مدیریت مواد جامد شهری
(پسماند)
فهرست
تعاریف
مدیریت پسماند
نمونه های موردی
مقدمه
ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺟﻤﻊ آوری و دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوزی ، ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮاد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯽ روﯾﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎی وﺿﻊ ﺷﺪه ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ در ، ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺑﺰرگ و ﻋﺪم ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﻣﺸﮑﻼت وﯾﮋه ای ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻋﻠﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﯾﮏ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ.آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﺳﺮاف و ﺟﺪاﺳﺎزی اﺟﺰاء ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ زﺑﺎﻟﻪ در ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ زﺑﺎﻟﻪ آﯾﻨﺪه ﺑﻬﺘﺮی ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﻮد.
ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎی ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ و زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﻮاع ﻣﻮاد زاﺋﺪ (خصوصا زباله) ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﺠﻢ زﯾﺎد ﻓﺴﺎد ﭘﺬﯾﺮی و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎﺻﯽ دارد و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ، ﮐﻤﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺎز ﺗﺎب آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎ و ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎی ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از زﺑﺎﻟﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﺑﺎﻟﻪ ﻣﺮدم و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻀﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.
تعاریف
پسماند
به کلیه مواد زائد دور ریختنی(فسادپذیر و فساد ناپذیر)گفته می شود که در منازل،مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد غذایی ،موسسات صنعتی،تجاری و کشاورزی ایجاد می شود.بنابراین باید به نحوه صحیح واصولی جمع آوری،حمل و به نوعی از محل زندگی و کار دفع گردد.
انواع پسماند:
1.پسماند های عادی
2.پسماند های پزشکی
3.پسماند های ویژه
4. پسماند های کشاورزی
5.پسماند های صنعتی
تاریخچه مدیریت پسماند
ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﻣﺮوزی آن، در دﻫﻪ 1930 در کشور های صنعت پدید آمد.تا دهه 1970 به پسماند به عنوان ”دور ریز“ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﺷﺪو دراﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ ﻣﻌﺎﯾﺐ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ، ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽوﺟﻮدداﺷﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژِی و اﻓﺰاﯾﺶ آﮔﺎﻫﯽﻫﺎی ، ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ، ﯾﺎﻓﺖ.
مدیریت پسماند
مدیریت پسماند(مواد زائد جامد) ، عبارت است ازیک مجموعه مقررات منسجم و سیستماتیک راجع به کنترل تولید، ذخیره سازی، جمع آوری، حمل و نقل، پردازش و دفع مواد زائد جامد، منطبق بر بهترین اصول بهداشتی محیطی، اقتصاد ، حفظ منابع، زیبا شناختی و سایر ملزومات زیست محیطی و آنچه که مورد توجه عموم است که شامل روابط پیچیده میان بخشی بین رشته های مانند علوم سیاسی، برنامه ریزی شهری و محلی، اقتصاد و جغرافیا، جامعه شناسی ارتباط آمار و بهداشت محیط زیست و مهندسی می باشد.
اهمیت مدیریت پسماند
از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ، ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦﺿﺮورتﻫﺎدر راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ، ﺳﻼﻣﺖ و اﯾﻤﻨﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪایﮐﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻄﺮ را ﺑﺮای ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، اﻣﺎﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزی ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮی را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﭘﺎﯾﺪاری زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ(ﭼﺮﺧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ)از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد آن و ﺑﺎزده اﻗﺘﺼﺎدی از اﻫمیت آن اﺳﺖ.
در ﭼﺎرﭼﻮب اﯾﻦ ﺿﺮورتﻫﺎ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﻻﯾﻞاﻫﻤﯿﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ را ﻣﯽﺗﻮانﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮاراﺋﻪ ﻧﻤﻮد.:
ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ زﻣﯿﻦ
ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ
اﺗﺨﺎذ روﯾﮑﺮد ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ و ﺟﺎﻣﻊ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪی
ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﺳﺎﻣﺎن دﻫﯽ ﻧﻈﺎمﻣﺎﻟﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ
مدیریت پسماند
شامل شش عنصر موظف:
تولید
جا به جایی
پردازش و ذخیره سازی
جمع آوری و حمل و نقل
پردازش و بازیافت
دفع
دفع
روش های متعددی برای دفع زباله وجود دارد که متداول ترین آن ها عبارتند از:
1- دفن بهداشتی
2-سوزاندن
3- کمپوست کردن
4-تولید گاز
دفن بهداشتی
عملیات دفن بهداشتی عبارتست از ریخت مواد زائد جامد در داخل ترانشه، گودالهای طبیعی یا مصنوعی و یا ریختن آن روز زمین و متراکم کردن آن در حد امکان و سپس پوشاندن آن توسط خاک و یا سایرمواد پوششی بطوری که هیچگونه خطری متوجه محیط زیست نشود.
در مناطقی که زمین به اندازی کافی و مناسب در اختیار باشد روش موثر و متدوالی است. بطوریکه در کشور ما با توجه به شرایط موجود مناسب ترین راه برای دفع زباله محسوب میشود.
اما با توجه به وجود حدود 65 درصد مواد فسادپذیر در برنامه های آینده باید مسئله کمپوست مد نظر باشد.
شرایط بهداشتی محل دفن زباله
در انتخاب محل دفن زباله باید دقت کافی شود تا از مخاطرات زیست محیطی جلوگیری به عمل آید، مهمترین خطر زیست محیطی دفن زباله ، آلوده شدن منابع آبهای زیر زمینی و یا آبهای سطحی است.بنابراین از انتخاب محل دفن زباله در مناطقی که سطح آبهای زیر زمینی بالاست و یا اینکه منابع آبهای سطحی مانند چشمه، قنات ،چاه و رودخانه باید اجتناب نمود ، محل دفن زباله باید مورد تایید مقامات دولتی باشد.
سوزاندن زباله
از زمان های گذشته بشر برای از بین بردن کثافات و آلودگی ها از آتش استفاده میکرده است. در حال حاضر نیز برخی از جوامع برای از بین بردن زباله ها در داخل یا خارج منازل خود اقدام به سوزاندن این مواد مینمایند. در استفاده از روش سوزاندن باید دقت شود تا مواد باقی مانده حاصل از سوختن زباله نیز دفن شود زیرا ممکن است به علت حرارت پایین ، زباله بخصوص پسماند مواد غذایی کاملا نسوزد و باعث آلودگی محیط گردد.
سوزاندن زباله
در ایران با توجه به کیفیت زباله های شهری که بهره وری بازیافت و کودسازی در آنها زیاد است و نیز با توجه به وجود زمین های بایر و فراوان در اطراف شهر ها، کارخانه های زباله سوز توصیه نمیشود اما از آنجا که آلودگی بیولوژیکی و عفونی زباله های بیمارستانی معمولا بیش از انواع دیگر زباله است، کارشناسان بهترین روش برای دفع زباله های مراکز درمانی را سوزاندن در کوره های زباله سوز توصیه کرده اند.
کمپوست
کمپوست عبارت است از تجزیه کنترل شده مواد آلی در حرارت و رطوبت مناسب بوسیله باکتری ها قارچ ها کپکها سایر میکروارگانیسمهای هوازی و یا غیر هوازی .( کود حاصل از زباله را کمپوست میگویند).
تهیه بیوکمپوست از فضولات شهری در مقایسه با سایر روشهای دفع زباله بخصوص سوزاندن ارزان تر و اقتصادی تر است.
کمپوست
در حوالی شهر ها با سرمایه گذاری کمی می توان کود مناسبی جهت توسعه فضای سبز شهری و یا به منظورفروش تهیه نمود. یاد آور میشود که به علت گنجایش نسبتا زیاد تاسیسات تهیه کمپوست و نیز محدودیت حجم تولید و الزام به رعایت زمان تبدیل موادآلی زباله به کمپوست ، نمی توان کلیه زباله های شهری را به کودکمپوست تبدیل کرد. بلکه استفاده از روش های دیگر دفع زباله نظیر دفن بهداشتی نیز یک مسئله اجتناب ناپذیر است . از آنجا که بیش از 70 درصد زباله های شهری در ایران را مواد آلی تشکیل می دهند تولید کود کمپوست می تواند درصدر برنامه های بازیافت و دفع بهداشتی زباله در کشور ما قرار گیرد.
