موضوع:معماری دوره ساسانیان استاد:سرکارخانم حمزه لو تهیه وتنظیم: میثم سرکبود . حمید قیصری دانشگاه علمی کاربردی ملایر آبان 1391
آشنایی با معماری جهان
قلمرو ایران درزمان ساسانیان
سلسله ساسانی آخرین حکومت پیش از اسلام ایرانی است.این دودمان کار خود را در شهر استخرواقع در نزدیکی تخت جمشید پایتخت پارس آغاز کرد.اردشیر بابکان در نبردی،آخرین پادشاه پارتی،یعنی اردوان پنجم را در سال 224میلادی شکست داد،و این سلسله را بنیاد نهاد.
ساسانیان بر خلاف شاهنشاهی اشکانی،که به صورت ملوک الطوایفی اداره می شد،نیرویی پرقدرت و مرکزی را بنیان گذاری کردند . به این ترتیب توانستند حکومت اشرافی و سرکش را کنترل کنند و با تنظیم یک برنامه و سازمان اداری کارآمد در امر آبیاری و شهرسازی ،معماری وصنعتی کردن کشور دریک مقیاس بزرگ ،توجه دنیای آن روز غرب را به سوی خود جلب نمایند، وحتی با شکست امپراتوری روم اهمیت سیاسی حکومت خود را در شرق و غرب گسترش دهند.ساسانیان حکومتی ملی تاسیس کردند که متکی به دین ملی و تمدنی بود که شاید از جنبه ایرانیت در سراسر تاریخ طویل ایران نظیر نداشته است
آثار و بقایای ویرانه های بزرگ شهرهای این زمان و وسعت و پراکندگی نقوش برجسته در سینه کوه ها و حجاری های فراوانی که از آن ها به جای مانده،نمودار توجه در گسترش و ایجاد شهرها ، به ویژه ارتباط جاده ای است و موید آن کاروانسراها و پل هایی است که به جای مانده و نیز سایر صنایع و ارتباط با کشورهای دور و همسایه همگی نشانه تمرکز قدرت و ثبات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی این سلسله در جامعه است. ساسانیان خود را از اعقاب هخامنشی محسوب می کردند، هنر عصر ساسانی در عین حال که از رسوم ملی پیروی می کرده،شرقی هم بوده است.
ساختمان های اصلی معماری ساسانی هم مانند هخامنشیان کاخ های شاهی بود و اصرارشان بر این بود که مانند آن ها شاه را در آپادانای خود مانند خدایی که از آسمان فرود آمده نشان دهند،این برنامه کارشان بود.اما راه حل های معماری هخامنشی برای ساسانیان ظاهرا پرهزینه و پیشرفت ناپذیر بوده است، زیرا بلندی تیرهای چوبی حد علایی دارد که در دوره هخامنشی از آن استفاده شده بود.بنابراین حتی در ساختمان های شاهی هم معماری تاق دار را که در دوره هخامنشی بی شک معماری شناخته شده ای بود ، رواج دادند.البته پیش از ساسانیان این مسئله توسط پارت ها صورت گرفت بود،اما در دوره ساسانی این کار با تحول چشمگیری روبه رو شد و پیشرفت های شایانی نمود.
اردشیر بنیانگذار سلسله ساسانی ،پیش از به قدرت رسیدن به عنوان سر کرده نظامی فرماندار فارس بود،که بنا به سنت معماری دوره پارتی شهرسازی طرح دایره ای شکل داشت و در همان زمان شهر(فیروزآباد)را بر طبق شهرسازی پارتی به صورت دایره ای شکل بنیاد نهاد و کاخ فیروزآباد را هم ایجاد کرد.شهر فیروزآباد از نظر شهرسازی در نوع خود منحصر بوده است.دارای برج و باروی مستحکم که در حاشیه آن یک خندق برای حفاظت بیشتر نیز احاطه کرده بود. چهار دروازه که در مرکز تقاطع آن ها مناره ای بلند قرار داشت. معماری ساسانی صرفا معماری کاخ ها نیست ،بلکه معماری خانه های مردم و از همه مهم تر معماری آتشگاه ها ومعابد و بعضی بناهای یادمانی،کاروانسرا،قلعه ها را شامل میگردد. آتشگاه ها و معابد پس از کاخ ها بیشترین آثار معماری به جای مانده از دوران ساسانی هستند.ولیکن اهمیت و ویژگی معماری کاخ ها طوری است که بررسی و مطالعه آن ها در صدر قرار گیرد.
