بسم الله الرحمن الرحیم
مطالعه و کاوش در گذشته های دور
پیشینه پژوهش در تاریخ ایرانِ باستان
الف) آگاهی تاریخی آمیخته با افسانه
ب) آگاهی تاریخی متکی به پژوهش و کاو شهای جدید
الف) آگاهی تاریخی آمیخته با افسانه
تا حدود دو قرن پیش و قبل از اینکه خط میخی رمزگشایی و خوانده شود و کاوش های باستان شناسی آغاز گردد،
تا حدود دو قرن پیش مورّخان ایرانی بر پایه ترجمه خداینامه های متعلق به دوران ساسانی و نیز داستانهای شاهنامه فردوسی، تاریخ ایران در عهد باستان را می نوشتند.
مورّخان، تاریخ عصر باستان را به چهار دوره تقسیم می کردند.
به نمودار خط زمان زیر نگاه کنید:
تاریخ و افسانه
امروزه سلسله های پیشدادیان و کیانیان به عنوان دوران افسانه ای )اساطیری( تاریخ ایران شناخته می شوند.
واژه هایی مانند افسانه، قصه، داستان و اسطوره، تقریباً همگی به معنا و مفهوم داستان یا سرگذشت خیالی و غیر واقعی به کار می روند.
بیشتراسطوره شناسان، مورّخان و بر این عقیده هستند که افسانه ها بر اساس واقعیت های تاریخی ساخته شده اند، اما با گذشت زمان تغییر کرده و به شکل افسانه و اسطوره درآمده اند.
ب) آگاهی تاریخی متکی به پژوهش و کاو شهای جدید
خوانده شدن خط های باستانی و کاوش های باستان شناسی نقش به سزایی در توجه و گرایش این گروه از محققان به تاریخ آن دوره داشت.
پیشینه تحقیقات جدید درباره تاریخ ایرانِ باستان:
در دوره صفویه، تمایل و علاقه اروپاییان برای مسافرت به کشور ما و شناختِ تاریخ و فرهنگ آن دو چندان شد
با گسترش روابط سیاسی و اقتصادی ایران و اروپا در دوره قاجاریه بر تعداد بازدیدکنندگان خارجی از آثار و مکان های تاریخی به خصوص تخت جمشید، پاسارگاد و شوش افزوده شد.
در زمان محمدشاه قاجار یک افسر انگلیسی به نام سِر هنری راولینسون موفق به خواندن خط میخی شد و سنگ نوشته داریوش هخامنشی را در بیستون ترجمه کرد.
دولت فرانسه اجازه حفاری و سپس امتیاز انحصاری کاوش های باستانی را در سرتاسر ایران به دست آورد.
در سال 1306 ش، ارنست هرتسفلد
آلمانی و آرتور پوپ آمریکایی
شروع به فعّالیت نمودند.
نتایج و دستاوردهای کاوش ها و تحقیقات جدید:
اطلاعات تاریخی بسیار ارزشمندی به دست آمد و کمک کرد تا سلسله های پادشاهی مادی تا ساسانیان بهتر و بیشتر شناخته شوند.
نشان داد که چندین هزار سال پیش از مهاجرت اقوام آریایی، ساکنان فلات ایران به یک جانشینی و کشاورزی روی آورده و تمدن نسبتاً پیشرفت های را بنیان نهاده بودند.
تقسیم بندی جدیدی بود که مورّخان از تاریخ ایران در دوره باستان ارائه کردند.
منابع تحقیق تاریخ ایران در دوران باستان
منابع دست اوّل
الف) منابع غیر نوشتاری: شامل تمامی آثار مادی و دست ساخته هایی می شود
. (ابزارها، ظروف، اشیا و بقایای بناهای مختلف مانند کاخ ها، آتشکده ها، پل ها، آب بندها، کاروانسراها و… )
منابع نوشتاری
تمامی نوشته هایی است که درباره رویدادهای تاریخی ایران در عهد باستان نگارش یافته اند .
(سنگ نوشته ها، گل نوشته ها، سالنامه ها و کتاب های تاریخی، ادبی، دینی و جغرافیایی)
منابع نوشتاری تاریخ ایران در عصر باستان:
الف: نوشته های ایرانی
ب: نوشته های غیرایرانی(یونانی و رومی از جمله تاریخ هرودت، تورات)
الف: نوشته های ایرانی
یکی از دلایل ضعف تاریخ نگاری در آن دوره، این بود که سنّت شفاهی، بسیار مقبول تر و پسندیده تر از سنت کتابت بوده است.
سنگ نوشته ها و لوح های گلی
مهمترین منابع نوشتاری ایرانی در دوره هخامنشیان پنج ستون از سنگ نوشته بیستون است که به شرح وقایع دوران آغازین فرمانروایی داریوش بزرگ و سرکوب شورش های نواحی گوناگون اختصاص دارد.
در کاوش های تخت جمشید بیش از سی هزار لوح گلی به زبان ایلامی کشف گردیده، که تاکنون حدود چهار تا پنج هزار لوح خوانده و ترجمه شده اند. این لوح ها اطلاعات سودمندی درباره اوضاع اقتصادی و اجتماعی و تشکیلات اداری دوره هخامنشیان ارائه می دهند.
از دوره ساسانی سنگ نوشته شاپور یکم در کعبه زرتشت در نقش رستم است که شرح جنگ های این پادشاه با رومیان را بازگو می نماید.
خداینامه ها
از مهمترین نوشته های تاریخی دوره ساسانی به شمار می روند و در واقع تاریخ عمومی سرزمین و مردم ایران از آغاز آفرینش تا اواخر حکومت ساسانی بودند. محتوای خداینامه ها، آمیخته با افسانه و قصه های کهن بوده و مطالب راجع به دوره ساسانی در آنها با واقعیات تاریخی انطباق دارد.
در قرون نخستین هجری مورّخان مسلمان ایران مانند طبری، دینوری و … با استفاده از ترجمه ای که از خدای نامه ها به عربی شده بود، اقدام به نگارش تاریخ ایران باستان کردند.
منابع دست دوم
منابع دست دومی یا تحقیقات عمدتاً شامل انواع مختلفی از کتاب ها، مقاله ها، پایان نامه های تحصیلی و طرح های پژوهشی می شود که در دویست سال اخیر توسط محققان، اعم از مورّخان و باستان شناسان و زبان شناسان ایرانی و غیر ایرانی نوشته شده است.
پایان