زندگینامه احمد شاملو
مقدمه
احمد شاملو در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی در تهران متولد شد. دوران کودکی را به دلیل شغل پدرش که افسر ارتش بود و هر چند وقت را در جایی ماموریت می رفت، در شهرهایی مانند رشت، سمیرم، اصفهان، آباده و شیراز گذراند.
دوران دبستان را در شهرهای خاش ، زاهدان و مشهد گذراند و از همان دوران اقدام به گردآوری مواد فرهنگ عامه کرد. شاملو دوره دبیرستان را در بیرجند ، مشهد و تهران گذراند و سال سوم دبیرستان را در دبیرستان ایرانشهر تهران خواند و به شوق آموختن دستور زبان آلمانی در سال اول دبیرستان صنعتی ثبت نام کرد.
در اوایل دهه ۲۰ خورشیدی پدرش برای سر و سامان دادن به تشکیلات از هم پاشیده ژاندرمری به گرگان و ترکمن صحرا فرستاده شد.
او همراه با خانواده به گرگان رفت و به ناچار در کلاس سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد. در آن هنگام در فعالیت های سیاسی شمال کشور شرکت کرد و بعدها در تهران دستگیر شد و به زندان شوروی در رشت منتقل گردید.
پس از آزادی از زندان با خانواده به رضائیه (ارومیه) رفت و تحصیل در کلاس چهارم دبیرستان را آغاز کرد.
شاملو با به قدرت رسیدن پیشه وری و جبهه دموکرات آذربایجان به همراه پدرش دستگیر می شود و دو ساعت جلوی جوخه آتش قرار می گیرد تا از مقامات بالا کسب تکلیف کنند. سرانجام آزاد می شود و به تهران باز می گردد و برای همیشه ترک تحصیل می کند.
دستگیری و زندان
در سال 1332 پس از کودتای 28 مرداد با بسته شدن فضای سیاسی ایران مجموعه اشعار آهن ها و احساس توسط پلیس در چاپخانه سوزانده می شود و با یورش ماموران به خانه او ترجمه طلا در لجن اثر ژیگموند موریس و بخش عمده کتاب پسران مردی که قلبش از سنگ بود اثر موریوکایی با تعدادی داستان کوتاه نوشته خودش و تمام یادداشت های کتاب کوچه از میان می رود و با دستگیری مرتضی کیوان نسخه های یگانه ای از نوشته هایش از جمله مرگ زنجره و سه مرد از بندر بی آفتاب توسط پلیس ضبط می شود که دیگر هرگز به دست نمی آید.
او موفق به فرار می شود اما پس از چند روز فرار از دست ماموران در چاپخانه روزنامه اطلاعات دستگیر شده، به عنوان زندانی سیاسی به زندان موقت شهربانی و زندان قصر برده می شود.
در زندان علاوه بر شعر به نوشتن دستور زبان فارسی می پردازد و قصه بلندی به سیاق امیر ارسلان و ملک بهمن می نویسد که در انتقال از زندان شهربانی به زندان قصر از بین می رود. در 1334 پس از یک سال و چند ماه از زندان آزاد می شود.
سفرهای خارجی احمد شاملو
احمد شاملو در دهه ۱۳۵۰ نیز به فعالیت های گسترده شعر، نویسندگی، روزنامه نگاری (از جمله همکاری با کیهان فرهنگی و آیندگان)، ترجمه، سینمایی (از جمله تهیه گفتار برای چند فیلم مستند به دعوت وزارت فرهنگ و هنر) و شعرخوانی خود (از جمله در انجمن فرهنگی کوته و انجمن ایران و امریکا) ادامه می دهد.
در ضمن سه ترم به تدریس مطالعه آزمایشگاهی زبان فارسی در دانشگاه صنعتی مشغول می شود. در سال 1351 به علت معالجه آرتروز شدید گردن به پاریس سفر می کند تا زیر عمل جراحی گردن قرار گیرد.
سال ۱۳۵۲، مجموعه اشعار ابراهیم در آتش را به چاپ می رساند. در ۱۳۵۴ دانشگاه رم از او دعوت می کند تا در کنگره نظامی گنجوی شرکت کند و از همین رو عازم ایتالیا می شود. در همین سال دعوت دانشگاه بوعلی برای سرپرستی پژوهشکده آن دانشگاه را می پذیرد و به مدت دو سال به این کار اشتغال دارد.
در سال ۱۳۵۵ انجمن قلم و دانشگاه پرینستون از وی برای سخنرانی و شعرخوانی دعوت می کنند و از همین رو عازم ایالات متحده می شود. در این سفر او به سخنرانی و شعرخوانی در بوستون و برکلی می پردازد و پیشنهاد دانشگاه کلمبیای نیویورک برای تدوین کتاب کوچه را نمی پذیرد.
در ضمن با شاعران و نویسندگان مشهور جهان همچون یاشار کمال، آدونیس، البیاتی و وزنیسینسکی از نزدیک دیدار می کند. این سفر سه ماه به طول می کشد و شاملو سپس به ایران باز می گردد.
هنوز چند ماه نگذشته که او دوباره به عنوان اعتراض به سیاست های دولت ایران، کشور را ترک می کند و به امریکا سفر می کند و یک سالی در آنجا زندگی می کند و در این مدت در دانشگاه های مختلفی سخنرانی می کند.
در سال ۱۳۵۷ او از آمریکا به انگلستان می رود و در آنجا مدتی سردبیری هفته نامه «ایرانشهر» در لندن را به عهده می گیرد.
انقلاب و بازگشت به ایران
با وقوع انقلاب ایران و سقوط رژیم شاهنشاهی، شاملو تنها چند هفته پس از پیروزی انقلاب به ایران باز می گردد. در همین سال انتشارات مازیار اولین جلد کتاب کوچه را در قطع وزیری منتشر می کند.
شاملو در ضمن به عضویت هیات دبیران کانون نویسندگان ایران در می آید و به کار در مجلات و روزنامه های مختلف می پردازد. او در سال ۱۳۵۸ سردبیری هفته نامه کتاب جمعه را به عهده می گیرد. این هفته نامه پس از انتشار کمتر از چهل شماره توقیف می شود
شاملو در این سال ها مجموعه اشعار سیاسی خود را با صدای خود می خواند و به صورت مجموعه کتاب و نوار صوتی کاشفان فروتن شوکران منتشر می کند. از جمله اشعار این مجموعه مرگ وارطان است که شاملو اشاره می کند تنها برای فرار از اداره سانسور مرگ نازلی نام گرفته بوده است و در واقع برای بزرگداشت وارطان سالاخانیان، مبارز کمونیست ایرانی، بوده است.
از سال ۱۳۶۲ با بسته تر شدن فضای سیاسی ایران چاپ آثار شاملو نیز متوقف می شود. هر چند خود شاملو متوقف نمی شود و کار ترجمه و تالیف و سرودن شعر را ادامه می دهد
در این سال ها به ویژه روی کتاب کوچه با همکاری همسرش آیدا مستمر کار می کند و ترجمه رمان دن آرام را نیز پی می گیرد. تا سال۱۳۷۲ با کمی بازتر شدن فضای سیاسی ایران آثار شاملو به صورت محدود اجازه انتشار می گیرد.
آثار احمد شاملو
دفترهای شعر
۱۳۲۹-۱۳۲۳ آهن ها و احساس
۱۳۳۰-۱۳۲۹ قطعنامه
۱۳۳۰ آهنگ های فراموش شده
۱۳۳۰ بیست و سه (۲۳)، چاپ مستقل ۱۳۳۰
۱۳۳۵-۱۳۲۶ هوای تازه
۱۳۳۸-۱۳۳۶ باغ آینه
۱۳۴۱-۱۳۳۹ لحظه ها و همیشه
۱۳۴۳-۱۳۴۱ آیدا در آینه
