روش تدریس تربیت بدنی در مقطع راهنمایی
1
2
شرح وظایف پست سازمانی دبیر تربیت بدنی :
1-ملبس بودن به لباس کامل ورزشی
2-تهیه وتنظیم طرح هفتگی ،ماهانه وفصلی تربیت بدنی در چارچوب دستورالعملهای مربوطه
3-اجرای فعالیتها وتمرینات ورزشی در جهت برطرف کردن ضعفها وناهنجاریهی بدنی دانش آموزان
4-اجرای مجموعه برنامه های بدنسازی جهت تقویت قابلیتهای جسمانی وافزایش آمادگی عمومی بدنی دانش آموزان
5-اجرای برنامه های ورزشی ویژه مراسم
6-تشکیل انجمن ورزشی به کمک مدیر مدرسه
7-برگزاری مسابقات داخل آموزشگاه
8-تشکیل تیمهای ورزشی منتخب آموزشگاه وشرکت در مسابقات شهرستان
9-همکاری در امور فوق برنامه تربیت بدنی
10-تمرین تیمهای ورزشی مدرسه برای شرکت در مسابقات
11-ارائه پیشنهادات مفید به مسئول تربیت بدنی در جهت بالا بردن کیفیت برنامه های تربیت بدنی
12-همکاری با مسئول تربیت بدنی منطقه یا شهرستان دربرگزاری مسابقات
13-پیش بینی وبرآورد وسایل ورزشی وپیگیری برای تعمیر وسایل وراه اندازی اماکن وزمینهای ورزشی
14-حفظ ونگهداری وسایل وامکانات ورزشی
15-اجرای دقیق ارزشیابی درس تربیت بدنی برابر دستورالعملهای مربوط
3
حقوق ورزشی
4
حقوق ورزشی:
مسئولیت در معنای لغوی عبارت است از آنچه انسان عهده دار ومسئول آن باشد
مسئولیت:از نظر حقوق جزا کسی مسئول است که به تعهد یا قرار داد قانونی که به او گمارده شده است عمل نکرده یااز حدی مقرر تجاوز کرده باشددر واقع مرتکب تقصیر شده
مسئولیت جزایی نتیجه ارتکاب جرم است
5
6
نقش مقررات ورزشی در مسئولیت ورزشکاران:
رعایت مقررات در ورزش برای جرم نبودن حوادث اصل است
1-حوادث ناشی از ورزش در صورتی جرم نخواهد بود که عملیات بر اساس مقررات صورت گرفته باشد بعبارتی ورزشکار مسئولیت تمامی اعمال خطای خود را که در نتیجه نقض مقررات حاصل شده است خواهند داشت
2-ارتکاب عمدی یا غیر عمدی بودن یک حرکت ورزشی خلاف مقررات در اصل مسئولیت تاثیری نداردتاثیر آن در فقط در میزان مجازات خوااهد بود
3-اگر یک عمل ورزشی منجر به نقص عضوی شود وداور مسابقه آن حرکت را خطا به حساب نیاورده باشد این نظر داور نمی تواند مانع از اعمال شکایت مصدوم شود
4-در مسابقات حتی اگر داور اجازه پرتاب دهد ولی افرادی در محوطه غیر مجاز ایستاده باشنداجازه داور رافع مسئولیت پرتاب کننده نخواهد بود وعلاوه بر ورزشکار داور نیز پاسخگو خواهد بود
7
حاکمیت ضوابط قانونی برمقررات ورزشی:
در بعضی موارد عمل ورزشی با هیچ یک از مقررات مغایرتی ندارد اما ورزشکار به عمد یا بی توجهی موجب بروز حادثه گردیده است ورزشکار مرتکب مسئول است
مثلا برخورد توپ با کودکی که در کنار دروازه ایستاده هرچند کودک بدون اجازه در آنجا حضور یافته باشد
8
آموزشهای ورزشی وپیامدهای ناشی از عدم صلاحیت فنی
بکار گیری معلمان یا مربیان فاقد صلاحیت یک بی احتیاطی است واشخاص اقدام کننده مرتکب بی احتیاطی شده اند.
اجبار مربی دوومیدانی به آموزش ژیمناستیک
مربیانی که از فقدان مسئولیت خود آگاه هستند با قبول وظیفه مسئول پیامدهای قانونی آن خواهند بود
مسئولیت ناشی از آموزش منحصر به تعلیم نادرست نیست بلکه خودداری از آموزش مهارت وحرکات وسهل انگاری در تعلیم که موجب حادثه شود می تواند موجب مسئولیت شود
رعایت نکردن اصول آموزشی موجب مسئولیت قانونی است
9
در آموزش ورزشی رعایت اصل سلسله مراتب مهارتها وحرکات یک اقدام احتیاطی است
1-آمادگی عمومی ورزشکار
2-رعایت ترتیب حرکات درآموزش
تصور می شود رعایت نکردن مراتب مهارتها وایجاد یک جهش حرکتی شجاعت وشهامت یادگیری را تسریع می کند از جنبه حقوقی یک بی احتیاطی است
10
اصل اطمینان از سلامتی
1-مطالعه پرونده پزشکی
2-سوال از والدین
3-مشاهده نفر به نفر
4-پرسش از دانش آموز از وضع سلامتش
11
مراقبت از ورزشکار در فعالیتهای ورزشی:
وظیفه معلم ورزش در آموزش خلاصه نمی شود اودر تمام ثانیه های زمان کار خود وظیفه مراقبت ومحافظت از شاگردان خودرا برعهده دارد
1-مربیان ومعلمان هرگز نباید محل راترک نمایند حضور در محل فعالیت لازمه مراقبت از ورزشکار است
2-در مدت حضور باید مراقب ورزشکار باشد
3-در صورت ترک محل یک جانشین واجد صلاحیت تعیین نماید
12
سوال:معلمی بارها به دانش آوزان هشدار داده بود که از تخته پرش استفاده نکنند اما درحین مداوای دانش آموزی دیگری در دفتر مدرسه یک دانش آموز حین تمرین روی تخته پرش به شدت مجروح می گردد آیا مسئولیتی متوجه مربی است؟
13
تاثیر تعداد ورزشکار در مسئولیت مراقبت:
پذیرش مسئولیت مراقبت، از تعداد بیش از حد متعارف از نظر علم حقوق بی احتیاطی است
سوال:معلم ورزش درپذیرش مسئولیت مراقبت از حدمتعارف بر اثر اجبار اداری و دستور مقام مافوق که خلاف ضوابط و عرف ورزشی است چه واکنشی باید داشته باشد؟
14
جواب
اولانبایداز تهدیدات مقامات دستور دهنده که با ورزش بیگانه اند بهراسدوتسلیم شودثانیا گزارش کتبی عواقب خطرناک چنین اقداماتی را در صورت لزوم به مراجع قضایی ارجاع دهد
15
توصیه:
1-تعداد متعارف ورزشکار برای اعمال نظارت ومراقبت باید متناسب با نوع آن ورزش باشد
2-در پذیرش مسئولیت نظارت برفعالیتهای ورزشی که در اماکن جدا از هم انجام می شود احتیاط کنید
3-اجتناب ازایجاد بی حسی موضعی در ورزشکار بمنظور ادامه بازی
16
توصیه های ایمنی برای اماکن ورزشی:
1-تناسب مکان با رشته ورزشی
2-کمیت وکیفیت مکان ورزش
-فعالیت ورزشی در اماکنی که فاقد شرایط متعارف برای ان فعالیت باشد مجاز نیست
3-در صورتی که در اطراف زمین های ورزشی شرایط خطرناک وجود داردنسبت به رفع انها اقدام شود
4-در اماکنی که فعالیت ورزشی در آن برای دیگران خطرناک است ممنوعیت باید اعمال شود
5-در شرایط بد جوی اجازه ادامه بازی خطای مطلق است
6-از انجام فعالیت در هوای بسیار سرد یا گرم که موجب سمازدگی یا گرمازدگی می شود خودداری نمایید
17
مسئولیت مراقبت در خارج از زمین های ورزشی:
1-بدون اجازه کتبی ورزشکار را به مسافرت یا اردو نبرید
2-در طول جاده در خصوص تغذیه ورزشکار دقت بیشتری شود
3-برای اسکان ورزشکاران در اتاقها تناسب سنی مورد توجه قرار گیرد
4-در مسابقات رده های سنی بالا اعزام ورزشکار کوچکتر به انگیزه کسب تجربه یک اشتباه فاحش است
5-در اردو به ورزشکار اجازه خروج از اردو را ندهید
6-از ابراز علاقه شخصی به یک ورزشکار در حضور دیگران خودداری کنید
18
بیمه حوادث ورزشی :
یکی از ابزارهای مناسب برای حمایت از مدیریتهاوورزشکاران در مقابل حوادث بیمه ورزشی است
اقدامات حقوقی مدیران ورزشی پس از وقوع حادثه :
1-گزارش از حادثه
2-استشهاداز شهود حادثه
الف)از اشخاص حاضر در صحنه صرف نظر از سن کسب شهادت نمایید
ب)اظهارات مصدوم رایادداشت نمایید وبه امضای او برسانید
ج)زمان ومکان وقوع حادثه،علت وقوع وهرگونه اطلاع دیگر نوشته شود
3-بایگانی خصوصی گزارش حادثه
الف)احتمال تمایل مجدد زیان دیده وجوددارد
ب)به استناد چنین گزارشهایی می توان اقدامات بازدارنده اعمال کرد
19
تربیت بدنی در مدارس
رضا انورمیرزاعلی
اداره آموزش وپرورش شهرستان جاجرم
20
فصل اول اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس
هدف کلی
شناخت اهداف و نقش آن در تعیین محتوا و خطمشیهای اجرایی درس تربیت بدنی در مدارس .
هدفهای رفتاری
1. مفهوم تربیت بدنی و تعاریف مربوط به آن
2. اختلاف بین دو واژه«ورزش » و «تربیت بدنی »
21
3. نقش اهداف در برنامه ریزی فعالیتهای تربیت بدنی و ورزش مدارس
4. اهداف عمومی تربیت بدنی در دوره ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان
5. تعریف واهداف آموزش و پرورش
6. اهداف کلی و اختصاصی تربیت بدنی و ورزش.
7. ضرورت تدوین برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس
8. اهداف تربیت بدنی در مدارس را از نظر «کین » و «دکتر تاش »
22
مفهوم تربیت بدنی
به منظور تعیین اهداف تربیت بدنی ابتدا لازم است که مفهوم تربیت بدنی در مدارس به درستی شناخته شود. بسیاری از افراد جامعه و حتی تعدادی از معلمان و مربیان تربیت بدنی دو واژه ورزش و تربیت بدنی را به جای یکدیگر به کار می برند. این موضوع چنان فراگیر شده است که در بسیاری از برنامه های آموزشی واژه ورزشی به جای واژه تربیت بدنی به کار برده می شود. اگرچه هر دو بر پایه فعالیتهای جسمانی بنا شده اما تربیت بدنی از نظر ماهیت و اهداف با ورزش تفاوت داشته و این تفاوتها در اجرای برنامه ها شکل واقعی و عینی به خود می گیرد. این تفاوتها در تعاریف هر یک از واژه های تربیت بدنی و ورزش به خوبی مشاهده می شود.
23
ژرژهپر : «تربیت بدنی علمی است منظم ، اصولی ، تدریجی و مداوم که از سن کودکی تا کهولت به منظور تقویت کامل بدن کسب سلامتی و بالابردن قدرت و استقامت دستگاههای مختلف بدن و پرورش استعدادهای افراد برای انجام هر نوع فعالیت می باشد».
دکتر لوبوش : «تربیت بدنی مجموع روشهایی است که جهت تبدیل بدن به یک وسیله مورد اعتماد و تطابق و همگامی با محیطهای بیولوژیکی و اجتماعی از طریق پرورش عوامل بیولوژیکی (قدرت و استقامت دستگاههای گردش خون و تنفس ) و عوامل روانی ـ حرکتی که خود باعث به وجود آمدن کنترل و مهارتهای بدنی که یکی از عوامل مهم رفتار و شخصیت آدمی است می باشد».
با تعاریف فوق می توان چنین نتیجه گرفت که ورزش بخشی از تربیت بدنی است که انجام دادن آن منوط به کسب انواع مهارتهای حرکتی و ورزشی است .
24
ماهیت تربیت بدنی
محتوا یا کلیه فعالیتهایی که با نام تربیت بدنی آموزش داده می شود بر پایه فعالیتهای جسمانی استوار بوده و از ورزش جدا نمی باشد و حتی می توان عنوان نمود که در بسیاری مواقع از طریق انواع رشته های ورزشی می توان به اهداف تربیت بدنی دست یافت اما باید این موضوع مهم را یادآوری نمود که در شیوه های اجرایی و هدف کار و فعالیت تربیت بدنی و ورزش تفاوت وجود دارد.
تربیت بدنی جزئی لاینفک از برنامه های آموزش و پرورش بوده که آموزش همگانی برای تمام دانش آموزان مطرح است و در آموزش تربیت بدنی در مدارس صحبت از ورزشکاران نخبه ، کار مداوم و خسته کننده برای رسانیدن آنان به درجه قهرمانی در یک رشته ورزشی خاص مطرح نیست .
25
اهداف تربیت بدنی
برنامه های تربیت بدنی دارای اهداف مشخص می باشد. معلمان و برنامه ریزان تربیت بدنی می بایست با اهداف این درس آشنا بوده و بتوانند آنها را با استناد به دلایل ، مدارک و منابع علمی برای دانش آموزان و والدین آنها توجیه کنند. چنانچه اهداف برنامه های تربیت بدنی در هر سطح از تحصیل (ابتدایی ، راهنمایی ، متوسطه ) به طور واضح و روشن بیان گردند، در این صورت همه افرادی که در تهیه و تدوین و یا اجرای برنامه ها، مشارکت می کنند، قادر خواهند بود، پاسخ به این سوال مهم و اساسی که «چرا و برای چه منظور فعالیت می کنند» با درک و آگاهی کامل دریافت نمایند.
پاسخ منطقی و فلسفی این «چرایی » در واقع محور و مرکزیتی برای جهت دهی و کسب موفقیت در اجرای برنامه های تربیت بدنی در مدارس خواهد بود. در این بخش از کتاب اهداف تربیت بدنی را با در نظرگرفتن ابعاد وجودی انسان و نیازهای واقعی آنان به دو دسته اهداف عمومی و اختصاصی در هر دوره تحصیلی به شرح زیر بیان می گردد.
26
2. اهداف عمومی تربیت بدنی در دوره های راهنمایی و دبیرستان
همه دانش آموزان در دوره راهنمایی و دبیرستان می بایست آمادگی پیدا نمایند تا بتوانند در فعالیتهای سازنده و مطلوب اجتماعی جامعه شرکت نمایند. به دنبال هدفهای عمده ای که برای درس تربیت بدنی در دوره ابتدایی بیان گردید، اهداف کلی برای این درس در دوره راهنمایی و متوسطه می توان در نظر گرفت . دانش آموزان به منظور رویارویی با شرایط و اوضاع زندگی روزمره و فائق آمدن بر مشکلات روزافزون و پیچیده آن ، نیاز به توسعه و تکامل قابلیتها و تواناییهای خود دارند تا قادر باشند سلامتی ، تندرستی و نشاط دوره نوجوانی و جوانی خود را حفظ کرده ، مسائل و مشکلات را با اندیشه خلاق خود حل کنند، گزینشهای اخلاقی نیکو بنمایند و با ابراز تمایلات خوشایند، نگرشهای منطقی ، درک ارزشها و قدرشناسیها، بتوانند عواطف و احساسات خود را به نحو مطلوبی بیان نمایند. دانش آموزان در این دوره از تحصیل از طریق شرکت در گروههای اجتماعی روابط رودررو با دیگران و همسالان خود برقرار می سازند.
