مکانیزم ها، کانال ها و روش های انتقال تکنولوژی
مربوط به درس مدیریت انتقال تکنولوژی
استاد مربوطه: دکتر سلامی
ارائه دهنده :
مدیریت صنعتی/ تولید
دانشگاه علامه طباطبائی
پاییز 1395
روش های انتقال تکنولوژی- انواع مختلف طبقه بندی
روش های انتقال تکنولوژی ، بسته به « نوع تکنولوژی» و «شرایط گیرنده و دهنده ی آن» متفاوت و در برخی موارد بسیار متنوع است .
مستقیم
غیر مستقیم
درونی
برونی
رسمی
غیر رسمی
تجاری/ قراردادی
غیر تجاری
بسته بندی شده
بسته بندی نشده
قابل تجسم
غیر قابل تجسم
1/30
عمومی
مهندسی معکوس
برنامه ریزی نشده
انتقال تکنولوژی، معادل انتقال دانش و توانایی استفاده از اطلاعات خواهد بود و وقتی محقق شده است که گیرنده آن بتواند از تکنولوژی انتقالی در راستای نیازهای خود استفاده کند.
تجربه ی کشورهای تازه صنعتی شده نشان می دهد که انواع مختلفی از روش های انتقال مورد استفاده قرار گرفته است. در برخی از کشورها مانند کره جنوبی، تایوان و هنگ کنگ از «واردات کالاهای سرمایه ای و ماشین آلات صنعتی» به عنوان مهم ترین روش انتقال تکنولوژی در دهه ۱۹۸۰ یاد می شود. درحالی که در بسیاری از کشورهای جنوب شرقی نظیر چین، مالزی، سنگاپور و تایلند، «سرمایه گذاری مستقیم خارجی»، عمده ترین روش انتقال تکنولوژی و مهارت های فنی و مدیریت به این کشورها بوده است.
برای دستیابی به تکنولوژی دو طریق عمده وجود دارد: تولید تکنولوژی یا خرید آن.
روش دوم دستیابی به تکنولوژی (یعنی خرید آن)، معمولا انتقال تکنولوژی نامیده می شود.
مقدمه
2/30
انتقال تکنولوژی به صورت رسمی
1- اعطای مجوز (Licensing)
یک شرکت امتیاز تولید خاصی را از شرکت دیگری دریافت می کند.
دریافت کننده، حق استفاده از تکنولوژی فرد دیگر را خریداری می کند. این خریداری یا می تواند یک خریداری مستقیم باشد یا اینکه یک منبع اولیه ای باشد به علاوه ی درصدی از فروش ها.
* شامل قرارداد لیسانس اختراع – دانش فنی – علامت تجاری – کپی رایت
3/30
* برای کشورهای پیشرفته در مورد تکنولوژی های نوظهور (توسعه ی رقابت پذیری)، در صورت عدم تسلط مذاکره کنندگان، پرهزینه است.
و معمولا مبلغی به عنوان حق امتیاز (معادل 100 واحد قیمت محصول)، و یا به عنوان تولید هر محصول (حداکثر 3 درصد قیمت محصول) ، در نظر گرفته می شود .
* روشی معمول برای کشورهای جهان سوم برای صنعتی شدن (جایگزین واردات)
4/30
2- اعطای فرانشیز
اعطای فرانشیز، شکلی از اعطای مجوز است؛
اما در این مورد، منبع معمولا نوعی پشتیبانی مستمر را از دریافت کننده ی تکنولوژی فراهم می آورد. مثلا با تامین مواد، پشتیبانی بازار یابی یا آموزش.
5/30
* از این کانال انتقال تکنولوژی معمولا در سازمان های خدماتی و زنجیره های غذایی استفاده می شود. به عنوان نمونه در مک دونالد، برگر کینگ و پیتزا هات.
4- اخذ از طریق آموزش (Educational Acquisition)
یک شرکت، متخصصانی را تحت شرایط فنی ویژه استخدام می کند
و یا از شرکت کوچک تر دیگری می خواهد تا
نیروهای متخصص را در اختیار وی بگذارد.
3- اخذ (Acquisition)
* یک شرکت از شرکت دیگری تکنولوژی مورد نیاز خود را اخذ می کند.
6/30
7/30
5- کسب و ادغــام
یک شرکت با شرکت دارنده تکنولوژی دیگری ادغام می شود و شرکت جدیدی از ترکیب دو شرکت قبلی به وجود می آید .
6- سرمایه گذاری مشترک
سرمایه گذاری مشترک، روی موضوع های مورد علاقه ی دو طرف تشکیل می شود وعمدتاً برای آشنایی با تکنولوژی های دو طرف به صورت انتقال مستقیم و غیر مستقیم می باشد.
گفته می شود بهترین روش انتقال تکنولوژی است .
8/30
7- روش پروژه ی کلید در دست / خرید کل کارخانه (Turnkey Project)
یک کشور، یک پروژه ی کامل را از یک منبع بیرونی (معمولا یک شرکت چند ملیتی) خریداری می کند و پروژه، طراحی، اجرا و آماده ی تحویل برای شروع به کار می شود.
* ممکن است در توافقاتی که بین طرفین به عمل می آید، تمهیدات ویژه ای برای آموزش و پشتیبانی عملیاتی مستمر پیش بینی شود.
درگیر شدن در یک پروژه ی کلید در دست مشابه و معادل است با خریداری یا فروش یک ماشین، اما در مقیاس یک کارخانه ی کامل. بیشتر شرکت های خلاق، یک کارخانه را نمی فروشند یا اجازه ی استفاده از تکنولوژی های خود را نمی فروشند؛ اگر قصد داشته باشند که خود از آنها استفاده کنند.
تنها کشور های در حال توسعه ای که منابع قابل ملاحظه ای در اختیار دارند می توانند به این نوع انتقال مبادرت ورزند.
در فروش کارخانه به صورت کلید به دست، دارنده ی تکنولوژی تمام مخاطرات اجرای طرح را بر عهده می گیرد، اما گیرنده هم ناگزیر مواجه با هزینه ی بسیار زیاد خواهد بود بدون آن که هیچ ره آورد تکنولوژیکی برای وی داشته باشد. پس، اِشکال برای دریافت کننده عبارت از این است که عملا وی شاهد ره آورد های فنی به نفع خود نیست.
9/30
مضرات روش Turnkey
مضاف بر این که عدم مشارکتش در انجام پرونده و نا آگاهی وی، احاطه بر انجام فعالیت کارخانه را با خطرات و مسائل فراوان مواجه می کند.
10/30
8- همکاری فنی (معامله یا شرکت مشترک) / اتحاد استراتژیک
دو یا چند شرکت، توانایی های تکنولوژیک خود را جهت رسیدن به محصولی جدید تر به اشتراک می گذارند. یا جهت نوآوری تکنولوژی شرکت سومی را به وجود می آورنـد و در سود و زیـان شرکـت سـوم شریـک می شوند.
دریافت کنندگان تکنولوژی معمولا از شرکت های مشترک بین المللی برای دست یابی به تکنولوژی استفاده می کنند و با دستیابی به منابع تکنولوژی، به بازار های محلی و مهارت های توزیعی دست می یابند.
تعریف دیگر همکاری یا اتحاد استراتژیک:
همکاری استراتژیک عبارت است از فرآیند تشخیص شکاف در تکنولوژیهای بومی با جستجو برای یافتن تکنولوژیهای پرکننده و سپس درگیر کردن صاحبان آن تکنولوژی در مشارکتی که نتیجه ی آن انتقال تکنولوژی به کشور باشد.
کشورهای تازه صنعتی شدهای مثل کره، همانند کشورهای پیشرفته ی صنعتی، اکنون در جستجوی مکمل های تکنولوژی بومی خود هستند و برای این منظور هر مشوقی را که لازم باشد فراهم میکنند تا صاحبان خارجی تکنولوژی را به این نوع همکاریها بکشانند.