۱۳۴۴-۱۳۴۳ آیدا، درخت و خنجر و خاطره
۱۳۴۵-۱۳۴۴ ققنوس در باران
۱۳۴۸-۱۳۴۵ مرثیه های خاک
۱۳۴۸-۱۳۴۹ شکفتن در مه
۱۳۴۸-۱۳۵۲ ابراهیم در آتش
۱۳۵۶۱۳۵۵ دشنه در دیس
۱۳۵۶-۱۳۵۹ ترانه های کوچک غربت
۱۳۶۹ مدایح بی صله
۱۳۶۴-۱۳۷۶ در آستانه
۱۳۵۱-۱۳۷۸ حدیث بی قراری ماهان
شعر (ترجمه)
غزل غزل های سلیمان ۱۳۴۷
هم چون کوچه یی بی انتها ۱۳۵۲
هایکو، شعر ژاپنی با ع. پاشایی، ۱۳۶۱
سیاه همچون اعماقِ آفریقای خودم، (کتاب و نوار صوتی) ترجمه و اجرای اشعاری از لنگستون هیوز، نشر ابتکار ۱۳۶۲، ترانه های میهن تلخ، اشعار یانیس ریتسوس، (کتاب و نوار صوتی)، موسیقی میکیس تئودوراکیس، نشر ابتکار ۱۳۶۰ ترانه شرقی و اشعار دیگر، اشعار فدریکو گارسیا لورکا، (کتاب و نوار صوتی)، موسیقی گیتار آتا هوآلپا یوپانکویی. نشر ابتکار ۱۳۵۹
سکوت سرشار از ناگفته هاست، (کتاب و نوار صوتی) ترجمه آزاد و اجرای اشعاری از مارگوت بی کل، با محمد زرین بال موسیقی بابک بیات، نشر ابتکار ۱۳۶۵
چیدن سپیده دم، (کتاب و نوار صوتی) ترجمه آزاد و اجرای اشعاری از مارگوت بی کل، با محمد زرین بال موسیقی بابک بیات، نشر ابتکار ۱۳۶۵
داستان و رمان و فیلم نامه
استان زن پشت در مفرغی ۱۳۲۹
زیر خیمه گر گرفته شب ۱۳۳۴
درها و دیوار بزرگ چین ۱۳۵۲
میراث ۱۳۶۵
رمان و داستان (ترجمه)
نایب اول اثر رنه بارژاول، ۱۳۳۰
پسران مردی که قلبش از سنگ بود اثر موریوکایی ۱۳۳۰
لئون مورنِ کشیش اثر بئاتریس بک، ۱۳۳۴
برزخ اثر ژان روورزی ۱۳۳۴
زنگار (خزه) اثر هربرت لوپوریه ۱۳۳۴
افسانه های هفتاد و دو ملت در دو جلد، ۱۳۳۷
پابرهنه ها اثر زاهاریا استانکو ترجمه ناقصی با عطا بقایی ۱۳۳۷، ترجمه کامل ۱۳۵۰
۸۱۴۹۰ اثر آلبر شمبون ۱۳۴۴
قصه های بابام اثر ارسکین کالدول. ۱۳۴۶
دماغ، سه قصه و یک نمایش نامه اثر ریونوسوکه آکوتاگوا، ۱۳۵۱
افسانه های کوچک چینی ۱۳۵۱
دست به دست نوشته ویکتور آلبا، ۱۳۵۱
زهرخند، ۱۳۵۱
لبخند تلخ، ۱۳۵۱
مرگ کسب و کار من است اثر روبر مرل ۱۳۵۲
سربازی از دوران سپری شده ۱۳۵۲
شازده کوچولو نوشته آنتوان دو سنت اگزوپری. نخست در ۱۳۵۸ با نام مسافر کوچولو در کتاب جمعه منتشر شد و بار دیگر در ۱۳۶۳ به ضمیمه نوار صوتی با موسیقی گوستاو مالر توسط نشر ابتکار انتشار یافت.
بگذار سخن بگویم اثر مشترک دومیتیلا چونگارا و موئما ویئزر، با ع. پاشایی، ۱۳۵۹
دن آرام اثر میخائیل شولوخف، ۱۳۸۲
عیسایی دیگر، یهودایی دیگر، بازنویسی رمان قدرت و افتخار اثر گراهام گرین، در ۱۳۵۶ ترجمه شد اما تاکنون (۱۳۸۵) چاپ نشده است.
گیل گمش، تهران، نشرچشمه، ۱۳۸۲
نمایش نامه (ترجمه)
درخت سیزدهم اثر آندره ژید ۱۳۴۱
سی زیف و مرگ اثر روبر مرل با فریدون ایل بیگی ۱۳۴۲
مفتخورها اثر گرگه چی کی. با انگلا بارانی، ۱۳۵۲
نصف شب است دیگر دکتر شوایتزر، اثر ژیلبر سسبرون. ۱۳۶۱
خانه برناردا آلبا، عروسی خون (با بازبینی مجدد) بار اول در ۱۳۴۷، یرما سه نمایشنامه از فدریکو گارسیا لورکا ۱۳۷۹
متن های کهن فارسی
حافظ شیراز به روایت احمد شاملو، ۱۳۵۴ تصحیح دیوان حافظ
افسانه های هفت گنبد، نظامی گنجوی ۱۳۳۶
ترانه ها (رباعیات ابوسعید ابوالخیر، عمر خیام و بابا طاهر) ۱۳۳۶
شعر و قصه برای کودکان
قصه خروس زری پیرهن پری و یل و اژدها بر اساس قصه های لئو تولستوی با نقاشی های فرشید مثقالی به صورت کتاب و نوار صوتی برای کودکان
قصه هفت کلاغون، با نقاشی های ضیاالدین جاوید، ۱۳۴۷
پریا با نقاشی ژاله پورهنگ ۱۳۴۷، به صورت نوار صوتی با صدای شاعر به نام قاصدک ۱۳۵۸
ملکه سایه ها (بر اساس قصه ای ارمنی) با نقاشی ضیاالدین جاوید ۱۳۴۸
چی شد که دوستم داشتن؟ اثر ساموئل مارشاک با نقاشی ضیاالدین جاوید ۱۳۴۸
دخترای ننه دریا با نقاشی ضیاالدین جاوید ۱۳۵۷
دروازه بخت با نقاشی ابراهیم حقیقی ۱۳۵۷
بارون با نقاشی ابراهیم حقیقی ۱۳۵۷
یل و اژدها بر اساس قصه ای از آن گل کرالی یی چف، با نقاشی اصغر قره باغی به ضمیمه نوار صوتی ۱۳۶۰
قصه مردی که لب نداشت ۱۳۷۸
سردبیری نشریه ها
هفته نامه خوشه، شماره ۲۲ مرداد ۱۳۴۶( در سال ۱۳۴۸ با اخطار رسمی ساواک تعطیل شد.)هفته نامه سخن نو (پنج شماره) ۱۳۲۷
هفته نامه روزنه (هفت شماره) ۱۳۲۹
سردبیر چپ (در مقابل سردبیر راست) مجله خواندنی ها ۱۳۳۰
هفته نامه آتشبار، به مدیریت ابوالقاسم انجوی شیرازی ۱۳۳۱
مجله آشنا ۱۳۳۶
اطلاعات ماهانه، دوره یازدهم ۱۳۳۷
مجله فردوسی ۱۳۳۹
کتاب هفته (۲۴ شماره اول) ۱۳۴۰
هفته نامه ادبی و هنری بارو، که بعد از سه شماره با اولتیماتوم وزیر اطلاعاتِ وقت تعطیل می شود. ۱۳۴۵
قسمت ادبی و فرهنگی هفته نامه خوشه، ۱۳۴۶( در سال ۱۳۴۸ با اخطار رسمی ساواک تعطیل شد.)
همکاری با روزنامه های کیهان فرهنگی و آیندگان ۱۳۵۱
انتشار ۱۲ شماره هفته نامه ایرانشهر در لندن (شهریور ۵۷). دی ماه ۵۷ استعفا می دهد. (به علت اختلاف هایی با مدیر هفته نامه)
سردبیر هفته نامه کتاب جمعه (بعد از ۳۶ شماره به اجبار تعطیل می شود)
۱۳۴۵ تهیه برنامه کودکان برای تلویزیون به اسم قصه های مادربزرگ
۱۳۴۹ کارگردانی چند فیلم فولکلوریک برای تلویزیون: پاوه، شهری از سنگ و آناقلیچ داماد می شود
۱۳۵۰ نمایشنامه آنتیگون (ناتمام)
۱۳۵۲ نوشتن مقدمه بر نمایشگاه نقاشی گیتی نوین زیر عنوان “پوستموس: سیری در فضاهای شعری احمد شاملو”
۱۳۵۱ اجرای برنامه های رادیویی برای کودکان و جوانان
۱۳۵۷ از مهتابی به کوچه (مجموعه مقالات).
محمدعلی، محمد. «گفت وگو با احمد شاملو». گفت وگو با احمد شاملو، محمود دولت آبادی، مهدی اخوان ثالث. تهران: نشر نقره، ۱۳۷۲، ۸۰-۹.
در باره هنر و ادبیات دیدگاه های تازه، گفت وشنودی با احمد شاملو. حریری، ناصر. چاپ سوم، تهران: نشر آویشن و نشر گوهر زاد، ۱۳۷۲.
شب های شعر خوشه. شاملو، احمد. تهران: انتشارات گل پونه، ۱۳۷۷
درگذشت احمد شاملو
احمد شاملو روز یکشنبه 2 مرداد 1379 در شهر فردیس کرج درگذشت، پیکر او 6 مرداد تشییع و در امام زاده طاهر کرج به خاک سپرده می شد
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان