زندگینامه زکریای رازی
مقدمه
زکریای رازی در سال ۲۵۶هجری قمری مصادف با ۸۶۵ میلادی در شهری ری متولد شد، دوران کودکی و نوجوانی را در این شهر گذراند.
زکریای رازی در جوانی عود می نواخت و شعر می سرود و سپس سراغ طلاسازی و کیمیاگری رفت. در سنین بالا علم طب آموخت و سرآمد تمام پزشکان وقت شد و مدتی در بغداد ریاست بیمارستان معتضدی را به عهده داشت.
زکریای رازی یکی از بزرگترین پزشکان ایران در سده میانه محسوب می شود؛ او گردآورنده آثاری در زمینه های مختلف از جمله ریاضیات، شیمی، کیهان شناسی و فلسفه است؛ اما مهمترین دلیل شهرت وی بین مردم کشف الکل و اسید سولفوریک به شمار می رود. به پاس زحمات فراوان رازی در داروسازی روز 5 شهریور در تقویم روز بزرگداشت رازی و روز داروساز نامگذاری شده است.
رازی و طبابت
رازی، برخلاف بسیاری از پزشکان که بیشتر مایل به درمان پادشاهان و اُمرا و بزرگان بودند، با مردم عادی بیشتر سروکار داشت. از نظر او یک پزشک باید دارای صفات ویژه ای می بود. وی همچنین درباره افراد کم سواد که خود را طبیب می نامیدند، افشاگری های متعددی انجام داده و به همین سبب مخالفانی داشته است.
رازی از اولین افرادی است که بر نقش خوراک در تندرستی و درمان پافشاری بسیار دارد.
او کتابی درباره خوراک به نام «منافع الاغذیه و مضارها» نوشته است که یک دوره کامل بهداشت خوراک به حساب می آید و در آن به خواص گندم و حبوبات، خواص و ضررهای انواع آب ها و شراب ها و مشروبات غیرالکلی٬ گوشت های تازه و خشک و ماهی ها اشاره شده است. فصلی از این کتاب نیز به هضم غذا٬ ورزش و پرهیزهای غذایی و مسمومیت ها اختصاص دارد.
وی نخستین کسی است که تشخیص تفکیکی بین آبله و سرخک را بیان داشته و در کتاب "آبله و سرخک" خود به تدابیری در خصوص جلوگیری از عوارض این دو بیماری پرداخته است.
زکریای رازی اسراف در دارو را بسیار مضر می داند و معتقد است مداوا باید تا حد امکان با غذا و در غیر این صورت نیز با داروی منفرد و ساده و در نهایت با داروی مرکب انجام شود.
این جمله به او منسوب است که «هرگاه طبیب موفق شود بیماری ها را با غذا درمان کند، به سعادت رسیده است.»
جرج سارتن٬ پدر تاریخ علم ٬از زکریای رازی به عنوان بزرگترین پزشک ایران و جهان اسلام در زمان قرون وسطی نام می برد
رازی و شیمی
عمده تاثیر رازی در شیمی، طبقه بندی او از مواد است. او اولین کسی بود که اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی تقسیم کرد. چنانچه او از دیدگاه مراحل بعدی علم (بعد از کیمیاگری) در نظر گرفته شود، می توان او را یکی از بنیانگذاران علم شیمی به حساب آورد.
رازی قبل از طب به کیمیا مشغول بود و اطلاعات زیادی درباره مواد داشته است؛ از جمله آن که مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح) تقسیم می کند و هم اولین کسی است که استحالات شیمیایی را وارد طب کرده است.
کشف های بسیار به رازی نسبت داده می شود، از جمله آن ها می توان به الکل، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، استات مس یا زنگار که در شستشوی زخم ها مورد استفاده بود، اکسید آرسنیک یا مرگ موش، اسید سیتریک و داروهای سمی آلکالوئیدی اشاره کرد.
رازی و فلسفه
رازی را می توان برجسته ترین چهره خردگرایی و تجربه گرایی در فرهنگ ایرانی دانست. وی در فلسفه به سقراط و افلاطون متمایل بود و تاثیراتی نیز از افکار هندی و مانوی در فلسفه او به چشم می خورد. با این حال عقاید خاص خود را داشت و هرگز تسلیم افکار مشاهیر نشد؛ بلکه اطلاعات پیشینیان را مورد مشاهده و تجربه قرار می داد و سپس نظر و قضاوت خود را بیان می کرد.