بیوگاز
بطور کلی بیوگاز در اثر تخمیر بی هوازی موادآلی به دست می آید. زباله های بیولوژیکی خصوصا فضولات دامی، زباله های خانگی ، ریشه و ساقه گیاهان در مخزن دربسته ای تحت عمل تخمیر قرار گرفته ، تجزیه شده و تولید گاز قابل اشتعال می نمایند. این گاز که به نام بیوگاز معروف شده است مخلوطی از 65-55 درصد گاز متان و 45-35 درصد دی اکسید کربن و درصد ناچیزی شامل ازت ، هیدروژن ، اکسیژن و هیدروژن سولفوره می باشد.
شرایط بهداشتی محل دفن زباله
برای انتخاب محل دفن زباله و یا سایر روش های کمپوست کردن و یا سوزاندن باید جهت وزش بادهای موسمی را در نظر گرفت به نحوی که وزش باد به طرف محل سکونت مردم موجب انتقال و استشمام بوی نامطبوع نگردد. در مناطقی که شرایط جوی ناپایدار وجود دارد بهتر است از روش دفن زباله خودداری شود. محصور نمودن محل دفن زباله باید مورد توجه باشد و در صورت امکان حصار کشی شود تا از ورود حیوانات اهلی و وحشی به آن محل جلوگیری شود. ضمن اینکه حصارکشی اطراف محل دفن از پراکندگی مواد موجود در زباله به اطراف جلوگیری میکند.
وضعیت جهانی مدیریت پسماند های جامد شهری
ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ روشﻫﺎی دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ راﯾﺞ در دﻧﯿﺎ را ﻣﯽﺗﻮانﺑﻪ ﺷﺶ دﺳﺘﻪی ﺗﻠﻨﺒﺎر، دﻓﻦ در زﻣﯿﻦ،، ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻤﭙﻮﺳﺖ، ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻣﻮاد، ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ اﻧﺮژی و ﺳﺎﯾﺮ روشﻫﺎﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد.
ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ آﻣﺎر، ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﯾﯿﺲ و ژاﭘﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦآﻣﺎر دﻓﻦ در زﻣﯿﻦ را دارﻧﺪو ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻧﺮوژ، ﺳﻮﯾﯿﺲ، ﺳﻮﺋﺪ، اﯾﺮﻟﻨﺪ، ﻫﻨﮓﮐﻨﮓ، ﺳﻨﮕﺎﭘﻮر و ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻣﻮاد ﭘﯿﺸﺮو ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﮐﺸﻮر درﺻﺪ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ اﻧﺮژی، در راسﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﺘﻔﺎدهﮐﻨﻨﺪه از اﯾﻦ روش ﻗﺮار دارد. ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ 74ژاﭘﻦ ﺑﺎ ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻮده اﺳﺖ
ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ 205 ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ 2010اﺳﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ
ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﮐﻞ دﻧﯿﺎ در ﺳﺎل 20 رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﮔﺴﺘﺮش
رﻓﺎه، ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻣﯽﺷﻮداﯾﻦ رﻗﻢ ﺗﺎ ﺳﺎل 2025به رقم
375ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﺮﺳﺪ.
روش های مورد استفاده جهت دفع پسماند در سطح جهان (منبع : گزارش بانک جهانی سال 2012)
تهران
آﻣﺎر ﺛﺒﺘﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﻃﯽ ﺳﺎل ﻫﺎی1370-1385
دﯾﺎﮔﺮام ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﺷﻬﺮ در سال 1384
تهران
زنجان
منابع
– بررسی فرآیند مدیریت پسماند در ایران و جهان، علیرضا نورپور و دیگران، اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد،1392
– ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد اﺳﺘﺮاﺗﮋی و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻬﺮان ﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺷﻬﺮی ﺑﺮای ﺷﻬﺮ ،هماﯾﻮن ﻣﺪﻧﯽﺷﺎﻫﺮودی وجواد ﻧﺼﯿﺮی ، سومین همایش ملی مدیریت پسماند
– ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎی ﺟﺎﻣﺪ ﺷﻬﺮی ﮔﺎﻣﻲ درراﺳﺘﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار(ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی :زﻧﺠﺎن ﺷﻬﺮ) ، مسعود تقوایی و دیگران، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی وﻣﻨﻄﻘﻪ ای،بهار 1392
– مدیریت مواد زائد جامد شهری و نقش آن در توسعه پایدار ،اسماعیل نصیری، دوره 22، شماره 88