27
سرانجام رشد و بلوغ اجتماعی به وسیله روابط گروهی همانند انجمنهای ورزشی مدرسه ، مسابقات مختلف ورزشی و غیره افزایش می یابد. هدفهای عمده تربیت بدنی در این دوره به قرار زیر است :
2-1. توسعه و رشد اندامها و عضلات مختلف بدن و پرورش استعدادهای جسمانی از طریق شرکت در فعالیتها و تمرینات ورزشی منظم و مداوم .
2-2. بهبود و توسعه مهارتهای عصبی ـ عضلانی و افزایش هماهنگی در انجام حرکات و فعالیتهای جسمانی و به ویژه مهارتهای ورزشی از طریق یادگیری مهارتها و فنون رشته های مختلف ورزشی و حرکات بنیادی .
2-3. توسعه و رشد مهارتهای شناختی که در برگیرنده معلومات ، درک و تشخیص ارزشهایی است که با اجرای فعالیتهای جسمانی همراه است .
2-4. توسعه و رشد اجتماعی دانش آموزان که به منظور سازگاری دانش آموزان با خود و با دیگران و توسعه معیارهای مطلوب رفتاری است که از طریق شرکت دانش آموزان در فعالیتهای گروهی و بازیهای ورزشی حاصل می شود.
28
3. اهداف اختصاصی تربیت بدنی
اهداف اختصاصی در حقیقت اهداف نزدیک و سهل الوصولی هستند که در چارچوب اهداف کلی بیان می شوند. اهداف اختصاصی با تجارب و سوابق یادگیری دانش آموزان و میزان تواناییهای جسمانی و استعدادهای حرکتی آن مرتبط می باشند.
اهداف اختصاصی تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی به شرح زیر بیان می شوند:
3-1. توسعه تواناییها و مهارتهای پایه و بنیادی در دانش آموزان کلاسهای اول تا سوم دبستان .
3-2. توسعه تواناییها و مهارتهای بنیادی پیشرفته و آمادگیهای جسمانی در کلاسهای چهارم و پنجم دبستان .
3-3. توسعه و بهبود مهارتهای ورزشی و آمادگیهای جسمانی در دوره های مختلف تحصیلی راهنمایی و دبیرستان .
29
3. اهداف اختصاصی تربیت بدنی در دوره های راهنمایی و دبیرستان عمدتاً بر توسعه و بهبود مهارتهای ورزشی استوار است . دوران نوجوانی و جوانی مناسبترین زمان برای یادگیری و توسعه مهارتهای ورزشی است . بنابراین در برنامه آموزش تربیت بدنی در مدارس راهنمایی و متوسطه با توجه به نیازها و علایق دانش آموزان باید آموزش این گونه مهارتها مورد توجه قرار گیرد.
30
اهداف رفتاری در تربیت بدنی
در آموزش و پرورش نوین توجه زیادی به اهداف رفتاری دانش آموزان در مدارس می شود. زیرا اهداف رفتاری شرح اهداف کلی و مفاد آموزشی است و معیارهای مناسبی را به منظور اندازه گیری و تعیین میزان پیشرفت برنامه ها را در اختیار می گذارند. از طرفی اهداف رفتاری ، نوع برنامه های ورزشی و در حقیقت جهت دهی نوع فعالیتها را مشخص می کنند.
بلوم و همکارانش اهداف رفتاری را به سه دسته اصلی (اهداف شناختی ، اهداف عاطفی و اهداف روانی ـ حرکتی ) تقسیم بندی می کنند.
31
به منظور طبقه بندی اهداف آموزشی در تربیت بدنی لازم است که جزئیات این اهداف به گونه ای طراحی و بیان شوند تا رفتارها برحسب سه حیطه رفتاری فوق تنظیم گردند. این طبقه بندی به دو منظور انجام می گیرد. اول برای پیش بینی و تعیین آنچه که می بایست در مفاد برنامه ریزی آموزشی قرار گیرد و دوم به منظور ارزیابی نتایج آموزشی و اصلاح احتمالی برنامه ها موثر می باشند.
هدفهای شناختی بر حفظکردن یا بازسازی چیزی که احتمالاً یادگرفته شده تاکید می کند.
هدفهای عاطفی «بر یک مایه احساسی یا درجه ای از پذیرش و یا عدم پذیرش » در یک موقعیت و یا فعالیت تاکید دارد.
هدفهای روانی حرکتی که در تربیت بدنی بسیار مهم می باشند بر مهارتهای عضلانی ، مهارتهای حرکتی ، دستکاری مواد و اشیا، انجام ماهرانه و هماهنگ فعالیتها و کارها و یا برخی از اعمال مربوط به هماهنگیهای عصبی عضلانی مدّ نظر است .
32
مثالهایی از لغات و مفاهیم کلیدی که می تواند برای توصیف یک رفتار در سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی ـ حرکتی مورد استفاده قرار گیرد عبارتند از:
33
مزیت عمده بیان اهداف به صورت رفتاری آن است که از همان ابتدا توجه معلمان تربیت بدنی را، به طور تخصصی ، به حیطه عملی (روانی ـ حرکتی ) جلب می کند. در این صورت ، تدریس درس تربیت بدنی و ورزش ، به طور موثر، قابل ارزشیابی و اندازه گیری است . در تربیت بدنی و ورزش ، هدفهای رفتاری به راحتی بیان می شوند. یک سالن و مکان ورزشی ، یک محل رفتار- محوری است و از آن به عنوان یک آزمایشگاه یادگیری از طریق گوش دادن ، نگاه کردن ، خواندن ، بحث کردن ، عمل کردن و ارزشیابی کردن استفاده می شود.
صاحب نظران و متخصصان علوم ورزشی هر یک اهدافی را برای فعالیتهای تربیت بدنی ارائه نموده اند.
34
دکتر کین ، (1973 ) در یک مطالعه تحقیقی نتیجه گرفت که برنامه های تربیت بدنی در مدارس اهداف زیر را دنبال می کند. این اهداف را در سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی حرکتی می توان بدین شکل تقسیم بندی کرد:
1. رشد مهارتهای حرکتی در دانش آموزان ;
2. تحقق استعدادهای بالقوه و پراکنده دانش آموزان ;
3. گذراندن اوقات فراغت ;
4. رشد اخلاقی ;
5کسب شایستگیهای اجتماعی ;
6. کارایی اعضا و اندامهای بدن ;
7. رشد شناختی و ادراکی ;
8. شناخت و تحسین زیبایی .
35
دکتر ناش اهداف تربیت بدنی در مدارس را چنین برمی شمارد:
– تقویت جسم : ارتقای قابلیتهای جسمانی و انتقال آن در زندگی (حیطه شناختی ).
– تقویت هماهنگی عصبی ـ عضلانی : ارتقا بخشیدن به کار اعضای بدن در کلیه مهارتهای زندگی که به این همکاری نیاز دارند (حیطه روانی حرکتی ).
– تقویت درک و سرعت انتقال و عمل : ایجاد ارتباط بین انگیزه ، محرک و پاسخ و تفکر مفید، قدرت تصمیم گیری و اجرا (حیطه روانی حرکتی ).
تقویت احساسات : تقویت هیجانات و عواطف فطری و استفاده از آنها در اجرای مطلوب و بهتر کارهای روزمره (حیطه عاطفی ).
36
جدول شماره 1: عوامل اهداف رفتاری و ارتباط آن با اهداف
37
.
خـلاصـه
برای دستیابی به اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، علاوه بر مشخص بودن هدف ، معلمان ورزش و دانش آموزان و والدین و مسئولان آموزشگاهها بایستی به نحوی در برنامه ریزی فعالیتهای ورزشی مدارس مشارکت داشته باشند.
آموزش و پرورش فعالیتی مداوم ، جامع و برای همه ، به منظور رشد و تکامل انسان و غنای فرهنگ و تعالی جامعه است . آموزش و پرورش به نیازهای چهارگانه فردی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی انسان در همه جنبه های وجودی او توجه وافر دارد.
