1
قدرت های منطقه ای چین ، روسیه ونفوذ امریکا
2
جهان امروز جهان رقابت های فشرده است و رقابت پایدار در این پارادایم منوط به یک تحول اساسی و جامع در زیر ساخت های فرهنگی ، اقتصادی و مدیریتی است . کشورهای در حال توسعه با بررسی و تعمق در این زیر ساخت ها قادر خواهند بود خود را برای پیوستن موفقیت آمیز به « رقابت مزیتی » آماده سازند .
3
در این رقابت فشرده رخداد ها ، تحولات و تغییرات وسیع چند دهه گذشته در شبه قاره هند توجه بسیاری از صاحبنظران را به خود جلب کرده است . این تحولات از زوایای گوناگون در جهان مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.
4
شبه قاره در طول تاریخ دارای
«فرهنگ قوی» بوده است و می توان گفت که رشد و توسعه در این خطه همواره بر یک « بستر فرهنگی » و سابقه تمدنی ایرانی استوار بوده است .
5
مجموعه ارزش های ملی و نمادهای این بخش از جهان و الگوی رفتاری آنها با واقعیت های محیط پیرامونی ، برای ترسیم « الگوی تعاملی » وعمق استراتژیک برای ایران ، ارزش دیده شدن را دارد .
6
نکته جالب آن است که ساختارهای فرهنگی و اجتماعی ، به دلیل ویژگی های نژاد ی ودینی از نظر نرم افزاری و سخت افزاری در برابر تغییرات مقاومت کرده اند .
7
ملی گرایی ، دین محوری، وطن پرستی درفرهنگ غرب آسیا یکی از نقاط قوت مردمان این خطه است که در خدمت دولت ها قرار گرفته است .
این احساس بومی نقطه اصلی و پایه ای مقاومت امنیتی و دفاعی منطقه ای قلمداد می شود .
8
گفتمان ناسیونالیسم در برابر گفتمان لیبرالیزم
تغییرات فرهنگی درشبه قاره مبتنی بر یک مکتب و نظریه است که گفتمان ناسیونالیسم وارزش های بومی ومسلکی در برابر گفتمان لیبرالیزم را شکل داده است.
9
در پرتو این حرکت ، کشورهایی نظیر افغانستان وپاکستان توانستند با تکیه بر سرمایه های انسانی واحساسات دینی، بسیج توده ای، اما سازمان نیافته ایجادنمایند. این حرکت منطقه ای که در هر یک از کشورها ویژگی خود را دارد ، در اصل « مقاومتی مشروع » در برابر تهدید « جهانی سازی » است و آنها با ایجاد مقاومت های دینی ومسلکی، فرصت « جهانی شدن » را به تاخیرانداحته اند.
قدرت های اصلی این منطقه:
روسیه
چین
امریکا
ایران
هند
10
مقدورات روسیه وچین
روسیه:
توان نظامی،اطلاعاتی،تکنولوژیک،نفت وگاز، دریای خزر، تجربه بلوک بندی وجنگ سرد وآرزوی بازگشت به شکوه گذشته؛
چین :
اقتصاد شکوفا، بازارگسترده، تولیدارزان، مناسبات جهانی موثر، سرمایه واعتبارات، نیروی کارشناس ارزان وآرزوی ابرقدرتی و اول شدن؛
11
12
راهبرد های امریکا درشبه قاره
13
از زمان پایان جنگ سرد تاکنون، دولت های مختلفی که درآمریکا برسرکارآمده اند، دکترین های نظامی و سیاسی مختلفی را به مرحله اجرا درآورده اند که اهداف و مقاصد خود را در قالب های گوناگون دنبال کرده اند.
14
درایام جنگ سرد، شوروی و دنیای کمونیسم دشمن اصلی محسوب می شدند ولی پس از این دوره کشورهایی نظیر ایران، لیبی، سوریه و کره شمالی وحتی چین مورد توجه قرارگرفتند که میزان دشمنی با آنها دارای شـــدت و ضعف هایی بوده است. از نظر برخی از سیاستمداران و استراتژیست های آمریکایی، تمدن اسلامی به عنوان خطر اصلی فرهنگ و ارزشهای آمریکایی و غرب بحساب می آید که باید با آن مقابله شود وبرهمین اساس افغانستان وپاکستان هسته ای مهم تر شدند.
