بسم الله الرحمن الرحیم
عزاداری وعاشورا در سیر تاریخ واسناد ممنوعیت ومحدودیت عزاداری در زمان رژ یم منحوس پهلوی
ماه محرم
محرم یا محرم الحرام ماه اول سال در تقویم هجری قمری است که روز اول آن آغاز این سال محسوب می شود.
شروع سال قمری و ماه محرم برای شیعیان یادآور قیام امام حسین (ع ) است. این حادثه خونین و جان گداز در سال 61 ه.ق موجب گردید که از آن به بعد همواره نام و یاد ماه محرم مترادف با حادثه جان گداز شهادت امام حسین (ع) و یارانش باشد.
بی گمان نخستین کسانی که در شهادت امام حسین (ع) و یارانش به عزاداری پرداختند اهل بیت آن حضرت و بنی هاشم بودند، شروع عزاداری نیز بلافاصله پس از شهادت امام حسین (ع) در سرزمین کربلا بود.
در میان صحابه نیز جابر عبدالله انصاری چند روز بعد از واقعه به سرزمین کربلا آمد و عزاداری کرد. ام سلمه از زنان پیامبر (ص) نیز با اطلاع از واقعه کربلا در مدینه به عزاداری پرداخت.
در اواخر حکومت اموی و اوایل حکومت عباسیان، با کاهش فشارها و محدودیت ها بر شیعیان عزاداری امام حسین (ع) توسط امام باقر و امام صادق (ع ) به عنوان یک مراسم دینی سالیانه رواج یافت، و مجالس عزا به صورت دسته جمعی در حضور امامان و در بیوت ایشان برگزار می شد و شاعران و مداحان اشعاری را در مرثیه امام حسین (ع) و یارانش می خواندند. با قدرتمند شدن عباسیان و مخالفت شدید آنان با شیعیان، این مراسم
از گسترش بازماند. حتی متوکل عباسی قبر امام حسین (ع ) را خراب و زیارت ایشان را ممنوع کرد. در زمان امام رضا (ع) باز فضای مناسبی برای احیای این مراسم ایجاد شد اما مقطعی و زودگذر بود و بعد از ایشان ائمه اطهار در تقیه به سر می بردند و امکان بر پا کردن مجالس عزاداری برای آنان مهیا نبود.
در عصر اموی– کمیت بن زید اسدی – کثیره عزه– فرزدق و سید حمیری، و در عصر عباسیان محمد بن صالح علوی حمانی و محمد بن علی از جمله شعرایی بودند که درباره واقعه کربلا مرثیه و شعر گفتند.
در قرن چهارم با گسترش تشیع و تشکیل حکومت های شیعی مذهب آل بویه، فاطمیان مصر و حمدانیان مراسم عزاداری امام حسین (ع) و یارانش در سراسر جهان اسلام گسترش یافت. بعد از سلسله آل بویه، حنابله بغداد و سلجوقیان به مخالفت با عزاداری شیعیان پرداختند. اما با گذشت زمان و هم زیستی مسالمت آمیز شیعیان با اهل سنت، این مراسم دوباره برقرار شد و در میان اهل سنت نیز راه یافت.
از قرن پنجم به بعد کسانی پیدا شدند که در کوچه و بازار و مسجد و مدرسه، فضائل و مناقب خاندان پیامبر را می خواندند و مظلومیت آنان به ویژه امام حسین (ع) را ذکر می کردند که به آنان مناقب خوان و بعدها مداح گفتند.
از قرن ششم به بعد نیز کتاب های زیادی در موضوع مقتل و شهادت امام حسین (ع) به رشته تحریر درآمد که انگیزه نگارش آنها تنها بیان وقایع تاریخی نبود بلکه نویسندگان این کتاب ها بیشتر روش مراسم عزاداری و سوگواری امام حسین (ع) را مدنظر داشتند. کتابهایی مثل: مقتل الحسین خوارزمی ،درر السّحط من خبر السبط قضاعی
در عصر استیلای مغولان و جانشینان آنان، مهاجمین برای حفظ جایگاه خویش در برگزاری مجالس عزاداری این ماه از خود اهتمام ویژه ای نشان داده و حتی بارگاه امام حسین (ع ) را گسترش دادند.
در عصر تیموری سلطان حسین بایقرا که در هرات و خراسان حکومت می کرد از کمال الدین حسین بن علی بیهقی سبزواری معروف به کاشفی خواست داستان واقعه کربلا را بنویسد. وی نیز کتابی نوشت به عنوان «روضه الشهدا من مقاتل اهل البیت». به مرور زمان رواج این کتاب آن قدر زیاد شد که مداحانی که از روی این کتاب می خواندند، روضه خوان و این مجالس، مجلس روضه لقب گرفت. زنده نگاه داشتن واقعه کربلا تا روی کار آمدن حکومت شیعی صفویان ادامه یافت.
