بسم الله الرحمن الرحیم
نقش ید در بدن و
پیشگیری ا زاختلالات ناشی از کمبود آن
تیروئید
غده ای پروانه ای شکل با وزن تقریبی 15 تا 20 گرم است که در جلوی گردن و روی نای قرار گرفته است . هر لوب تیروئید در حالت طبیعی به اندازه بند انتهایی انگشت شست هر فرد می باشد. لوب های تیروئید در دو طرف نای قرار می گیرند و معمولا قابل مشاهده و لمس نیستند. غده تیروئید جزو غدد درون ریز محسوب میشود .
هورمونهای غده تیروئید در تنظیم سوخت و ساز ومصرف انرژی بدن دخیل هستند و تقریبا“ روی تمام ارگانهای بدن وعملکرد فیزیولوژیک آنها مانند رشد و نمو مغز ؛ تنفس ؛ عملکرد قلب ؛ سیستم اعصاب ؛ تولید حرارت ؛ نیروی عضلانی ؛ وزن بدن ؛ چربی های خون ؛ شادابی پوست و
مو و تنظیم قاعدگی خانمها موثر هستند.
غده تیروئید برای ساختن هورمونهای خود نیاز به ماده ای بنام ید دارد .
ید چیست ؟
ید یک ماده مغذی مورد نیاز برای زندگی است که باید بطور روزانه مصرف شود و بطور طبیعی در آب و خاک و به تبع آن در محصولات گیاهی و دریایی وجود دارد .
ید بصورت غیر آلی وارد تیروئید میشود . در داخل سلولهای تیروئید تبدیل به ید آلی میشود و بدین صورت در ساختمان پیش سازهای هورمونهای تیروئید ( دی یدو تیرونین و تری یدوتیرونین ) بکار میرود.
پس از ترکیب دو پیش ساز با یکدیگر هورمونهای تیروئیدی
( T4 و T3 )
تولید می شوند .
بهنگام نیاز تحت تاثیر هورمون محرکه تیروئید
(TSH)
مترشحه از هیپوفیز قدامی هورمونهای تیروئید آزاد شده و وارد جریان خون میشوند.
ید اضافه از طریق کلیه ها دفع میشود. به همین دلیل میزان دفع روزانه ید ادرار نشانگر مناسبی جهت کفایت ید در روز می باشد .
اهمیت و نقش ید در بدن چیست ؟
مقدار ید مورد نیاز بین 100 تا 150 میکروگرم در روز مِی باشد .
( مقدار جرئی در حد سر سوزن ) مقدار مورد نیاز در طول عمر انسان حدود یک قاشق چایخوری است.
ید بمدت طولانی در بدن ذخیره نمیشود و در نتیجه لازم است مقدار کمی از آن بصورت مرتب از طریق خوراکی مصرف شود.
منابع غذایی ید :
بهترین منابع ید غذاهای دریایی مانند ماهی آبهای شور ، صدف و میگو هستند اما به علت کمی مصرف در رژیم غذایی ؛ ید مورد نیاز بدن را تامین نمی کند.
مقدار ید لبنیات و تخم مرغ بستگی به فصل و میزان ید خاکی دارد
که گیاهان در آن بعمل آمده اند و حیوان در آن پرورش یافته است
دانه های غلات و حبوبات و میوه ها نیز از نظر ید فقیر هستند.
بعضی از مواد غذایی حاوی ترکیباتی هستند که باعث تداخل با هورمونهای تیروئید میشوند که گواتروژن نامیده میشوند مانند تیوسیانات موجود در کلم ، بادام زمینی ،شلغم ذرت که باید دقت داشت روزانه به مقدار زیاد مصرف نشوند.
اختلالات ناشی از کمبود ید :
در دوران بارداری :
سقط جنین ، زایمان زود رس و تولد نوزاد مرده
اختلال رشد مغزی جنین ، تولد نوزاد مبتلا به عقب ماندگی شدید ذهنی و جسمی و کر و لالی
در دوران کودکی :
عقب ماندگی ذهنی ، تاخیر در رشد اندامهای حرکتی
نارسایی یا توقف رشد بدنی ، ناتوانی جسمی ، اختلالات عضلانی ، فلج اعصاب ، اختلال تکلم ، اختلال شنوایی و
کم کاری تیروئید
در دوران نوجوانی :
گواتر ، کم کاری تیروئید ، عقب ماندگی جسمی و روانی
در بالغین :
گواتر ، خستگی زودرس و کاهش کارایی
بیماری کم کاری تیروئید :
زمانی اتفاق می افتد که غده تیروئید قادر به تولید کافی هورمون تیروئید برای تامین نیازهای بدن نباشد . بدون هورمون تیروئید کافی ، بسیاری از فعالیتهای بدن آهسته می شوند . کم کاری تیروئید یک بیماری نسبتا“ شایع است .
علائم کم کاری تیروئید کدامند ؟
بیماری کم کاری تیروئید علائم متعددی دارد که از فردی به فرد
دیگر متفاوت است. شایع ترین این علائم عبارتند از :
خستگی و ضعف
افزایش وزن
صورت پف آلود
تحمل نداشتن به سرما و کاهش تعریق
افت تحصیلی در دانش آموزان و دانشجویان
پوست و موهای خشک و ریزش غیر طبیعی مو
دردهای مفصلی و عضلانی
یبوست
افسردگی
کم کاری تیروئید در کودکان تازه متولد شده (کرتینیسم)
کرتینیسم ممکن است در هنگام تولد و یا در چند ماه اول تولد مشخص شود که مقدار آن وابسته به نقص تیروئید است.
· تنفس مشکل
· یرقان
· پایداری در زردی فیزیولوژیکی
· ضعف تغذیه
· صدا یا فریاد خشن و نالان
· یبوست
· حالت خواب آلودگی
· فتق ناف (بیرون زدگی ناف)
· چشم پف کرده
· ضعف و بی حالی
نشانه های کلاسیک کم کاری تیروئید در کودکان:
· کندی رشد جسمی، روانی
· پوست خشک
· بیرون آمدگی چشم از حدقه
· چشمان باز و بینی پهن
· زبان بیرون آمده
· کوتاه قدی
· موهای کم پشت
· ضعف عملکرد در مدرسه
· چهره خشن
چه افرادی مستعد ابتلا به بیماری کم کاری تیروئید هستند ؟
سابقه گواتر یا عمل جراحی تیروئید
سابقه فامیلی بیماری تیروئید
ابتلا به بیماریهای خود ایمنی مانند رماتیسم مفصلی ، دیابت نوع یک
خانمهای حامله یا خانمهایی که در 6 ماه گذشته زایمان داشته اند
افرادی که در گذشته در نواحی سر و گردن پرتودرمانی دریافت کرده اند
افرادی که سابقه دریافت ید رادیو اکتیو را برای درمان بیماری های تیروئید دارند
افرادی که در مناطق کوهستانی با کمبود ید شدید زندگی می کنند.
چه عوامل باعث بروز بیماری کم کاری تیروئید میشود ؟
تشکیل نشدن یا تشکیل ناقص غده تیروئید در دوران جنینی
کمبود شدید ید
بیماری خود ایمنی تیروئید
برداشتن تمام یا قسمتی از تیروئید با عمل جراحی
ید رادیو اکتیو
مصرف برخی از داروها از جمله آمیودارون ( برای نانمظمی ضربان قلب) و یا لیتیوم ( برای درمان بیماریهای روانی )
تغییرات عملکرد تیروئید در بارداری
بارداری طبیعی منجر به یک سری تغییرات فیزیولوژیک و هورمونی میشود که بر عملکرد تیروئید تاثیر می گذارد پس تفسیر نتایج آزمایشات آنها دقت عمل بیشتری می خواهد .
اندازه تیروئید در یک بارداری طبیعی بخصوص در مناطقی که ساکنان آن با کمبود ید روبرو هستند ممکن است به اندازه 10 تا 15 درصد بزرگتر از حد طبیعی باشد. معمولا این بزرگی در معاینه بیمار واضح نیست ولی گاهی ممکن است بصورت گواتر در ناحیه جلوی گردن دیده شود.
در طی سه ماه اول بارداری ؛ جنین کاملا وابسه به هورمونهای تیروئید مادر است که از جفت عبور می کند و به جنین می رسد. پس از پایان سه ماه اول بارداری ؛ غده تیروئید جنین فعال شده و هورمون تیروئید را می سازد . از این زمان جنین برای تولید هورمون نیاز به ید دارد که باید از طریق خون مادر به او برسد.
در خانم هایی که دچار بیماری کم کاری تیروئید هستند و یا مقادیر کافی ید دریافت نمی کنند جنین با خطر بروز بیماری کم کاری تیروئید مادرزادی و اختلال در رشد مغز و سیستم دستگاه عصبی روبرو است .
نیار خانم های باردار به بد بیشتر از افراد غیر باردار و حدود 200 میکروگرم در روز است .
عوارض پرکاری تیروئید در دوران بارداری
زایمان زودرس
سقط خود به خود
مرگ داخل رحمی جنین
تولد نوزاد نارس
تولد نوزاد با وزن کم
نارسایی قلبی مادر
پره اکلامپسی ( فشار خون بارداری و مسمومیت بارداری )
بروز بیماری تیروئید در جنین و نوزاد
بیماری قلبی در جنین و نوزاد
عوارض کم کاری تیروئید در دوران بارداری
زایمان زودرس
سقط ( بخصوص در سه ماه اول بارداری )
جدا شدن زودرس جفت
زجر جنین
مرگ داخل رحمی جنین
تولد نوزاد نارس
پره اکلامپسی ( فشارخون بارداری و مسمومیت بارداری )
بروز بیماری تیروئید در جنین و نوزاد
افزایش میزان سزارین
بروز برخی اختلالات شناختی و عصبی در جنین
خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان
درمان بیماریهای تیروئید در دوران بارداری
در کم کاری تیروئید مانند مواقع غیر بارداری با تجویز قرص لووتیروکسین انجام می شود .
از داروهای پروپیل تیوراسیل و متی مازول برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می شود .
درمان بیماریهای تیروئید در دوران بارداری اهمیت زیادی دارد و نباید بدون توصیه پزشک معالج دوز دارو را تغییر داد و یا دارو را قطع کرد.
چه مواد و داروهایی با قرص لووتیروکسین تداخل دارد ؟
این دارو باید نیم ساعت قبل صبحانه و بصورت ناشتا مصرف شود تا بهترین جذب را داشته باشد. همچنین مصرف داروی لووتیروکسین با داروها و مواد زیر تداخل دارد و حداقل باید یک تا دو ساعت بین مصرف آنها فاصله باشد :
داروهای حاوی آهن
داروهای ضد تشنج
کلستیرامین
شیرهای حاوی سویا
کلسیم
آلومینیوم هیدرکساید
فنی توئین
استروژن
بعضی از آنتی بیوتیک مانند( مهارکنندههای آنزیمهای کبدی مانند اریترومایسین , فلوکنازول ) – ریفامپین
اثرات اجتماعی – اقتصادی کمبود ید
به دو طریق مانع توسعه و پیشرفت جامعه است:
– آموزش پذیری کمتر جامعه
– حیوانات اهلی نیز مانند انسان دچار کمبود ید و سقط و نازائی می شوند.
تشخیص کمبود ید
شاخص های عمده بررسی شامل:
شیوع گواتر از طریق لمس ( معاینه بالینی )
غلظت ید ادرار
آزمونهای هورمونی
انجام غربالگری بیماری کم کاری تیروئید
از پاشنه پا در نوزادان
تیروئید نقش بیسار مهمی در رشد و تکامل مغز در دوران جنینی و نیز برای چند سال اول زندگی بعد از تولد دارد. در صورت کمبود هورمونهای این غده در بدن نوزاد ؛ بیماری کم کاری مادرزادی تیروئید ایجاد شده ؛ مغز و سیستم عصبی بدرستی رشد و نمو نمی کنند و کودک دچار عقب ماندگی ذهنی می شود.
با انجام این تست در روزهای 3 تا 5 تولد نوزادان ؛ از بروز عوارضی مانند عقب ماندگی ذهنی ؛ کوتاهی قد ؛ کم شنوایی و لالی پیشگیری می شود.
نوزادان مبتلا ممکن است در هنگام تولد ظاهر کاملا“ طبیعی داشته باشند اما بتدریج علائم بیماری بروز می کند و زمانی تشخیص داده میشود که دیگر خیلی دیر است .
پس باید درمان قبل از 28 روزگی شروع شود تا به توان هوشی نوزاد لطمه ای وارد نشود.
تزریق واکسن و یا ابتلا به سرماخوردگی خفیف مانع از انجام تست غربالگری نمی شود.
نوزادان بستری در بیمارستان ؛ کم وزن ؛ نارس ؛ چند قلو و نوزادانی که دریافت خون داشته اند باید 2 بار غربالگری شوند.
شدت اختلالات ناشی از کمبود ید
تمامی اختلالات ناشی از کمبود ید ، غیر قابل درمان ،
اما
به راحتی قابل پیشگیری هستند .
راههای پیشگیری
اضافه کردن ید به یک ماده غذایی مانند ید دار کردن نمک
استفاده از محلول روغنی ید ( تزریقی و خوراکی )
مطمئن ترین
راه برای تامین ید کافی استفاده از
نمک یدار
است.
نحوه استفاده از نمک ید دار :
نمک ید دار از نظر بو ، مزه هیچ تفاوتی با نمک معمولی ندارد.
باید دور از نور باشد و در ظرف در بسته نگه داری شود.
نگهداری و ذخیره آن به مدت طولانی ( بیش از یکسال) موجب از دست رفتن ید آن میشود.
باید بدور از حرارت باشد و بهتر است در آخرین مرحله پخت به غذا اضافه شود و یا بصورت نمک در نمکدان مصرف شود.
باید درمکانی خشک و بدور از رطوبت نگه داری شود .
مصرف منظم نمک ید دار می تواند نسل حال و آینده را
در برابر نتایج مصیبت بار اختلالات ناشی از کمبود ید
حفاظت نماید .