وحی و مسائل مربوط به آن
تهیه و تنظیم:
استاد:
وحی
«وحی به معنای اشاره سریع است و به همین جهت به کارهای سریع وحی گفته می شود و به سخنان رمزی و آمیخته با کنایه که با سرعت رد و بدل می گردد نیز این واژه اطلاق می گردد که گاه با اشاره و گاه با کتابت حاصل می شود. سپس به معارف الهیه که به انبیاء و اولیاء القاء می گردد واژه وحی اطلاق شده است»
وحی
یکی از مسایل مهم در مبحث نبوت مساله وحی است؛ وحی، بیانگر طریق ارتباط پیامبران با جهان غیب و راه دریافت دین و شریعت آسمانی است. در این جا، پس از واژه شناسی وحی و کاربردهای قرآنی آن، به بررسی ویژگی های وحی نبوت و دیدگاه هایی که در این باره مطرح شده است می پردازیم.
واژه وحی
از آن چه لغت شناسان عرب در تعریف واژه وحی گفته اند، به دست می آید که دو نکته در این واژه ملحوظ است:
۱. خفاء و پنهانی.
۲. سرعت و تندی.
زیرا ابن فارس در این باره گفته است: «وحی، تعلیم پنهانی است»
و راغب اصفهانی گفته است: «وحی، اشاره سریع است، و به همین جهت به آن چه با رمز و اشاره بیان می شود، وحی می گویند.»
بنابراین، نتیجه می گیریم که واژه وحی در لغت عبارت است از نوعی آموزش و القای معنا به دیگری، به صورت سریع و نا آشکار.
وحی در اصطلاح
وحی اصطلاحی ارتباطی معنوی است که برای پیامبران الهی جهت دریافت پیام آسمانی از راه اتصال با عالم غیب برقرار می شود. پیامبر گیرنده ای است که پیام را به واسطه همین ارتباط و اتصال از فرستنده آن؛ یعنی خداوند، دریافت می کند و جز او هیچ کس شایستگی و توان چنین دریافتی را ندارد. به گفته مرحوم علامه طباطبائی: «وحی یک نوع سخن گفتن آسمانی است که از راه حسّ و تفکر عقلی درک نمی شود، بلکه درک و شعور دیگری است که گاهی در برخی از افراد به مشیت الهی پیدا می شود و دستورات غیبی را که از حس و عقل پنهان است از وحی و تعلیم الهی دریافت می کند».
انواع وحی بر پیامبران
۱.القاء معنا و مقصود بر قلب پیامبر بدون واسطه فرشته وحی.
۲. سخن گفتن با پیامبر از پس پرده مانند داستان شجره طور که موسی (علیه السلام) سخن خدا را از ناحیه درخت می شنید.
۳. القاء امری به فرشته وحی تا او وحی الهی را از جانب خداوند بی کم و کاست به یکی از انبیاء ابلاغ نماید.
کاربردهای قرآنی وحی
قوانین تکوینی
ادراک غریزی
الهام به قلب
القاءات شیطانی
وحی نبوت
«و اوحی فی کل سماء امرها؛ و در هر آسمانی کار آن (آسمان) را وحی (و مقرر) فرمود.»
کاربردهای قرآنی وحی
قوانین تکوینی
ادراک غریزی
الهام به قلب
القاءات شیطانی
وحی نبوت
«و اوحی ربک الی النحل ان اتخذی من الجبال بیوتا و من الشجر و مما یعرشون ثم کلی من کل الثمرات فاسلکی سبل ربک ذللا؛ و پروردگار تو به زنبور عسل «وحی» (الهام غریزی) نمود که: از کوهها و درختان و داربستهایی که (مردم) می سازند، خانه هایی برگزین. سپس از تمام ثمرات (و شیره گلها) بخور و راههایی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده است، براحتی بپیما.»
کاربردهای قرآنی وحی
قوانین تکوینی
ادراک غریزی
الهام به قلب
القاءات شیطانی
وحی نبوت
«و اوحینا الی ام موسی ان ارضعیه فاذا خفت علیه فالقیه فی الیم و لاتخافی و لاتحزنی انا رادوه الیک و جاعلوه من المرسلین؛ ما به مادر موسی الهام کردیم که او را شیرده، و آنگاه که بر او ترسیدی، وی را به دریا (ی نیل) بیفکن، و نترس و اندوهگین مباش، که ما او را به تو باز می گردانیم و از رسولان قرار می دهیم.»
«و اذ اوحیت الی الحواریین ان آمنوا بی و برسولی؛ و آن گاه که به حواری ها (یاران نزدیک مسیح) وحی کردیم که به من و فرستاده من ایمان آورید.»
«و اوحینا الیه لتنبئنهم بامرهم هذا و هم لایشعرون؛ به یوسف وحی کردیم که برادران خود را در آینده از کار ناروایشان در حق تو آگاه خواهیم کرد، در حالی که آن ها نمی دانند.»
کاربردهای قرآنی وحی
قوانین تکوینی
ادراک غریزی
الهام به قلب
القاءات شیطانی
وحی نبوت
«و ان الشیاطین لیوحون الی اولیائهم لیجادلوکم؛ شیاطین به پیروان خود مطالبی مخفیانه القاء می کنند تا با شما به مجادله برخیزند.»
«و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیاطین الانس و الجن یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا؛ در برابر هر پیامبری دشمنی از شیطان های جن و انس قرار دادیم، آن ها بطور سری (و در گوشی) سخنان فریبنده و بی اساس (برای اغفال مردم) به یکدیگر می گفتند.»
این القاء شیطانی همان است که خداوند در جای دیگر با عنوان «وسوسه» از آن یاد کرده و فرموده است:
«الخناس الذی یوسوس فی صدور الناس».
کاربردهای قرآنی وحی
قوانین تکوینی
ادراک غریزی
الهام به قلب
القاءات شیطانی
وحی نبوت
«و اوحی الی هذا القرآن لانذرکم به و من بلغ؛ این قرآن بر من وحی شده است تا به واسطه آن شما و تمام کسانی را که این قرآن به آنان می رسد را بیم دهم.»
«ا کان للناس عجبا ان اوحینا الی رجل منهم ان انذر الناس و بشر الذین آمنوا ان لهم قدم صدق عند ربهم؛ آیا برای مردم شگفت آور است که به مردی از آنان وحی نمودیم که مردم را بیم ده، و مومنان را به پاداشهای نیک نزد پروردگارشان بشارت ده؟
استعمالات وحی در قرآن
۱. وحی به معنای الهام روحانی به ملائکه: «اِذْ یُوحِی رَبُّکَ اِلَی الْمَلائِکَهِ اَنِّی مَعَکُمْ؛ هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی می کرد که من با شما هستم.»
۲. الهام روحانی به انسان: «وَ اَوْحَیْنا اِلی اُمِّ مُوسی اَنْ اَرْضِعِیهِ؛ به مادر موسی وحی کردیم که او را شیر ده.»
۳. الهام روحانی به جمادات: «یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبارَها بِاَنَّ رَبَّکَ اَوْحی لَها؛ آن روز است که (زمین) خبرهای خود را باز گوید (همان گونه) که پروردگارت بدان وحی کرده است.»
۴. وسوسه شیطانی: «وَ اِنَّ الشَّیاطِینَ لَیُوحُونَ اِلی اَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ؛ و در حقیقت شیطان ها به دوستان خود وسوسه می کنند تا با شما ستیزه نمایند.»
استعمالات وحی در قرآن
۵. اشاره: «فَخَرَجَ عَلی قَوْمِهِ مِنَ الْمحْرابِ فَاَوْحی اِلَیْهِمْ اَنْ سَبِّحُوا بُکْرَهً وَ عَشِیًّا؛ پس از محراب بر قوم خویش درآمد و ایشان را آگاه گردانید (اشاره کرد) که روز و شب به نیایش بپردازید.»
۶. غریزه: «وَ اَوْحی رَبُّکَ اِلَی النَّحْلِ؛ پروردگار تو به زنبور عسل وحی (الهام غریزی) کرد.»
۷. وحی نبوی: این نوع وحی مخصوص انبیاء است تفاوت انبیاء با دیگر افراد در وحی پذیری رسولان الهی است.«قُلْ اِنَّما اَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی اِلَیَّ؛ من هم مثل شما بشری هستم جز این که به من وحی می شود.»
فرق الهام و وحی
وحی فرود آمدن فرشته و سخن گفتن با پیامبر است و الهام نوعی احساس و ادراک درونی و خلجانان روحی است که گاه به آدمی دست می دهد، نمونه آن الهامات شاعرانه و عارفانه است که درک می شود اما منبع و منشاش روشن نیست. در صورتی که منبع وحی روشن است. وحی خود منشا صدور احکام و قوانین تازه ای برای بشر است اما الهام تنها کشف قوانین هستی است».
وحی ربانی و شیطانی
کاربردهای قرآنی وحی را می توان به دو نوع ربانی (الهی) و شیطانی تقسیم کرد. مصادیق وحی ربانی در یک حقیقت اشتراک دارند، و آن عبارت است از نوعی هدایت و راه یابی الهی که تجلیات و درجات مختلف دارد، در جمادات به گونه ای است، در نبات به گونه ای دیگر که درجه بالاتری از وحی است، و در حیوانات شدیدتر و قوی تر از نباتات است، و در انسان قوی تر از حیوانات، چنان که در انسان ها نیز گاهی درجه عالی تری از آن برای برخی تحقق می یابد، و سرانجام «وحی نبوت» از عالی ترین درجات وحی ربانی و الهی است.
وحی ربانی و شیطانی
بنابراین، وحی نبوت با دیگر القاءات الهی تفاوت ماهوی ندارد، بلکه تفاوت آن با دیگر وحی های الهی تشکیکی و به لحاظ درجه و مرتبه است. این مطلب از روایتی که شیعه و اهل سنت از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) درباره رویای صادقه نقل کرده اند نیز به دست می آید، چنان که فرموده اند: «رویای صادقه، جزئی از هفتاد جزوی نبوت است.»
فی امان الله…