به نام خدا
مفهوم خلاقیت و نوآوری
چرا خلاقیت و نوآوری
دنیای کسب و کارامروز به قدری پیچیده ، پویا و نامطمئن است که ما مجبوریم برای رشد، پیشرفت و حتّی بقای سازمانمان هر لحظه مشکل جدیدی را حل کنیم.
امروزه تلاش های وسیعی به وسیله بسیاری از سازمان ها برای ترغیب افراد به خلاقیت و نوآوری انجام می شود. موسسات و سازمان های تولیدی و خدماتی این امر مهم را تشخیص داده و به طور مداوم، ایده ها و کالاها و خدمات جدید را ارائه می دهند، و در جهت بهبود سازمانی می کوشند.
مقدمه
1.1. خلاقیت
تولید ایده ای هم نوین (اصیل و غیر منتظره) و هم کاربردی
1-2. نو آوری
پروسه ی توسعه و اجرای ایده ها ی نوین
innovation is the result of creative thinking
آستانه خلاقیت : ضریب هوشی 125
عدم وجود رابطه خلاقیت با هوش بعد ازنمره 125
1.تعاریف
اختراع و نوآوری، تغییری را پدید می آورد که می تواند به نوبه خود فرصتی را برای افراد و سازمان های خلاق و هوشمند به وجود آورد که بتوانند از این فرصت استفاده بهینه داشته باشند.
خلاقیت و نوآوری چیست؟
آیا شما فردی خلاق هستید؟(بیشتر در چه زمینه ای)
کار آفرینی چیست؟
خلاقیت
مبانی روانشناسی خلاقیت
تعاریف خلاقیت :
راجرز : خلاقیت یعنی اظهار وجود و استقلال طلبی و حفظ شخصیت انسان
اریک فرم : خلاقیت توانایی دیدن وپاسخ دادن
هربرت فوکس : خلاقیت یعنی هر نوع تفکری که مساله ای را به طور مفید و بدیع حل کند .
لوتانز : بوجود آوردن تلفیقی از اندیشه و رهیافت های افراد ویا گروه در یک روش جدید .
(( خلاقیت یعنی به کارگیری تواناییهای ذهنی، برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید )) (کایزر)
فکرومفهوم جدید
تفکر
اهمیت
خلاقیت یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است.
تفکر عبارت است از فرایند بازآرایی یا تغییر اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت. تفکر بر دو نوع است:
تفکر همگرا
تفکر واگرا
تعریف خلاقیت از دیدگاه روانشناسی
خلاقیت یعنی ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود و ارتقاء کمیت یا کیفیت فعالیت های سازمان؛
مثلاً افزایش بهره وری، افزایش تولیدات یا خدمات، کاهش هزینه ها، تولیدات یا خدمات از روش بهتر، تولیدات یا خدمات جدید و غیره
تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی
خلاقیت به طور عام یعنی توانایی ترکیب اندیشه ها به شیوه ای منحصر به فرد یا ایجاد ارتباطی غیرمعمول بین اندیشه ها.
یک سازمان که مشوق نوآوری است سازمانی است که دیدگاه های ناشناخته به مسائل یا راه حل های منحصر برای حل مسائل را ارتقا می دهند. نوآوری فرایند کسب اندیشه ای خلاق و تبدیل آن به محصول و خدمت و یا یک روش عملیاتی مفید است.
خلاقیت و نوآوری چگونه با هم مرتبط شده اند؟
یک فرهنگ نوآور دارای هفت ویژگی زیر است:
۱- پذیرش ابهام
۲- شکیبایی در امور غیر عملی
۳- کنترل های بیرونی کم
۴- بردباری در مخاطره
۵- شکیبایی در برخوردها
۶- تاکید بر نتایج تا بر وسایل
۷- تاکید بر نظام باز
سازمان از نزدیک محیط را کنترل می کند و سریعاً به تغییرات آن طور که اتفاق می افتند پاسخ می دهد
چگونه فرهنگ سازمانی بر نوآوری اثر می گذارد؟
فرصت های خلاقیت در سه گروه فرصت داخلی و سه گروه فرصت های خارجی تقسیم بندی شده است:
فرصت های داخلی
وقایع غیرمنتظره: مثل شکست ها یا موفقیت های غیرمنتظره
ناسازگاری ها
نیازهای فرایندی و تغییرات در صنایع و بازارها
فرصت های خارجی (در محیط علمی و اجتماعی سازمان)
تغییرات جمعیتی
تغییر نگرش
دانش جدید
فرصت های خلاقیت
خلاقیت
نوآوری
کارآفرینی
دو اصل خلاقیت:
1-دو ایده بهتر از یک ایده است.
2-طرف مقابل هم به اندازه من هوشمند است.
نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبه فردی
خلاقیت و نوآوری عامل رشد و شکوفایی استعدادها و سوق دهنده به سوی خودشکوفایی
خلاقیت و نوآوری عامل موفقیت های فردی، شغلی و اجتماعی.
نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری
عامل پیدایش سازمان
عامل تولیدات و خدمات
عامل افزایش کمیت، تنوع تولیدات و خدمات
عامل افزایش کیفیت تولیدات و خدمات و موفقیت در رقابت
عامل کاهش هزینه ها، ضایعات و اتلاف منابع
عامل افزایش انگیزش کاری کارکنان سازمان
عامل ارتقای سطح بهداشت روانی و رضایت شغلی کارکنان سازمان
نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبه سازمانی
عامل ارتقای بهره وری سازمان
عامل موفقیت مجموعه مدیریت و کارکنان سازمان
عامل رشد و بالندگی سازمان
عامل تحریک و تشویق حس رقابت
عامل کاهش بوروکراسی اداری؛ کاهش پشت میزنشینی و مشوق عمل گرایی
عامل تحریک و مهیا کردن عوامل تولید
نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبه سازمانی
رقابت کامل و فشرده است.
فرهنگ
دسترسی به مدیران
احترام به افراد
ویژگی های سازمان خلاق
ارائه خدمات مردمی
تخصص
کارگروهی
رابطه کارکنان با سازمان
استقبال مدیران از عامل تغییر
ویژگی های سازمان خلاق
براساس پژوهش های گسترده، با توجه به متغیرهای ساختاری می توانیم سه گزاره را بیان کنیم.
اول این که ساختارهای مکانیکی اثری مثبت بر نوآوری دارند
دوم این که دسترسی آسان به منابع فراوان عامل کلیدی نوآوری است.
سوم ارتباط بین واحدها با تسریع در کنش متقابل خطوط سازمانی به شکستن سدهای احتمالی در برابر نوآوری مدد می رساند.
چگونه متغیرهای ساختاری بر نوآوری اثر می گذارند؟
گیلفورد : قوای فکری انسان را می توان به 150 عامل مجزا، که هر یک قابل اندازه گیری است ، تقسیم کرد .
خلاقیت در گرو سه خصیصه مهم :
روانی و سلامت فکر
انعطاف پذیری قوای فکری
اصالت اندیشه و تصمیم گیری
لازمه خلاقیت نبوغ نیست
خلاقیت رادر هاله ای از رمز وراز نپیچیم
فرآیند خلاقیت
1-آماده سازی 2- دوره نهفتگی 3- اشراق 4- اثبات تحقیقی
آماده سازی :
مرحله ای که در آن همه جوانب مساله مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد ودر اصل دوره ای از شناسایی مساله و جمع آوری حقایق به شمار می رود.
دوره نهفتگی :
مرحله ای که فرد آگاهانه درباره مساله فکر نمی کند . در اینجا نوعی فرآیند ذهنی درونی وجود دارد و اطلاعات تازه را به اطلاعات گذشته مرتبط می سازد .
اشراق :
مرحله ای است که طی آن ایده فرخنده بوقوع می پیوندد . ایده که آنرا پدیده در ((آهان)) نیز نامیده اند .در این مرحله ، فرد خلاق ، ایده ، مفهوم یا راه حل مساله را بطور ناگهانی در می یابد .
اثبات تحقیقی :
این مرحله ای است که در آن ایده ای که طی سه مرحله قبلی بدست آمده مورد سنجش قرار می گیرد تا معتبر بودن یا علم اعتبار آن معلوم شود.
خلاقیت و نوآوری :
خلاقیت پیدایی و تولید یک اندیشه و فکر است .
نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است .
(( خلاقیت بستر رشد و پیدایی نوآوری است))
موانع خلاقیت :
با اعتماد به این اصل که زمینه تفکر خلاق در هر فردی وجود دارد
روشهای ایجاد استعداد خلاقیت
جلوگیری از عوامل ظهور خلاقیت
موانع اصلی ظهور خلاقیت :
فقدان اعتماد به نفس
ترس از انتقاد و شکست
تمایل به همرنگی با جماعت
فقدان تمرکز ذهنی
تاثیرات عوامل خاص برخلاقیت
1- سن :شواهد علمی مبنی بر این است که حتی اگر استعداد ذاتی ما رشد نیابد ، قدرت خلاقیت می تواند سال به سال با سعی و کوشش که در آن زمینه بکار می بریم به رشد خود ادامه دهد .
2- جنسیت : با توجه به تحقیقات انجام شده توسط اشخاص مختلف از جمله ؛ دکتراسبورن ، پرفسور لهمان و دکنر تورنس بیانگر این مطلب است که تفاوت مهمی بین امتیلزات خلاقیت کلی و هیچ یک از امتیازهای جنسیت برای مرد وزن نشان داده نشده است .
3- تحصیلات : شخصیت خلاق فی نفسه شکل نمی گیرد ، بلکه در محیط اجتماعی و تعلیم و تربیت پرورش می یابد .
4- ارزشها ی اجتماعی : ارزشها فشارهایی هستند که تعیین کننده مبنای فکری و نحوه رشد و ارتقاء آن قلمداد می شود .
پیشنهادهای عملی برای افزایش خصایص مرتبط با خلاقیت
یادداشت برداری
انتخاب زمان و مکان مناسب
تقویت توان پرسش کردن
استفاده ازروابط میان افکار
تغییر شکل وضع موجود
تهیه فهرست ویژه گیها
تحلیل شبکه
هم اندیشی مستقیم
هم اندیشی غیر مستقیم
قراردادن خود بجای دیگران
تحلیل داده ها و باز خورآنها
تکنیک های خلاقیت
تکنیک های مبتنی بر رویکرد الکس اسبورن ((Osborn ))
تکنیک های مبتنی بر رویکرد لارنس میلز (( Miles ))
تکنیک های مبتنی بر رویکرد گنریش آلتشولر(( Altshuller ))
نسل اول
نسل دوم
نسل سوم
رویکرد الکس اسبورن ( نسل اول )
تکنیکهای مبتنی بر این رویکرد براساس روشهای سیال سازی ذهن و حذف موانع ذهنی و تحریک شعور ناخودآگاه مغز جهت تولید ایده های جدید استوار است .
طوفان مغزی (Brain storming )
سوالات ایده بر انگیز ( ask Question)
تفکر موازی (Lateral thinking )
ارتباط اجباری ( Forced association )
لیست کردن مشخصات (Attribute listing)
گوش کردن به موزیک ( Listing to music )
ایفای نقش ( Role playing )
چک لیست (Check list )
سینکتیکس ( synectics)
تکنیک Delphi
رویکرد لارنس میلز (نسل دوم)
در این تکنیک ها اطلاعات فراوانی در محیط مساله جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد . سپس با تکنیک های نوع اول اقدام به خلق ایده می شود . و در نهایت ایده ها ارزیابی و ایده بهتر گزینش واجرا می شود .
تجزیه و تحلیل ریخت شناسانه ( Morphological analysis )
توسعه عملکرد های کیفی (QFD )
مهندسی ارزش ( VE )
رویکرد گنریش آلتشولر(نسل سوم)
این رویکرد براساس پایگاه دانش و الگوهای نوآوری و نفی کامل سعی وخطا یا روشهای هیورستیک استوار می باشد .
کلاسیکTRIZ
Ideation/TRIZ
روشهای کاهش رخوت روانی
کار تیمی
روش جمع آوری و سازمان دهی
آنالیز عملکردها
رویکرد ریخت شناسانه
روشهای تکاملی
پایگاه دانش
ابزارهای تحلیلی تریز
ویژه گیهای عمده نسل های خلاقیت
نسل اول :
سطح پایینی از نظام یافتگی
مبتنی بر اصول روانشناسی
بهره گیری از کار تیمی
نسل دوم :
نظام یافته تر
بکار گیری تکنیکهای نسل اول
قابل تعریف بصورت یک پروژه قابل مدیریت
ارایه مفهوم آنالیز عملکرد
مبتنی بر فرآیند حل خلاق مساله
نسل سوم :
نظام یافتگی بسیار بالا
بکارگیری پایگاه دانش
انعطاف پذیری پایین
بهره وری بسیار بالا از نظر زمان دسترسی به ایده های خلاق
خلاقیت و هم اندیشی در مهندسی ارزش
فاز خلاقیت نقطه عطف فرآیند مهندسی ارزش است .
مدیریت ارزش در این مرحله ، با حساسیت و ظرافت و اعمال مدیریت صحیح ظرافتهای روحی و روانی افراد شرایط را برای ظهور ایده های خلاق بیشتر فراهم می نماید .
انتقاد و ارزیابی ممنوع !
بی توجهی و نادیده گرفتن ایده ها ممنوع !
فرآیند حل خلاق مساله و متدولوژی مدیریت ارزش
جهت یابی
آماده سازی
تجزیه و تحلیل
نظریه سازی
توسعه دادن
ترکیب ایده ها
تعیین اعتبار ایده ها
تعریف مساله
جمع آوری اطلاعات
اندیشه بر داده ها
تولید راه حل
تنظیم و ترکیب
یکی کردن نظریه ها
لرزیابی نظریه نهایی
Producing alternative
Sorting & combining
Bringing idea together into one new idea
Evaluating the data
Gathering inf.
Evaluating the proposed sol. Or idea
Defining the problem
فرآیند حل خلاق مساله
نیاز
زمان
هزینه
( Value )
نمونه هایی از تکنیکهای خلاقیت
مدل سینکتیکس
صورت تطبیقی اسکمپر
تکنیک دلفی
تکنیک گروه اسمی
ارتباط اجباری
تجزیه و تحلیل ریخت شناسانه
گردش تخیلی
الگوبرداری از طبیعت
تفکر موازی
روش تحلیل معتوف به هدف
طوفان فکری
مدل سینکتیکس ( Synectics ) :
به معنی اتصال عوامل که به ظاهر همانند نیستند .
گوردن : این مدل اساساً بر استفاده از تشابهات ساختی مدلها وآزمایش آنها ، گرد هم آوردن افرادی که در رشته های مختلف دانشگاهی آموزش دیده و در نواحی مختلف جغرافیایی بزرگ شده اند ودارای شیوه های مختلف یادگیری و تفکر متکی است .
عجیب را آشنا و آشنا را عجیب کردن
صورت تطبیقی اسکمپر یا سوالات ایده برانگیز :(SCAMMPER )
Substitute
Combine
Magnify
Adapt
Modify
Rearrange
Eliminate
Put to other uses
تکنیک دلفی :
شروع
ارایه مساله به گروه
هرکدام از اعضا ایده های خود را یادداشت میکنند
نظرات وایده ها به ایستگاه مرکزی
ایده ها جمع آوری و تکثیر و در اختیار سایر اعضا
هرعضو ایده های دیگران را بررسی و اعمال نظر خود
آیا ایده جدیدی
تولید شده ؟
پایان ایده آفرینی
بله
ارتباط اجباری:
مجموعه پدیده
دوم
مجموعه پدیده
اول
محصولات شیشهای
حباب چراغ
لیوان
آینه
0
انواع بازیها
0
0
0
تجزیه و تحلیل مورفولوژیک :
پدیده از نظر ریخت و ساختار کلی و ابعاد مختلف موجود در آن تجزیه و تحلیل می شود .
اندازه
حجم
وزن
رنگ
ابعادمختلف کاربرد
وضعیت مشتریان
الگوبرداری از طبیعت :
ذهن باقدرت انتخاب خود جریانهای طبیعت رادرقالب قوانینی می ریزد و با انگاره های انتخاب خود مطابقت می دهد .
تفکر موازی :
مشابه روش ارتباط اجباری است .
وجه تمایز : تصادفی بودن تفکر موازی است .
فال حافظ
هوش مصنوعی
برنامه ریزی کامپیوتر
طوفان مغزی :
طوفان مغزی نامی که اسبورن انتخاب نمود و براساس تلاش وی در اصلاح و بهبود روش آزمایش و خطا بدست آمد .
قوانین روش
انتقاد ممنوع
چرخش و گریز آزاد
کمیت مورد نظر است
ترکیب ایده ها واصلاح آن
A
B
C
Sol.
Sol.
Sol.
انواع طوفان مغزی
طوفان مغزی مخالف
طوفان مغزی انفرادی
طوفان مغزی دونفری
طوفان مغزی دومرحله ای
طوفان مغزی پیاپی
معایب روش طوفان مغزی
روند نظارت بر افکار را کاملاً رد می کند .
نقاط شروع فراوان ولی نقاط پایانی کمتر دیده می شود .
Sol.
A
B
C
Sol.
Sol.
فرآیند حل مسئله در TRIZ
در دانش TRIZ ابتدا مساله مورد نظر با مساله های استاندارد مطابقت داده می شود، سپس راه حل استاندارد مربوط به مسئله کلی رادر مورد مساله خاص خود به کار می برند.
با استفاده از چنین فرآیندی تعداد آزمایش و خطای لازم در عمل کاهش می یابد و موثرترین راه حل برای مساله مورد نظر بدست می آید.
بنابراین در روش TRIZ ابتدا مسائل جزئی و خاص خود را به شیوه استقرائی به مسائل کلی و استاندارد تعمیم داده و سپس با استفاده از راه حلهای موجود برای مسائل استاندارد، جواب و راه حل خود را از روش قیاسی بدست می آوریم.
با استفاده از دانش TRIZ می توان به نتایج و دستاوردهای متعددی از جمله موارد زیر دست یافت:
– دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداعات و اختراعات .
– شکل گیری جنبه های بسیار مهمی از علم خلاقیت شناسی.
– دستیابی به نوعی جهان بینی خلاق.
– کشف انواعی از راه حل ها برای مسائل ابداعی یعنی مسائلی که با روش های معمولی متداول راه حل آنها به دست نمی آید.
6- فواید و کاربردهای TRIZ
– دستیابی به بهترین و موثرترین راه حل ها برای انواع مسائل علمی ، فنی ، انسانی و اجتماعی.
– پیش بینی روند ابداعات و اختراعات در آینده (خلاقیت شناسی آینده شناختی).
– ارائه آموزش های نوین مبتنی بر TRIZ در مدارس و دانشگاه ها (خلاقیت شناسی پرورشی مبتنی بر TRIZ)
– تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه علوم و فناوری .
همچنین در دنیای امروز شرکتهای بزرگ و کوچک بسیاری از
TRIZ استفاده می کنند و این تئوری را در سطوح مختلفی مانند حل مسایل واقعی، مشکلات روزمره و عملیاتی و پیش بینی و تصمیم گیری درباره جهت گیریهای آینده فناوری به کار می گیرند.
این تئوری در شرکتهایی چون فورد، زیراکس، هوندا، موتورولا، زیمنس، فیلیپس، ال جی، سامسونگ، میتسوبیشی، کداک، فوجی فیلم، سونی و صدها کمپانی دیگر، در حال اجراست و در برخی دانشگاههای بزرگ جهان مانند MIT، میشیگان و برکلی تدریس میشود.
سیر تحولات کاربردهای TRIZ
3. ویژگیهای افراد خلاق
سازش ناپذیری در مواردی که برایشان مهم-است
انتخاب تفریحاتی که شامل خلاقیت و – توانایی حل مسئله است
میل به کمال گرایی-
ظرفیت خارق العاده برای خود سازی-
-انعطاف پذیری و تحمل بالا در موارد پیچیده
-انگیزه ی بالا
– پشتکار غیر معمول
– توانایی تمرکز خارق العاده
– توسعه مداوم دانش
– گریز از نظارت و مرئوس بودن
– غرق شدن شدید در کار
اعتماد به نفس بالا، حتی گاه تا حد غرور-
اشتیاق به کار بالا-
خوشبینی-
آزمودن مسائل به روش تجربی و شهودی-
جاه طلبی-
پویایی-
علاقه مندیهای متنوع-
صداقت با خود-
عدم رضایت و خشنودی از خود-
-عدم ترس از پرسید سوالهایی که ممکن است -نشانه ی غرور تلقی شوند
عدم ترس ازاشتباه و ریسک پذیری-
عدم توقع تایید از دیگران و جامعه-
هوش بالاتر از نرما ل-
خلاقیت برای افراد دارای معانی مختلف است ولی عوامل مشترک در تمام این معانی این است که خلاقیت همیشه عبارت از پرداختن به عوامل قبلی با رویکرد ترکیب این عوامل در الگویی جدید و یا پرداختن به عوامل جدیدی با رویکرد خلاقانه به منظور ایجاد الگوها و ایده های کاربردی جدید است.
تلاش های خلاقیت وسیله ای برای نوآوری است. خلاقیت بیشتر یک فعالیت فکری و ذهنی است و نوآوری بیشتر جنبه عملی داشته و در حقیقت محصول نهایی عمل خلاقیت است.
تعریف خلاقیت
تعریف های بسیاری از از سوی صاحبنظران در خصوص خلاقیت شده است، در این بخش برخی از این تعاریف را بررسی می کنیم:
o طبق نظر گیلفورد خلاقیت به معنای حل یک مشکل یا سلسله ای از مسائل کوچک و بزرگ است.
o به نظر راجرز خلاقیت اظهار وجود و استقلال طلبی و حفظ شخصیت انسان است.
o پاپالیا خلاقیت را توانائی دیدن چیزها در یک نظر نو و معمولی، دیدن مشکلاتی که هیچکس دیگر، امکان تشخیص موجود بودن آنها را نمی دهد و سپس ارائه رهیافت های جدید، غیرمعمولی و اثربخش می داند.
o لوتانز استاد رفتار سازمانی، خلاقیت را به وجود آوردن تلفیقی از اندیشه ها و رهیافت های افراد و یا گروه ها در یک روش جدید، تعریف کرده است.
خلاقیت را می توان تولید ایده ها، رهیافت ها و مفاهیم اصیل، بدیع و جدیدی همراه با رفتارهای انطباق پذیر دانست.
روانشناسان سعی داشته اند تا مشخصات افرادی که دارای سطح بالایی از خلاقیت هستند را مشخص کنند.
«استیز» مشخصات زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است:
o سلامت روانی و ادراکی: توانایی ایجاد تعداد زیادی ایده به طور سریع
o انعطاف پذیری ادراک: توانایی دست کشیدن از یک قاعده و چهارچوب ذهنی ثابت
o ابتکار: توانایی در ایجاد و ارائه پیشنهادهای جدید
o ترجیح دادن پیچیدگی نسبت به سادگی: توجه کردن و در نظر گرفتن چالش های جدید مسائل پیچیده
o استقلال رای و داوری: متفاوت بودن از همکاران در ارائه نظرات و اندیشه های نو
ویژگی های افراد خلاق
برخی از ویژگی های سازمان های خلاق عبارتند از:
o رقابت کامل و فشرده: در یک سازمان در صورتی خلاقیت صورت می پذیرد که رقابت کامل در آن حاکم باشد.
o فرهنگ: بر پایه یک فرهنگ خوب، بستر مناسبی جهت رقابت، خلاقیت یا سازمان های پویا بهتر شکل می گیرد.
o دسترسی به مدیران: در سازمان های خلاق مدیران به راحتی می توانند افکار و نظرات دیگران را مستقیم و بدون واسطه دریافت کنند.
o احترام به افراد: ویژگی دیگر سازمان خلاق احترام به افراد است. آنها باور دارندکه می توانند همگام با نیازهای سازمان، رشد کنند.
ویژگی های سازمانهای خلاق
o ارائه خدمات مردمی: هدف نهایی در این سازمان ها توجه به نیازمندی های اجتماع و جلب رضایت آحاد مردم است.
o تخصص: در سازمان های خلاق افراد دارای یک تخصص ویژه نیستند، بلکه این امکان وجود دارد که برای قرار گرفتن در جایگاه مناسب گردش شغلی داشته باشند.
o کارگروهی: توانایی تشکیل تیم های کاری و حرکت درقالب تیمی (و نه گروهی) از مشخصات سازمان های خلاق و نو آور است.
o رابطه کارکنان با سازمان: روابط دائمی و بلندمدت کارکنان با این نوع سازمان ها و در نتیجه برخورداری آنها از امنیت شغلی از دیگر ویژگی های این سازمان هاست.
o استقبال مدیران از عامل تغییر: در سازمان های خلاق تمامی مدیران، مسئله تغییر را به عنوان تنها عامل ثابت و گریزناپذیر می دانند و با خشنودی آن را پذیرفته و در برابر آن مقاومت نمی کنند.
مراحل مختلف فرایند خلاقیت عبارتند از:
۱. آمادگی: شامل توجه دقیق و متمرکز بر روی مسئله تحت بررسی و شاخص های مختلف به منظور حل مسئله است.
۲. نهفتگی: عبارت است از زمان تفکر و دانش و به طو رکلی دوره ای است که ضمیر ناخودآگاه از تمرکز بر روی مسئله مورد نظر دور می شود. بعضی مواقع ایده های اساسی نتیجه تفکر ضمیر ناخود آگاه است و وقتی فرد به مسئله فکر می کند در ذهن ایجاد می شود.
۳. اصرار و پا فشاری: دوره نهفتگی الزاما منجر به خلاقیت نمی شود، بعضی اوقات تلاش های مصرانه مورد نیاز است که در این مرحله تلاش ها بیشتر شده و اطلاعات جدید افزوده می شود و یا مسئله دوباره تعریف می شود تا نتایج جدید به وجود آید.
۴. بینش و بصیرت: بصیرت به عنوان نقطه واقعی مسئله نتیجه مرحله آمادگی و نهفتگی است و همچنین حاصل تلاش بی وقفه در جهت یافتن راه حل منحصر به فرد برای مسئله است.
۵. رسیدگی و تحقق: اکنون ایده یا بینش جدید برای اطمینان از این که معتبر و مناسب است مورد آزمون قرار می گیرند.
فرایند خلاقیت
۱. خلاقیت عینی: روشی است که در آنچه در واقعیت وجود دارد شک کرده و به فکر جایگزین های بهتر برای آن است.
۲. خلاقیت ذهنی: شامل توان ذهنی است که فرد را به ایده های جدید رهنمود می کند.
۳. خلاقیت هنری: این نوع خلاقیت نه تنها در هنرهایی مانند نقاشی، بلکه در طراحی صنعتی و فنی نیز به کارمی رود.
۴. خلاقیت غیر کلامی و تخیلی: در این نوع خلاقیت، ذهن انسان فرضیه های جدیدی را مطرح و الگوهای بدیعی را ارائه می کند.
انواع خلاقیت
مراحل مختلف فرایند نوآوری عبارتند از:
۱. مشخص کردن ماموریت و رسالت سازمان: جهت و اهداف کلی متناسب با آن را مشخص می سازد و به نقش حیاتی مدیریت عالی در فرآیند نوآوری سازمان تاکید دارد.
۲. روشن کردن اهداف هر مرحله: اهداف به صورت روشن از سوی مدیران عالی مشخص می شوند.
۳. ارائه پروژه توسط فرد یا گروه: پس از روشن شدن اهداف هر مرحله، پروژه مناسب با آن تعریف می شود.
۴. آزمون و اجرای ایده: نمونه ای از ایده نو، ساخته و مورد آزمایش قرار می گیرد.
۵. ارزیابی نتیجه: پس از اجرای مراحل، میزان پیشرفت ارزیابی شده و اگر محصول یا فرآیند جدید به طور موفقیت آمیز تولید شد، فرآیند نوآوری نهایی می شود.
فرآیند نوآوری
۱. نوآوری اداری: یعنی تغییر در ساختار سازمان و فرآیندهای اداری مثل ارائه ایده های جدید برای سیاست تازه، تخصیص منابع و ساختار وظایف و…
۲. نوآوری تولید: جایگزین کردن محصولات در حال تولید، توسعه نوع محصول و…
۳. نوآوری فرآیند: بهبود انعطاف پذیری تولید، هزینه های پایین تر تولید و…
۴. نوآوری فناورانه: تلفیقی از نوآوری تولید و فرآیندی است به عبارت دیگر:
نوآوری فرآیند+ نوآوری تولید= نوآوری فناورانه
انواع نوآوری
نقش مدیریت درمجموعه هایی که خلاقیت و نوآوری ازضروریات وعامل اصلی بقاء سازمان است بسیار مهم وحساس می باشد. زیرا مدیریت می تواند توانایی و استعداد خلاقیت و نوآوری را در افراد ایجاد، ترویج و تشویق کند و یا اینکه رفتار و عملکرد او مانع بروز خلاقیت و نوآوری در سازمان گردد.
مدیران می توانند هر سه مولفه خلاقیت یعنی تخصص، مهارت های تفکر خلاق و انگیزش را تحت تاثیر قرار دهند. اما واقعیت آن است که تاثیرگذاری بر دو مولفه اول بسیار دشوارتر و وقت گیرتر از انگیزش است
نقش مدیر در پرورش خلاقیت
برای این که در سازمان خلاقیت ایجاد و پرورش یابد باید فنون و تکنیک هایی رعایت شود.
مهم ترین این تکنیکها در این بخش بررسی می شود
تکنیک های نوین خلاقیت و نوآوری
این تکنیک را نخستین بار دکترالکس. اس. اسبورن مطرح کرد و چنان مورد استفاده و استقبال مردم و سازمان ها درکشورهای غربی قرار گرفته که جزئی از زندگی آنها شده است.
یورش فکری در واژه نامه بین المللی وبستر چنین تعریف شده است:
اجرای یک تکنیک گردهمایی که از طریق آن گروهی میکوشند راه حلی برای یک مسئله به خصوص با انباشتن تمام ایده هایی که به وسیله اعضاء ارائه می شود بیابند. یعنی هیچ انتقـادی از هیچ ایده ای جایز نیست. به هر ایدهای هرچند نامربوط، خوشامد گفته می شود.
۱. یورش فکری یا طوفان مغزی :(BRAIN STORMING)
یکی از تکنیک های خلاقیت و نوآوری که در ابداعات فنی کاربرد گسترده و موفقی داشته تکنیک تقلید و الگوبرداری از طبیعت است. ابداعاتی که در زمینه علم ارتباطات و کنترل در دهه های اخیر شکل گرفته اند، مانند برنامه ریزی های رایانه ای و هوش مصنوعی همه با الگوبرداری و تقلید از فعالیت های مغز آدمی انجام شده اند و روند فعالیت ها به گونه ای است که در آینده با ادامه این کار، فنون و ابزارهای بدیع و جدیدی ساخته خواهد شد.
۲. الگوبرداری از طبیعت (BIONICS):
گروه اسمی نام تکنیکی است که تا حدودی در صنعت رواج یافته است. در این تکنیک فرآیند تصمیم گیری متشکل از پنج مرحله است:
o اعضاء گروه در یک میز جمع می شوند و موضوع تصمیم گیری به صورت کتبی به هریک از اعضاء داده می شود و آنها چگونگی حل مسئله را می نویسند؛
o هریک از اعضاء به نوبت، یک عقیده را به گروه ارائه می دهد؛
o عقاید ثبت شده در گروه به بحث گذاشته می شود تا مفاهیم برای ارزیابی روشن تر و کامل تر شود؛
o هر یک از اعضاء مستقلاً و مخفیانه عقاید را درجه بندی می کنند؛
o تصمیم گروهی آن تصمیمی خواهد بود که در مجموع بیشترین امتیاز را به دست آورده باشد.
۳. تکنیک گروه اسمی (NOMINAL GROUPING):
ادوارد دوبونو پدر تفکر خلاق در کتاب «شش کلاه تفکر» یک روش خلاقانه ارائه می کند و از طریق آن می کوشد نشست افراد به دور یکدیگر را به اقدامی ثمربخش و کارا تبدیل کند. «دوبونو» سعی می کند به کسانی که به دورهم جمع می شوند، بیاموزد که به تفکر خود نظم دهند و آنگاه در این میان به راه های خلاقانه بیندیشند و با یک هماهنگی مدبرانه نتایج را طبقه بندی و اولویت بندی کرده و در تصمیم گیری ها از آن استفاده کنند
۴. تکنیک خلاقیت ۶ کلاه تفکر:
تهییج ذهنی یا تکنیک گوردون روشی بسیار مناسب جهت یافتن راه حل های جدید برای مسئله و نیز برای اکتشافات علمی و فنی است. این روش فرآیندی خاص و منحصر به فرد و در عین حال موثر دارد. واژه Synectics یک واژه یونانی بوده و مفهوم آن پیوند اجزای متفاوت و ظاهراً بی ارتباط به یکدیگر است.
فرایند بکارگیری این رویکرد عبارت است از:
o شناسایی و تجزیه و تحلیل مشکل به منظور رسیدن به ماهیت و جوهره آن
o کشف راه حل هایی برای آن جوهره از طریق دیدگاه غیر مرتبط با موضوع
o تلاش برای تبدیل راه حل های به دست آمده به راه حل نهایی
۵. گردش تخیلی( تهییج ذهنی یا تکنیک گوردون
واضع این شیوه ادوارد دوبونو، روش معمول تفکر را همانندحفر گودالی توصیف می کند که با افزایش اطلاعات فرد همان گودال را عمیق تر می سازد و از دیدن جاهای دیگر برای حفر کردن بازمی ماند در حالی که تفکر موازی نگاه فرد را به نقاط جدید معطوف می سازد و اطلاعات و تجربه های جدید صرفاً به اندیشه های قبلی افزوده نمی شود، بلکه آنها را تغییرداده و الگو وساختار جدیدی را ایجاد می کند. یکی از راه های تحقق تفکر موازی، ایجاد یک اندیشه واسطه غیرممکن است. این اندیشه موجب طیران فکر و ذهن شده و با تعدیل آن می توان به اندیشه نو و عملی دست یافت.
راه دیگر در تفکر موازی پیوند تصادفی است. فرض کنید کتاب فرهنگ لغت را می گشایید و لغاتی را می خوانید و می کوشید تا آن را با موضوع مورد نظر پیوند داده و به نتیجه ای برسید. در این کار شما از روش پیوند تصادفی استفاده کرده اید.
۶. تفکر موازی:
یکی دیگر از شیوه های آشکار ساختن خلاقیت ها و ظاهر ساختن توانایی آفرینندگی موجود در افراد، شیوه ارتباط اجباری است. در این شیوه همان طور که از نام آن استفاده می شود، باید بین دو گروه از پدیده ها، ارتباطی اجباری ایجاد کرد.
۷. ارتباط اجباری:
گنریش آلتشولر که به پدر TRIZ شهره است در سال ۱۹۲۶ در روسیه متولد شد. وی که از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات کنجکاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن چهارده سالگی انجام داد و در اداره ثبت اختراعات مشغول به کار شد. آلتشولر بیش از ۲۰۰ هزار اختراع ثبت شده (پتنت) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مسئله های ابداعی (یعنی مسئله هایی که راه حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روش های خلاق و ابداعی کشف کرد) چگونه حل شده اند. از بین این تعداد، آلتشولر۴۰ هزار اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه حل های خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیق تر قرار داد. براساس نتایج حاصل از این مطالعه خلاقیت شناسی تحلیلی، آلتشولر به کشفیات بسیار مهمی دست یافت. او از طریق بررسی و استخراج وخلاصه سازی اصول علمی بکار گرفته شده در اختراعات فوق الذکر و چهارچوب بندی آنها در قالب ۴۰ الگو، توانست تا اصول، مفاهیم و روش هایی را به عنوان یک روش خلاقیت نظام یافته به جهان ارائه کند.
۸. تریز (TRIZ):
۱میر میران، سید جلیل. خلاقیت و نوآوری ( فردی، گروهی، سازمانی ). انتشارات گوهر،۱۳۸۸
– 2تیمور آقایی فیشانی. خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها. انتشارات ترمه. ۱۳۸۵
3- تیمور آقایی فیشانی. خلاقیت و نوآوری با نگرش سیستمی. انتشارات کتاب طلایی جامع. ۱۳۸۷
4- افشین سلیمانی. کلاس خلاقیت. انتشارات انجمن اولیاء و مربیان. ۱۳۸۴
5- حسن قاسم زاده. آموزش کاربردی خلاقیت و حل خلاق مسئله. انتشارات قصیده سرا. ۱۳۸۱.
فهرست منابع و ماخذ:
با تشکر از توجه شما