برنامه های تربیت بدنی در مدارس باید اهداف ، خصوصیات و ویژگیهای تعلیم و تربیت کلی را دارا باشد و هدف این برنامه تربیت ابعاد وجودی انسان و پرورش صفات عالیه انسان در جهت نزدیکی به خداست .
38
درس تربیت بدنی در مدارس باید به اهداف کلی رشد و توسعه قوای فکری ـ ادراکی ، رشد و توسعه قوای جسمانی ـ عضلانی ، رشد و توسعه جنبه های اخلاقی و معنوی دانش آموزان در مقاطع مختلف سنی با توجه به مراحل رشد در هر یک از دوره های تحصیلی بپردازد.
همچنین اهداف اختصاصی تربیت بدنی و ورزش نیز بنابر خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان در ابعاد مختلف و نیازهای آنان در هر مرحله از رشد سنی طراحی شود و با نوع برنامه های ورزشی ارائه شده از سوی معلمان ورزش در مدارس همخوانی داشته باشد. تهیه و تدوین صحیح کتابهای مورد نیاز و برنامه های تربیت بدنی ، جهت جلوگیری از بروز مسائل و مشکلات ِ تدریس درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، دارای اهمیت خاصی است .
39
اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، در دوره های مختلف تحصیلی ، باید براساس نگرش صحیح دانش آموزان به فعالیتهای ورزشی تنظیم و طراحی گردد. چنانچه برنامه های تربیت بدنی و ورزش بخواهد نقش مهم و ارزنده ای در آموزش و پرورش داشته باشد، لازم است که اولاً جایگاه واقعی خود را در بین مجموعه دروس ، به عنوان یک درس آموزشی موثر، به دست آورد; ثانیاً براساس نگرش صحیح دانش آموزان و اولیای آنان باشد; ثالثاً، برای کلیه مسئولان امر در نظام آموزشی کشور قابل فهم و درک و بین اهداف و شیوه های اجرایی هماهنگی وجود داشته باشد.
40
فصل دوم برنامه ریزی درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس
41
برنامه ریزی در تربیت بدنی
برنامه ریزی درس تربیت بدنی ، در واقع ، راههای رسیدن به اهداف تربیت بدنی و ورزش در مدارس را نشان می دهد.
برنامه ریزی برای اجرای مطلوب و موثر درس تربیت بدنی در مدارس و توجه به همه جوانب از جمله (وسایل ، امکانات ، نگرش و بینشها، خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان در هر کلاس درس ، ارزشیابی و غیره ) امری اجتناب ناپذیر است
42
اصول کلی برنامه ریزی عبارت انداز:
1. برنامه درس تربیت بدنی و ورزش مدارس باید به عنوان یک بخش از برنامه کل آموزش تلقی شود و با سایر برنامه های آموزش و پرورش هماهنگ باشد.
2. برنامه درس تربیت بدنی باید انعکاسی از ماهیت جامعه باشد و متناسب با علایق ، خواسته ها و احتیاجات دانش آموزان تنظیم گردد.
3. برنامه درس تربیت بدنی باید به همه ابعاد وجودی انسان اعم از جسمانی ، روانی ، اجتماعی ، اخلاقی و عاطفی توجه داشته باشد.
4. در برنامه درس تربیت بدنی باید با بهداشت و سالم سازی جسم و روان کودکان و نوجوانان و جوانان به طور ویژه لحاظ شود.
43
اهمیت برنامه ریزی در اجرای درس تربیت بدنی
به طور کلی ، برنامه ریزی درس تربیت بدنی و اعمال مدیریت صحیح در اجرای آن باعث می شود که :
1. به اهداف از پیش تعیین شده درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس دست یابیم .
2. از منابع و امکانات موجود به رغم تمام کمبودها و محدودیتها به نحو مطلوب بهره برداری شود.
44
3. تواناییها و استعدادهای بالقوه دانش آموزان را در همه زمینه ها شکوفا کنیم و اطلاعات واقعی از آنها به دست آوریم .
4. وظایف و حوزه مسئولیتهای همه دست اندرکاران آموزش اعم از، معلمان تربیت بدنی ، مسئولان مدارس و تربیت بدنی آموزشگاهها و نحوه مشارکت ِ والدین و دانش آموزان در اجرای صحیح و مطلوب درس تربیت بدنی و ورزش مشخص شود.
5. همه افراد و، به خصوص ، دانش آموزان و والدین و معلمان تربیت بدنی در تنظیم و اجرای برنامه ها مشارکت فعال داشته باشند و برای پیشبرد اهداف همه همت خود را مصروف دارند.
6. به موقع در رفع کمبودها و نقایص برنامه های تربیت بدنی و ورزش اقدام نماییم .
45
مواد برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس
در ارتباط با مواد و عناصر تشکیل دهنده برنامه تربیت بدنی و ورزش نمی توان به طور قاطع اظهار نظر کرد و فعالیتها و برنامه های یکنواخت و یکسانی را برای تمام مدارس ، در دوره های تحصیلی مختلف ، در سطح کشور ارائه داد. علت این امر را می توان در چند مورد بیان کرد:
الف ) نگرش دانش آموزان و والدین آنها نسبت به برنامه های تربیت بدنی و ورزش متفاوت است . عده ای فعالیتهای تربیت بدنی در ساعت آموزشی را نوعی تفریح و سرگرمی می دانند و معتقدند که فعالیتهای ورزشی برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح در برنامه مدارس گنجانده شده است . عده ای دیگر از دانش آموزان و والدین آنها به نقش سالم سازی و بهداشتی تربیت بدنی آگاه اند و معتقدند که فعالیتهای تربیت بدنی بهترین وسیله برای تربیت جسم و روان است و با این دیدگاه در کلاسهای تربیت بدنی به فعالیت می پردازند.
46
ب ) آموزشگاهها و مدارس در سراسر کشور دارای امکانات ، تاسیسات و تجهیزات ورزشی یکسان نیستند. بنابراین ، هر مدرسه و آموزشگاه ، با توجه به وضعیت و امکانات خود، هدفهایی دست یافتنی در برنامه فعالیتهای تربیت بدنی و ورزشی در نظر می گیرد و اجرا می کند.
با توجه به نگرش ، خواسته ها و نیازهای فوق ، که برای فعالیتهای تربیت بدنی و ورزش در نظر گرفته شده است ، صرف نظر از میزان امکانات و تاسیسات ورزشی ِ مدارس ،
برنامه های تربیت بدنی و ورزش می بایست شامل موارد زیر باشد:
1. برنامه کلاسهای آموزش تربیت بدنی و ورزش ;
2. برنامه کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش ;
3. برنامه کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی ;
4. برنامه مسابقات و رقابتهای ورزشی .
47
حال به شرح اجمالی هر کدام از چهار مورد فوق می پردازیم :
1. برنامه کلاسهای آموزش تربیت بدنی و ورزش
برنامه کلاسهای آموزش تربیت بدنی و ورزش در مدارس در دوره های مختلف تحصیلی عبارت است از کلاسهای آموزش تربیت بدنی اجباری برای تمام دانش آموزانی که از سلامت کامل جسمی و روانی برخوردارند. این کلاسها، همانند سایر دروس ، در متن برنامه های هفتگی دانش آموزان گنجانیده می شود. این کلاسها عموماً در قالب زمانی سه ساعت در هفته برنامه ریزی می شود و جزء برنامه های تدریس موظف معلمان تربیت بدنی در مدارس محسوب می شود. محتوای این کلاسها عمدتاً شامل موارد زیر است : آموزش فعالیتها و مهارتهای مختلف حرکتی ، ارائه شیوه های مختلف توسعه و افزایش قابلیتهای جسمانی ، آموزش قواعد و مقررات رشته های مختلف ورزشی ، آموزش شیوه های صحیح اجرای تمرینهای ورزشی با رعایت تمام مسائل و اصول پرورشی و تربیتی و سلامتی .
48
2. برنامه کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش
برنامه کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش عبارت است از کلاسهایی که مسئولان آموزشگاه و معلمان تربیت بدنی و ورزش در خارج از ساعات برنامه های هفتگی درسی برنامه ریزی و دانش آموزان به طور داوطلبانه در این کلاسها شرکت می کنند. در این گونه کلاسهای تکمیلی ِ تربیت بدنی که در برنامه هفتگی گنجانیده می شود، معمولاً آن دسته از دانش آموزان که در اجرای مهارتهای ورزشی دچار مشکل هستند و احتمال بهبود آنها با شرکت در کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی وجود دارد، به این کلاسها هدایت می شوند.
بنابراین توصیه می شود که شرکت کنندگان در کلاسهای فوق برنامه در فعالیتهایی شرکت کنند که قبلاً در کلاسهای آموزشی تدریس شده است تا بتوانند با تمرین بیشتر در کلاسهای فوق برنامه کمبودهای جسمانی ، مهارتی و روانی اجتماعی خود را برطرف کنند.
49
3. برنامه کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی
برنامه کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی در مدارس برای آن دسته از دانش آموزانی ارائه می شود که نیازها و احتیاجات حرکتی و مهارتهای ویژه دارند. به طور مشخص می توان از دانش آموزانی نام برد که دارای عقب ماندگی جسمی و یا ناهنجارهای اسکلتی می باشند، مانند افرادِ گوژپشت یا کسانی که پاهای پرانتزی دارند یا دانش آموزانی که دارای چرخش غیرطبیعی لگن هستند و بالاخره آن دسته از دانش آموزانی که هماهنگی عصبی عضلانی ندارند.
این کلاسها زیر نظر معلمان تربیت بدنی واجد شرایط و با صلاحیت و آموزش دیده با امکانات آموزشی مناسب دایر می گردد. در این کلاسها افرادی که نمی توانند در فعالیتهای ورزشی عادی شرکت کنند، فرصتهایی را برای رفع نقایص و کمبودهای جسمانی ـ حرکتی خود به دست می آورند. این کلاسها به خصوص در دوره تحصیلی دبستان ، که امکان رفع نقص و بهبود ناتوانیهای جسمی و روانی کودکان و نوجوانان بیشتر است ، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .
50
4. برنامه مسابقات و رقابتهای ورزشی
برنامه مسابقات و رقابتهای ورزشی مدارس شامل برنامه مسابقات ورزشی بین دانش آموزان یک کلاس ، مسابقات ورزشی بین دانش آموزان منتخب کلاسهای مختلف در یک مدرسه و برگزاری مسابقات بین مدارس مختلف است . دانش آموزان صاحب مستعد از لحاظ ورزشی و آموزش دیده و آگاه به قوانین و مقررات رشته های ورزشی می توانند در این مسابقات و رقابتهای ورزشی شرکت کنند.
مواد برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس در جدول شماره 1 آمده است .
51
جدول شماره 1: مواد برنامه های تربیت بدنی و ورزشی در مدارس
52
شکل1-2.عوامل موثر در طراحی برنامه های تربیت بدنی
نیازهای اجتماعی
– تـــحقیقات در زمــینه نـــیازها و اولویت بندی فعالیتها
– سازماندهی کل برنامه های آموزشی
– نـگرش والدین در مورد بــرنامه های تربیت بدنی
– وضعیت اقتصادی – اجتماعی
عوامل شخصی و گروهی
– نیازهای بهداشتی
– شرایط جسمانی
-تواناییهای حرکتی
– علایق ونگرشهانسبت به تربیت بدنی
– تفاوتهای فردی از نظر جسمانی
– ظرفیتهای اجتماعی
سازمان و مقررات دولتی
– اهداف آموزشی و تربیت بدنی برای دخــتران و پــسران در سه دوره تحصیلی
– مقررات و ضوابط مدرسه
– تصمیمات اولیای مدرسه
– تبلیغات
– بخشنامه ها وآیین نامه های صادره ازسوی سازمانهای ذی ربط ورزشی
شرایط محیطی
– محیط و شرایط مدرسه
– وسایل، امکانات و تجهیزات
– نیروی انسانی واجد شرایط
– بودجه
دانش آموز و مدرسه
53
عوامل و عناصری که در طراحی و اجرای برنامه های تربیت بدنی اثرگذار هستند به چهار دسته کلی طبقه بندی شده اند که عبارت اند از:
1. عوامل شخصی و گروهی : این عوامل شامل خصوصیات و ویژگیهای رشدی ، سطح بهداشت ، علایق و تمایلات ، ظرفیتها و استعدادها و نیازهای عمومی دانش آموزان می باشد.
2. عوامل محیطی : شامل وسایل و تجهیزات ، امکانات ، فضاهای ورزشی در دسترس ، نیروی انسانی واجد شرایط و بودجه است .
3. نیازهای اجتماعی : که در برگیرنده عواملی همچون نگرش والدین و خانواده ها درمورد برنامه های تربیت بدنی وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی افراد، اولویت بندی در برنامه ها براساس نیازها است .
4. عوامل غیر مدرسه ای : که شامل تبلیغات مجلات و رسانه ها، نقش سازمانهای ورزشی ، اهداف آموزشی و مقررات و سیاستهای آموزش و پرورش در مورد برنامه های تربیت بدنی در مدارس است .
54
خـلاصـه
برنامه ریزی درس تربیت بدنی ، به عنوان جزئی از برنامه جامع آموزشی مدرسه ، به دقت ، توجه و پیروی از یک سلسله اصول و قواعد صحیح نیازمند است .
تربیت بدنی برای معلمان این رشته میدان آزمایشی است تا آنچه در توان دارند، برای تربیت صحیح همه ابعاد وجودی دانش آموزان و کارایی و سلامت و بهداشت کودکان و نوجوانان به کار برند.
برنامه ریزی صحیح و منطقی درس تربیت بدنی در مدارس باعث می شود که :
1. به اهداف از پیش تعیین شده فعالیتهای ورزشی در مدارس دست یابیم .
2. از منابع و امکانات موجود به نحو مطلوب بهره برداری کنیم .
3. اطلاعات واقعی از نیازهای دانش آموزان کسب کنیم .
4. وظایف تمامی دست اندرکاران امر آموزش در اجرای صحیح و مطلوب برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس مشخص شود.
5. به موقع در رفع کمبودها و نقایص برنامه های تربیت بدنی و ورزش اقدام کنیم .
55
برنامه ریزی درس تربیت بدنی در مدارس باید به گونه ای باشد که نتایج آنها تنها به رشد و توسعه قوای جسمانی محدود نشود و ابعاد روانی ، عاطفی ، اجتماعی را نیز در برگیرد. برنامه تربیت بدنی باید کمک رسان تمام دروس و اهداف کلی آموزش و پرورش باشد و بتواند از طریق فعالیتهای بدنی موجب رشد و توسعه قوا و استعدادهای ذهنی ، عاطفی و اجتماعی شود .
. البته در این حوزه مسائل و مشکلاتی مثل نگرش متفاوت دانش آموزان و والدین آنها نسبت به درس تربیت بدنی و همچنین امکانات و تجهیزات ورزشی متفاوت آموزشگاههای کشور با توجه به موقعیتهای جغرافیایی متفاوت وجود دارد که مانع ارائه الگوی ِ یکنواخت و یکسان در رابطه با محتوای برنامه های تربیت بدنی در مدارس سراسر کشور می شود.
56
برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس باید در برگیرنده موارد زیر باشد:
1. برنامه های کلاسهای آموزش درس تربیت بدنی و ورزش ،
2. برنامه های کلاسهای فوق برنامه تربیت بدنی و ورزش ،
3. برنامه های کلاسهای تربیت بدنی اصلاحی ،
4. برنامه های مسابقات و رقابتهای ورزشی .
پس برای اینکه درس تربیت بدنی و ورزش در مدارس جایگاه واقعی خود را در بین دروس دیگر پیدا کند، همکاری و مشارکت همه مسئولان مدرسه ، معلم تربیت بدنی ، اولیای دانش آموزان و خود دانش آموزان امری ضروری است .
57
شناخت خصوصیات و ویژگیهای رشدی دانش آموزان
فصل سوم
58
هدف کلی
آشنایی با مراحل رشد جسمانی و حرکتی دانش آموزان در دوره های مختلف تحصیلی و ارتباط آن با برنامه های تربیت بدنی در مدارس .
هدفهای رفتاری
لزوم آگاهی معلمان تربیت بدنی از مراحل رشد جسمانی و حرکتی دانش آموزان
2. فواید شناخت اصول و مراحل رشد جهت برنامه ریزی درس تربیت بدنی در مدارس.
3. خصوصیات جسمانی کودکان 2ـ6 سال.
4. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی کودکان 2ـ6 سال
5. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی کودکان 2ـ6 سال
59
6. خصوصیات و ویژگیهای جسمانی دانش آموزان 6-9 سال
7. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی دانش آموزان 6ـ9 سال
8. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی دانش آموزان 6ـ9 سال
9. خصوصیات و ویژگیهای جسمانی دانش آموزان 9ـ12 سال
10. خصوصیات و ویژگیهای عاطفی دانش آموزان 9ـ12 سال
11. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی دانش آموزان 9ـ12 سال
12. خصوصیات وویژگیهای جسمانی و عاطفی دانش آموزان 12ـ18 سال
13. خصوصیات و ویژگیهای روانی ـ حرکتی دانش آموزان 12ـ18 سال
60
ضرورت شناخت ویژگیهای رشدی دانش آموزان
بررسی و مطالعه خصوصیات رشدی دانش آموزان در هر دوره سنی ، اطلاعات مناسبی را در اختیار معلمان تربیت بدنی قرار می دهد که مهمترین آن عبارت اند از:
الف ) آنان می توانند با معیارهای مناسبی که برای هر یک از مراحل رشد جسمانی مثل ِ ارتباط قد با وزن ، وزن با سن ، اندازه قد و سن دانش آموزان وجود دارد، میزان رشد طبیعی دانش آموزان را تشخیص دهند.
ب ) نیز می توانند دانش آموزان را ازحیث رشد جسمانی و روانی ـ حرکتی طبقه بندی نمایند.
ج )آشنایی با مراحل رشد و تکامل سبب می شود که دانش آموزان نابهنجار و غیرعادی از دانش آموزان عادی متمایز شوند و تحت تربیت ویژه قرار گیرند.
61
د) همچنین معلمان تربیت بدنی قادر خواهند شد میزان ارتباط مظاهر زندگی و پدیده های اجتماعی با رشد جسمانی را بهتر درک نمایند.
ه) با مطالعه علمی رشد و تکامل دانش آموزان معلمان تربیت بدنی می توانند دانش آموزان را در محیطهای مختلف با یکدیگر مقایسه کرده و تاثیر محیط و فرهنگ موجود را در چگونگی رشد و تکامل آنان بشناسند و تا حد امکان بکوشند محیطهای مناسبی برای فعالیتهای جسمانی و ورزشی آنان ایجاد نمایند.
و) مطالعه رشد و تکامل و ویژگیهای مرحله ای آن نشان می دهد که در هر مقطع سنی از دانش آموزان چه انتظاری باید داشت .
ز) علاوه بر این ، معلم تربیت بدنی را قادر می سازد که فعالیتهای مناسب جسمانی و ورزشی را متناسب با مراحل طبیعی رشد دانش آموزان از کلاسهای اول تا چهارم دبیرستان انتخاب کنند.
ح ) مطالعه اصول و قوانین رشد و تکامل جسمانی دانش آموزان به معلمان تربیت بدنی در شناخت نوع رفتارها، گرایشها و برخوردهای متناسب در هر سنی کمک می کند.
62
ویژگیهای ذهنی –عقلی پسران12تا15سال ویژگیهای ذهنی دختران12-15سال
1-رشد منظم ومستمر در توانایی ذهنی
2-انجام کارهای ذهنی را بدون استدلال را دوست ندارد
3-رشد منظم ومستمر در هماهنگی چشم ودست بویژه در خلال 5/12تا5/13سالگی
4-بلوغ زودرس با نمرات بالای هوشی همراه هست
5-رشد در ظرافتکاریهای دستی طولانی تر وپابرجاتر از پسران است
-رشد منظم ومستمر ذهنی ونوانایی های ارادی –عملی ،قدرت استدلال قضاوت وقدرت تخیل در حال افزایش است
2-انجام کارهای ذهنی وتمرینات حافظه ای را بدون دلیل دوست ندارد
3-رشد منظم ومستمر در هماهنگی دو دست با رشد ناگهانی در 5/12تا13سالگی ومجددا در5/13تا14سالگی
4-رشد منظم ومستمر در هماهنگی چشم ودست
5-بلوغ زودرس با نمرات بالای هوش همراه است.
6-ظرافت کاریهای دستی ناپخته است
63
ویژگیهای احساسی –اجتماعی پسران 12تا15سال ویژگیهای احساسی –اجتماعی دختران12-15سال
1-ترسها حول محور بد لباس پوشیدن ،جنسیت معاشرت با دیگران دور می زند
2-بازتاب عصبانیت گریه کردن است
3-دلبستگی های زود گذر
4-می کوشد تا تغیرات بدنی خود را مستور دارد
5-افزایش اهمیت اراستگی ورعایت بوی خوش از ظروریات حتمی اوست
6-مقبولیت از طرف همسالان در اوج اهمیت است
7-مسابقات ورزشی را در قالب گروهای اجتماعی تیمی می خواهد
8-طالب ماجرا وهیجان است
9-برای بهتر شناختن مردم بدنبال دوستان ناباب ونا خوشایند است
10-با شروع 14سالگی پر حرفی اوبا دوستانش بویژه از طریق تلفن آغاز می گردد
1-ترسها بر محور پول ،مسائل بلوغ وارتباط بادیگران دور می زند
2-اغلب بخاطر عدم توانایی در انجام کارهای عملی (مهارتها )عصبانی می گردد
3-از دیدن خوابهای شبانه آشفته ومظطرب می گردد
4-جوشهای غرور جوانی بصورت مشکل بزرگی در می اید
5-تمیزی وآراستگی برای او مهم بشمار می رود
6-وابستگی شدید به معلم ودوست بزرگتر که دوستشان دارد وبه آنها معتقد است
7-وفاداری شدید نسبت به سر دسته ورهبر گروه خود
8-مرحله بیهوده وقت گذراندن با همسالان و تولید سر وصدا با آنها
9-خندهای بیخودی
10-حادثه جو وهیجان خوه
11-عصیان بر علیه اوامر والدین
12-حریص مسابقات ورزشی ،تلاش برای شناساندن تیم خود بعنوان بهترین تیم
13-گرایش مذهبی پیدا کرده وبه مساجد وامکن مذهبی می رود
64
ویژگیهای جسمانی پسرهای نوجوان سنین 12تا15سال ویژگیهای جسمانی دختران 12-15سال
1-افزایش در قد
2-افزایش وزن بدن بعداز عارض شدن عادات ماهانه آهسته می شود
3-رشد استخوانها تقریبا کامل شده است
4-قدرت در حال افزایش است
5-باا رفتن تدریجی فشار خون وسرعت متابولیک به مراتب آهسته تر از پسران است
6-اندازه سر وصورت در حد بزگسالان است
7-اشتهای بی حد به غذا ومرحلع جوشهای صورت
8-95درصد به بلوغ جنسی رسیده اند
9-بینی بزرگ شده چانه کوچک می ماند
1-رشد سریع وناهماهنگ جسمانی ،رشد سریعتراستخوانهای دراز دست وپا
2-رشد جهشی پهنای سر شانه
3-سیستم استخوانبندی هنوز کامل نیست
4-افزایش تدریجی قدرت بدنی
5-تداوم افزایش توانایی حرکتی با نرخی کمتر از گروههای سنی قبل وبعد
6-رشد سریع عضلانی ممکن است سبب ناهماهنگی موقت عصب –عضله شده بصورت ناپختگی حرکتی وعدم کنترل ظاهر شود
7-تغییر صدا
8-آغاز مرحله ظهور جوشهای صورت
9-پسرها در این سنین از دختران قویترند
65
فصل چهارم محتوای درس تربیت بدنی در مدارس
66
ویژگیهای محتوای درس تربیت بدنی
ویژگیهای عمومی زیر می تواند راهنمایی کلی برای برنامه ریزان و طراحان برنامه درسی در زمینه انتخاب مواد آموزشی در هر یک از دوره های تحصیلی در مدارس باشد:
1. محتوا و مضمون باید با عنوان درس تربیت بدنی و اهداف آن در مدارس سنخیت کامل داشته باشد و دانش آموز این امر را به خوبی در کلاسهای تربیت بدنی درک کند.
2. محتوابایددرکی صحیح ازساختاربنیادی تربیت بدنی و ورزش به دانش آموزان ارائه بدهد.
3. محتوا و مواد آموزشی درس تربیت بدنی باید اصول بهداشتی و سلامتی در طول زندگی را با مواد عملی به دانش آموزان بفهماند.
4. مواد آموزشی انتخاب شده برای هر دوره تحصیلی باید با ایجاد انگیزه و شور، یادگیری را در دانش آموز تقویت کند.
67
5. حرکات و مهارتهای انتخابی برای تدریس باید متناسب با وضعیت جسمانی و تواناییهای دانش آموزان باشد. به عبارت دیگر، حرکات و مهارتهای بسیار دشوار و پیچیده یا حرکات نسبتاً ساده و آسان باید با مقتضیات سنی و تجارب حرکتی و نیازهای جسمانی آنان هماهنگ و متعادل باشد.
6. محتوا باید متناسب با توقعات و انتظارات دانش آموزان باشد و آنان پس از شرکت در فعالیتهای ورزشی احساس رضایت و شادمانی کنند.
7. تسلسل مواد آموزشی و برنامه های تربیت بدنی در هر دوره تحصیلی باید حفظ شود. به عنوان مثال آموزش مهارتهای بنیادی و بازیهای ساده ورزشی در دوره ابتدایی و آموزش مهارتهای پیشرفته ورزشی در دوره دبیرستان انجام گیرد.
8. برنامه های تربیت بدنی و ورزش در مدارس باید ضامن رشد و تکامل طبیعی کودک و نوجوان ، افزایش قابلیتهای اجتماعی و روانی و بسط شخصیت او باشد.
68
سن دانش آموزان و برنامه های تربیت بدنی
یکی از شاخصهای مهم در تعیین محتوای درس تربیت بدنی و انتخاب نوع فعالیتهای حرکتی ، سن دانش آموزان است . سن افراد، نشان دهنده بسیاری از خصوصیات و ویژگیهای آنان است و دانش آموزان در هر مقطع سنی دارای تواناییهای جسمانی ، حرکتی و ویژگیهای رفتاری مخصوص آن سن می باشند.
پیشنهاد می شود برنامه های تربیت بدنی در مدارس به شکل زیر تنظیم گردد:
الف ) برنامه های تربیت بدنی و ورزشی برای سنین 2 تا 6 سالگی (دوره آمادگی و پیش دبستانی ).
ب ) برنامه های تربیت بدنی و ورزشی برای سنین 6 تا 12 سالگی (دوره دبستان ).
69
به منظور دستیابی به اهداف تربیت بدنی در مدارس ابتدایی و با توجه به خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان در این سنین و تغییرات عمده و ناگهانی ِ رشد جسمانی ، عاطفی و روانی ـ حرکتی آنان ـ عمدتاً در نه تا یازده سالگی ـ می توان به دو نوع برنامه قائل شد:
1. برنامه های تربیت بدنی برای سنین 6ـ9 سالگی (اول تا سوم دبستان )،
2. برنامه های تربیت بدنی برای سنین 9ـ11 سالگی (چهارم و پنجم دبستان )،
3. برنامه های تربیت بدنی و ورزش در سنین 12ـ14 سالگی (دوره راهنمایی )،
4. برنامه های تربیت بدنی و ورزش در سنین ـ18 سالگی (دوره دبیرستان ).
70
نمودار 1ـ4. محتوای کلی برنامه های تربیت بدنی مدارس براساس سن .
71
72
طبقه بندی محتوای درس تربیت بدنی
1. آمادگی جسمانی ،
2. آمادگی حرکتی .
آمادگیهای جسمانی آن دسته از قابلیتها و تواناییها هستند که به صورت بالقوه در فرد وجود دارند و در اثر تمرین بدنی پرورش می یابند و تواناییهای فرد را برای حضور موفق و پرنشاط در زندگی فردی و اجتماعی بالا می برند.
زیر مجموعه های آن عبارت اند از: استقامت ، قدرت ، سرعت ، انعطاف پذیری ، هماهنگی و چابکی .
آمادگیهای حرکتی آن دسته از استعدادها و قابلیتها هستند که فرد در اثر آموزش به آنها می رسد و، در نتیجه ، تواناییهای مهارتی و هنری و حرکتی پرورش می یابند.
نکته شایان ذکر این است که بدون داشتن حداقل آمادگیهای جسمانی موفقیت در آمادگیهای حرکتی مقدور نیست .
73
در طراحی و تعیین محتوای درس تربیت بدنی مدارس چگونه می توان از آمادگیهای جسمانی به آمادگیهای حرکتی دست یافت ؟
طبق اسلاید بعدی ساختار مهارتی دانش آموزان به ترتیب شکل می گیرد. آمادگیهای جسمانی زیربنای تمام فعالیتهای بدنی و اجرای مهارتهای ورزشی است . دانش آموزان در هر دوره از تحصیل به حدی از آمادگیهای جسمانی نیاز دارند و در کلاسهای تربیت بدنی این موقعیت فراهم می شود.
بنابراین محتوای فعالیتهای ورزشی در کلاسها عموماً به منظور افزایش آمادگیهای جسمانی و آمادگیهای حرکتی و مهارتی دانش آموزان تدوین می شود.
74
مهارتهای ورزشی پیشرفته
مهارتهای
ادراکی- حرکتی
مهارتهای بنیادی
جنبشی( حرکتی)
مهارتهای بنیادی
غیرجنبشی(ساکن)
مهارتهای بنیادی
ترکیبی وپیشرفته
75
فصل ششم اصول برنامه نویسی کلاسهای تربیت بدنی دستانی که کمک می کند مقدستر از لبهایی هستند که دعا می کنند کورش کبیر
76
ضرورت طرح درس تربیت بدنی برای معلمان
همه معلمان تربیت بدنی اعم از کم تجربه و جوان یا باتجربه می بایست برای تدریس یک جلسه درس تربیت بدنی برنامه ای مدون و مشخص داشته باشند. چنین برنامه ای باید قبلاً تهیه شده و جزئیات آن به دقت مورد بررسی کامل قرار گرفته باشد. این امر از تصمیمات لحظه ای و بدون برنامه و سلیقه ای معلم در تدریس جلوگیری می کند و کارایی و اثربخشی کلاسهای تربیت بدنی مدارس را به طور چشمگیری افزایش می دهد.
تهیه و تنظیم طرح درس به صورت مکتوب به معنای بی اطلاعی و ناآگاهی معلم تربیت بدنی نیست ، بلکه نشان از جدیت و تعهد و شایستگی آنها در کار و انجام وظیفه دارد.
77
امتیازات و مزایای طرح درس تربیت بدنی بدین شمار است :
1. طرح درس راهنمای معتبری برای تعیین اهداف اختصاصی تربیت بدنی و ورزش است.
2. طرح درس الگوی مناسبی است که زمینه های مختلف فعالیتهای جسمانی و مهارتهای ورزشی را، برای کلیه دانش آموزان ، متناسب با نیازها و استعدادهای آنان و با توجه به ویژگیهای جغرافیایی و فرهنگی مدارس فراهم می آورد.
3. مشاهده تاثیر مثبت و سازنده طرح درس در حین تدریس و کسب اعتماد و اطمینان نسبت به برنامه های تنظیمی .
4. تنظیم طرح درس ، میزان دقت معلمان تربیت بدنی را در ادای وظایف افزایش می دهد و اشتباهات به میزان قابل ملاحظه ای کاهش و، در نتیجه ، سطح یادگیری دانش آموزان ارتقا می یابد.
