پاورپوینت فضای اقلیمی در معماری سنتی ایران


بسم الله الرحمن الرحیم

فضای اقلیمی در معماری سنتی ایران (آب انبار پنج بادگیر- یزد )

فهرست:
شبستان
شوادان
حوض خانه و سرداب
پایاب
حیاط نارنجستان
گودال باغچه
تابستان نشین و زمستان نشین
بام
بادگیر
شناشیل
بهارخواب
اتاق کرسی
آب سرا
کنده
سرابستان

مقدمه:
نکته جالبی که در معماری کشور ما وجود دارد این است که معماران ما در گذشته فقط به خلق شاهکارهای عظیم فکر نمی کردند بلکه معماری در زندگی عامه مردم ما جاری بوده است. در واقع تفاوت هنر معماری با دیگر هنرها خلق فضاها است و آنچه باعث منحصربه فرد بودن یک اثر معماری می شود صرفا فرم آن نیست بلکه فضای انسانی آن نیز می باشد.
معماری ایران همچون همه ی معماری هایی که ریشه در فرهنگ بومی دارند، به اقلیم توجه داشته و تا پایان دوره ی قاجار آثار با ارزشی از خود به جا گذاشته است، رنگهای به کار رفته در تزیینات ساختمانها متاثر از ویژگی های اقلیم گرم و خشک بوده اند.
مصالح ساختمانها، علاوه بر توانایی های سازه ای و توجه به مسائل اقتصادی و تامین مصالح از نقاط نزدیک، بهترین شکل بهره برداری از انرژی محیط بری را نشان می دهند، سازه های طاقی در این بناها نشان دهنده ی رابطه ی اقلیم و معماری هستند.
این تحقیق به بررسی فضاهایی می پردازد که به طور مشخص به دلیل ویژگی های اقلیمی شکل گرفته اند و اقلیم در آنها موضوع اصلی بوده است. نام اغلب این فضاها از همین ویژگی اقلیمی آنها گرفته شده است، مانند اتاق کرسی، زمستان نشین، سرداب و…

شبستان و شوادان :
  دمای زیر زمین در تابستان نسبت به دمای خارج کمتر و در زمستان بیشتر است به جز درکناره دریای خزر و سواحل خلیج فارس و دریای عمان . در فصول گرم اهل خانه به زیرزمین می رفتند. نمونه بسیار جالبی از این زیرزمین ها در منطقه گرم و نیمه مرطوب دزفول و شوشتر و روستاهای اطراف این دو شهر وجود دارد. دمای بسیار بالای هوا در این نواحی که گاهی تا 45 درجه سانتیگراد و یا بیشتر می رسد توام با رطوبت منطقه زندگی را در ایام تابستان بسیار مشکل و طاقت فرسا می کند. در سابق تنها گریز مردم این منطقه پناه بردن به محیط خنک تر (شبستان) و (شوادان) بوده است.

شبستان :
شبستان همان زیرزمین یا سرداب است که در سایر نواحی گرم وخشک بسیار متداول است.
در ایامی که حرارت بسیار زیاد و دمای شبستان نیز برای زندگی و فعالیت طاقت فرسا بوده اهل خانه به شوادان (شبادان) می رفتند.

شوادان :
این فضا که شبادان-شبابیک-خشیان و بادکش نیز نامیده می شود به طور مشخص در شهرهای دزفول و شوشتر دیده می شود.
شوادان شامل اطاق و یا اطاق هایی است که حدود 6 الی7 مترپایین تر از سطح حیاط است. درجه حرارت در این اطاقها برابر معدل درجه حرارت در طی سال می باشد. بدین ترتیب دمای شوادان حدود 25 درجه سانتیگراد در تمامی سال است.
شوادان ها دارای کانالهای عموئی جهت تامین روشنایی بوده اند و قسمت نورگیر کانال در سطح حیاط قرار داشته است. در شوشتر این نورگیرها (سی سرا) و در دزفول (دزیره) نامیده می شوند.

(ورودی شوادان قلعه شوشتر)

حوض خانه و سرداب:
اگرچه گاه به تالار اصلی تابستان نشین نیز گفته می شود، اما به طور مشخص زیرزمینی است که در زیر تابستان نشین ساخته شده و مانند ایوان فضایی نیمه باز است و اغلب یک حوض نیز دارد.