15
تحول عمده پس از جنگ سرد
پس از جنگ سرد، میدان های عملیاتی استراتژیست های نظامی آمریکا، از اروپا به مناطق خاورمیانه، آسیای جنوبی، آسیای میانه و آسیای غربی متمایل گردیده و آنها درتلاش هستند تاپیمان ناتو را به نوعی به سوی شرق گسترش دهند، که اهداف آنها دراین مناطق برآورده شود و ضمناً با ایجاد پایگاههای جدید روز به روز حضور نظامی بیشتری دراین مناطق داشته باشند.
مقاومت روسیه وچین استراتژی گسترش ناتو به شرق مهم ترین دلیل حساس شدن روسیه وچین شده وانها را به سمت همکاری های جدی تر نظیرمشارکت در سازمان همکاریهای شانگهای متمایل ساخته است.
16
17
استراتژی های ترجیحی امریکا
18
1- استراتژی دفاع منطقه ای
این استراتژی پس از خروج ابرقدرت شوروی از صحنه سیاست جهانی درسال 1994 توسط جورج بوش پدر معرفی گردید و اساس آن بشرح زیرمی باشد:
تقلیل نیروهای نظامی آمریکا درخارج از مرزها
تقویت امنیت مناطقی که جزء عمق استراتژی آمریکا محسوب می شوند، از طریق اعزام نیروی نظامی و تجهیزات و تقویت توان هسته ای.
19
2- استراتژی مسئولیت پذیری گزینشی ومنعطف ”1“
این استراتژی درمارس سال 1995 دراولین دوره ریاست جمهوری بیل کلینتون به اجرا درآمد. بموجب این استراتژی به کلیه کشورهایی که به نوعی با آمریکا رابطه صمیمی داشتند، نقشی سپرده شد که هدف آن حفاظت از منافع متقابل و پیشبرد اهداف بلند مدت آمریکا درسطح جهانی بود. در این استراتژی وظایف و مسئولیت های سه گانه ارتش آمریکا بصورت اصولی مورد توجه قرارگرفت. اصول وظایف و مسئولیت های ارتش بشرح ذیل خلاصه شده بود:
(1) – FLEXIBLE AND SELECTIVE ENGAGEMENT
20
3- استراتژی مهار و بازدارندگی
این استراتژی نیز توسط دولت کلینتون در سال 1997 به تصویب رسید. استراتژی فوق بر این اصل استوار بود که باید از طریق عوامل نظامی و غیر نظامی بستری برای پیشرفت و رشد آمریکا بوجود آورد و به کلیه تهدیدات ناخواسته ای که علیه آمریکا سازماندهی می شوند جواب مناسب و بموقع داده شود. این استراتژی در حقیقت مبنای کار دو عملیات نظامی بزرگ و چند عملیات کوچکتر درمناطق مختلف جهان بوده است
21
4- استراتژی ضربه پیشگیرانه
تا به این زمان هرسه نوع استراتژی نظامی آمریکا که اهداف آنها به اختصار ذکر شد، دارای ماهیت دفاعی و “عکس العملی” بودند که برای “مهار” و کاستن از تهدیدات علیه منافع آمریکا طراحی شده بودند. ولی با قدرت گرفتن دولت «محافظه کار»1 به رهبری جورج بوش دوم تقریباً همه چیز دگرگون شد و استراتژی جدیدی با نام « ضربه پیشگیرانه » شکل گرفت.
(1) – NEO CONSERVATIVE
22
ضربه نخست
استراتژی ضربه پیشگیرانه که مبتنی بر وارد کردن “ضربه نخست” 1 می باشد را پرزیدنت بوش در20 سپتامبر 2002 به عنوان “استراتژی امنیت ملی آمریکا” اعلام کرد. این استراتژی حول چند محور زیر استوار است:
1- FIRST STRIKE :
23
الف ) – سازمان های تروریستی که به گفته آمریکایی ها به تسلیحات کشتارجمعی مجهـــز می باشند و نیزکشورهای بد اندیش و حامی تروریست که بزرگترین تهدیدات علیه امنیت و منافع ملی آمریکا می باشند و اجرای استراتژی “مهار و بازدارندگی” درخصوص آنها نتیجه بخش نمی باشد.
24
ب ) – آمریکا پیش از انکه گروهها وکشورهای شرور، نیات خود را عملی سازند باید ضربه نخست را برآنها وارد سازد و نطفه را در زیر خاک خفه کند،
این نگاه ازدید روسیه وچین تهدید محسوب می شود وموجب حضورنظامی امریکا درمنطقه است .
