زندگینامه جامی
عبد الرحمان جامی در سال 817 درروستای خرگرد جام متولد شد.او در روزگار کودکی، فارسی و عربی را از پدر خویش آموخت و سپس به مدرسه نظامیه هرات رفت و علوم ادبی را از استادی جنید نام فرا گرفت و از درس خواجه علی سمرقندی که از دانشمندان بزرگ آن روزگار بود، بهره ها برد و اندکی بعد به سمرقند رفت و در حوزه درس فتح الله تبریزی که استاد الغ بیگ تیموری بود. به تکمیل دانش خویش پرداخت.
مقدمه
آثار عبدالرحمان جامی
از جامی دهها کتاب و رساله از نظم و نثر به زبان های فارسی و عربی به یادگار مانده است
دیوان های سه گانه شامل قصاید و غزلیات و مقطعات و رباعیات
هفت اورنگ که خود مشتمل بر هفت کتاب در قالب مثنوی است.
سلسله الذهب به سبک حدیقه الحقیقه سنایی و در سال ۸۸۷ سروده شده است، در این مثنوی از شریعت، طریقت، عشق و نبوت از دیدگاه عرفانی سخن رفته است.
سلامان و ابسال که به نام سلطان یعقوب ترکمان آق قویونلوست و در سال ۸۸۵ تالیف شده است. حکایت سلامان و ابسان اولین بار در شرح اشارات خواجه نصیرالدین توسی و اسرار حکمه ابن طفیل آمده بود که جامی آن را به نظم فارسی درآورد.
تحفه الاحرار نخستین مثنوی تعلیمی جامی است که به سبک و سیاق مخزن الاسرار نظامی سروده شده است.
در این کتاب اشارت هایی به آفرینش، اسلام، نماز، زکات، حج، عزلت، تصوف، عشق و شاعری آمده است. در انتهای این مثنوی جامی به فرزند خود ضیاء الدین یوسف پندنامه ای نگاشته است که در آن از جوانی خود یاد کرده است.
سبحه الابرار و آن نیز مثنوی تعلیمی است که در سال ۸۸۷ سروده شده است و در آن تعالیم اخلاقی و عرفانی در باب توبه، زهد، فقر، صبر، شکر، خوف، رجا، توکل، رضا و حب آمده است.
یوسف و زلیخا مثنوی عشقی به سبک خسرو و شیرین نظامی و ویس و رامین فخر گرگانی است که به نام و یاد پیامبر و بیان معراج و مدح سلطان حسین بایقرا آغاز می شود. در این کتاب جامی از سوره یوسف در قرآن و نیز از روایات تورات در سفر پیدایش بهره برده است. تاریخ تالیف این کتاب را سال ۸۸۸ هجری دانسته اند.
لیلی و مجنون مثنوی عشقی است که به وزن لیلی و مجنون نظامی و امیرخسرو دهلوی ساخته شده است.
خردنامه اسکندری که مثنوی تعلیمی در حکمت و اخلاق است و در آن از حکیمان یونان از سقراط، افلاطون، ارسطو، بقراط، فیثاغورث و اسکندر سخن رفته است.
بهارستان، مشهورترین اثر منثور جامی است که تقلید از گلستان سعدی نوشته شده است. نثر این کتاب همچون گلستان ، مسجع و متکلف ومصنوع و آمیخته به نظم است. والبته این کتاب هیچگاه به اهمیت و شهرت و تاثیر گلستان سعدی نرسید.
دیگر اثر منثور جامی (( نفحات الانس)) است که مشتمل بر شرح احوال و اقوال 582 تن از مشاهیر عرفان اسلامی و نیز شرح زندگی 34 از زنان عارف است.
دو منبع عمده جامی در تالیف و تدوین این کتاب ، طبقات الصوفیه محمد بن حسین سلمی و نیز تذکره الاولیای عطار هستند که البته تذکره الاولیای عطار به دلیل شور و شیدایی سخن عطار ، رواج بیشتری در میان تراجم احوال عارفان یافته است
جامی در حوزه نثر همچون اشعه اللمعات ، نقد النصوص ، لوایح ، رساله وحدت وجود و شرح مثنوی نیز بیشتر و صراحتا تحت تاثیر مبانی فکری و نظام فلسفی_ الاهیاتیِ محیی الدین ابن عربی و صدر الدین قونوی نگاشته شده اند.
نقد اشعار
جامی در شاعری تا حد زیادی پیرو شیوه خسرو دهلوی است و اگر در قصیده گاه به خاقانی و سنایی میگراید، یا در غزل به سعدی نزدیک می شود، و در مثنوی به فردوسی و نظامی گوشه چشمی دارد، این همه باز به سابقه پیروی از امیر خسرو است.
جامی حتی در شیوه تدوین اشعار خویش و نام گذاری آنها بیشتر از امیر خسرو پیروی کرده است. جامی در غزل سرایی از شیوه سلمان و حافظ نیز دور نمانده است اما باز هم بیشتر به امیر خسرو نظر دارد و در مثنوی ها گرچه به نظامی توجه دارد، این امیرخسرو است، که دست بر نبض او نهاده است.
از اشعار جامی بهره های انتقادی مهم نیز به دست می آید و از این حیث نیز احوال خسرو دهلوی را به یاد می آورد، که به نقد شعر خویش نیز پرداخته است.
دیوان عبدالرحمان جامی
آثار وی بارها و بارها در ایران و دیگر کشورها به چاپ رسیده است اما از چاپ های تازه آن یکی دیوان جامی است با مقدمه زنده یاد حسین پژمان بختیاری، که از سوی کتابفروشی محمودی انتشار یافته است و دیگری نسخه ای که به اهتمام و تصحیح شمس بریلوی و از سوی انتشارات هدایت در تهران به سال 1362 منتشر شده است.
داستان های هفت اورنگ نیز هریک به تنهایی اینجا و آنجا انتشار یافته است، اما نسخه جامع آن به تصحیح و مقدمه دانشمند درگذشته مرتضی مدرس گیلانی به بازار کتاب آمده و چاپ هفتم آن در بهار سال 1375 منتشر شده است
درگذشت عبدالرحمان جامی
عبدالرحمان جامی سرانجام در ۲۷ آبان ۸۷۱ – ۱۷ محرم ۸۹۸ هجری در سن ۸۱ سالگی در شهر هرات درگذشت.
آرامگاه او در حال حاضر در شمال غربی شهر هرات واقع و زیارتگاه عام و خاص است است
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان