هیچ پدیده خاکی در مقیاس جهانی مخرب تر از فرسایش ناشی از باد و آب نیست. از روزگاران ماقبل تاریخ، بشر زخم تازیانه ی فرسایش خاک را بر پیکر خود به همراه داشته و از پیامد های آن یعنی سوء تغذیه و گرسنگی رنج می برد. تمدن های باستانی با شسته شدن خاک های آنها که زمانی عمیق و حاصلخیز بود و با به جای گذاشتن تپه های غیر حاصلخیز صخره ای دچار فرو پاشی شدند. با مشاهده ی تپه های بایر در هندوستان مرکزی و یا بخش های از یونان، لبنان و سوریه، تصور این امر مشکل است که زمانی در این مناطق جوامع کشاورزی دارای شکوفایی بودند.
مقدمه
تهدید فرسایش خاک، امروزه بسیار شوم تر از هر زمان دیگر در تاریخ می باشد. در نسل امروز، زار عین مجبور شده اند تولید محصولات غذایی را برای رفع نیازهای افزایش بی سابقه جمعیت، به بیش از دو برابر برسانند. در کشورهای کم درآمد نسبت جمعیت به اراضی زراعی قابل استفاده که از قبل نیز بسیار بالا بوده در حال افزایش است. در حالی که کشت و کار در اراضی حاصلخیز مسطح تمرکز یافته، و در تامین بیشتر غذای مورد نیاز کمک کرده است، بسیاری از ملت ها مجبورند که سطح اراضی زیر کشت خود را توسعه داده و به سوزاندن و جنگل تراشی در شیب های تند و شخم زدن مراتع اقدام کنند.
فشار جمعیت همچنین سبب چرای بی رویه دام ها در مراتع و استخراج بیش از حد منابع چوب گردیده است. تمامی این فعالیت ها سبب تخریب و یا حذف پوشش گیاهی، و در معرض قرار گرفتن هر چه بیشتر خاک حساس زیرین این منطقه به فرسایش می شود. نتیجتاً حاصل این چرخه شیطانی، تخریب یا تنزل کیفیت اراضی است، تخریب سبب کم شدن محصول، فقر انسانی، و کاهش پوشش گیاهی در روی خاک است، که به نوبه ی خود سبب فرسایش پرشتاب شده و عده ی بیشتری از مردم نیازمند را به قطع اشجار، شخم و تخریب اراضی وادار می سازد.
تنزل توان تولید مزارع، جنگل ها و مراتع فقط بخشی از داستان تاسف بار فرسایش را بازگو می کند. ذرات خاک شسته شده و یا باد رفته از مناطق فرسایشی بعداً در جای دیگر مانند اراضی پست مجاور رودخانه ها و نهرها و یا در مخازن و لنگر گاه های پایین دست ترسیب خواهند یافت. خسارت زیست محیطی و اقتصادی در مناطقی که مواد خاکی فرسایش یافته در آن ترسیب می یابد، ممکن است به اندازه مناطق فرسایشی که خاک از آنها جدا شده است بوده و یا از آنها بیشتر باشد. مواد خاکی جابجا شده سبب بروز مسایل آلودگی آب و هوا شده و هزینه سنگین اقتصادی و اجتماعی را در جامعه به دنبال خواهد داشت.
بنابراین با مشکلات ناشی از فرسایش به این نتیجه می رسیم که پدیده فرسایش وبه دنبال ان رسوبگذاری میتوانند به پیکره ی یک کشور خسارات جبران ناپذیری وارد آورند.پس در ابتدا باید این پدیده را شناخت وبرای مقابله با ان ابتدا راهکار اساسی ارائه داد وسپس راهکار ها را عملی نمود.
کلیات وتعاریف
کلمه فرسایش که به فرانسه و انگلیسی اروزیون و Erosion گفته می شود، از کلمه لاتین Erodere به معنای سائیدگی گرفته شده است. دارای منشا لاتین و معنی تحت الفظی آن به معنی خوردگی است .