25
ج) چین وروسیه می دانند،آمریکا برای پیشگیری از هرگونه تهدیدی علیه منافع ملی خود همواره برتری نظامی خود نسبت به بقیه کشورها را حفظ نموده و اجازه نمی دهد که دیگران از نقطه ضعف آمریکا بهره برداری کنند.
”این استراتژی جدید” سبب گردید که در نظام سیاسی و ساختار قدرت آمریکا تغییراتی پیش آید و این کشور بسوی نظامی گری و افراطی گری منحرف شود.
26
ظهور و بروز تردید ها
پس از فرجام حمله آمریکا به افغانستان وعراق و درگیرشدن نیروهای مسلح آمریکایی با طالبان وبعثی ها، واز سوی دیگر مواجهه دولت آمریکا با مشکلات حقوقی و سیاسی بین المللی، بدلیل تخطی از قوانین و مقررات جهانی، در آمریکا وکشورهای دیگر جهان نسبت به ادامه استراتژی ضربه پیشگیرانه تردیدها و انتقاداتی بعمل آمده و ازجمله :
27
الف) – هرنوع اقدام بین المللی باید مبتنی برتصمیم بین المللی و با مجوز سازمان ملل متحد باشد. ب ) – احترام به حق حاکمیت کشورها جزء اصول پذیرفته شده و از بدیهیــات می باشد. بدلیل کردار ناشایست گروهی تروریست و یا بخشی از عناصر حاکمیت، پذیرفته شده نیست که دولتی دیگر در صدد تغییر آن رژیم از طریق توسل به زور و یا تجاوز نظامی باشد.
28
ج ) هیچ کشوری بخاطر احتمال وقوع یک تجاوز، حق اعلان جنگ علیه کشور دیگری را ندارد و هنگامی می تواند از طریق نظامی از خود دفاع نماید که تجاوزی
بصورت عملی صورت گرفته باشد.
د ) آمریکا نباید برجهان حکومت کند، بلکه باید مسیرآنرا به سوی دمکراسی هدایت کند.
29
« راهبرد جدید » 5- استراتژی پیشگیری از جنگ پیشگیرانه
با توجه به این انتقادات اکنون استراتژیست های آمریکایی صحبت از راهبرد جدیدی می نمایند که « پیشگیری از وقوع جنگ پیشگیرانه » نام دارد .
30
محوریت اطلاعات
براساس این دکترین جدید نظامی، آمریکا برای جلوگیری از وقوع جنگ پیشگیرانه و درگیرشدن درعملیات نظامی خارجی باید در قبال گروه هـای تروریستی بین المللی و دولتهای حامی آنها به اقدامات شدید اطلاعاتی دست بزند و با همکاری سازمانهای اطلاعاتی دیگر کشورها، کلیه بنادر، اسکله ها و مسیرهای بین المللی عبور و مـرورکشتی ها و کانتینرها را تحت نظر بگیرد .
31
با توجه به اینکه براساس مقررات بین المللی عبور و مرور کشتی ها و کانتینرها را هیچ کشوری نمی تواند درمنطقه آبراه های بین المللی قطع نماید، آمریکا و کشورهای متحد آن تنها در منطقه آبهای ملی و بنادر و اسکله های کشورهای دوست یا همراه و طرف قرارداد این ممنوعیت ها را اعمال خواهند نمود . این امرموجب نزدیکی امریکا وهند شد وروسیه وچین حساس ترشدند .
32
حضور امنیتی در بنادر و اسکله ها
در آسیای دورواقیانوس هند بنادری قرار دارند که آمریکا با کمک ماهواره های تجسسی و استقرار ادوات و نفرات کنترل کننده از سازمان CIA و FBI قصد دارد که عبور و مرور وسایلی مثل موشک، سوخت هسته ای، رادیو اکتیو و تسلیحات کشتار جمعی شیمیائی و میکربی را تحت نظر بگیرد واین امرکنترل بیشتر چین و روسیه رادرپی دارد .
33
جمع بندی دکترین پیشگیری از ضربه پیشگیرانه
عمل به این راهبرد ، سبب خواهد شد که در آینده مشکلاتی در تردد کشتی ها و در نقل و انتقال هرنوع کالایی اعم از کالاهای استراتژیک و متعارف با مشکلات عدیده ای مواجه شود و بنادر مختلف گیتی از اروپا تا شبه قاره و حتی آسیای جنوب شرقی نقطه چالشی میان کشورها باشد .