11/30
8-1- پروژه ی مشترک تحقیق و توسعه و کنسرسیوم فنی (Consortium)
تعدادی شرکت و موسسه ی عمومی جهت دستیابی به هدف خاصی در زمینه ی نوآوری تکنولوژیکی با یکدیگر همکـاری مـی کنند ولی سهامی بین آن ها رد و بدل نمی شود.
12/30
* در این حالت دو یا چند شرکت در قالب یک شرکت یا یک مجموعه ی بزرگ با یکدیگر همکاری می کنند؛ زیرا منابع هر یک از آن ها برای موثر کردن جهت تغییرات تکنولوژیکی محدود می باشد. معمولا این اقدام مشترک بین کشور ها یا گروه ها و مجتمع های بزرگ برقرار می شود.
مثال: برای طراحی یک هواپیمای مافوق صوت به نام کنکورد، کنسرسیومی بین انگلیس و فرانسه ایجاد شد. هر دو کشور می باید منابع فنی و مالی خود را در کنار هم می گذاشتند تا این تکنولوژی گسترده را محقق سازند و ضمنا بتوانند با رقبایشان در آمریکا رقابت کنند.
9- شبکه سازی (Networking)
یک شرکت شبکه ارتباطی با اشخاص و شرکت های دیگر ایجاد می کند تا بتواند همواره در جریان نوآوری های فنی و تکنیکی باشد و انتقال تکنولوژی بدین وسیله صورت پذیرد.
13/30
* دولت های اروپایی برای کمک به کشور های خود برای رقابت با شرکت های آمریکایی و ژاپنی، چند پروژه ی مشترک ایجاد کرده اند. هدف از اجرای تمام این پروژه های مشترک، پیشبرد تحقیقات، توسعه ی تکنولوژی و انتقال دانش به دولت های عضو مشارکت کننده است.
10- سرمایه گذاری مستقیم
وقتی که اطلاعات فنی مندرج در پروانه مهم باشد و یا دارنده ی تکنولوژی ترجیح دهد که کلیه ی منافع حاصل از آن را خود به دست آورد و چیزی از آن را هم افشا نکند، انتقال به شکل سرمایه گذاری مستقیم انجام می گیرد و اغلب به شکل مشارکت در سرمایه گذاری یک واحد تابعه صورت می پذیرد.
14/30
سهم سرمایه گذاری در این روش متغیر است و به همان میزان که به استراتژی سرمایه گذار بستگی دارد، به استراتژی دریافت کننده نیز مربوط است. اما سهم الشراکت مهم تر، امکان کنترل شدید تری را به وی می دهد.
15/30
یک شرکت، معمولا یک شرکت چند ملیتی، تصمیم می گیرد تا محصولات خود را در خارج از کشور تولید کند یا برخی از منابع خود را در خارج از کشور تولید کند یا برخی از منابع خود را در خارج از کشور سرمایه گذاری کند.
11- سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI/ Foreign Direct Investment)
این کار، امکان انتقال تکنولوژی به کشور دیگر را فراهم می سازد، اما تکنولوژی در مرز ها و محدوده های شرکت باقی می ماند. ( یعنی هنوز هم توسط آن شرکت کنترل
می شود.)
* فرد یا شرکت سرمایه گذار به نیروی کار ارزان، منابع طبیعی، تکنولوژی یا بازار های کشور میزبان دست می یابد.
* کشور میزبان به دانش فنی، فرصت های اشتغال برای مردم خود، آموزش نیروی کار خود و سرمایه گذاری ای دست می یابد که از آن برای توسعه ی زیرساخت های کشور خود استفاده می کند.
* کشور میزبان همچنین به مزایای مالیاتی دست پیدا می کند؛ زیرا بیشتر کارکنان شرکت سرمایه گذار در اقتصاد داخلی سهیم و موثرند.
* شرکت چند ملیتی سرمایه گذار نیز با بردن تسهیلات تولیدی خود به خارج از کشور و به یک قلمرو یا کشور دیگر، از پرداخت مالیات به کشور خود برای مدتی معاف و خلاص می شود.
16/30
مزایای این روش
برخی از کشور های در حال توسعه معافیت های مالیاتی بلند مدت برای شرکت های خارجی مستقر در خاک خود برقرار می کنند.
در این روش عرضه کننده ی تکنولوژی موافقت می کند که امکانات تولیدی برای متقاضی فراهم کند و در آینده از محصولات تولید شده ی وی به عنوان بازپرداخت اصل وسود سرمایه گذاری خود، خریداری می کند.
17/30
12- قراردادهای بیع متقابل (فروش متقابل)
* مهم ترین مشوق و انگیزه عرضه کننده تکنولوژی در وارد شدن در قرارداد بیع متقابل، استفاده و بهره برداری از منابع طبیعی و انسانی ارزان در کشور دریافت کننده ی تکنولوژی است. * مهم ترین انگیزه برای دریافت کننده ی تکنولوژی، انتقال تکنولوژی صنعتی و بهره برداری حداکثر از منابع طبیعی و انسانی در کشورش است .
انتقال تکنولوژی به صورت غیر رسمی
18/30
1 – استخدام پرسنل فنی و علمی
2 – خرید و واردات ماشین آلات و دریافت کمک های فنی به وسیله ی سازندگان اصلی ماشین آلات
3- مهندسی معکوس ((Reverse – engineering channels
در این حالت یک میزبان، یعنی یک دریافت کننده ی سنتی تکنولوژی، می تواند رمز یک تکنولوژی را بگشاید و بشکند و به قابلیت تکثیر آن دست یابد.
این کار عملی بوده و ممکن است منوط به این باشد که میزبان دانش انجام این کار را داشته باشد و در ضمن حقوق مالکیتی یا حقوق معنوی نیز نقض نشود. مثلا محصولی را که توسط شرکت الف به بازار عرضه می شود می توان توسط شرکت ب خریداری کرد، مهندسی مجدد نمود و به عنوان رقیب برای محصول شرکت الف آن را به بازار عرضه کرد.
19/30
* مثالی ازاجرای مهندسی معکوس
* مهندسی معکوس در شرکت Compaq
شرکت کامپیوتری کمپک برای طراحی اولین کلون کامپیوتر شخصی خود، از مهندسی معکوس استفاده کرد. بنیان گذاران کمپک همه ی قطعات مورد نیاز برای ساختن یک کامپیوتر شخصی به استثنای یک تکنولوژی را در اختیار داشتند- یک تراشه ی ROM-BIOS –این تکنولوژی در اختیار شرکت آی بی ام بود و آی بی ام از آن حاظت و پشتیبانی می کرد.
20/30
تراشه ی آی بی ام فروشی نبود؛ لذا شرکت کمپک چند مهندس قطعه و چند برنامه ریز کامپیوتری را استخدام کرد و از آن ها خواست محصول را مهندسی معکوس کنند.
استراتژی کمپک برای ورود به بازار کامپیوتر های قابل حمل، یک بخش خاص بازار که رقابت در آن محدود بود را در اختیار کمپک گذاشت. قیمت پایین تر کمپک موجب جلب مشتریان و فروشندگان کامپیوتر که با خرید کامپیوتر های کمپک سود بیشتری کسب می کردند، گردید. بر طبق گفته ی کرینگلی، کمپک با فروش 47000 دستگاه کامپیوتر به ارزش 111 میلیون دلار در اولین سال فعالیتش، یک رکورد بر جای گذاشت.
استراتژی شبیه سازی محصول یک محصول شرکت آی بی ام که توسط کمپک اجرا شد، کلیه ی نرم افزار های نوشته شده برای کامپیوتر شخصی آی بی ام را در دسترس این شرکت قرار داد.
آ نها موفق بودن و کمپک قادر شد تا کامپیوتر سازگار با آی بی ام خود را با قیمتی پایین تر از کامپیوتر شخصی آی بی ام عرضه کند. این محصول یک شاهکار بود و ورود شرکت کمپک به بازار کامپیوتری را موجب شد. شرکت کمپک برای ورود به این بازار تصمیم گرفت تا به سراغ بخشی خاص از بازار، یعنی بازار کامپیوتر های قابل حمل برود.
21/30
22/30
* روش مهندسی معکوس، روشی قوی برای انتقال تکنولوژی است.
محدودیت این روش ناتوانی آن در انتقال دانش مکتوم و مخفی طراح تکنولوژی است. چنین دانشی معمولا طی فرایند طراحی و توسعه ی محصول به دست می آید.
* روش مهندسی معکوس برای انتقال تکنولوژی معمولا زمانی انجام می پذیرد که شرکت های چند ملیتی و یا کشور عرضه کننده ی تکنولوژی از انتقال حق امتیاز تکنولوژی های پیشرفته به کشورهای در حال توسعه امتناع می ورزند.
نکات
5- برگزاری کنفرانس ها و نمایشگاه های کتاب، انتشارات مقالات و نمایشگاه های بین المللی و تجاری، صنعتی
4- اعزام نیرو به خارج، برای آموزش و کسب تجربیات عملی
میزان اهمیت و درجه تاثیرپذیری هریک از این روش های انتقال تکنولوژی به عواملی چون ماهیت تکنولوژی موردنیاز و توانایی ظرفیت کشور گیرنده ی تکنولوژی برای یادگیری و جذب دانش فنی تکنولوژیک بستگی دارد.
23/30
– اهداف انتقال دهنده و گیرنده تکنولوژی
– سطح توانائیهای مدیریتی
– ظرفیت های تکنولوژیک کشور گیرنده
– اندازه ی بازار دردسترس
– سرعت تحولات تکنولوژی
24/30
تعیین روش انتقال تکنولوژی
انتخاب روش انتقال تکنولوژی، همچنین هزینه ها وفوائد تکنولوژی انتقال یافته را مشخص می کند.
به طورکلی روش های گوناگون انتقال تکنولوژی را می توان به وسیله ی بعضی از عوامل مهم مشخص کرد:
شیوه های مدرن انتقال تکنولوژی
صنایع رقابت جویی که نگران آینده ی خود هستند، عمیقاً دریافته اند که دیگر نباید بیگانگان را به انتقال رسمی و پرهزینه ی تکنولوژی فراخوانند بلکه باید مرزهای حضور خود را در سراسر جهان بگسترانند و هرجا که ردپایی از علوم و تکنولوژی پیشرفته یافت می شود، حضوری آشکار یا پنهان داشته باشند.
25/30
۱) آموزش فنی کارکنان در صنایع کشورهای پیشرفته
۲) تاسیس شرکت های تابعه در کشورهای صنعتی
۳) ایجاد مراکز تحقیقاتی در کشورهای صنعتی
چند نمونه از روش های نوین انتقال تکنولوژی عبارتند از:
۴) ایجاد محافل و انجمن های علمی و فنی بین الملل
۵) تاسیس مراکز آموزشی و تحقیقاتی «سطح بالا» در داخل کشور به سرپرستی دانشمندان و موسسات آموزشی و تحقیقاتی پیشرفته ی جهان
۶) تبادل آکادمیک از طریق دانشگاه ها
۷) مشارکت صنایع داخلی با صنایع خارجی
۸) همکاری استراتژیک
26/30
۹) ثبت اختراعات ارزان قیمت خارجی در کشور
۱۰) تملک شرکت های خارجی و یا خرید پاره ای از سهام آنان
۱۱) استخدام متخصصین و دانشمندان خارجی
۱۲) ایجاد پایگاه های اطلاعاتی
27/30
کانال های عمومی (General Channels)
فرآیند انتقال تکنولوژی ناخواسته انجام می شود و ممکن است بدون مشارکت و درگیری در کار مستمر منبع آغاز شود. اطلاعات بدون محدودیت استفاده یا به شکل محدود در اختیار عموم قرار می گیرد.
