پاورپوینت پوشاک ایرانیان در زمان ساسانیان


پوشاک ایرانیان در زمان ساسانیان

فهرست مطالب
پوشاک ساسانیان
لباس و پوشاک مردان ساسانی
پوشاک و تزئینات زنان ایران دوره ساسانی
پیراهن ( تونیک )
شلوار
اَرخالُق یا کت کوتاه
پوشش سر
طرح مدالیون در بافته های ساسانی
منابع

پوشاک ساسانی (پارسی میانه: جامَگ یا پَیکموگ) پوشاک ایرانیان در دوره ساسانیان بود که به پوشاک سایر مردمان ایرانی تبار آن دوره شباهت بسیار داشت. از این پوشاک به ویژه در اسب سواری استفاده می شد. عمده ترین منابع اولیه برای مطالعه پوشاک ساسانیان، شکل های هنرهای تجسمی، به ویژه نقش برجسته های سنگی است.
پژوهشگران در تحقیقات خود در مورد پوشاک زنانه ساسانیان به دلیل کمیاب بودن مواد اولیه موجود در مقایسه با لباس مردانه ساسانیان دچار مشکل شده اند.
پوشاک ساسانی
شکل1-پوشش ساسانی

دوره ساسانیان پرداخته میشود که در محدودهء زمانی بین 642-211 م. زندگی می‏کردند.
نفوذ یونان در ایران‏ تقریبا همزمان با آغاز این دوره از بین می‏رود و ما رجعتی به بالا پوش‏ها و شلوارهای پارسی پوشاک مردان در گذشته‏ های دور داریم.پوشاک دورهء ساسانی تفاوتهایی با پوشاک دورهء هخامنشی دارد، مثلا به جای پارچه‏ های ساده وخشن که درپوشاک هخامنشی دیده می‏شود، در دورهء ساسانی ازپارچه‏های ابریشمی نازک ولطیف برای دوخت پوشاک‏ استفاده می‏شد، به طوری که باوزش نسیمی تکان می‏خورد.
بعدها این‏ پارچه‏های نازک مخصوصا به عنوان روبان برای تزئین کلاه، کمربند و کفش دورهء ساسانی به کار رفت، و یا تاجهایی (کلاه) با ریزه کاریهای خاص‏ خود که هر پادشاه ساسانی برای خود طراحی می‏کرد به طوری که با فرم تاج‏ (کلاه) پادشاهان سلف خود متمایز بود، و دارای اشکال شگفت‏ آوری بودند.

شکل شماره (1) نشان دهندهء یکی از اولین شاهان ساسانی است (نرسه‏ 302-293 م). در لباس وی شنلی هم دیده می‏شود که اثری از نفوذ یونان‏ است، اما بقیه لباس وی کاملا پارسی می‏باشد. تاج شاه نیز ظاهرا از تیارا (کلاهی که پارسیان باستان بر سر می‏گذاشتند) تاج میترا نشات‏ گرفته است و بر روی موهای حلقه‏ حلقه وی قرار دارد که توسط تور پوشش‏ داده شده است. پایهء تاج دارای نواری از روبان است که در پشت تاج گره‏ خورده است و انتهای نوار پهن و مواج می‏باشد. پیچش موهای بلند وی به‏ طرز اغراق آمیزی در مورد ریشهایش نیز دیده می‏شود. روبانهایی نیز روی‏ کفشها گره خورده‏اند. همهء لباس از پارچه نازک و ظریف دوخته شده است و همانطور که گفته شد نشان دهندهء تضادی با پوشاک خشن هخامنشی‏ می‏باشد،
شکل شمارهء( 2 ) لباس پسر بچه
شکل شماره (3) الهه آناهیتا را نشان می‏دهد که در حال اعطای‏ حلقهء سلطنت به شاه نرسه است و حلقه سلطنت نیز با روبانهای مواج بزرگ‏ گره خورده است.

