1
مزاج و انواع آن
2
DR.GORJI
3
کیفیت اخلاط چهارگانه
صفرا: گرم و خشک (مانند کیفیت آتش)
خون (دم): گرم و تر(مانند کیفیت هوا)
بلغم: سرد و تر (مانند کیفیت آب)
سودا: سرد و خشک (مانند کیفیت خاک)
4
DR.GORJI
علائم غلبه خلط خون
احساس سنگینی در بدن
خمیازه کشیدن و کش و قوس آمدن
چرت زدن
حواس پرتی
شیرینی مزه زبان
قرمزی زبان
خارش محل حجامت
قرمزی رنگ چهره
برآمدگی رگهای بدن
عطش
5
DR.GORJI
علائم غلبه خلط بلغم
سفیدی بیش از حد رنگ صورت
سستی گوشت اندام ها
سردی و نرمی پوست
زیادی و نرمی و چسبندگی آب دهان
ضعف هضم
قلت عطش
پرخوابی
کسل بودن
کند فهمی
6
DR.GORJI
علائم غلبه خلط صفراء
زردی رنگ پوست و زبان
تلخی دهان
زبری و خشکی زبان
خشکی پوست وبینی
عطش شدید
تنفس سریع
احساس تهوع
دلشوره و بیقراری
احساس سوزن سوزن شدن پوست
7
DR.GORJI
نشانه های غلبه سودا
کمودت رنگ پوست
خشکی پوست
بروز لکه های تیره در پوست
لاغر شدن تدریجی
زیادی فکر و خیال و وسواس
اسپاسم و سوزش دهانه معده
اشتهای کاذب
پرموئی
کابوس و بیخوابی
8
تدبیر حرکت و سکون جسمانی و ورزش
9
لزوم ورزش: دفع فضولات باقی مانده از هضم غذا
با ایجاد گرما در بدن: سبب رقت فضولات و دفع به طریق عرق
با تحلیل رطوبات سست کننده: ایجاد استحکام عضلات و اعصاب و وتر و رباط
ویژگی های ورزش معتدل:
1- پوست سرخ و تنفس تند شده و عرق ایجاد کند.
2- مقوی اعضا و حرارت غریزی.
بهترین اوقات ورزش:
1- بعد از خروج غذا از معده و کامل شدن هضم معدی
2- در فصل بهار: نزدیک ظهر، تابستان: اول روز، زمستان: آخر روز
انواع ورزش:
1-عام
2- خاص
10
مشت و مال یا دلک (ماساژ)
فوائد دلک:
تحلیل ماده غلیظی که به عضو چسبیده است
تحلیل باد و نفخی که در عضو باشد
جذب کردن ماده از بالا به پایین
رساندن اثر روغن ها به اعضاء
بزرگ کردن اعضا
11
بهداشت روانی
12
اعراض نفسانی
اعراض نفسانی شادی است و غم و خشم و لذت و ایمنی و ترس و خجلی و اندیشه کارهای مهم و علم های باریک و هر یک را اندر تن مردم اثری ظاهر است فزون از اثر طعام و شراب و غیر آن، از بهر آنکه طعام و شراب و دیگر اسباب بدان زودی اثر نکند که اعراض نفسانی کند،
نبینی که اثر سخنی یا چیزی خوش و یا ناخوش که مردم بشنود یا اندیشه که بر خاطر او بگذرد چگونه زود، بی هیچ مهلت، بر رنگ روی او پدید آید و حرکت و آواز مردم اندر حال بگردد»
الاغراض الطبیه و المباحث العلاییه
13
اعراض نفسانی
شادی
غم
خشم
لذت
ترس واندوه
خجالت
اندیشه کارهای مهم
امید وناامیدی
14
اعراض نفسانی
غضب حرارت را ناگهانی به بیرون می راند.
لذت حرارت را کم کم به بیرون می راند.
ترس حرارت را ناگهانی به داخل می راند.
اندوه حرارت را کم کم به داخل می راند.
15
شادی و لذت در حد اعتدال:
حرارت غریزی را برمی افروزد.
مزاج را گرم و تر می کند.
باعث قوی تر شدن قوت ها می شود.
بدن از غذا بهره بیشتری می یابد و فربه می شود.
