موضوع:مدیریت آبهای سطحی و رفع آبگرفتگی معابر
کارگروه :حمل و نقل و ترافیک ،عمران و زیر ساخت شهری
اعضاء کارگروه :
مقدمه:
رواناب شهری باعث:
افزایش حجم رواناب
با توسعه شهرها سطوح پوشیده از ساختمان،
سنگ فرش و آسفالت و … حجم رواناب
را افزایش می دهد.
افزایش تهدید رواناب برای شهروندان
مدیریت نادرست رواناب افزایش یافته
ممکن است برای شهروندان خطرآفرین باشد
یا خساراتی به دنبال داشته باشد.
اهداف عمده مدیریت آبهای سطحی
حفاظت از شهر و ساکنان آن در برابر سیلها و کاهش مشکلات ناشی از آبگرفتگی معابر و اماکن
کوشش برای احیای چرخه آب در اراضی شهر، مشابه آنچه قبل از شهرسازی و توسعه اراضی شهری وجود داشته است.
کوشش در جهت حفظ و بهبود کیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی پذیرنده روانابهای شهر
استفاده مفید از روانابهای شهری بهجای دفع سریع آنها از محدوده اراضی شهری
استفاده از امکانات مناسب محلی و روشهای مدیریت پایدار آبهای سطحی شهر که خود مستلزم توجه به جنبههای اقتصادی، مقبولیت اجتماعی و حفاظت از محیطزیست میباشد.
تعاریف :
شبکه اصلی جمعآوری و هدایت آبهای سطحی شهری
شبکه اصلی برای جمعآوریو انتقال رواناب بارندگی ها طراحی میشود. این شبکه معمولاً برای بارشهای با دوره بازگشت 50 تا 200 ساله است. خیابانها، کانالهای طبیعی یا مصنوعی، مسیلها و رودخانه ها، برکهها، استخرها و مخازن طبیعی و مصنوعی، اجزای این شبکه را تشکیل میدهند.
شبکه فرعی جمعآوری و هدایت آبهای سطحی شهری
شبکه فرعی برای گردآوری و دفع بارشهای نسبتاً کوچک (بارشهای با دوره بازگشت 2 تا 10 ساله) طراحی میشود.
اجزای اصلی شبکه : شامل جویچههای حاشیه خیابانها، منهولها (چاهکهای بازدید)، محفظههای آشغالگیر و آبگیرها یا دریچههای ورود آب به مجاری.
مبانی طراحی: پیک یا اوج آبدهی ناشی از باران.
وضعیت مطلوب اجزای سیستم شبکه فرعی
کانیوو دو طرفه با اجرای مناسب و اتصال به شبکه فرعی
وضعیت نا مطلوب اجزای سیستم شبکه فرعی
آبگرفتگی کانال روباز به دلیل وجود زباله و عملکرد
نامناسب اجزای شبکه
وجود پایه تابلو تبلیغاتی در کانال روباز و
کاهش ظرفیت آن
مشکلات شبکه اصلی موجود آبهای سطحی
کمبود ظرفیت شبکه باعث لبریز شدن آب از شبکه وغرقاب شدن معابر و سطوح مجاور کانالها میشود.
دلایل آبگرفتگی موضعی (یا گسترده) معابر و خیابانها در حواشی شبکه اصلی جمعآوری آبهای سطحی:
کمبود ظرفیت هیدرولیکی کانال یا سیلابرو
وجود گلوگاه(یا کمبود ظرفیت موضعی) در شبکه
انباشت رسوبات و زباله در کانالها و سیلابروها و عدم پاکسازی و لایروبی منظم آنها
مشکلات شبکه اصلی موجود آبهای سطحی
به طور کلی میتوان مشکلات شبکه اصلی موجود را در موارد زیر خلاصه کرد :
ارزش بالای زمینهای شهری باعث شده است تا تجاوز به حریم رودخانهها از قبیل احداث ساختمان، مراکز تجاری و مراکز تفریحی در حریم رودخانهها امری عادی تلقی شود.