(خانه عباسیان-کاشان)

پایاب :
  پایاب دهلیز یا نقبی است که در سطح زمین در کنار دهانه چاه قنات حفر با شیب تند و با استفاده از تعدادی پله به سطح آب جاری قنات در زیرزمین می رسد.

حیاط نارنجستان :
 
حیاط مخصوص نگهداری مرکبات در کاخها و منازل قدیم ایران.
در فرهنگ مهرازی ایران نارنجستان چنین تعریف شده است: میان سرایی که می توان آن را سرپوشیده کرد و در باغچه ی آن درختان نارنج و غیره پرورش داد.

گودال باغچه :
 
گودال باغچه یا باغچال در وسط حیاط مرکزی ساخته می شده و یک طبقه در داخل زمین فرو می رفته است. نمونه های این فضا در اقلیم های بسیار خشک کویری از جمله در کاشان –نائین و یزد دیده می شود. گودال باغچه ی خانه ی پیرنیا در نائین و مسجد مدرسه ی آقابزرگ در کاشان نمونه های خوبی از این فضاها هستند.

تابستان نشین و زمستان نشین :
 
بخش اصلی تابستان نشین در جهت شمال شرقی واقع می شود که دارای ایوان وسیع و نیمه باز و مرتفع بوده که در بین اتاق ها واقع می شود. در ضلع مقابل تابستان نشین بخش زمستان نشین تشکیل می شود که تابش خورشید در فصل زمستان باعث گرم نگهداشتن فضاهای آن می گردد.

بام :
 
بام در معماری ایران به جرات بخشی از فضای زندگی است و علاوه بر وجود حجم های پیچیده و زیبا به عنوان حیاط هم مورد استفاده قرار می گرفته است.
 

بادگیر:
دهانه ای ساخته شده بر بام منازل و ساختمان ها برای ورود نسیم به درون بنا، در شهرهای گرم و خشک کویری و گرم و نمناک جنوبی. بادگیر دو دهانه و یا دو سویه در برخی از شهرهای کویری ساخته می شود.

شناشیل:

این فضا که مختص مناطق جنوبی ایران بخصوص بوشهر است، نوعی بالکن به سمت بیرون خانه و روی معبر عمومی است، که با چوب ساخته شده و پیرامون آن با نرده های مشبک پوشیده می شود. تا هوا به راحتی در آن جریان یابد. در برخی از موارد سقف ندارند. نمونه هایی از این فضا در برخی از خانه های شیراز نیز دیده شده است .

بهار خواب

این فضا همان مهتابی است و در مناطقی از خراسان تخ بوم (تخت بوم) نیز نامیده می شود. در بهار و پاییز در تمام ساعات روز و در تابستان شب ها قابل استفاده بوده است.
این فضا در دوره ی قاجار به مسجد مدرسه ها نیز راه یافت و نمونه های زیبایی از آن را در مسجد سید اصفهان، مسجد سلطانی سمنان و مسجد سپهسالار تهران می توان دید و در مناطق گرم و مرطوب چون دزفول و شوشتر جزء جدایی ناپذیر خانه های مسکونی است. تزیینات رایج این فضا از جنس تزیینات نمای رو به حیاط است.

اتاق کرسی:

این اتاق در مجموعه ی زمستان نشین و اغلب در گوشه های این بخش که در و پنجره ی کمتری به حیاط دارند، ساخته می شده تا در زمستان با بستن در و پنجره ها بتوان آنرا گرم کرد.

کنده:

فضایی است که دردل زمین کنده شود. نمونه های عالی آن روستای کندوان در اسکو و میمند اند، ولی در بسیاری از خانه های کوهستان، قسمت های پشتی فضا را به شکل پستو در دل زمین می کنند که کیفیت اقلیمی بسیار مناسبی در زمستان و تابستان بوجود می آورد و گاهی به عنوان اتاق کرسی نیز استفاده می شود .

آب سرا:

به ساختمانهای ییلاقی گفته می شود که در میان استخر یا دریاچه و برای استفاده از رطوبت و چشم انداز آب ساخته می شوند. نمونه های عالی آن شاه گلی در تبریز و چشمه علی دامغان هستند.

سرابستان:

باغ کوچکی بوده که کنار خانه ساخته می شده و تاثیر اقلیمی زیادی بر خانه داشته است.
نمونه ی بسیارخوب آن در کنار خانه ی پیرنیا در نایین در قسمت جنوبی حیاط وجود دارد، در واقع متمولین با ساختن چنین فضایی نوعی ییلاق در کنار خانه ی خود بوجود می آورده اند.

پایان