تعاریف فرسایش
فرسایش فرایندی است که طی آن ذرات خاک از بستر خود جدا شده(عمدتا دراثر هوازدگی)و به کمک یک عامل انتقال دهنده به مکانی دیگر حمل میشوند.
عبارت است از فرسودگی و از بین رفتگی مداوم خاک سطح زمین (انتقال یا حرکت آن از نقطه ای به نقطه دیگر در سطح زمین).
هوازدگی
از آنجا که هوازدگی مقدمه ی فرسایش است در اینجا لازم است که به بررسی پدیده ی هوازدگی و تفاوت آن با فرسایش بپردازیم.
تعاریف هوازدگی
1-هر گونه شرایطی که تعادل سنگ ها ورسوبات را بر هم زده وموجب تغییرات جدیدی شودمنجر به پدیده هوازدگی میشود.
2-هوازدگی شامل از هم پاشیدن سنگ هاوتجزیه آنهادر سطح یا نزدیکی سطح زمین است.
تفاوت هوازدگی وفرسایش
هوازدگی نتیجه فعالیت عوامل فیزیکی/شیمیاییوزیستی است که همه با هم بر سنگ های سطح زمین اثر می کنندولی سبب جابه جایی مواد حاصل نمیشود.
در حالی که فرسایش عبارت از جا به جایی وجداشدن ذرات خاک از بستروانتقال آن به مکان دیگردر اثرعامل انتقال دهنده.
انواع هوازدگی
1-هوازدگی فیزیکی یا مکانیکی:عبارت است از خرد شدن فیزیکی سنگ هابه قطعات وذرات کوچکتر بدون آن که ترکیب وساختار اولیه سنگ تغییر نماید.
2-هوازدگی شیمیایی:ترکیب اولیه سنگ تغییر کرده وفرآیندهای شیمیایی در ان دخالت دارند.
انواع هوازدگی فیزیکی
1-انبساط وانقباض سنگ ها(یخ شکافتگی یا کریو کلاستی)
2- رهایی از فشار(ورقه ورقه شدن)
در اثر کاهش فشار سطح یا طبقات رویی ،مقدار فشار به میزان زیادی کاهش می یابد.در نتیجه لا یه فوقانی منبسط و از توده اصلی جدا می گردد.
-تغییرات حرارتی (ترموکلاستی)
تغییرات روزانه دما موجب خرد شدن سنگ ها می شود.
میزان تخریب تابع ضریب انیساط وانقباض کانی هاست.
این نوع هازدگی زمانی تاثیر می گذارد که اختلاف دما زیاد باشد.
5-فعالیت موجودات زنده(عملکرد جانوران وگیاهان)
–
مکانیسم تخریب شیمیایی کانیها وسنگ ها
1-هیدراته شدن:تبدیل یک ماده به ماده دیگر با جذب آب
مثال:تبدیل انیدریت به ژیپس یا تبدیل هماتیت به لیمونیت
نکته:فرایند قابل برگشت میباشد.
2-هیدرولیز:ترکیب کانی همراه با به کمک عامل هیدروکسیل وهیدروژن(oHوH)
مهمترین محصول این واکنش کانی های رسی می باشد.مثل الیوین ها وپیروکسن ها که هیدرولیز شده وبه رس تبدیل می شوند.
نکته :فعل وانفعال برگشت پذیر نمی باشد.
3-اکسیداسیون:ترکیب اکسیژن با کانیهای دارای ترکیبات آهن ومنیزیم بصورت اکسید های آهن ومنیزیم که موجب برنزه شدن کانی می شود.
نکته :ورنی بیابان یا سنگفرش بیابان در اثر اکسیداسیون ایجاد میشود.
4-انحلال:حل شدن ماده در آب بودن تغییر در فرمول شیمیایی.