آموزش نظری
آموزش عملی
انتشارات
کنفرانس ها
بررسی ماموریت ها و مبادله ی بازدید ها
کانال های این نوع انتقال عبارتند از :
نمی توان برای دست یابی به موقعیت ها و شرایط مختلف، به استفاده از یک روش خاص برای انتقال تکنولوژی اتکا کرد؛ زیرا روش های انتقال تکنولوژی برحسب نوع تکنولوژی مورد انتقال و شرایط ویژه ی هر یک، متفاوت است.
درجه و میزان تاثیر و موفقیت هر یک از روش های انتقال تکنولوژی، همچنین بستگی به میزان توانایی های جذب و درک دانش فنی انتقال گیرنده تکنولوژی دارد.
نتیجه گیری
28/30
می توان چنین نتیجه گیری کرد که عوامل مهم تعیین کننده روش انتقال تکنولوژی، تا مقدار بسیاری شامل ترکیبی از « تمایل انتقال دهنده ی تکنولوژی برای عرضه ی تکنولوژی و دانش فنی» و همچنین « توانایی دریافت کننده ی تکنولوژی برای کسب و جذب تکنولوژی» است.
منابع
[1]: شهیدی، محمد نقی، انتقال تکنولوژی و صنعتی کردن کشور های در حال توسعه (چگونگی انتقال در واحد های تولیدی)، انتشارات دانشگاه تهران
[2]: خلیل، طارق، مدیریت تکنولوژی رمز موفقیت در رقابت و خلق ثروت، ترجمه ی داوود ایزدی و محمد اعرابی، دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ اول، 1384
[3]: شریف، نواز، مدیریت انتقال تکنولوژی و توسعه، مترجم رشید اصلانی، وزارت برنامه و بودجه
[4]: سید عبدالحمید عربی "روشهای انتقال تکنولوژی "
[5]: قربان یوسف پور "انتقال تکنولوژی در جهان سوم و ایران "، نشر تندیس ،1376. [6]: سیدحبیب الله طباطباییان "انتقال تکنولوژی ، نیازمند نگرشی جامع "، مرکز مطالعات مدیریت و بهره وری ایران ،1378. [7]: دکتر منوچهر منطقی "روش های مختلف انتقال تکنولوژی "اولین دوره مدیریت نکنولوژی هوا فضای ایران
[8]: دکتر علیرضا علی احمدی و مهندس علیرضا توکلی " نگرشی جامع بر انتقال تکنولوژی "
29/30
[9]: هداوند، مهدی، «حقوق مالکیت فکری و حقوق رقابت»، فصلنامه اقتصاد سیاسی، سال دوم، شماره پنجم، بهار 1383.
[10]: ضوابط، مقررات و روش های مناسب انتقال تکنولوژی به کشور، دانشگاه علم و صنعت ایران، پایان نامه، علیرضا توکلی.
[11]: انتقال تکنولوژی، روش ها و مراحل، گزارش تراز مطالعات مدیریت و بهره وری ایران – وابسته به دانشگاه تربیت مدرس.
[12]: MANAGEMENT OF TECHNOLOGY, SELECTED DISCUSSION PAPERS PRESENTED AT THE VIENNA GLOBAL FORUM, 29-30 MAY 2001, UNIDO, VIENNA 2002. [13]: MANUAL ON TECHNOLOGY TRANSFER NEGOTIATION, UNIDO, VIENNA, 1996. [14]: WIPO INTELLECTUAL PROPERTY, HANDBOOK, POLICY, LAW AND USE, JENEVA 2001.
[15]: مبانی تکنولوژی و انتقال تکنولوژی از منظر سیاست گذاری برای توسعه تکنولوژی، عباس فلاح.
[16]: هداوند، مهدی، «حقوق مالکیت صنعتی و قراردادهای لیسانس» ماهنامه تدبیر، شماره 158.
30/30