در نظر او جهان جایگاه شر و رنج است؛ اما تنها راه نجات، عقل و فلسفه است. در فلسفه اخلاق رازی مسئله لذت و رنج اهمیت زیادی دارد؛ از دید او لذت امری وجودی نیست، بلکه راحتی از رنج است و رنج نیز خروج از حالت طبیعی به وسیله امری اثرگذار است.
در نتیجه اگر امری ضد آن تاثیر کند و سبب خلاص شدن از رنج و بازگشت به حالت طبیعی شود، لذت ایجاد می کند. او همچنین معتقد بود یک پزشک برجسته باید فیلسوف نیز باشد.
اکتشافات زکریای رازی
رازی کاشف الکل است.
از تاثیر محیط قلیایی بر کانه پیلیت، اسید سولفوریک فراهم کرد و با داشتن اسید سولفوریک بدست آوردن دیگر اسیدها آسان بود
از تاثیر آب آهک بر نوشادور (کلرید آمونیوم)، اسید کلریدریک بدست آورد.
با اثر دادن سرکه با مس، استات مس یا زنگار تهیه کرد که با آن ها را زخم را شستشو می دادند
از سوزاندن زرنیخ، اکسید آرسنیک یا مرگ موش فراهم کرد
برای اولین بار از نارنج اسید سیتریک تهیه کرد.
او اولین پزشکی است که داروهای سمی آلکالوئیدی ساخت و از آن ها برای درمان بیمارانش بهره گرفت.
استادان و شاگردان زکریای رازی
مورخان طب و فلسفه در قدیم به تفاریق استادان رازی را سه تن یاد کرده اند: ابن ربن طبری که استاد رازی در طب بوده است، ابوزید بلخی که به او فلسفه آموخته و ابوالعباس محمد بن نیشابوری که استاد وی در حکمت مادی (ماتریالیستم) یا گیتی شناسی بوده است.
از این نام ها به عنوان شاگردان رازی یاد شده است: یحیی بن عدی، ابولقاسم مقانعی، ابن قارن رازی، ابوغانم طبیب، یوسف بن یعقوب، محمدبن یونس و ابولحسن طبری.
اخلاق زکریای رازی
رازی فرد بسیار خوش قلبی بود، بیمارانی که از نظر مالی مشکل داشتند رو به رایگان معالجه می کرد و پزشک با مسئولیتی بود که تا تشخیص دقیق و معالجه بیماری هیچ کدام از بیمارانش را رها نمی کرد. برخلاف بیشتر پزشکان معروف و خوشنام که پزشک مخصوص پادشاهان دوران زمان خودشان بودند، رازی بیشتر با مردم عادی سر و کار داشت و سعی می کرد به افراد جامعه خدمت کند.
آثار زکریای رازی
در مورد آثار رازی در لغت نامه دهخدا آمده است: «ابن الندیم در کتاب «الفهرست» خود تعداد آثار رازی را 167و ابوریحان بیرونی در کتاب «فهرست کتب رازی» 184دانسته اند.
۵۶ کتاب در طب
۳۳ کتاب در طبیعیات
۷ کتاب در منطق
۱۰ کتاب در ریاضیات و نجوم
۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران
۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی
۶ کتاب در در مافوق الطبیعه
۱۴ کتاب در الهیات
۲۲ کتاب در کیمیا
۲ کتاب در کفریات
۱۰ کتاب در فنون مختلف که جمعا بالغ بر 184مجلد می شود و ابن اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء 238 کتاب از برای رازی برمی شمارد.
آرامگاه زکریای رازی
زکریای رازی تا پایان زندگی خود در ری ماند اما آرامگاه وی تا به امروز ناشناخته مانده است. بر اساس اطلاعات موجود در کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم» دکتر حسین کریمان و گفته های مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان حضرت عبدالعظیم حسنی گمانه زنه هایی درباره محل دقیق دفن زکریای رازی صورت گرفته است که نشان می دهند رازی احتمالا در امامزاده شعیب کنونی دفن شده است.
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان