ژئومورفولوژی
ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال ناهمواریهای زمین است ، این واژه از زبان یونانی گرفته شده و از سه جز Geo به معنی زمین ، Morphe به معنی شکل و Logos به معنی شناسایی ترکیب یافته است.
ریشه لغوی
ژئومورفولوژی جدید بیشتر مبتنی بر مقایسه سیستماتیک اشکال ناهمواریها و نهشته هایی است که موجب تعیین سن آنها می گردد و همچنین تعیین اشکال اولیه و اصلی ناهمواریها و بالاخره شناسایی فرآیندها و محیط موورفوکلیماتیک هنگامی که ناهمواریها را بوجود آورده اند، مورد توجه می باشد.
همچنین ژئومورفولوژی از مطالعات آماری برای بررسی اشکال ناهمواریها بهره می گیرد و سعی دارد در تحول ناهمواریهای زمین علیرغم پیچیده بودن مساله دینامیک طبیعت ، سهم فرآیندهای مختلف ناشی از آب و هوا و پوشش گیاهی و ماهیت سنگها و ساخت زمین و تغییر شکلهای تکتونیکی و میراث مراحل اولیه تکامل را از نظر دور ندارد.
دید کلی
این علم از دیرباز به وسیله جغرافی دانان یونانی بی آنکه عنوان مشخصی داشته باشد شناخته شده بود و بعدها در دوره رنسانس ، لئوناردو داوینچی و برنارد پالیسی در گسترش آن پیش قدم شدند. لئورناردو واوینچی در یادداشت های خود از روابط مهمی که بین ابعاد دره ها و رودخانه ها وجود دارد سخن می گوید و در قرن نوزدهم ژئومورفولوژی یکی از شاخه های سیستماتیک علوم مربوط به زمین می گردد.
تاریخچه
کاربرد ژئومورفولوژی در اوایل قرن 19 بوسیله مهندسین هیدرولیک که مامور ایجاد کانالهای آبی و تنسیق رودخانه ها بودند، مورد توجه قرار گرفت و ژئومورفولوژی دینامیکی نیز در تنظیم طرحهای ایمنی و حفاظت راه ها مورد توجه مهندسین عمران ناحیه ای واقع شد، از جمله مهندس سورل در سال 1872 تئوری جدیدی در مورد چگونگی تحول و تکامل و دگرگونی رودخانه ها ارائه داد. و مهندس دوس آب شناس معروف در سال 1841 مفهوم نیمرخ متعادل رودخانه ها را بیان داشت.
جنگل انان نیز به نوبه خود دریافتند که در جهت مبارزه علیه فرسایش خاک به وسیله سیلابها می توان از علم ژئومورفولوژی کمک گرفت و به همین منظور در قرن نوزدهم درخت کاری حوضه های سیلابی متداول گردید.
سیر تحولی و رشد
در مطالعه ناهمواریهای پوسته جامد زمین می توان سه ناحیه به شرح زیر تشخیص داد
زمین هایی که در آب فرو رفته اند (اعماق دریا ها و دریاچه ها).
زمین هایی که خارج از آب هستند یعنی خشکیها.
ناحیه تلاقی این دو یعنی ساحل که خود قلمرو ویژه ای است.
قلمرو ژئومورفولوژی
ژئومورفولوژی ساختمانی :
ژئومورفولوژی ساختمانی از ماهیت سنگها و طرز قرار گرفتن آنها و پدیده هایی که از عمل تکتونیک (مانند خمیده گیهای طبقات ، شکستگیها ، چین ها و…) حاصل می شود ، بحث می کند که می توان گفت قسمت عمده شکل گیریهای پوسته زمین به وسیله این علم شناخته می شوند.
ژئومورفولوژی فرسایشی :
گروه دیگر مانند آبهای جاری ، باد ، یخچالها که موجب کنده کاری ناهمواریها گشته و کم و بیش موجب تخریب و از بین رفتن آنها می گردند، مطالعه این گونه عوامل ، ژئومورفولوژی فرسایشی را تشکیل می دهد که گاهی به آن با کمی تفاوت در معنی عبارت ژئومورفولوژی دوره ای اطلاق می شود
انواع ژئومورفولوژی
بین ژئومورفولوژی و سایر علوم ازجمله خاک شناسی ، هیدرولوژی و اکولوژی و آب و هوا شناسایی روابط بسیار نزدیک وجود دارد. زیرا عوامل این قبیل علوم بیشتر در سطح زمین موثرند. به علاوه مطالعات ژئومورفولوژی یک ناحیه با دانستن اطلاعات حاصله از علوم ذکر شده آسانتر می گردد.
ارتباط ژئومورفولوژی با سایر علوم