حضور چین دربندرگوادرپاکستان با همین تحلیل است.
34
خط امریکا
تداوم حضور برای کنترل قدرت های نو ظهور نظیر چین و هند ورقابت باروسیه و حمایت از متحدان سنتی واشنگتن در منطقه
کنترل آبراه ها و جریان انرژی به شرق آسیا
کنترل بنادر و اسکله ها در آسیا
مدیریت بحران های منطقه ای
زمینه سازی برای گسترش ناتو به شرق
پیشگیری از شکل گیری یک هویت نوین آسیایی وهمکاری روسیه وچین
از 11 سپتامبر 2001 و پیگیری آمریکا از سیاست جهانی مبارزه با تروریسم همه کشورهای دنیا از نظر سیاسی دچار سردرگمی شده اند و از نظر استراتژیک بدنبال برقراری توازن قوا می باشند تا بتوانند در مقابل آشوبی که در نظام بین المللی بروز کرده خود را حفظ کنند. این امر سبب گردیده تا قدرت های موثری ظیر روسیه وچین تجدید آرایش نمایند و در مناطق مختلف جهان به شکل جدیدی خود را عهده دار مسائل بین المللی کنند.
35
حمله آمریکا به افغانستان وعراق سبب شد تا امواج آن تمام مناطق خاورمیانه و آسیای مرکزی، شبه قاره و غرب وشرق آسیا و حتی اروپا را تحت تاثیر قرار دهد و جابجایی قدرت صورت گیرد و توازن قوا تغییر نماید.
36
رقابت های شدید در خصوص منافع ملی و وجود تضادهای شدید و تاثیر وضعیت نامطمئن داخلی و خارجی کشورها سبب می شود تا در کوتاه مدت شاهد رشد همکاری ها و نیز روابط بین آنها نباشیم وچین وروسیه تلاش کنند که جای پای خود رامحکم نمایند.
37
شاید اصطلاح مناسب برای تغییر شکل منطقه ای در ارتباط با مسائل مختلف آن باشد که بگوئیم این تغییر دوره «آبستنی» خود را می گذراند. تغییرات در نظام بین المللی آغاز گردیده ولی این پدیده درعصرکودکی و نوجوانی خود قرار دارد. از حادثه 11 سپتامبر به بعد برخورد تمدن ها مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفت. اما با تحلیل موشکافانه به این حقیقت می رسیم که این تقابل را روسیه وچین علاقه دارند به سمت تقابل نیروهای دینی علیه «امپریالیسم» هدایت و پشتیبانی نمایند.
38
39
ایران چه نقشی ایفاء نماید؟
ایفای این نقش بزرگ در گرو تعامل همه جانبه ، ایجاد گفت و گوو مفاهمه ، سازماندهی گسترده و نهاد سازی آسیایی است . این مهم می تواند با تنظیم مناسبات دو جانبه و نیز همکاری جمعی درغرب آسیا ودرقالب قالب نهادها و سازمانهای گوناگون آسیایی دنبال شود . در صورتی که ایران قادر شود نهضت نوین درشرق آسیا را با حرکت های ملی ، بومی و مذهبی غرب آسیا پیوند بزند ، الگوی مناسبی از همکاری نوین آسیایی شکل خواهد گرفت که دارای کارکردهای فرهنگی ، امنیتی، سیاسی و اقتصادی خواهد بود .
40
الگوی مناسب ارتباطی
رفتار فرهنگی ایران در خانواده آسیایی می تواند بهره مند از اصولی بنیادین و تاثیر گذار باشد تا «هویت نوین آسیایی» سهم در خور و قابل اتکایی در جهان فردا داشته باشد . اصول پایه ای این همکاری عبارتند از :
اجتناب از تقابل و درگیری و اختلاف های فرهنگی در سطح شبه قاره و آسیا و آسیای مرکزی
تشویق گفتمان امنیت جمعی در قالب همکاری میان دولت ها و نهادهای مردمی و مدنی ملت های آسیایی باتشویق روسیه به همکاری،
اهتمام به توسعه همکاری های مردمی برای حضور در نهضت نوین امنیت آسیایی ،
ایجاد زمینه های همگرایی فرهنگی ، سیاسی و امنیتی در قالب سازمانها ، بلوک ها و اتحادیه های منطقه ای در دو سوی قاره پهناور آسیا ،
41
نتیجه : پیشگیری از گسترش ناتو به شرق و زمینه سازی برای هویت نوین آسیایی