کارگاه SPSS پیشرفته (تحلیل عاملی اکتشافی)
Farhad Ahmadiasl
1
تحلیل عاملی Factor Analysis
این روش توسط کارل پیرسون 1901 وچارلز اسپیرمن 1904برای اولین بار هنگام اندازه گیری هوش مطرح شد.
برای تعیین تاثیرگذارترین متغیرها در زمانیکه تعداد متغیرهای مورد بررسی زیاد و روابط بین آنها ناشناخته باشد، استفاده می شود. در این روش متغیرها در عاملهایی قرار می گیرند، به طوریکه از عامل اول به عاملهای بعدی درصد واریانس کاهش می یابد، از این رو متغیرهایی که در عامل های اولی قرار می گیرند، تاثیرگذارترین هستند.
2
3
پیش فرض های تحلیل عاملی
حجم نمونه: حداقل 5 مورد برای هر متغیر
نرمال بودن: متغیرها دارای توزیع نرمال باشند.
خطی بودن متغیرها: خطی بودن مهم است زیرا تحلیل عاملی مبتنی بر همبستگی است.
دور افتاد ه ها در میان موردها: از مجموعه داد ه ها حذف شوند.
کمی باشند، دامنه ی نمرات آنها بزرگ، دارای توزیع متقارن و تک نمایی باشند.
4
تعریف ماتریس همبستگی
ماتریس همبستگی مجموعه ای از ضرایب همبستگی بین تعدادی از متغیرها است:
فرض بر این است که هر متغیر با خودش همبستگی کامل دارد(عناصری که در قطرهای ماتریس همبستگی قرار می گیرند در فهم و تفسیر تحلیل های عاملی مهم هستند).
زواید زیادی در ماتریس وجود دارد، بدین معنا که هر ضریب دوبار در ماتریس ظاهر می شود.
تحلیل عاملی برای ساده کردن چنین ماتریس هایی طراحی شده است
در یک ماتریس بزرگ از همبستگی ها، منطقی است بپرسیم که چه چیزی ممکن است این همبستگی ها را تبیین کند.
5
تعریف عامل: اساساً عامل، بعد یا سازه ای است که روابط بین مجموعه ای متغیرها را به صورت خلاصه مطرح می کند بنا به عقیده رویس (1963)، عامل، سازه ای است که عملاً از روی (یا بوسیله) بارهای عاملی اش تعریف می شود.
تعریف بارهای عاملی: همبستگی یک متغیر با یک عامل را بار عاملی گویند. فرض کنید که مجموعه ای از آزمون های توانایی و پیشرفت تحصیلی را تحلیل عاملی کرده ایم. این مثال، سه عامل را در یک نوع تحلیل عاملی از تواناییها نشان می دهد. عاملهای دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد اما اینها ماهیت عوامل و بارهای عاملی را بهتر توضیح می دهند.
6
فایده تحلیل عاملی
به رغم اینکه می دانیم تحلیل عاملی برای خلاصه کردن ماتریس های همبستگی به کار برده می شود، هنوز یک سوال مهم باقی است و آن این است که با تحلیل عاملی چه کارهایی را می توان انجام داد و این فن چگونه می تواند سودمند واقع گردد؟
برای پاسخ به این پرسش، باید به این نکته توجه کرد که هنگام کاربرد این روش باید بین تحلیل اکتشافی (exploratory) و تاییدی (confirmatory) تمایز قائل شد.
7
تفسیر وجود همبستگی درونی بین تعدادی صفت قابل مشاهده از طریق عواملی که قابل مشاهده نیستند و آنها راعامل گویند. در واقع این عوامل غیرقابل مشاهده دلیل مشترک همبستگی بین متغیرهای اصلی هستند؛
ارائه روش ترکیب و خلاصه کردن تعداد زیادی از متغیرها در تعدادی گروه متمایز
از بین متغیرهای مختلف تاثیرگذارترین آنها تعیین شده و در پژوهش های بعدی به طور جزیی تر متغیرهای تاثیرگذار رابا تکرار بیشتری بررسی می کنند.
8
طبقه بندی تحلیل عاملی
تحلیل عامل اکتشافی:(Exploratory Factor Analysis=EFA)
از قبل مشخص نیست که کدام متغیرهای مشاهده شده با کدام عامل ارتباط دارد .در این حالت محقق می خواهد بداند که هر یک از متغیرهای مشاهده شده با کدام عامل بهتر ارتباط دارد.
تحلیل عامل تائیدی:(Confirmatory Factor Analysis=CFA)
از قبل مشخص می گردد که کدام متغیرهای آشکار شده با کدام عامل ارتباط دارد. در این حالت محقق در پی یافتن میزان ارتباط یا بار عاملی (factor loading) است.
9
هر دو نوع تحلیل عاملی تاییدی و اکتشافی بر اساس الگوی عامل مشترک (Common Factor Model) قرار دارند.
این الگو بیان می کند که هر متغیر مشاهده شده ای تحت تاثیر دو
عامل است:
عوامل مشترک (factor 1,factor 2)
عوامل ویژه(unique factor) E1-E5 ))
تحلیل عاملی براساس بررسی الگوهای همبستگی یا کوواریانس بین
متغیرهای مشاهده شده انجام می شود. بدین صورت که آیا متغیرهای
مشاهده شده ای که از همبستگی بالایی (منفی یا مثبت ) با یکدیگر
برخوردارند تحت تاثیر یک عامل مشترک قرار دارند یا خیر؟
10
11
ترسیم نموداری الگوی عامل مشترک
تحلیل عاملی اکتشافی: یک مثال
هدف از تحلیل عاملی اکتشافی، بررسی یک حوزه (field) برای کشف ابعاد یا سازه های اصلی آن حوزه است. به همین علت بود که اسپیرمن (1904) تحلیل عاملی را در حوزه تواناییهای انسان بوجود آورد. او سعی کرد به این سوال که چرا بین تواناییهای انسان همیشه همبستگی مثبتی وجود دارد پاسخ دهد. (در تحلیل عاملی توانایی ها، این موضوع صورتبندی مثبت نامیده می شود بدین معنا که تمام همبستگی های ماتریس همبستگی، مثبت است).
به طور کلی در تحلیل عاملی اکتشافی، قاعده بر این است که محققان تا حدامکان متغیرهای بسیاری را وارد تحلیل کنند تا ببینند کدام یک از آنها روی عامل موردنظر بار عاملی دارند
12
نرم افزارهای انجام تحلیل عاملی
نرم افزارهای عمومی:
SPSS
S-plus
نرم افزارهای تخصصی:
LISREL
AMOS
EQS
FACTOR
SmartPLS
13
منابع:
هومن، حیدرعلی(1384). مدل یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرم افزار لیز رل. تهران: انتشارات سمت.
،راهنمای spss زرگر، محمود. ( 1380 ). تهران: نشر بهینه
. آمار ناپارامتریک، 1382 ، سید یعقوب حسینی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
14