی از آن بسیار متنوع و خطرناک میباشد.
با توجه به معضلات موجود آب کشور که گفته شده است ما فقط با حفظ و صیانت از منابع آبی موجود و جلوگیری از آلودگی آن و نیز مدیریت صحیح مصرف آب میتوانیم بحران آب در دهههای آینده را کمی آسانتر پشت سر بگذاریم.
پایان