در انحلال قدرت حرکت یونهای قلیایی خیلی موثر است.
کانی های دارای یون های قلیایی سدیم سریع تر از پتاسیم وپتاسیم سریعتر از کلسیم در آب حل می شوند.
گفتار سوم
انواع اشکال فرسایش
1-فرسایش آبی :فرسایشی که دراثرتاثیرات
آب به وجود می آید.
نکته:مهمترین عامل مورفوکلیماتیک در تغییر
شکل ناهمواری زمین.
2-فرسایش بادی:اگر ذرات دراثر باد جا به جا
شوندفرسایش از نوع بادی است.
فرسایش یخچالی:فرسایشی که دراثرحرکت مواد یخچالی(مورن)
ایجاد می شود.
فرسایش تو ده ای (حرکت های توده ای)
در این نوع فرسایش خاک به صورت توده ای از محل اصلی خود جدا شده و به پایین دامنه می ریزد.
به طور کلی حرکت های توده ای عبارتنداز:حرکت مواد روی دامنه تحت تاثیر نیروی ثقل.
انواع اشکال فرسایش آبی
1-فرسایش بارانی (پرتابی ، پاشمانی یاچکه ای) Splash or Raindrop Erosion
فرسایش بارانی را فرسایش پرتابی نیز می گویند. فرسایش بارانی در اثر برخورد قطرات باران به سطح خاک بوجود می آید. در واقع انرژی سنتیک قطرات باران در اثر برخورد به سطح خاک منجر به جدا شدن ذرات خاک از یکدیگر شده و نهایتا این ذرات بوسیله آب حمل می شوند.
له آب حمل می شوند.
2-فرسایش ورقه ای ) صفحه ای یا سطحی)
در اراضی کم شیب که آب باران درسطح خاکی به صورت یک ورقه از آب حرکت می کند، خاک سطحی نیز همراه آن شسته شده و به صورت یک لایه نازک برداشته می شود. نشانه این نوع فرسایش ماندن سنگریزه ها وقلوه سنگ ها در سطح خاک است. همچنین در این نوع فرسایش شیارهای در سطح دیده نمی شود.
فرسایش شیاری یا پنجه ای
آبراهه های کوچک که به وسیله آب در نزدیکی دامنه های کم شیب کنار جاده ها وکنار مزارع شخم خورده به وجود می آید، فرسایش شیاری نامیده می شود. این شکل فرسایش به صورت خطوط موازی کم عمق ظاهر وسپس عمیق می شود.
تعریف فرسایش آبراهه ای یا متمرکز:
این نوع فرسایش بوسیله جریان های آبی که در دامنه ها سرازیر شده و به صورت شیاریا خندق بسته به طول آبراهه و وسعت حوزه اثری از خود باقی میگذارند.
فرسایش خندقی
هنگامی آبراهه های فرسایش یافته در سطح زمین، به اندازه ای بزرگ شوند که امکان عبور ومرور و وسایل کشت وزرع ممکن نباشد، آن رافرسایش خندقی گویند. این نوع فزسایش در خاکهای ضخیم وبا بافت سست به وجود می آید. می توان گفت فرسایش خندقی همان فرسایش شیاری است که ابعاد آن بزرگتر شده است. نام های دیگر این شکل از فرسایش، گودالی، آبکندویا گالی می باشد.
فرسایش هزاردره ای یا بدلند:این نوع فرسایش معمولا در زمینهای که فاقد پوشش گیاهی بوده و همچنین دارای سازندهای حساس به فرسایش می باشد، اتفاق می افتد. فرسایش بدلند یا هزار دره در واقع مرحله گسترده فرسایش خندقی است، بدین معنی که هرگاه تعداد خندق ها در هر کیلومتر مربع از زمین بیش از ٧٠ عدد باشد و یا طول آنها در هر کیلومتر مربع زمین بیش از ١٠ کیلومتر باشد، فرسایش خندقی به فرسایش بدلند تبدیل می شود.