لباس و پوشاک مردان ساسانی:
عناصر اصلی تن پوش ساسانیان همان است که در دوره اشکانیان و ماد ها وجود داشت ولی در زمان ساسانیان پوشاک بطور کلی تزیینی تر شده است. مرصّع کردن کلاهها و تنوع آنها و یا نقوش زیبای پارچه ها و تغییرات بارز پیراهن ها از لحاظ تزییناتی که برای آن قائل بودند و برش ویژه ی آنها در فرم دادن به دامن پیراهن بیانگر تمدنی است که متعلّق به ساسانیان است.
بنا به گفته ی هرتسفیلد اولی شاپور ( برادر اردشیر ) که بعنوان ساتراب فارس در عهد هخامنشیان حکومت می کرده نشان می دهد که دقیقاً تن پوش پیراهن وشلوار او مانند مردان روستایی ما طراحی شده و بالطبع چون در آن زمان هنوز ساسانیان به فرمانروایی نرسیده بودند می توان گفت این نقش نشان دهنده ی قدیمی ترین مدل تن پوش در خانواده ی اردشیر پاپکان ( ساسانیان ) و قطعاً رایج ترین آن در میان مردم عادی در آن زمان بوده است .

پوشاک و تزئینات زنان ایران دوره ساسانی:
در دوره ساسانی زنان اشراف لباس های بلند ابریشمی بر تن می کردند. عده ای از صاحب نظران اعتقاد دارند که روی کار آمدن ساسانیان نبایستی اثر دیگری بر عوض کردن لباس مردم می داشته، مگر در مواردی که تعویض لباس ضرورت داشت. پیراهن ها، دامن ها و … با گذشته فرقی نکرده است. در این دوره غیر از انواع پیراهن، قبائی هم تا زانو می پوشیدند که جلوی آن باز بود و به وسیله دگمه ای بر روی سینه قلاب می شد. هنگامی که قبا بر تن می کردند، روی پیراهن آرخالق می پوشیدند. گیسوان را در دسته های جدا از هم می بافتند و بعضی اوقات با یک روبان در پشت سر به هم وصل می کردند. پوشاک آنها غالبا قلاب دوزی شده بود؛ چراکه نقش آناهیتا در طابق بستان موید این نکته است.پبراهن آنها بلند، پرچین و فراخ بود. گاهی به وسیله نواری در حوالی سینه جمع می شد، از طریق قلم زنی و چین سازی پیراهن و دامن آن پیدا است که بر انتهای دامن می باید پارچه ای اضافی و پرچین دوخته باشند. این پیراهن آستین بلندی دارد و بقیه آن گرد است.

پیراهن ( تونیک )
یکی از اصلی ترین ومهم ترین عناصر تن پوشاک انسان ها در دوره ساسانیان در مورد پیراهن ها تنوع چشمگیر در مدل دامن است :
الف- پیراهن هایی با دامن گرد ( نیم دایره رو به بالا ) پهلو چاکدار وتزیین یافته با نوارهایی که حرکت پا در آن بهنگام سواری وشکار براحتی انجام می پذیرفت .
ب – پیراهن با دامن ترک دار که در پهلو ها و جلوی دامن پیلی هایی مشاهده می شود این تونیک بیشتر در مواقع رسمی مورد استفاده قرار میگرفت به نظر می آید این پیراهن ( احتمالاً با دامن چهار ترک ) دارای چین های افقی است که به پهلو ها منتهی می شود و در فاصله کمر تا باسن با همان پارچه بطور عمودی تزیین یافته است .
ج ـ پیراهن با دامن نیم دایره رو به پایین ، پهلو چاکدار که حاشیه دوزی دامن در چاک های آن ادامه دارد.
د ـ پیراهن با دامن نیم دایره رو به پایین که هریک از گوشه های این نیم دایره در دو طرف با برشی مورب به پهلو ها منتهی می گردد.
این تونیک در بعضی از نقوش با همین فرم بدون چین حاشیه دوزی شده و در بعضی دیگر از کمر پلیسه شده است با همان فرم در پای دامن یعنی دونیم دایره بزرگ در جلو و پشت و چهار ربع دایره در طرفین که دونیم دایره را تشکیل می دهند ، دونیم دایره جلو و پشت دو برابر نیم دایره های جانبی است .

شلوار در این دوره از زیباترین عناصر پوشاک ساسانیان و از برش وطرح کامل تری نسب به دوره اشکانی برخوردار بوده است .در قسمت پهلو روی چین با نواری موّاج تزیین یافته است و همین امراین شلوار را ممتاز و منحصر بفرد می نمایاند. شلوار شاه ساسانی بخشی از یک بشقاب نقره که شلوار شاه ساسانی را می نمایاند.
شلوار

اَرخالُق یا کت کوتاه :
پادشاهان علاوه بر پیراهن گاهی از یک کت کوتاه با آستین هایی بلند استفاده می کردند . این کت جلو باز بوده وبلندی آن تا زیر سینه می رسیده و با دگمه ای دایرهای شکل در جلوی سینه بسته می شده دور سینه و یقه با نوار های زیبا مزیّن شده و دربعضی نقوش بر روی شانه محل اتصال آستین با سر شانه نیز تزییناتی وجود دارد .
بخشی از بشقاب ساسانی ارخالق بهرام گور۴ـ مانتو و شنل : ساسانیان هر از گاهی از مانتو یا قبای جلو باز با آستین بلند استفاده می کردند که مانند تونیک هایشان در پهلو چاکدار بود و تنها با یک دگمه در جلوی سینه بسته می شده است و بلندی آن تا ساق پا می رسیده . درضمن آنان گاهی از شنل بعنوان لباس رو که نشانه اشرافیت و پادشاهی بود استفاده می کردند

پوشش سر
طرح کلی پوشش سر یک کلاه دایره ای شکل ساده است که در پوشش سر مردمان عادی ساده و بدون تزیینات اضافی گاه با ضمیمه ای برای پوشش گوشها و گردن ؛ و در پوشش سر پادشاهان به صورت تاج با تزیینات فراوان با کُره ای فلزی (سمبل قدرت زمین وخورشید ) بر بالای کلاه اصلی ، باید دانست که این کُره ی فلزی بعد ها در ساختمان تاج بکار رفت . هر پادشاهی که به سلطنت می رسید تاجی مخصوص داشت که با تزیینات ویژه اش از دیگر پادشاهان باز شناخته می شد عواملی که درشکل تاج موثر بوده عبارت بودند از پادشاه ، قدرت دربار و سلطه ی موبدان . که عموماً سمبلی از عامل غالب درتاج ها دیده می شد رنگ این تاج ها غالباً سبز ، آبی آسمانی و سرخ بوده است تاج ها معمولاً دنباله هایی از حریر نازک داشتند.
تاج شاپور سوم تاج بهرام اول تاج اردشیر سومکلاه مردم عادیپوشاک نبرد : عبارت بود از بالاپوش و شلوار زرهی و کلاهخود ، البته کلاهخود طوری طراحی شده بود که چهره را در بر نیز می گرفت و فقط دو سوراخ به اندازه دو کُره چشم برای دیدن در آن تعبیه شده بود.

طرح مدالیون در بافته های ساسانی
مدالیون های ساسانی از جمله نقوشی هستند که شخصیت و ممیزه هنر ساسانی را دارا هستند. مدالیون های ساسانی دارای انواع مختلفی هستند که در بین هنر سرزمین های همجوار و سایر تمدن های شرقی و غربی زمان خود نیز دارای محبوبیت و پر کاربرد بوده اند.
1- پارچه با طرح مدالیون و نقش قوچ
2- پارچه با طرح مدالیون و نقش گراز
3- پارچه با طرح مدالیون و نقش شیر
4- پارچه با طرح مدالیون و نقش گوزن
5- پارچه با طرح مدالیون و نقش فیل

منابع
صابری،نسترن،مافی تبار،آمنه، نمادشناسی نقوش جانوری در پارچه های مدالیونی عصر ساسانی (مورد مطالعاتی قوچ گراز، شیر، گوزن و فیل)، دو فصلنامه علمی پژوهش هنر،سال دهم شماره نوزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ / ۴۱-۲۹.
مهرپویا،حسین،دهقانی،زهرا،عالی نژاد،حمید، تاثیر نقشمایهه ای جانوری منسوجات ساسانی بر نقوش پارچه های ماوراءالنهر، نشریه مطالعات تطبیقی هنر (دو فصلنامه علمی- پژوهشی)، سوم شماره پنجم، بهار و تابستان ۱۳۹۲
نامجو، عباس و فروزانی مهدی مطالعه نمادشناسانه و تطبیقی عناصر نقوش منسوجات ساسانی و صفوی. هنر علم و فرهنگ سال اول (۱) ۴۲-۲۱(۱۳۹۲).
هوستن،مری،پوشاک ساسانی،باستان پژوهشی،شماره9،تابستان 1381
یارشاطر، احسان، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان ترجمه حسن انوشه، چاپ سوم، جلد ، قسمت اول و سوم تهران دانشگاه تهران(۱۳۷۷)