رنگ روی تازه و شاداب می گردد.
مواد زائد و دفعی و بیماری ها از تن دفع می شود.
اثر پیری ظاهر نمی گردد (به تاخیر می افتد).
شادی مفرط: می تواند سبب مرگ و هلاکت شود (شادی مرگ).
16
منفعت و مضرت اعراض نفسانی
غم و اندوه، ترس:
خون و حرارت غریزی را به داخل تن می راند.
مزاج را سرد و خشک می کند.
رنگ و روی را زرد می کند و شادابی و تازگی پوست را می برد.
همه قوت ها را ضعیف می کند ایجاد بیماری
موجب پیری می شود.
* سرد کردن ترس، قوی تر از سرد کردن غم و اندوه است.
فواید غم و اندوه:
ایجاد اعتدال در مزاج های خیلی گرم
ساکن شدن خشم های عظیم
رفع سبکساری ناشی از شادی زیاد
17
منفعت و مضرت اعراض نفسانی
خشم و غضب:
خون را در بدن می گستراند و قوت روح و حرارت را به ظاهر تن می رساند.
خشم به اعتدال
در بیشتر مزاج ها سود دارد (بویژه در کسی که سردمزاج باشد و کمتر ورزش کند)
* گرم کردن خشم، قوی تر از گرم کردن شادی و سایر اعراض است.
خشم به افراط:
برای افراد صفراوی زیان دارد چون صفرا را می سوزاند و در تن می پراکند و رنگ روی را زرد می کند.
برای افراد تر و سردمزاج و کسانی که حرارت غریزی شان ضعیف شده و رنگ رویشان رفته و قوت هایشان کم شده سود دارد.
18
منفعت و مضرت اعراض نفسانی
اندیشه کارهای مهم (همّ)، مردم را از درد و بیماری ها غافل میکند.
* خالی بودن از اندیشه کارهای مهم، کندی خاطر می آورد، قوت ها را ضعیف می کند و دردها و بیماری ها را زیاد می کند.
منفعت رسیدن به امید و ایمن شدن از کاری همچون منفعت شادی معتدل است.
مضرت یاس همچون مضرت غم و اندوه و ترس است.
19
تدابیر خواب و بیداری
20
زمان و مکان خوابیدن
بهترین زمان خوابیدن: پس از هضم معدی و عبور غذا از معده
عدم خواب در زمان گرسنگی
عدم خواب روز (به خصوص در زمستان)
عدم خواب زیر نور مستقیم آفتاب : تحریک اخلاط و صفرا
عدم بیداری بیش از حد: ااز بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال هضم، خشکی مغز، احتراق اخلاط
خواب معتدل: 6 ساعت ( عدم خواب بیش از 10 ساعت)
تناسب حرارت محل خواب و نوع لباس خواب به تناسب مزاج شخص و فصول
عدم خواب در محل سفت : آسیب به اعصاب
عدم خواب بر زمین سرد و نمناک: مثل بیماری هایی مانند استرخاء و درد پشت
21
شیوه خواب
ابندا مدتی به پهلوی راست و سپس به پهلوی چپ
پوشاندن روی شکم هنگام خواب به وسیله مناسب
عدم خوابیدن در حالت استلقاء
القاء خواب:
1- صدای پیوسته، دلنشین و معتدل
2- مالش بسیار در صورت بی خوابی ناشی از خستگی
3- خواندن کتاب در حالت نشسته
22
فصل بهار
مزاج :
گرم و تر یا معتدل
فصل زمستان : سرمای زیاد غلیظ و لزج شدن مواد
فصل بهار طبی و گرم شدن هوا: رقیق شدن و پخش شدن مواد در بدن منجر به عوارضی از جمله ایجاد حسایت فصلی (رینیت آلرژیک)
23
فصل بهار
پرهیز از پرخوری در وعدههای غذایی
پرهیز از مصرف تنقلات مانند: آجیلهای شور، تخمه، گردو
پرهیز از ادویهجات تند مانند: فلفل، دارچین، زنجبیل
پرهیز از مصرف غذاهای چرب و سرخ کردنی
پرهیز از مصرف کیک و شیرینی و خامه زیاد
پرهیز از مصرف میوههای لطیف که در بدن به سرعت دچار تغییرات نامطلوب (استحاله به خلط غالب) میشوند از جمله: خیار، هندوانه و …
استفاده از آب میوه های فوق در صورت شدت حرارت: آب هندوانه یا آب خیار
24
فصل بهار
کاهش معقول مصرف گوشت قرمز
توصیه به لینت مزاج و جلوگیری از بروز یبوست در دفع
استفاده از سوپها و آشهای ساده با پایه برنج و سبزیجات مرسوم (بدون ادویه و رشته و کشک)
استفاده از سیب، میوه بالنگ به عنوان میان وعده
استفاده از شربت عناب، شربت آلو بخارا یا شربت تمرهندی به خصوص در افرادی که مزاج گرم دارند
در صورت صلاحدید پزشک متخصص و وجود علایم غلبه خلط دم پاکسازی به کمک فصد و حجامت
یا پاکسازی با استفاده از ملینات و مسهلات
25
فصل بهار
– مصرف سبزی ها و گیاهان دارویی که در فصل بهار می رویند، تاثیر بسیار زیادی در پاکسازی خون و پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری های فصل بهار :کنگر، ریواس 2 – پوشیدن لباس هایی با جنس کتان :بهترین نوع پوشش 3 – نوشیدن عرق های گیاهی به ویژه عرق هایی که از گیاهان بهاره مثل شاه تره، کاسنی و خرفه :در پیشگیری از ابتلا به حساسیت ها و آلرژی های فصلی
آلرژی فصلی: به مدت 3 روز تنها از ماءالشعیرسنتی و بدون استفاده از موادشیمیایی / پس از اتمام این رژیم غذایی 3 روزه سبزی های پخته شده، بدون ادویه و کم حجم به عنوان غذا
26
فصل بهار
آش،
بورانی اسفناج،
بورانی شبدر و یونجه،
کاهو سکنجبین،
سمنو،
آش شبدر و قره قروت: به عنوان بهترین و سبک ترین غذاهای ایرانی
خارش گلو بهاره: چند گرم گل بنفشه و شکرتیغال را در 2 لیوان آب ریخته و روی حرارت ملایم بجوشانیم تا یک لیوان آن باقی بماند. دم نوش باقی مانده را صاف کرده و شب پیش از خواب میل کنید
27
گیاهان بهاری
28
29
طرز تهیه شربت ریواس
▪ ریواس ۱ کیلو ▪ شکر ۱ کیلو ● طرز تهیه : ابتدا ریواس ها را کاملا" با آب بشویید و با چاقو پوست آن را بکنید و مغز داخلی آن ، که کاملا" از پوسته خارجی جدا کرده اید و مغز سفید آن را به تکه های کوچک ۸ سانتیمتری برش بزنید . سپس ریواس های خرد شده را در ظرف مورد نظر بریزید و شکر را به آن اضافه کنید . شکر و ریواس را مخلوط کنید تا کاملا" ریواس ها به شکر آغشته شوند . این مخلوط را ۲۴ ساعت بدون حرارت در ظرف و بیرون از یخچال ( محیط خیلی گرم نباشد ) نگه دارید و هر ۶ ساعت یک بار آن را هم بزنید تا شکر کاملا" به شیره و شهد تبدلیل شود . بعد از ۲۴ ساعت شربت ریواس را از صافی رد کنید .
30
31
صیف
مزاج گرم و خشک
مناسب برای سرد مزاجان و افراد دارای بلغم بیش از حد
تحلیل برنده اخلاط
تضعیف کننده قوا وافعال بدن
ثوران صفرا و عطش و بی قراری های معدی و قلبی
در واقع تدبیر فصل تابستان را باید از فصل بهار آغاز کرد.
ابوعلی سینا:
« بهتر است که در فصل تابستان خوراک و نوشیدنی ها کمتر باشد و ورزش نیز کاهش یابد ، آرامش و استراحت و فرونشاننده های گرما لازم است و اگر میسر بود قی کردن نیز مناسب می باشد و قرار گرفتن در خانه و در سایه بسیار شایسته است »
32
تدابیر تابستان
کاهش در اغذیه و اشربه به دلیل ضعف قوت هاضمه
مصرف غذاهای سبک و کاهش دهنده حرارت
بهترین اغذیه :
اجاصیّه (آش آلو)
رمانیه (آش انار)
غذاهای سرد و خنک کاهنده صفرا و لطیف الهضم
آشامیدن شربت ریباس و تمرهندی و انار و سکنجبین
تناول میوه های رطبه میخوش (ترش و شیرین)
کاهش جماع
33
تدابیر تابستان
کاهش ورزش
انجام قی در صورت لزوم
نوشیدنی های خنک و غذاهای دارای ترشی ملایم
آب میوه ها و شربت بنفشه و شربت گل و خیار شنبر و سفوف بنفشه
استفاده از لباس های خنک و کتان
کاهش فعالیت به ویژه در افراد گرم مزاج و در شدت گرما
پرهیز از ورزش های سنگین و انجام ورزش در خنک ترین ساعات روز
34
شربت تمرهندی
تمرهندی را در آب جوش خیسانده و سپس می جوشانید تا یک سوم آب آن بخار شود
سپس آن را صاف کرده و غلاف و هسته های آن را خارج کنید.
مواد حاصله را با شکر به قوام آورید.
35
36
شربت عناب
در افرادی که فشارخون بالا، افزایش غلظت خون، حرارت و جوشش دم دارند.
با شروع تابستان طبی، در افراد مبتلا به امتلا:
روزانه شربت عناب مصرف کنند بصورت نصف شربت، نصف آب.
1 مشت عناب را زخمی کرده و 24 ساعت خیسانده سپس می جوشانند تا پخته شوند و از پارچه صاف می کنند و بعد می جوشانند تا نصف شوند و با 1.5 برابر آن شکر بپزد تا به قوام برسد
37
38
آش های طبی و ترش
برنج خیسانده: 1 استکان
لپه (یا عدس) : نصف استکان (بیمارانی که مشکلات گوارشی یا نفخ دارند، آش را بدون لپه درست کنند).
سبزی آش: شامل جعفری، گشنیز، تره ، شنبلیله کمی نعناع، چند پر ترخون و مرزه تازه یا خشک
زردچوبه و نمک: به مقدار کافی
یا بال و یا گردن مرغ: در صورت صلاحدید پزشک
طرز تهیه آش ساده: لپه یا عدس را همراه نمک و زردچوبه در 5 لیوان آب در حرارت ملایم به مدت نیم ساعت بپزید تا لپه ها نرم شود. سپس سبزی را اضافه کرده و هم بزنید. نیم ساعت بعد برنج را اضافه نموده و هر چند مدت یکبار آش را هم بزنید (در صورت نیاز می توان به آش، آب جوش اضافه کرد).
در صورتی که لازم باشد به آش بال مرغ اضافه کنید، آنها را زمانی که سبزی آش را می ریزید، اضافه کنید.
39
آش های طبی
آش انار: مثل آش ساده بوده بجز اینکه نیم ساعت پیش از برداشتن آش 3 تا 4 استکان آب انار یا نصف استکان رب انار به آن اضافه کنید.
آش تمرهندی: مثل آش انار بوده ولی چاشنی آن نصف استکان شیره تمرهندی می باشد.
آش زرشک: مثل آش انار بوده ولی چاشنی آن شیره زرشک است. (برای تهیه شیره زرشک نیم کیلو زرشک آبی را در 7 لیوان آب روی شعله قرار دهید تا به جوش آید سپس حرارت را کم کرده و به مدت نیم ساعت در حرارت ملایم آن را بجوشانید. شعله را خاموش کرده و پس از اینکه مختصری خنک شد محتویات ظرف را در کیسه و یا دستمالی ریخته و آب آن را بگیرید. آب زرشک بدست آمده را بجوشانید تا غلیظ شده و قوام شیره پیدا کند.
40
آش های طبی
آش سماق: مثل آش انار بوده ولی چاشنی آن نصف استکان شیره سماق می باشد. طرز تهیه شیره سماق مثل شیره زرشک می باشد.
آش آلو: مثل آش انار بوده ولی چاشنی آن آلو می باشد.
آش آبغوره: مثل آش انار بوده ولی چاشنی آن آبغوره می باشد.
آش سکنجبین: مثل آش انار بوده ولی چاشنی آن سکنجبین می باشد
41
تدابیر پاییز:
فصل پاییز: طبیعت سرد و خشک
مخالف طبیعت انسان (گرم و تر): نیاز به مراقبت بیشتر
در مناطق کم باران: عوارض شدیدتر
افراد کهنسال و افراد دارای مزاج سرد و خشک: مراقبت بیشتر
حفاظت بدن: از حرارت آفتاب ظهر و برودت صبحگاهی
پرهیز از خواب میانه روز و مصرف زیاد مواد غذایی و نوشیدنی ها
جهت پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی: پوشاندن سر در طول شب
پوشاندن 3 نقطه مهم برای افرادی که زیاد سرما می خورند
مصرف مواد دارای طبیعت گرم و تر: مغز و میوه هایی مانند سیب، به، گلابی، انگور و خربزه شیرین، بادام
42
تدابیر پاییز
پرهیز از مواد موجب خشکی در بدن: مواد غذایی سرخ شده، فست فودها و ادویه های بسیار
پرهیز از مصرف ترشیجات و موادی مانند کلم، قارچ، بادمجان
پرهیز از مصرف ماست و دوغ
پرهیزاز میوه های دارای رطوبت بسیار مانند خیار
پرهیز ازخوابیدن در مکان های سرد، حمام نمودن با آب سرد، نوشیدن آب سرد (یخ) و آمیزش جنسی بسیار
استحمام با آب نیم گرم، یک روز در میان، سپس چرب نمودن بدن با روغن بنفشه بادام است.
پرهیز از خشم و عصبانیت
43
44
زمستان
طبیعت سرد و تر
مزاج عکس تابستان: تغذیه در آنهم عکس تغذیه در تابستان است یعنی در زمستان غذایی باید تناول شود که گرمی می بخشند
افزایش قوای بدنی/ استعداد تجمع فضولات در بدن
پرهیز از غذاهایی مانند دانه ها و بقولات
غذای زمستانی باید تغذیه دهنده تر از حبوبات و واجد ارزش غذایی بیشتر
45
تدابیر فصل زمستان
1. نیاز به غذای بیشتر و غذاهای گرمی بخش مانند کره، عسل، بادام و فندق به همراه غذاهای اصلی
2.عدم قرارگرفتن ناگهانی در معرض هوای خارج پس از حمام
4. پرهیز از خوابیدن در روز، بویژه در زمستان: باعث ایجاد بیماری های رطوبی و نزله / تباهی رنگ چهره، سستی بدن، احساس کسالت و کاهش اشتها
5. بهترین زمان ورزش: آخر روز
6. در این فصل، باید جامه گرم چون جامه پشمین و پوستین و ابریشمی و پنبه دار
7. کاهش مصرف میوه های سرد و مرطوب (چون هندوانه، خیار، نارنگی و…) بیشتر از میوه های گرم و میوه های خشک و خشکبار
8. فراد کهنسال در زمستان انجیر را خیسانیده، بخورند به جهت تلیین مزاج ایشان
9. باید از فصد و حجامت و قی و اسهال قوی احتراز نمود اما در زمان نیاز و با تشخیص پزشک ماهر، می توان از مسهل های ضعیف یا متوسط و فصد به قدر نیاز و ضرورت بهره جست.
46
غذاهای مناسب فصل زمستان
غذایی معتدل و غلیظ: حلیم و کله پاچه
گوشت شیشک و آب گوشت آن و گوشت نمک سود و گوشت شکار با ادویه گرم و کباب و بریان گوشت کبک و تیهو و بلدرچین و مانند اینها و
اسفیدباها (انواعی از آش) و قلیه خشک (گوشت سرخ شده با روغن زیتون) و مانند این،
بویژه با دارچین و زیره و رازیانه و مانند آنها
مواد گرم و خشک مناسب: انبه، بادام کاغذی، پسته، پونه، پیاز، پیه (دمبه)، ترب، تره، جعفری، چای، خردل، خرما، خرمالو، دارچین، روغن، ریحان، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، زنیان، زیتون، زیره سیاه، سیر، شنبلیله، فلفل، فندق، کرفس، کشمش انگور سیاه (مویز)، کلم، کنگر، گردو، گل سرخ، لپه، مرزه، موسیر، موم عسل، نارگیل، نخود، نعناع، عرق بهارنارنج، هل و….
البته باید توجه داشت که مصرف هریک از این موارد رابطه مستقیم با مزاج افراد دارد و لازم است از زیاده روی در هرکدام از آنها دوری شود.
47
سوپ مناسب برای سرماخوردگی
جو پرک 1ق بال و گردن مرغ
گشنیز 100
سیب زمینی 1عدد
گوجه 1
کدوسبز 1 عدد
پیاز 1-2 عدد
سیر 1حبه
شلغم 1 عدد
48
یک غذای ساده
یک آش ساده مانند اسفیدباج برای این افراد مناسب است.
شامل: برنج، جعفری و گشنیز، کمی تره و شنبلیله، بال و گردن مرغ، کمی روغن زیتون، مقدار بسیار کم نمک و زردچوبه و در صورت تمایل مقداری کدو.
مخصوصا در افرادی که دچار یبوست و خشکی پوست هستند
49
شلغم
گرم و تر
برگ های آن قلیل الغذا و نافع در امتلای خون
خود آن برای کم خونی
ترشی و مربای آن تقویت کننده نیروی جنسی در زن و مرد
آب شلغم یا رنده شده آن همراه کمی فلفل سیاه برای دفع سنگ کلیه (نکته درباره سنگها)
خمیر شلغم پخته برای تسکین دردهای مفاصل مثل درد نقرس
طبیخ یا شربت (آب پخته آن همراه با هم وزنش شکر) کاملا پخته آن برای سرماخوردگی و دفع خلط سینه
برای پیشگیری از سرماخوردگی در کودکانی که زیاد سرما می خورند: مصرف روزانه از زمانی که شلغم وارد بازار می شود
50
(زردک یا جزر) هویج
گرم و تر در درجه دوم
مقوی معده و ملین طبع (مخصوصا اگر یبوست ناشی از ضعف معده باشد)
باز کننده سدد کبدی و مقوی کبد
افزاینده مقاومت بدن در مقابل بیماریهای عفونی و دفع کننده سموم
دفع کننده آب زاید بدن، ورم اندامها، کمک در دفع سنگ ها
کمک در درمان بیماری های دستگاه گوارشی، نزله، سرفه
بطی الهضم نفاخ مضر محرورین
مربای جزر تقویت کننده جنسی
هویج (چه فرنگی چه ایرانی) آبپز میان وعده خوب به ویژه برای ریزه خواری
51
تدابیر آلودگی هوا
پرهیزها: ======= 1. پرهیز از ورود مواد زاید و سمّی دیگر: مصرف سیگار و قلیان؛ استفاده نکردن از حشره کش در محیط، و پرهیز از پخت وپز بدون تهویه مناسب در آشپزخانه / پرهیز از مصرف غذاهای مانده، گوشت های صنعتی و خوراکی های حاوی مواد نگهدارنده، روغن های چندبار حرارت دیده مانند فست فودهای سرخ شده بازاری، تنقّلات بازاری مانند چیپس و پفک. 2. پرهیز از همه اموری که غلظت خون (در معنای کلّی آن، و نه فقط پُلی سایتمی) را افزایش می دهند: مانند مصرف گوشت گاو، عدس، بادنجان به خصوص میرزاقاسمی، گوشت های صنعتی، غذاهای خمیری مثل ماکارونی، و غذاهای چرب و سنگین مثل کلّه پاچه. 3. پرهیز از همه اموری که یبوست آور هستند و دفع موادّ زاید از طریق روده را کاهش می دهند مانند غذاهای خشک، عدس پلو، موز سفت، میوه های ترش مانند به ترش و انار ترش، سنجد، خرمالوی گس. 4. پرهیز از آرایش های سنگین که همین تنفس اندک پوست را نیز کاهش می دهند. 5. پرهیز از همه اموری که نیروی عمومی بدن را کاهش می دهند مانند خواب ناکافی، شب زنده داری، ورزش شدید و طولانی، زیاده روی جنسی، مواجهه با هوای بسیار سرد، مواجهه طولانی با تابش های الکترومگنتیک به خصوص رایانه و تلفن همراه.
52
پایان
53