نکته:در کشور ما این نوع فرسایش بیشتر بر روی سازند های مارنی و گچی نمکی ایجاد می شود. و به علت وجود گچ و نمک زیاد که اغلب کلرور سدیم است احیاء این اراضی بوسیله پوشش گیاهی تقریبا غیر ممکن است و بهترین کار در این اراضی، جلوگیری از ورود دام می باشد.
فرسایش تونلی Tunnel Erosion
ین فرسایش در این ناهمواری اشکالی را شبیه به لانه روباه بوجود آورده است که به نام اشکال فرسایش تونلی معروف هستند. اشکال فرسایش تونلی مطالعه شده در منطقه ساختاری ساده داشته و شامل تعدادی حفره یا گودالهای قیفی شکل با ابعاد گوناگون و یک شبکه زهکشی زیرزمینی بوده که این شبکه توسط خروجی هایی به شکبه زهکشی سطحی متصل است. علیرغم ساختمان فیزیکی ساده این اشکال، مکانیسم تشکیل آنها بسیار پیچیده می باشد.
فرسایش کنار رودخانه ای (کناری یا بالا رونده و یا سیلابی)
Stream bank Erosion
این نوع فرسایش معمولا در دیواره های نهرها و رودخانه ها انجام می گیرد. این فرسایش در امتداد کناره ها و بستر نهرهای دایمی همواره فعال است، در حالی که فرسایش های دیگر فقط در حین بارندگی و یا کمی پس از شروع آن فعال هستند
. قدرت تخریبی این نوع فرسایش به عوامل زیر بستگی دارد
١) سرعت جریان آب:نسبت مستقیم.
٢) تلاطم جریان آب:نسبت مستقیم.
٣) وزن مخصوص ذرات : نسبت مستقیم.
۴) قطر ذرات خاک : هر چه قطر ذرات خاک ریزتر و حساس تر باشد، فرسایش راحت تر اتفاق می افتد.
۵) قدرت چسبندگی ذرات خاک : نسبت عکس.
۶) درجه زبری و موانع موجود در جریان آب.
نکته:معمولا ما بیشترین فرسایش کناری را در رودخانه های که در مسیر رسوبات آبرفتی و باد رفتی حرکت می کنند، می بینیم.
حرکات توده ای: عبارت است از حرکت مواد روی دامنه تحت تاثیر نیروی وزن.
عوامل موثر در حرکت توده ای
1-نوع سازند
2-ساختار زمین شناسی
3-شیب
4-رطوبت
5-عوامل تشدید کننده (شامل گسل،املاح وانسان)
اشکال حرکات توده ای
نکته:بیشتر در سازند های رس ومارن
که در تناوب با شیل هستند اتفاق می افتد.
1-لغزش:حرکت حجم وسیعی از
خاک در اثر نیروی ثقل و رطوبت
(جزئ حرکات توده ای مرطوب)
2-سولیفلکسیون:
1-حرکت کند وبطئی مواد رسی وریز دانه
2-در شرایط پلاستیک به طوری که سرعت در زیر زمین دارای سرعت بیشتری است.
3-معمولا سطح جدایش نیم دایره مانند است.
4-جریان سولیفلکسیون به صورت زبانه شکل است.
3-جریان گلی
1- زمانی که رطوبت به حداکثر خود می رسد.
2-اغلب بر روی سازند های ریز دانه ورس اتفاق می افتد.
3-معمولا در مناطق کوهستانی ونیمه خشک اتفاق می افتد.
نکته:جر یان های گلی راجریان های لاوی نیز می گویند.
جریان گلی
4-تراست یا تختانک
1-در سازند های ریز دانه،همگن وفشرده مانند رس وخاکستر های آتشفشانی به وجود می آید.
2-شیب تندورطوبت در حد پلاستیک
3-سطح دامنه توسط یک پوشش گیاهی پوشیده شده است.
نکته:گاهی حرکت دام وانسان باعث تشدید آن می شود.
6-ریزش
الف-حرکت یک جا سقوط یک قسمت از کل دامنه را گویند.
ب-در آب وهوای سرد ومناطق کوهستانی دیده می شود.
ج-تخریب مکانیکی مقدمه ای برای این نوع حرکت است.
د-در قسمت بالا دست دامنه باید تکه سنگ یا گیلویی باشد.
7-واریزه Debris
الف-به ریخته شدن مواد در پای دامنه گفته می شود.
ب-این پدیده برعکس مخروط افکنه می باشد.
ج-مواد درشت در قاعده ومواد ریز در بالای ان می باشد.
انواع اشکال ناشی از فرسایش بادی
)تپه های ماسه ای)
1-تلماسه های منفرد(نبکایا تل نباتی یا گلدان بیابان)
الف)نحوه ی تشکیل:باد مواد محموله خود را در پای بوته گیاهان به جا می گذارد .
ب-در مراحل اولیه خود مثلثی شکل است.
ج)در جهت پشت به باد گیاهان تشکیل می شوند.
توجه:مرتفع ترین نبکا هادنیا در لوت غربی دیده می شوند.
2-ربدو یا تپه گیاهی
الف-در پناه یک مانع که معمولا چند درختچه است تشکیل میشود.
ب-به شکل چند مخروط دیده می شود.که بین آنها زاویه کوچکی وجود دارد.
ج-ابعاد بزرگتری نسبت به نبکا دارند.
د- نتیجه همزیستی آب،خاک وگیاه است.
3- سیف
الف-تپه ماسه ای کشیده ای است ،نوک ان تیز و انتهای آن مدور میباشد.
ب-شکل کلی آن شبیه شمشیر است.
ج-دارای نیمرخ نامتقارن هستند.
نکته:تمام انواع تپه های ماسه ای فعال از سیف به وجود می ایند.
4- بارخان یا تپه های هلالی شکل
تپه های ماسه ای هلالی شکل که توسط بادی که از یک جهت می وزد بوجود آمده اند.
شکل بارخان هلالی است که نشان دهنده باد غالب منطقه است.
مراحل تشکیل بارخان
الف-بوکلیه:ایجاد تپه کوچک
ب-بوکلیه بارخانی:از توسعه بو کلیه بوجود می آید.
ج-بارخان ناقص:گسترش دو بازو وحفره بو کلیه بارخانی.
د-بارخان کامل:ایجاد دو بازوی متقارن وتشکیل شکل هلالی وایجاد بارخان کامل.
5-سیلک یا تپه های طولی
الف-به صورت خطوط موجداری از اتصال سیف به وجود می ایند.
ب-مهمترین ناهمواری ماسه ای را پس از بارخان تشکیل می دهند.
ج-ساده ترین ناهمواری ماسه ای هستند.
د-شکل کلی سیلک ها دندانه دار ومارپیچی است.
6-الب یاتپه های عصایی شکل.
از ترکیب سیلک وبارخان به وجود می اید.
7-هرم های ماسه ای یا تپه های ستاره ای شکل (قورد)
الف-از بارخان وسیف به وجود می اید.
ب-این گونه ناهمواری به شکل رشته های ماسه ای می باشند.
ج-ارتفاع تپه ها بلند تر از سایر تپه ها می باشد.
نکته:بلند ترین تپه های ماسه ای را در ایران قورد ها تشکیل میدهند.
7-زیباریا پهنه های ماسه ای
الف-در مناطقی که سرعت باد کاهش می یابد تشکیل می شود.
ب- ارتفاع محدودی دارند.
ج-اغلب در منطقه حمل به وجود می آیند.
8- ریپل مارک
الف-ارتفاع چند سانتی متر،عرض چند دسی متروطول چند کیلومتر.
ب- عمود بر جهت باد تشکیل می شوند.
ج-رسوبات سازنده آنهااز ذرات درشت تشکیل شده است
یاردانگها :
باد در مناطق صحرایی بویژه در زمین های سست و نرم موجب تشکیل شیارهای طولی و طویل می گردد که یاردانگ نامیده می شود. این نوع شیارها در جنوب دشت لوت دیده می شود. اشکال تپه های فرسایشی حاصل فرسایش بادی یاردانگهادرمناطق خشک دنیا ازقبیل ایران ,ایالات متحده ,چاد, مصرو پرو درسطح وسیعی گسترش یافته اند وفرایندهای موجود تا حدی موردمطالعه قرارگرفته اند
مشخصات کلی کشور ایران
گفتار چهارم
1-مساحت =1،640،195 کیلومتـر مربـع در نیمـه جنـوبی منطقه معتدل شمالی
2-عرض جغرافیایی=΄03، °25 و ΄47، 39 عرض شمالی از خط استوا
3-طول جغرافیایی=14، °44 و ΄20، °63 طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.
سرزمین ایران بطور کلی کوهستانی و نیمه خشک بوده و میانگین ارتفاع آن بیش از 1200 متر از سطح دریاست. بیش از نیمی از مساحت کشور را کوهها و ارتفاعات، یک چهارم آن را دشت ها و کمتر از یک چهارم دیگر آن را نیز زمین های در دست کشت تشکیل می دهد.
مشخصات طبیعی از نظر توپولوژی و مورفولوژی سرزمین ایران فلات نسبتا مرتفعی است که در بخش میانی کمربند چین خورده آلپ ـ هیمالیا قرار دارد. این رشته ارتفاعات عظیم که از اروپا تا آسیای مرکزی ادامه پیدا می کند، در ایران به دو شاخه کوههای البرز و زاگرس تقسیم می شود.
فلات ایران
شاخه جنوبی، رشته کوه زاگرس را می سازد که به صورت دیواره ای عظیم، ایران مرکزی را از جلگه بین النهرین جدا می سازد. این رشته در جنوب خاوری بصورت سدی تمام سواحل خلیج فارس را پوشانده و به رشته مکران وصل و وارد خاک پاکستان می شود.
آمار کلی فرسایش خاک کشور ایران.
نرخ سالانه فرسایش خاک در ایران تا 33 تن در هکتار گزارش شده که 5 تا 6 برابر حد مجاز است.
– میانگین سالانه فرسایش خاک نیز به حدود 15 تن در هکتار رسیده که سه برابر متوسط قاره آسیاست.
در حقیقت، نویسندگان یا گردآورندگان این گزارش، مدعی شده اند که هم اکنون ایران نه فقط در بین کشورهای در حال توسعه که در بین تمام کشورهای موجود در تمام قاره های جهان، صاحب بالاترین نرخ فرسایش خاک در سال است؛ آن هم خاکی که به طور متوسط و با توجه به اقلیم کشور، بین 400 تا 500 سال زمان لازم دارد تا فقط یک سانتی متر مکعب آن ساخته شود.
آمارفرسایش آبی در ایران
میزان فرسایش آبی در ایران
تحقیقات نشان می دهد فرسایش آبی خاک در ایران 3برابر شاخص جهانی است.
در حال حاضر سالانه 2میلیارد تن از خاک کشور برابر آمار به دست آمده فرسایش می یابد.
تحقیقات نشان می دهدفرسایش آبی کشور بیش از 5/16تن در هکتار است. در حالی که میزان شاخص جهانی فرسایش آبی بین5تا6تن درهکتارمی باشد و کشورما با شاخص جهانی فرسایش فاصله زیادی دارد.