انجام عملیات راهسازی در مجاورت کانالها موجب تخریب قسمتهایی از دیواره کانال شده است.
انجام عملیات ساختمانی موجب تخلیه نخالههای ساختمانی توسط ساکنین به درون کانالها شده است.
ریختن زباله به وسیله مردم و رستورانهای مجاور کانال امری است که در سالیان متمادی وجود داشته است
مشکلات موجود در شبکه فرعی آبهای سطحی
اهم مشکلات موجود در شبکههای فرعی آبهای سطحی عبارتند از:
نبود یک سازمان منسجم به منظور طراحی، نظارت بر اجرا، بهره برداری و نگهداری از شبکههای فرعی
نامنظم بودن الگوی شبکه جویها وکانالهای شبکه فرعی
نامشخص بودن حوزه سرویس جویها و کانالها
عدم تناسب ظرفیت جویها و کانالها با حوزه سرویس آنها
عدم اتصال صحیح و اصولی جویها و کانالها با یکدیگر (ضعف در محل تلاقی کانالها و جویها)
کاهش ظرفیت مفید جویها و کانالها در محل احداث اکثر پلهای عابر و ماشینرو (کاهش سطح مقطع جوی یا کانال به واسطه احداث پل عابر یا ماشینرو)
مشکلات موجود در شبکه فرعی آبهای سطحی
اهم مشکلات موجود در شبکههای فرعی آبهای سطحی عبارتند از:
عدم تامین شیب کافی در برخی از کانالها و در نتیجه کاهش سرعت جریان آب، ایجاد شرایط ماندابی و تولید گندآب، به دلیل وجود انواع زباله (و گاه فاضلاب) در جوی و کانال و انتشار بوی زننده و نامطبوع
تخلیه و دفع مستقیم زباله به داخل شبکه
تخلیه نخالههای ساختمانی به داخل شبکه
تخلیه فاضلاب منازل، مغازهها، تعمیرگاهها، کارگاهها و … به داخل شبکه فرعی
وجود و حضور حشرات و جانوران موذی از جمله موش در داخل کانالها خصوصاً در کانالهای تخریب شده
مدیریت رواناب شهری
رویکرد سُنتی دفع رواناب (راهکارهای سازه ای)
کانال ابوذر – بالاتر از میدان بسیج
مدیریت رواناب شهری
زباله در شبکه رواناب شهری و لایروبی
مدیریت رواناب شهری
زباله در شبکه رواناب شهری و لایروبی
نحوه شناسایی عوامل و مناطق آبگرفتگی
به منظور شناسایی مناطق مستعد آبگرفتگی میتوان از روشهای زیر کمک گرفت.
بازدید میدانی از شبکه جمعآوری آبهای سطحی شهری
تعیین نقاط بحرانی و نقاط آبگرفتگی بر اساس محاسبات هیدرولیکی و هیدرولوژیکی
بررسی و استخراج شکایات مردمی ثبت شده در سامانههای مدیریت شهری از جمله سامانه 137
توزیع و گردآوری اطلاعات مربوط به کانونهای تجمع زباله از طریق پرسشنامههای تدوین شده
مصاحبه با مسئولین و دستاندرکاران حوزه مدیریت زباله شهری
عوامل آبگرفتگی معابر
مسائل و مشکلات آبگرفتگی معابر میتواند از چندین منظر مورد بحث قرار گیرد. از جمله این موارد عبارتند از:
کاستیهای ناشی از وقایع نادر
مسائل طراحی و برآورد دوره بازگشت (هیدرولوژیکی)
مسائل هیدرولیکی شبکه
اجرا یا نگهداری شبکه
عوامل انسانی (زباله، حریم و …)
روش های هدایت جمع آوری آبهای سطحی
رویکردهای نوین مدیریت روانابهای سطحی شهری
امروزه در بسیاری از شهرهای مهم جهان، برای کاهش اثرات توسعه شهر بر کمیت و کیفیت رواناب، به مفهوم توسعه پایدار توجه میکنند و از تکنولوژیهای نوین و سبز مدیریتی، که شامل بهترین راهکارهای مدیریتیو روشهای توسعه با حداقل اثرات جانبیهستند، بهره میگیرند.روش توسعه با حداقل اثرات جانبی یک روش ابتکاری مدیریت روانابهای شهری است که در واقع به تقلید از طبیعت میپردازد.