نقشه شهر فیروزآباد
قلعه دختر فیروزآباد:این دژ یک فلات کوهستانی را اشغال کرده که از سه طرف به وسیله تنگه احاطه شده و مساحت آن بیش از نیم کیلومتر مربع است و وسعت آن به حدی است که یک لشگر را در خود جای می دهد.قلعه داخلی دارای باروهای خوش ساختی است که احتمالا جهت پادگان بوده است.دو حلقه چاه در کوه تا سطح کف رودخانه کنده شده و در دیوار دفاعی از بالای کوه تا ساحل رودخانه کشیده شده است. به این طریق نظارت کامل بر جاده قدیمی تامین گردیده بود.بخش اصلی کاخ خود شاهکاری از جسارت فنی است.از نظر روانی بنای خوب و حساب شده ای را ارائه می دهد.
تالار اصلی گنبددارش با اتاق های جانبی به صورت قلعه عظیم مدوری در آمده که بر فراز بلندترین نقطه رشته کوه و در داخل خط دفاعی قلعه قرار گرفته،برای هر کس که از تنگه متوالی تنظیم گردیده،که با برج پلکانی شبیه به منار واقع در شهر فیروزآباد،ولی کوچکتر از آن به هم ارتباط دارند.در پایین ترین سطح اتاق های نگهبانان و آب انبار است،حیاطی با تالارهای بزرگ در طبقه دوم قرار دارد.بنای شاهی با ایوان وتالار گنبد دار بر روی سطح سوم است.احتمالا این ساختمان چند سال قبل از بنای کاخ فیروزآباد ایجاد شده است.طرح عمارت اصلی قلعه دختر هیچ شکی را باقی نمیگذارد که آن بنا اقامتگاهی با مقیاس کامل و تسهیلات برای نگهبانان و میهمانان بوده و دارای اتاق های پذیرای و تالار و تخت و محل مسکونی سلطنتی بوده است.میتوان این دوره را ناشی از زندگی اولیه اردشیر که توام با جنگ بوده ،دانست.بنابراین به نظر میرسد که این ساختمان از نخستین آثار دوره ساسانی محسوب می شود،که بر اساس تاثیر پذیری از معماری عصر اشکانی شکل گرفته باشد.
کاخ فیروزآباد:این بنارا با نام های آتشگاه فیروزآباد و کاخ اردشیر نیز معرفی کرده اند.این بنا در بیرون شهر فیروزآباد ودر کنار چشمه ای پرآب قرار داشته است.این چشمه نه تنها آب کافی برای نیازمندی های یک کاخ بزرگ بلکه آبیاری باغ ها را نیز تامین میکرد.ترکیب کاخ تا حدودی سنتی بوده که شاهان ساسانی از مجموعه باغ و کاخ پاسارگاد الهام گرفته بودند.چشمه،باغ و کاخ فیروزآباد مجموعه واحدی را تشکیل میدادند که در مقابل گرمای تابستان و فضای پیرامونش مشخص میگردید.ابعاد آن در حدود 55*104متر است دیوارهای آن از قلوه سنگ و ملات ساروج ساخته شده است،و ضخامت دیوار تا 4متر است.
یک نواختی دیوارهای بیرونی به وسیله دو ردیف تاق نما شکسته شده بود.دیوارهای قلوه سنگی با اندود گچ پوشیده شده بودند که هنوز در پاره ای از جاها در تالارهای گنبددار و در حیاط کاخ برجای مانده است.تاق نماها بایک قوس بیز (نیم بیضی)در درون چهار چوب های مستطیل شکل تعبیه شده بودند،سردر این تاق ها با یک کتیبه مقعر(گیلوئی ها)تزیین شده بود از همان نوعی که در سردر و پنجره ها در کاخ های تخت جمشید به کار رفته است.این سردرها در فیروزآباد مطمئنا تقلیدی عمدی از ویژگی های معماری هخامنشی بوده است.
نقشه کاخ فیروزآباد بسیاری از مشخصه های معماری جدیدتر ساسانی را در بر دارد.شکل اساسی این بنا هنوز ایوان است که از دوره پارت ها به ارث برده بود،اما اکنون این ایوان با یک یا دو تالار گنبد دار ترکیب شده که آن را به صورت یک تالار ورودی درآورده است.گنبدها بر فراز فیلپوش ها قرار گرفته بودند،یعنی یک ابداع تازه معماری که در دوران اسلامی نیز به کار رفته است.نقشه کاخ تقارن محوری دقیقی را نشان میدهد.ورود به اتاق های رسمی از شمال،از راه ایوان اصلی میسر بود،واز آنجا به درون تخت های گنبد دار داشته است.در پشت این اتاق های رسمی بخش خصوصی(اندرونی)ساخته شده بود و اتاق ها دور تا دور حیاط را فرا گرفته اند.این بخش دو ایوان کوچکتر را در بر می گیرد که در محور اصلی کاخ جای داده شده اند.یکی از این ایوان ها،که به سوی شمال باز می شود،بایستی برای استفاده در گرمای تابستان و دیگری برای گرفتن شعاع گرم کننده افتاب تابستان منظور شده باشند.
اینجا،در فیروزآباد همانند کاخ پارتی در آشور،ایوان با خانه های این منطقه آن چنان ترکیب شده اند که در اتاق ها به یک حیاط اندرونی باز می شوند و مجموعه ای را باز میکنند که به خوبی مناسب با اقلیم این مناطق است و این همان عامل درون گرایی در معماری ایران است،که حیاط مرکزی مهم ترین عنصر آن است.
تخت نشین :در کنار برج شهر فیروزآباد و در میان ویرانه های این شهر صفه ای از سنگ های تراشیده شده وجود دارد که آنرا تخت نشین گویند که همان تلوار یا تالار امروزی است.این بنا نقشه چهار گوشی دارد که شامل اتاق مرکزی و دهانه های در هر سوی آن است.گنبدی در فراز آن قرار داشته است در خارج این بنا چهار قسمت مربع شکل الحاقی اضافه شده که شامل اتاق ها،ایوان ها و پیشخان ها است.این بنا از دسترسی بنایی در خور توجه است.ساختار کلی آن از دور یاد آور یک بنایی هم چون آرامگاه کورش هخامنشی است.
تاق کسری(ایوان مدائن):یکی از آثار برجسته و شاخص دور ساسانی تاق کسری است.تاق کسری در تیسفون و در خاک عراق واقع شده است.این که بنا چه وقت و به دست چه کسی ساخته شده است،کاملا مشخص نیست.برخی آن را به زمان شاپور اول در نیمه دوم سده سوم میلادی نسبت میدهند و برخی دیگر در زمان خسرو انوشیروان (کسری)این بنا مثل کاخ های تخت جمشید و قصر شیرین بر روی صفه ها ساخته شده است،روی این صفه در مرکز جبهه ای شبیه به کاخ فیروزآباد،اما مزین به شش طبقه تاق نما ،تاقی بیضی شکل به پهنای 25.5 متر و34 متر ارتفاع با یک جهش از سطح زمین شروع و ختم میشود،و تاق ایوانی را به عمق 42.95متر تشکیل شده است.این فضای عظیم که سطح آن وسیع تر از کاخ داریوش در تخت جمشید است،بارگاه عام شاه ساسانی بوده است.
در اینجا نشان دیگری از ویژگی های معماری ساسانی خود را ظاهر میسازد.معماری ساسانی به این موضوع که نما بایستی به طور منطقی و با اصول ساختمانی هم چون بناهای کلاسیک یونان قطع گردد اهمیتی نمیداد،بلکه از نظر او نما باید بیشتر با طرحی ساخته شود که بتوان آن را به دلخواه امتداد داد و به مقدار زیادی تزیین کرد نکته ای که قابل توجه است،در این بنا تداومی در محور قائم آن وجود ندارد.
امروزه تنها سمت چپ نمای کاخ به جای مانده است.طرف راست در زلزله سال 1880میلادی /1259شمسی فرو ریخت.این بنا یک مجموعه متقارن بوده است،بنابر این اگر شاهکار تاق کسری،یعنی اثری که شاهد کوشش ایرانی ها برای هم سنگ کردن و پیشی گرفتن از کاخ های با شکوه هخامنشی است،نبود،طرح بنای تیسفون نا چیز و کم ارج جلوه میکرد.
تاق کسری قبل از سال 1880 میلادی
کاخ بزرگ شاپور: شاپور به جز کاخ کسری پروژه های عظیم شهر سازی و معماری دیگری را به اجرا گذارد،در همین راستا شهر بیشابور(شهر شاپور)را بنیان گذارد.در این شهر مجموعه ای از کاخ ها و معبد عظیم آناهیتا را ایجاد نمود بنای کاخ شاپور در هنگام پیروزی وی بر والرین امپراتور روم ساخته شده،این بنا مجموعه توسعه یافته ای از نوع ساختمانهای ایوان دار است.تالار تشریفات بیشابور مرکب ازچهار ایوان متقابل و متقارن است که بر فراز آن گنبد شلجمی شکلی که 25متر ارتفاع داشته است قرار دارد.صحن مرکزی کاخ به چهار گوشه است،به طول 23*23متر مربع که هر یک از جزرهای تشکیل دهنده مربع پاتاق قوس7متر ضخامت دارد.بنا چهار مدخل دارد که به رواق های اطراف آن راه دارد.ولی تنها ورودی اصلی آن از جبهه شمالی و فضای کاخ صورت میگرفته است.
طرح های تزیینی و نقوش موزاییک بدست آمده از این ایوان موید زیبایی و مهارت های فنی و هنری اخذ شده از تمدن های هم جوار و پیشین است.نقاشی های کاخ شاپور را باید در ردیف اولین آثار نقاشی و رنگ آمیزی بناهای دوره ی ساسانی در بدو تاسیس این سلسله دانست.به طور کلی نقش آفرینی هنرمند در اوایل دوره ساسانی فوق العاده چشم گیر است، که بهترین نمونه آن در بیشابور بدست آمده است .
بخشی ازموزاییک کاخ بیشابوز
تالاربزرگ کاخ بیشابور
معبد آناهیتای بیشابور:این بنا مکعب شکل و هر یک از اضلاع آ ن 14متر است که از سنگ های حجاری شده به ابعاد مختلف و بدون ملات دو جداره ساخته شده است.سنگ ها با بست های فلزی به هم متصل شده اند.بنا دارای چهار مدخل است.بر روی بدنه ی شمالی این بنا چهار تندیس گاو به صورت دو پشته نصب شده که هم اکنون دو مجسمه آن موجود است.تندیس ها سنبل و نشانه معبد است.این معبد بر اساس طرح قبلی،در عمق 6متری از سطح زمین های اطراف خود ساخته شده تا آب رودخانه که در فاصله 250متری آن جاری است به درون معبد جریان یابد.در داخل این بنا حوض بزرگ وکم عمقی قرار دارد که پس از پر شدن از آب،اضافی آب از طریق یک مجرای خروجی به بیرون راه یافته است.این مکان برای تقدیس آب بود و به فرشته آب آناهیتا تعلق داشته است.
کاخ سروستان :این بنا را یکی از زیبا ترین طراحی های دوری ساسانی محسوب می شود.ساختمان کاخ سروستان متعلق به بهرام پنجم است که در سده ی پنجم میلادی ساخته شده است این کاخ در شهر سروستان در استان فارس واقع شده است.در هر طرف عمارت دو اتاق باریک تاق دار است که کاملا در مقابل هم قرار ندارند و هر یک از این اتاق ها در پیرامون خود راه روهای داشته که سقف آنها نیم گنبدی است.با این که کاخ سروستان در شکل کلی شبیه بنای کاخ فیروزآباد است.اما در جزئیات آزادتر و متنوع تر از آن است.مصالح اصلی آن سنگ،ساروج و گچ است.
ویژگی های مهمی که در این بنا وجود دارد،یکی شکستن قرینه در هنر معماری ایران و ایجاد تنوع در طرح آن،استفاده از تاق های معلق در تالارهای باریک جناحین کاخ،که از ستون های سنگین و کوتاه برای نگه داری آنها به کار گرفته شده است،دیگر این که وجود فضاهای دسترسی به بیرون نه تنها ارتباط را آسان ساخته و دیدهای درونی را به هم پیوسته،بلکه فضاهای پی در پی را نمایان و جلوه گر ساخته است.بسیاری از محققین این کاخ را مربوط به دوره ساسانی دانسته اند تاثیر معماری کاخ فیروزآباد و سایر بناهای دوره ساسانی در آن به خوبی آشکار است.
قصرشیرین :کاخ شیرین احتمالا در قرن ششم میلادی،به وسیله خسرو دوم برای همسر مسیحی اش ساخته شده است در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به کلی ویران گردیده است.این کاخ بر روی صفحه ای مصنوعی به بلندی8متر بنا شده بود که توسط پلکانی دو طرفه ماننده پلکان تخت جمشید و معبد آناهیتا در کنگاور به آن دسترسی می یافتند در روی صفحه یک ایوان ورودی یک تالار گنبد دار چهار گوشه در پشت آن ،اتاق های کناری و حیاط ها و همچنین اتاق های مسکونی دور تا دور آن ساخته شده بود.نوع معماری درون گرا در آن واضح و آشکار است.
این بنا 250متر درازا و190 متر پهنا داشته است.در مقابل این مجموعه عظیم یک نهر باریک به طول 550متر جریان داشته است.وسعت این بنا نشانگر این امر است که ساسانیان سعی در پیروی و از طرفی رقابتی آگاهانه نسبت به هخامنشیان داشته اند.قصرشیرین شباهت بسیاری به کاخ دامغان دارد.زیرا درکاخ دامغان نیز یک ایوان ورودی بزرگ که در پشت آن اتاق چهارگوش گنبدداری قراردارد،دیده می شود
نقشه کاخ دامغان
تخت سلیمان :محوطه ی باستانی تخت سلیمان در دره عمیقی مابین بیجار و میاندوآب در جنوب آذربایجان قرار دارد،تخت سلیمان وآثار باستانی آن یکی از مهمترین مراکز تاریخی و تمدنی این سرزمین محسوب میگردد.صفه و تخت بر روی یک بلندی طبیعی به ارتفاع 20متر از سطح دشت واقع شده که عموما از لایه های رسوبی دریاچه تشکیل گردیده شده است.آثار آن در داخل یک حصار بیضی شکل با برج و بارو است،که دور تا دورصفه ی گسترده شکل گرفته اند.برج باروی این صفحه (تخت سلیمان)از سنگ های لاشه ای و تراشیده ساخته شده است.
نمای بیرونی از سنگ های مکعبی تراش دار نما سازی و لایه درونی از سنگ های لاشه است دور تا دور این حیاط بیضی شکل 38برج دفاعی مخروطی موجود است.که از هر نظر حائز اهمیت و مطالعه جداگانه هستند،بنای دیوار و حصار بیرونی متعلق به دوره ساسانی است که در زمان ایلخانی بناهایی در آن ساخته و حتی بناهای قبلی مرمت شده است.دو دروازه شمالی و جنوبی (دوره ساسانی)کاملا در محور دریاچه و آتشکده ساخته شده اند،دروازه جنوبی جنبه خاص داشته ولی دروازه شمالی که بلندتر و عریض تر است معبرعام آتشکده بوده است.
نقشه چنین القا میکند که داخل حصار بیضی شکل دو مربع مختلف المرکز و هم محور به چشم میخورد که دریاچه در مرکز جنوبی(مربع بزرگتر)و آتشکده در مرکز مربع شمالی(مربع کوچکتر)قرار گرفته اند.گرداگرد این مربع را یک حصار مستطیلی شکل به طول تقریبی 250متر و عرض50متر در خود گرفته و 60 برج نیم مدور آن را احاطه کرده است دریاچه مقدس و عمیقی به شکل بیضی ناقص حصار تخت را القا می نماید.این دریاچه حداکثر 110متر عمق داشته و به صورت یک چشمه جوشان از طبقات تحت الارضی فوران میکند و طبق محاسبه ای که شده هر ثانیه100 لیتر آب از دل زمین می جوشد.
در ضلع شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر ایوان ساسانی معروف به ایوان خسرو که از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده بود قرار دارد.قطر دهانه آن 18.5متر و عمق آن 20متر است این ایوان پس از ویرانی توسط ایلخانان بازسازی شده که مصالح آن تغییر یافته است.(قلوه سنگ و ملات گچ) ایوان به دو اتاق یا حوض خانه 8گوشی راه دارد که مربوط به دوره ایلخانان است.در جبهه های جنوبی ایوان خوابگاه منتسب به خسرو قرار داشته که اکنون پایین تر از سطح دیگر آثار است و با یک راه مخفی به کنار دریاچه باز می شده است.
در مرکز مربع شمالی آتشکده معروف واقع شده است که از سویی روی به دروازه شمالی دارد و از جنوب راه به دریاچه می برد.حد فاصل آتشکده و دروازه شمالی راهروها و حیاط های چندی است،آتشکده آذرگشسب که خود مجموعه ای است مشتمل بر یک فضای مرکزی مربع شکل و جزر قطور آجری(4تاقی)که دارای گنبدی آجری بوده است.اتاق ها و راهرو و ایوان و حیاط و تالارهای ستون دار دیگر آن را همچون نگینی در میان گرفته اند .در مجاورت این مجموعه در بخش غربی مجموعه دیگری است که از یک آتشکده صلیبی تشکیل شده است.شاید این قسمت کاخ های باشند که شاهان و موبدان در آنها اقامت می گزیده اند.بقایای ابنیه پراکنده و منفرد فراوانی در اطراف دریاچه وجود دارد که متعلق به دوره ایلخانی است.
تاق بستان : نمونه های معماری صخره ای دروره ساسانی هر چند که فراوان نیستند ولیکن در خور توجه اند.در کرمانشاه جایگاه مقدسی است که آب از درون زمین می جوشد و بر دیواره آن که متصل به کوه است،دو ایوان در دل کوه کنده شده است .در کنار این ایوان ها (اتاق ها)آثاری از سر ستون و پایه ستون های وجود دارد که نشانگر وجود کاخی بزرگ است اما متاسفانه اثری از آن کاخ باقی نمانده است.موضوع قابل توجه در این تاق ها وجود نقش برجسته هایی است که صحنه های متفاوت و موضوعات گوناگونی را دربر دارد.از طرفی ظرافت و دقت استاد کاران دوره ساسانی در آنها هویدا است .نظرات مختلفی درباره ی کارکرد این اثار ارائه گردیده که از جمله میتوان به این مسئله اشاره کرد که آن را یک گور – نیایشگاه صخره ای قلمداد نموده اند .
آتشکده ها و چهار تاقی های دوره ساسانی:پس از کاخ ها ،آتشکده ها مهمترین آثار معماری بر جای مانده از دوره ساسانی هستند.این بناها مکانی برای گرامی داشت آتش مقدس و اجرای مراسم مذهبی بوده است. لذا از نظر معماری مبتنی بر اصول خاص و ویژه هستند.در دوره ی ساسانی سه آتش بزرگ به نام های آذرفرنبغ،آذر گشسب و آذربرزین مهر(مهر برزین)وجود داشته که متعلق به سه طبقه از طبقات اجتماعی زمان ساسانی بوده اند .اگر آتشکدهای ساسانی نسبت به اهمیت آتش های آنها درجات متفاوتی داشتند ،اما اساس ساختمانشان تا حدودی یکسان و منطبق بر نقشه ای واحد بوده است.
فرم معماری آتشکده عبارت بوده است از یک بنای چهار ضلعی که در چهار ضلع آن چهار درگاه تاق دار داشته و بر روی این فضای چهار ضلعی گنبدی قرار میگرفته است،به همین خاطر به چهار تاقی موسوم شده اند.گاهی این چهار تاق ها به صورت منفرد هستند،اما در بعضی از آنها دالان طواف دار و فضاهای وابسته دیده میشود ،مانند آتشکده های قصرشیرین و تخت سلیمان.اصولا این بناها را بر روی بلندی ها می ساختند. از آتشکده های معروف این زمان میتوان به آتشکده آذرگشسب در تخت سلیمان و آتشکده نیاسر در کاشان اشاره کرد.
آتشکده آذرگشسب
آتشکده نیاسر
عوامل جوی و گذشت زمان موجب گردیده است تا آسیب های کلی به این گونه بناها وارد آید .در میان آتشکده ها،بنایی چهارتاقی که در چند ده گذشته بازسازی شده است،آتشکده نیاسر است که تاریخ آن به اوایل عهد ساسانیان میرسد و احتمالا از آثار سده دوم میلادی است. تناسبات مطالعه شده ی زیبای این بنا جالب است،مهمتر از همه مدرکی است درباره ی حل مسئله فضای منطقه انتقالی ،اتاق چهار گوش به گنبد بالای آن.از بیرون از سه عنصر مشخص ترکیب یافته است.یک قاعده مربع شکل بزرگ که چهاردرگاه قوس دارمتقارن آن را شکافته است.
طرح وساخت آتشکده های ساسانی به حدی ساده و نیرومند بوده است که تاثیربارزی بر معماری شرق و غرب داشته است .در سر زمین های قلمرو آیین بودا شباهت کافی آتشکده بااستوپا مورد قبول است .آتشکده به خاطر فضای بزرگ داخلی امتیازات بیشتری داشته است.لذا بر این اساس بوده که شکل این نوع بنا برای یک استوپای مقدس اقتباس شده است .بدین نحو که داخل آن را هم برای اجرای عبادت به کار میبردند و هم آن را با مجسمه های بودا پر میکردند .
به طور کلی درباره معماری ساسانی باید گفت که معماری این عهد براساس معماری بومی و نواحی خشک مرکزی و شرقی ایران بنیان گذاری شده است.بدین معنا که در ابنیه ی بزرگ سلطنتی هخامنشی پوشش مسطح و احداث ایوان ها و تالارهای ستون دار یا به عبارت دیگر ابنیه ی سرزمین های شمال،سرمشق اصلی معماران وسازندگان آنها بوده است و در ابنیه ی عهد ساسانی اعم از کاخ های سلطنتی و آتشکده ها ،پوشش ها گنبدی و ساخت ایوان های با تاق های ضربی(گاهواره ای)و چهار تاقی های مخصوص آتشکده متداول بوده و اساس معماری عهد ساسانی را تشکیل می داده است. به عبارتی معماران دروه ساسانی با دقت و حوصله تمام توانستند سبک معماری که توسط معماران پارتی آغاز گردیده بود را ارتقاء بخشند و آن را به مرحله ی تکامل برسانند .
تزیینات معماره دوره ساسانی :گچبری که پارتها در کاخ ها و بناهای مذهبی استفاده کرده اند،در دوره ی ساسانی رونق ویژه ای یافت .بخش عظیمی از تزیینات وابسطه به معماری دوره ساسانی گچبری است در بنا هایی مانند تاق کسری در تیسفون نمونه های زیبایی از موتیف های گچبری یافت شده است . همچنین در قلعه یزدگرد هم بهترین طرح های هندسی و گل و گیاه موضوع نقوش گچبری هستند.در بناهای دیگر عهد ساسانی تاق کسری ،تخت سلیمان ،فیروزآباد نیز طرح ها و نقش های فوق العاده زیبای گچبری استفاده شده است که این طرح ها و نقش ها در معماری دوره ی اسلامی به شکل جالبی بدون استفاده از نقوش ذی روح به کار گرفته می شود.
از تزیینات دیگر وابسطه به معماری دوره ساسانی استفاده از موزاییک کاری است .که به نحو شایسته ای در ایوان های شرقی و غربی کاخ بیشابور در شهر بیشابور استفاده شده است . موزاییک یعنی استفاده از قطعات کوچک سنگ رنگی که مهمترین نمونه های آن در مکان فوق الذکر یافت شده اند .
پایان
با تشکرازتوجه شما