میزان فرسایش آبی خاک کشور در منابع مختلف از حدود یک میلیارد تن در سال تا چهار میلیارد تن عنوان شده است، که بر اساس تحقیقات جدید و دقیق این میزان کمتر از 900 میلیون تن در سال است.
در طرح سیمای آبخیزهای کشور که بر مبنای روش EPM و در گستره کشوری تهیه شده است میزان فرسایش آبی خاک کشور در حدود یک میلیارد تن در سال عنوان شده است.
خاک 75 درصد مساحت کشور تحت فرسایش آبی قرار دارد. روند رو به افزایش فرسایش خاک از یک میلیارد تن در سال 1350 به 6/4 میلیارد تن در سال 1390 خواهد رسید. هزینه فرسایش در ایران معادل 14 درصد درآمد ناخالص ملی است.
آمارفرسایش در ایران
در40%مناطق ایران فرسایش کمتر از 10تن در هکتار است.
در 25%ایران فرسایش متوسط است.
در 23%ایران فرسایش زیاد است.
در 12%ایران فرسایش خیلی زیاد است.
. از کل فرسایش رخ داده در ایران
3%در اراضی کشاورزی.
47%در دیمزارها
50%در مراتع اتفاق می افتد.
آمار ها نشان می دهندمیزان فرسایش خاک در اراضی با کاربری دیم هفت برابر بیشتر از کاربری مراتع است و میزان فرسایش خاک در اراضی دیم رها شده هشت برابر بیشتر از دیمزارهای تحت کشت است و این مسئله ضرورت جلوگیری از تبدیل اراضی مرتعی به کشت دیم را به روشنی نشان داده.
مهم ترین پیامد های فرسایش آبی خاک در کشور
1-کاهش 11 درصدی وسعت جنگل های ایران در طول 40 سال
2-رسوب گذاری در حدود 240 میلیون مترمکعبی در حوزه سدهای کشور(معادل سالانه پنج سد با ذخیره 50 میلیون مترمکعب).
سالانه حدود 30 درصد از ظرفیت ذخیره سازی آب در سدهای بزرگ مخزنی کشور توسط رسوب از بین می رود؛ این یعنی از رده خارج شدن چند سد به بزرگی سد کرج در سال.
lck;
3- بیابان زایی در بیش از 100 میلیون هکتار از اراضى کشور.
برآوردها نشان می دهد تحت تاثیر عواملی مثل فرسایش خاک و نابودی پوشش گیاهی، سالانه یک درصد به مساحت بیابان های ایران افزوده می شود.
نکات قابل تامل وتاسف بار
در حالی که 300 سال برای تشکیل 25 میلی متر خاک زمان نیاز است ایران از نظر تخریب جنگل جزو شش کشور نخست دنیا، در بیابان زایی از نظر مولفه تاثیر عامل انسانی نخستین کشور و در نابودی حیات وحش نخستین کشور به شمار می رود.
میزان فرسایش بادی در ایران
باید دانست فرسایش بادی یکی از بارزترین مصادیق و اصلی ترین شناسه های جریان ویران گر بیابان زایی محسوب شده و در شمار مهم ترین مشکلات سد راه توسعه و عمران در اغلب کشورهای قرار گرفته در زیست اقلیم های فراخشک، خشک و نیمه خشک محسوب می شود.
از این رو، آشکار است که ایران زمین نیز می بایست در شمار کشورهایی باشد که از عقوبت های فرسایش بادی متاثر شود.
امّا شواهد و آمارهای موجود نشان می دهد که نه تنها فرسایش بادی در ایران، سرزمین های قابل توجهی را متاثر کرده است، بلکه وخامت اوضاع در شرایطی به مراتب نگران کننده تر از متوسط جهانی قرار دارد.
کافی است بدانیم که چیزی نزدیک به 2 درصد (1.81 درصد) از مساحت خشکی های جهان به وسعت 2/235 میلیون هکتار از تبعات مستقیم فرسایش بادی در رنج و تنش هستند؛ در صورتی که رقم نظیر آن برای ایران، چیزی نزدیک به 20 میلیون هکتار (19.66 میلیون هکتار) یا 12 درصد از خاک کشور است.