روش های هدایت جمع آوری آبهای سطحی
معرفی روشهای توسعه با حداقل اثرات جانبی
چاه جذبی
روکش نفوذپذیر
جویباغچه
ترانشه نفوذ
باغچه بارانزاد
مخازن نگهداشت
بام سبز
و …
روش های هدایت جمع آوری آبهای سطحی
طبقهبندی فنون مختلف مهار رواناب سطحی بر اساس محل کنترل جریان
چاههای جذبی و باغچههای بارانزاد، مهار و کنترل جریان در منشا بارش و به صورت محلی و موضعی
جویباغچهها و ترانشههای نفوذ، جریان خروجی از یک محدوده معین را زهکشی می کنند
مخازن نگهداشت موقت و دائم نیز برای ذخیره، کنترل و پاکسازی رواناب یک ناحیه با وسعت بیشتر
روش های هدایت جمع آوری آبهای سطحی
مواردی که بایستی در طراحی و اجرای روش های روش های نوین به آن توجه کرد:
فضای مورد نیاز،
قابلیت اجرا در مناطق پرتراکم شهری و
امکان نوسازی و بهسازی تاسیسات
نفوذپذیر کردن سطوح پیادهرو، خیابان و پارکینگها آسفالت متخلخل، سنگفرش یا بلوکهای تراوا و روکشهای نفوذپذیر به عنوان روکش پیادهروها، پارکینگها و خیابانهایی که تردد و ترافیک محدود دارند، استفاده میشوند.
بهبود کارایی قطعات فضای سبز حاشیه خیابانها
روش های غیر سازه ای
مهمترین اقدامات غیرسازهای عبارتند از:
افزایش آگاهیهای عامه مردم و شهروندان درباره محیط زیست
حفظ پاکیزگی شهر و حفاظت از آب و خاک (و هوا)
تشویق مردم به همکاری و مشارکت در حفاظت از تاسیسات زیربنایی
تقویت کوششهای جاری شهرداری در بهبود سیستم جمعآوری (بازیافت) و دفع ایمن پسماندها
وضع مقررات و ضوابط تشویقی برای تقلیل هرچه بیشتر رواناب خروجی از ساختمانهای عمومی و خصوصی
آموزش خدمه مسئول بهرهبرداری برای اجرای صحیح وظایف خود
تهیه دستورالعملهای هادی و راهنما به منظور ایجاد استانداردهای حداقل در بازرسی منظم تاسیسات برای استفاده مسئولین مناطق شهرداری
ثبت و گزارش نیازهای سیستم برای اقدام (به ویژه اقدامات پیشگیرانه) برای اجتناب از صرف هزینههای ناخواسته آتی
مهمترین نکات در رویکرد نوین به مدیریت روانابهای شهری را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد
جمیع موارد و موضوعات مرتبط با آب شهر و از جمله مدیریت سیلابهای شهری میباید در نخستین مراحل برنامهریزی کاربری اراضی شهر گنجانده شود.
مدیریت آبهای سطحی شهر میباید به واحدهای کلان برنامهریزی توجه کند. به عبارت دیگر، کل حوضه آبریز یا زیرحوضههای مهم و عمده باید مورد توجه قرار گرفته و مسائل و نیازهای مربوطه نیز در همان سطح حل و فصل شود.
مدیریت روانابهای شهری را باید جزئی از مدیریت کل چرخه آب شهر و مدیریت منابع طبیعی محسوب کرد.
