موضوع
چه عواملی باعث فرسایش خاک میشود
و چگونه میتوان آن را کاهش داد؟
مقدمه
خاک آمیخته ای از مواد معدنی و آلی است که حاوی جانداران زیادی بوده و اساسی ترین منبع برای رشد گیاه و تامین غذا میباشد که در طی هزاران سال تشکیل شده است. عوامل زیادی در تشکیل خاک نقش دارند ازجمله، آب و هوا، موجودات، سنگ بستر، توپو گرافی و زمان. خاک آمیخته ای از مواد معدنی و آلی است که حاوی جانداران زیادی بوده و اساسی ترین منبع برای رشد گیاه و تامین غذا می باشد که در طی هزاران سال تشکیل شده است. عوامل زیادی در تشکیل خاک نقش دارند ازجمله، آب و هوا، موجودات، سنگ بستر، توپو گرافی و زمان. خاک آمیخته ای از مواد معدنی و آلی است که حاوی جانداران زیادی بوده و اساسی ترین منبع برای رشد گیاه و تامین غذا می باشد که در طی هزاران سال تشکیل شده است. عوامل زیادی در تشکیل خاک نقش دارند ازجمله، آب و هوا، موجودات، سنگ بستر، توپو گرافی و زمان.
دوره ی زمانی لازم برای تولید و تجدید خاک بسیار طولانی است به طور ی که برای تشکیل ۱۰ سانتی متر خاک به زمانی نزدیک به ۲۰۰۰ سال، نیاز داریم.
در سراسر جهان ذرات ریز خاک زمین در حال فرسایش هستند. از آنجا که ۹۵ درصد گیاهان تولیدکننده ی مواد غذایی در خاک کشت می شوند، سلامتی و زندگی بر سطح کره ی زمین به کیفیت و کمیت مواد غذایی که ما تولید می کنیم بستگی دارد. با از بین رفتن منابع خاک نمیتوان آن را برای نسل های آینده جایگزین کرد.
باد و باران همیشه باعث فرسایش خاک می شوند و این امر با شیوه های نادرست کشاورزی، خاک ور ی نادرست و بیش از حد، چرای بیش از حد دام، جنگل زدایی و تغییر اقلیم تقویت می شود.
فرسایش خاک:
فرسایش خاک فرآیندی است که با استفاده از تکنیک های زیادی میتوان به ردیابی و کاهش آن کمک کرد. خاک های سالم نقش مهمی در دستیابی به اهداف توسعه ی پایدار سازمان ملل در مورد گرسنگی، آب تمیز و محافظت از محیط زیست زمینی دارند.
فرسایش خاک رایج ترین نوع تخریب زمین، یک فرآیند طبیعی است که لایه ی بالایی خاک را جابجا می کند. جایی که گیاهان بیشترین مواد مغذی و آب موردنیاز خود را از آنجا دریافت می کنند.
فرسایش با فعالیت های انسانی تسریع می شود، مانند از بین بردن پوشش گیاهی طبیعی که از سطح اراضی محافظت می کند و آن را به مراتع تبدیل می کند. فرسایش خاک مخصوصاً برای کشورهایی که در مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و آب و هوای خشک قرار دارند آسیب می زند.
فرسایش خاک چیست؟
تاثیر فرسایش خاک فراتر از تولید مواد غذایی است. فرسایش خاک به طور قابل توجهی بهره ور ی محصولات زراعی را کاهش می دهد و به آلودگی رودخانه ها، تا لا ب ها و دریاچه ها کمک می کند. با پراند گی خاک از طریق آب راه ها، رسوبات در مخازن جمع می شوند و از ظرفیت آن ها کاسته می شود و به اکوسیستم های آب زی و تنوع زیستی آسیب می رسانند.
این روند طبیعی در مناطق خشک و نیمه خشک حیاتی تر هم می شود به این دلیل که در این مناطق، مزارع کشاورزی به قیمت از بین بردن پوشش جنگلی گسترش یافته است
جلوگیری از فرسایش خاک
راهکارهایی برای جلوگیری از فرسایش یا به حداقل رساندن آن
استفاده از شخم سطحی و افزودن مواد آلی به خاک
استفاده از شخم سطحی و افزودن مواد آلی به خاک جهت بالا بردن قدرت جذب آبی خاک برای جلوگیری از فرسایش آبی توصیه می شود؛ اما شخم هایی که باعث نرم و پودر ی شدن خاک (ریز شدن ذرات خاک)، برگرداندن کامل خاک و از دست رفتن رطوبت خاک می شوند (مانند شخم با گاو آهن برگردان دار) می توانند فرسایش آبی و بادی را افزایش دهند. استفاده از گاو آهن پنجه غازی که خاک را برنمی گرداند و فقط در خاک شیار ایجاد می کنند جهت جلوگیری از فرسایش خاک مناسب تر است.
استفاده از باد شکن های طبیعی یا مصنوعی
بادشکن ها با ایجاد مقاومت در برابر جریان هوایی که از آن ها عبور می کنند باعث کاهش سرعت باد می شوند؛ اما سرعت باد در بالای بادشکن افزایش می یابد؛ بنابراین جهت کاهش سرعت جریان هوا و جلوگیری از فرسایش خاک مخصوصاً فرسایش بادی می توان درخت ها، درختچه ها یا گیاهان بلندی مانند ذرت و آفتابگردان را عمود بر جهت وز ش باد کشت کرد
احیا و اصلاح و محافظت از مراتع
مراتع یکی از مهم ترین منابع طبیعی کشور هستند که نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست و کاهش فرسایش خاک دارند. وجود مراتع با پوشش گیاهی مناسب از ایجاد رواناب و برخورد شدید قطرات با خاک توسط بارندگی های شدید و درنتیجه فرسایش خاک جلوگیری کرده و باعث تقویت سفره های آب زیرزمینی و جلوگیری از پر شدن مخازن سدها و تجمع رسوبات در پشت سدها می شود.
متاسفانه مراتع کشور ما در سال های اخیر در اثر چرای بیش ازحد دام ها و آتش سوزی و تغییر کاربری در حال نابودی هستند؛ بنابراین باید از چرای بیش ازحد مراتع توسط دام ها و تغیر کاربری آن ها جلوگیری کرده و نسبت به احیا و افزایش پوشش گیاهی مراتع اقدام کرد. همچنین با کشت گیاهانی مانند آگروپایرون که به تنش های حیاتی و غیر حیاتی مقاوم هستند می توان نسبت به احیا و اصلاح مراتع اقدام کرد.
تغییر سیستم آبیاری جهت جلوگیری از فرسایش خاک
اصلاح روشهای آبیاری نقش مهمی در جلوگیری از فرسایش و تخریب خاک دارد. با توجه به شرایط اقلیمی، میزان آب در دسترس، نوع خاک و گیاه باید مناسب ترین سیستم جهت آبیاری مزارع و باغات را انتخاب کرد و فرسایش خاک را به حداقل رساند.
انتخاب روشهایی مانند آبیاری سطحی و قدیمی مخصوصاً در زمین های شیب دار باعث فرسایش خاک می شوند. سیستم های نوین آبیاری مانند آبیاری بارانی، قطره ای و زیر سطحی می تواند باعث صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از فرسایش خاک گردد.
کشت گیاهان در جهت عمود بر شیب زمین
کشت گیاهان در مناطق شیب دار در جهت شیب زمین فرسایش خاک را افزایش می دهد و کشت در جهت عمود بر شیب زمین تاثیر زیادی در کاهش فرسایش آبی و بادی خاک دارد.