در عصر صفوی شاهان و درباریان خود را از ارادتمندان اهل بیت دانسته و ضمن تاسیس کاروانسراهایی برای زوار عتبات، چهار شهر مهم شیعی را مــورد حمایت خود
قراردادند. کار دیگری که در این دوره صورت گرفت برقراری مراسم عزاداری در ماههای محرم و صفر، در سراسر ایران بود. دولت از آن پس همه ساله مبالغی را به عنوان کمک در اختیار هیات ها و دستجات عزاداری قرار می داد. این وضع با کمی تغییر در زمان افشاریه و زندیه نیز ادامه داشت و پس از آن بزرگان و شاهزادگان و وابستگان دربار قاجار این سنت را ادامه دادند. فتحعلی شاه قاجار در بعضی از شبهای جمعه به خصوص در ماه های محرم، صفر و رمضان مجلس روضه خوانی بر پا می کرد. در دوره او تعداد زیادی تکیه در تهران برپاشد. معروف ترین تکیه تهران را ناصر الدین شاه با نام «تکیه دولت» ساخت در این تکیه ها تعزیه برپا و روضه خوانده می شد.
در واپسین سالهای حکومت قاجار، رضاخان برای جلب قلوب مردم و فریب افکار عمومی در مراسم عزاداری ماه محرم شرکت می کرد. اما وقتی به سلطنت رسید، یک باره برگزاری این مراسم را ممنوع و کمک های مالی جنبی آن را هم لغو کرد. این ممنوعیت تا شهریور1320ش ادامه یافت. پس از تبعید رضا شاه توسط متفقین، برگزاری آزاد گردید و بار دیگر همکاری دولت در برقراری مراسم محرم و صفر با هیات ها و دستجات عزادار آغاز شد.
با شروع نهضت امام خمینی (ره)، ایشان با بهره گیری از فضای ماه محرم در سال 1342 از وعاظ و روسای هیات ها خواستند که جنایت و اعمال غیر اسلامی و غیر قانونی رژیم شاه را برای اقشار مختلف بیان کنند. امام خمینی (ره) خود در روز عاشورای 1342 در اجتماع عظیمی که تعداد آن را تا200 هزار نفر ذکر کرده اند، اعمال رژیم شـاه
را با رژیم بنی امیه مقایسه و به شدت از رژیم شاه و سیاست های آن انتقاد کردند. در پی این سخنرانی افشاگرانه، امام خمینی(ره) در 15 خرداد 1342 دستگیر و قیام پانزده خرداد شکل گرفت.
ایشان درباره الهام گیری و قیام پانزده خرداد از واقعه خونین کربلا فرموده اند:
«…اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود معلوم نبود چنین قیامی بدون سابقه و سازماندهی واقع می شد…» منابع :
– دایره المعارف تشیع، جلد ششم، تهران: نشر شهید محبی 1374.
– دایره المعارف مصاحب، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی 1374.
– صحیفه امام، تهیه و تنظیم موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) جلد شانزدهم، تهران: موسسه چاپ: موسسه چاپ و نشر عروج1379
– فقیهی علی اصغر، تاریخ آل بویه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) 1378
صورت جلسه وزارت کشور راجع به چگونگی انجام مجالس روضه خوانی در ماه محرم. شماره سند: 4160- 103003 تاریخ سند : 1321ش.
دستور وزارت کشور در مورد منع راه انداختن دسته و دکتل و زنجیر زدن. شماره سند: 291000343 تاریخ سند : 1322ش.
صورت مجلس کمیسیون شورای امنیت فرمانداری بابل در مورد برگزاری عزاداری ایام محرم به صورت ساده. شماره سند: 290002883 تاریخ سند: 1330ش.
کنترل و نظارت ساواک بر مراسم سوگواری و سخنرانی روحانیون در ایام محرم و صفر. شماره سند : 291003689 تاریخ سند : 1343ش.
صورتجلسه کمیسیون امنیت ملی منطقه بختیاری و چهار محال در مورد حفظ نظم و امنیت در ایام سوگواری محرم. شماره سند: 3- 291003688 تاریخ سند : 1343ش.
درخواست شهربانی اصفهان درخصوص اعزام نیروی کمکی برای حفظ انتظامات ایالتی تاسوعا و عاشورا. شماره سند: 1- 291003689 تاریخ سند: 1344ش.
دستورالعمل کمیته اطلاعات چهار محال و بختیاری درباره مقررات اجرای مراسم سوگواری ایام محرم و صفر.
شماره سند:1- 291003688 تاریخ سند: 1345ش.
شماره سند: 2- 291003688