هدفگذاری برای کنترل و بهبود کیفیت روانابهای شهری میباید متکی بر شرایط و نیازهای محیط زیست پذیرنده رواناب شهر باشد و پایداری و تداوم آن را مبنای کار قرار دهد.
مهمترین نکات در رویکرد نوین به مدیریت روانابهای شهری را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد
برنامهریزی و مدیریت آبهای سطحی باید محتاطانه بوده و مسائل و مشکلات آتی را پیش بینی کرده و تا حد ممکن از بروز آن مسائل جلوگیری کند. همچنین، میباید اصل پایداری و اعتدال در بهرهگیری از منابع آب برای نسلهای فعلی و آتی را در کنار ضرورت حفاظت از محیطزیست مراعات کند.
رواناب ناشی از بارندگی در شهرها یک منبع ارزشمند و گرانبهاست. مدیریت آبهای سطحی میباید شیوههای مناسب برای حفاظت از کمیت و کیفیت این منبع و روشهای استفاده معقول و صحیح از آن را بیابد و بکار بندد.
مدیریت روانابهای شهری باید ویژگیهای محلی را مورد توجه قرار داده و راهحلهای مناسب با شرایط محلی را یافته و بکار گیرد. راهحلها میباید هر دو گروه از اقدامات سازهای و مدیریتی را شامل گردند.
پروژه های انجام شده و در دست اقدام گروه آب های سطحی معاونت فنی عمرانی شهرداری تهران
پروژه های گذشته طرح جامع مدیریت آبهای سطحی شهر تهران
طرح جمع آوری آبهای سطحی شرق و غرب منطقه 20، فاز یک منطقه 21، منطقه 16
طرح ساماندهی مسیل دره زغال
طرح حوضچه تعدیل کننده و رسوب گیر مسیل سرخه حصار، دارآباد، مسیل کاشانک، گلاب دره، جمشیدیه
طراحی کانال های مدرس، زرین گلاب، قلقلی، فیرزوآباد، زرگنده در پارک شریعتی، مسیل بهرود، جمشیدیه ..
پروژه های دردست اقدام کنترل سیلاب بالادست منطقه 22
طرح ساماندهی سیل برگردان غرب در محل حادثه سیل مترو
بهسازی رودخانه کن در محل حادثه پل فتح
طرح جمع آوری آبهای سطحی پروژه بزرگراه امام علی
طرح جمع آوری آبهای سطحی پروژه بزرگراه آزادگان
طرح جمع آوری آبهای سطحی پروژه بزرگراه طبقاتی صدر
ضرورت های ساماندهی آبهای سطحی
اقلیم خشک و نیمه خشک بودن ایران
توسعه ناموزون شهرها و رشد نرخ شهرنشینی و ساخت و سازهای خلاف در حریم آبراهها
وجود پدیده آبگرفتگی در معابر زمان بارندگی در اکثر شهر های ایران
مدیریت کنترل رواناب ها در شبکه جمع آوری آبهای سطحی
پیشنهادات
مطالعه و توجه به استفاده از ظرفیت آبهای سطحی برای غنی سازی سفره های آبهای زیرزمینی.
لحاظ نمودن پیوست های زیست محیطی مرتبط با دفع آبهای سطحی در زمان تهیه طرح های تفضیلی.
توجه به ساختار عملیات سازمانی مناسب برای مدیریت ایجاد و راهبری سیستم شبکه آبهای سطحی.
توجه به اولویت رویکرد جذب آبهای سطحی از طریق روش های نوین و مصالح تراوا.
ضرورت استفاده بهینه از تمامی پتانسیل ها از جمله شبکه موجود جمع اوری آبهای سطحی، شبکه فاضلاب شهری و …
ضرورت کار فرهنگی در اصلاح سطح توقع شهروندان از عملکرد شبکه آبهای سطحی و جلب مشارکت شهروندان در نگهداری بهینه شبکه موجود.
پایان
با تشکر از حسن توجه شما