به دیگر سخن، نسبت سطوح مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی در ایران بیش از 6 برابر متوسط جهانی است؛ واقعیتی که ناگفته ژرفای خطر و وخامت شرایط ایران را نشان می دهد.
فرسایش 12 درصدی بادی در ایران در مقابل 1.8 درصد جهان
آما ربیابان زایی در ایران
بر اساس تحقیق انجام شده توسط مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کشور بررسیها نشان می دهد در سی سال گذشته حدود 30 درصد به مساحت بیابان های ایران افزوده شده که نشانگر سالانه یک درصد افزایش مساحت بیابانهای کشور است.
فرسایش یخچالی در ایران
وجود آثار یخچالی یکی از مهم ترین مواریث اقلیمی کواترنری در پهنه ایران زمین به شمار می رود. از مهم ترین یخچال های کشور ایران می توان به یخچال های علم کوه و تخت سلیمان اشاره کرد.
نظریه های مختلف در مورد فرسایش یخچالی درایران
1- در سال ۱۹۳۳ دزیو Desioکه سفرى پژوهشى براى مطالعات ژئومرفولوژى و زمین شناسى به منطقهٔ زردکوه انجام داده بود، مى نویسد: در رشته کوه هاى غرب ایران یخچال هائى را دیده که تاکنون کسى آنها را توصیف نکرده است. او هم چنین از وجود چند یخچال کوچک خبر مى دهد و به ویژه به یخبندان هاى گسترده زمان گذشته نیز اشاره مى کند.
2- در سال هاى ۱۹۳۵ و ۱۹۳۶ بوبک سفرى تحقیقاتى به شمال غرب ایران انجام داد. از جمله اهداف علمى وى در این سفرها، مطالعهٔ ژئومرفولوژیِ یخچالی، در برخى از مناطق کوهستانى بود. او در کوه هاى شمال غرب ایران سیرک ها، دریاچه هاى یخچالی، یخچال ها، حوزه هاى برفى دائمى یخچال هاى بلوکى و رسوبات مورنى را مورد مشاهده، بررسى و تحقیق قرار داد. مطالعات وى دربارهٔ ژئومرفولوژى یخچالى با بررسى هاى شوایتزر Schweitzer در سال ۱۹۷۰ در کوه سبلان ورایت Wright در سال ۱۹۶۲، تایید و تکمیل شد.
3-شوایتزر در کوه هاى دماوند، علم کوه و سبلان که از مرتفع ترین کوه هاى ایران هستند، آثار یخچالى را مطالعه و بررسى کرد.
.4- رایت که یخبندان کوه هاى کردستان را مطالعه کرده است، عقیده دارد که در زمان یخبندان که هم زمان با دورهٔ یخبندان ورم Worm مرز برف دائمى تا ارتفاع ۱۸۰۰ متر پائین آمده است، متراکم ترین نواحى آثار یخچال هاى قدیمی، البرز طالش، آذربایجان شرقى و کردستان شمالى است، که متاسفانه بعضى از آنها به کلى ناشناس مانده اند (درهٔ علیاى گرگان رود در طالش و…) یخرفت هاى یخچال هاى بزرگى که در شرق و غرب قلهٔ بکر و داغ در طالش وجود داشته، هنوز وسعت زیادى از نواحى اطراف را مى پوشاند. به طورى که در درهٔ گرگان رود تا حوالى ارتفاع ۱۲۰۰ مترى پائین آمده است. (محمودی، فرج الله – تحول ناهموارى هاى ایران در کواترنر پژوهش هاى جغرافیائی، مجلهٔ موسسه جغرافیا، ش ۲۲، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷، صص ۱۴،۱۰)
میزان حرکات توده ای در ایران