78
5. با داشتن طرح تدریس در هر جلسه آموزش تربیت بدنی ، معلمان قادر خواهند بود، رئوس مطالب و مهارتهای تدریس شده را به طور دقیق ثبت نمایند. بدین ترتیب ، دسترسی معلم و دیگر مسئولان به مواد تدریس شده میسر می شود. همچنین تسلسل مطالب ، مهارتها و تمرینات ارائه شده حفظ می گردد.
6. چنانچه طرح درس روزانه ، ماهانه و سالیانه تنظیم گردد، دانش آموزان ، والدین و مسئولان آموزشی مدرسه از آن آگاهی یافته و با معلمان تربیت بدنی برای اصلاح و بهبود برنامه بر مبنای نیازهای واقعی دانش آموزان همکاری لازم را خواهند کرد و، درنتیجه ، علاقه و مشارکت دانش آموزان و والدین در اجرای کامل برنامه های تربیت بدنی بیشتر می گردد.
7. کسب اطمینان معلمان تربیت بدنی از یادگیری موثر در طول تدریس و پیش بینی و ارزشیابی موادی که سبب افزایش کیفیت تدریس می شود.
79
8. ارائه گزارش فعالیتهای آموزشی انجام شده به صورت مکتوب به مسئولین آموزشی و انجمن اولیا و مربیان و تنظیم فعالیتهای آینده با توجه به میزان دسترسی به اهدافی که در طرح درس جاری پیش بینی شده است .
تهیه و تنظیم طرح درس تربیت بدنی ِ جامع که در آن وضعیت منطقه ای لحاظ شده باشد نیاز به صرف وقت ، دقت و آگاهی معلمان تربیت بدنی از اصول و روشهای برنامه نویسی تمرینات ورزشی ، آموزش فنون و مهارتهای ورزشی و مطالعه مستمر و دائمی آنان دارد.
80
جدول بندی برنامه های تربیت بدنی
تربیت بدنی هم مانند سایر دروس باید به گونه ای مناسب در برنامه آموزشی
مدارس قرار بگیرد تا در مقام اجرا بتوان به اهداف از پیش تعیین شده نایل گردید.
در برنامه درس تربیت بدنی باید به مسائل زیر پاسخ صریح و روشن داد.
1. زمان کلاسهای تربیت بدنی در برنامه آموزشی مدرسه چه زمانی را به خود اختصاص می دهد؟
2. آیا مدت زمانی که برای درس تربیت بدنی در نظر گرفته شده به اندازه زمان اختصاص داده شده به سایر دروس است ؟
3. کلاسهای تربیت بدنی در مدارس یک بار در هفته ، دو بار در هفته ، سه بار در هفته و یا هر روز تشکیل گردد؟
4. آیا فعالیتهای فوق برنامه تربیت بدنی به عنوان بخشی از کلاسهای تربیت بدنی برنامه ریزی شده اند یا اینکه در وقت دیگری خارج از ساعات آموزشی انجام می شود؟
81
معمولاً جدول بندی برنامه های آموزش تربیت بدنی در مدارس به سه شکل ِ برنامه آموزشی یک جلسه تدریس ، برنامه آموزشی برای یک ثلث یا ترم تحصیلی (سه ماهه ) و برنامه آموزشی سالیانه تهیه و تنظیم می گردد.
82
جزئیات مواد یک جلسه تدریس درس تربیت بدنی عبارت است از:
الف ) سازماندهی کلاس درس : که عمدتاً شامل فعالیتهای مقدماتی نظیر تعویض لباس و حضور و غیاب دانش آموزان ، سلام و احوالپرسی و بیان اهداف کلی درس (مهارت مورد تدریس ) است .
ب ) گرم کردن بدن و آماده شدن برای اجرای مهارتهای مورد تدریس : گرم کردن بدن بر دو نوع است :
1. گرم کردن عمومی بدن به منظور بالابردن درجه حرارت عمومی بدن و انعطاف پذیرکردن بیشتر مفاصل بدن که با انجام دادن انواع دویدنها، پریدنها، حرکات نرمشی و حرکات موزون عملی می شود.
2. گرم کردن اختصاصی بدن که بیشتر به خصوصیات و ویژگیهای مهارت مورد تدریس مربوط می شود.
ج ) بخش آموزش : این بخش معمولاً بیشترین زمان یک جلسه تدریس را به خود اختصاص می دهد و معلمان تربیت بدنی می بایست دقت و سعی وافری به منظور اتخاذ شیوه های مناسب آموزشی و ارائه تمرینات ورزشی انجام دهند. این بخش می تواند به دو قسمت فرعی تقسیم شود:
83
1. مرور بر مهارتها و تمرینات قبلی ;
2. آموزش مهارت یا حرکات و مهارتهای جدید بر طبق برنامه های تنظیمی .
د) بازگشت به حالت اولیه : دانش آموزان متعاقب فعالیتهای جسمانی شدید مدت زمان مناسبی را برای اجرای فعالیتهای آرام و سبک نیاز دارند تا وضعیت جسمانی خود را به حالت طبیعی و همانند زمان قبل از تمرین باز گردانند.
بیشتر دانش آموزان به سبب علاقه بسیار شدیدی که به ورزش دارند ناآگاهانه نمی خواهند موارد فوق را انجام دهند و مصرانه از معلم خود می خواهند که زمان گرم کردن و یا بازگشت به حالت اولیه را از برنامه حذف کند و به بازی و مسابقه بپردازند. این گونه درخواستها در صورت اجابت ممکن است آسیبهای جبران ناپذیری بر جسم دانش آموزان وارد آورد. گرم کردن تدریجی بدن و بازگشت به حالت اولیه جزو ضروریات یک طرح درس است .
84
نکته شایان ذکر دیگر اینکه معلم تربیت بدنی می بایست در تهیه و تدوین طرح درس به اهداف رفتاری و هر سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی ـ حرکتی توجه نماید. به عبارت دیگر، توجه بیش از حد معلم به حیطه روانی ـ حرکتی و دانش آموزانی که استعدادهای حرکتی درخشان و فوق العاده دارند باعث اجرای ناصحیح برنامه های تربیت بدنی در کلاسهای درس می شود. به دانش آموزان ضعیف ، خجول و کم رو باید توجه ویژه شود. همه دانش آموزان باید بتوانند اصول و قوانین مربوط به مهارت مورد تدریس را توضیح دهند. رعایت قوانین و مقررات کلاس درس برای همه دانش آموزان یکسان است و این موضوعی است که معلم تربیت بدنی در مدارس باید بدان آگاه باشد.
85
تقسیم مواد برنامه برحسب زمان (یک جلسه تدریس )
منظور از تنظیم برنامه های آموزشی تربیت بدنی در یک جلسه تدریس بر حسب زمان این است که معلم تربیت بدنی ، براساس زمان پیش بینی شده در برنامه آموزشی ، فعالیتهای آموزشی خود را متناسب با وضعیت کلاس به نحو مطلوب تقسیم بندی کند.
در تقسیم بندی زمانی کلاس تربیت بدنی مواردی همچون نوع وسایل و تجهیزات ورزشی موجود، فضاها و اماکن ورزشی ِ در دسترس ، تعداد نفرات کلاس و وضع جغرافیایی و آب و هوایی منطقه و ماهیت مهارت مورد تدریس مورد توجه است .
86
جدول 6ـ1. جدول زمان بندی ساعات تدریس
87
نکات مهمی که معلمان و دبیران تربیت بدنی در هنگام تنظیم طرح درس و تقسیم بندی زمانی ساعات تربیت بدنی باید رعایت نمایند:
1. برنامه پیشنهادی با توجه به وضعیت آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی تنظیم گردد.
2. از بهترین روش برای سازماندهی و حضور و غیاب دانش آموزان ، که حتی المقدور زمان کمتری را به خود اختصاص دهد، بهره گیرد.
3. به بهداشت محیط، فضاها و زمینهای ورزشی و ایمنی وسایل و تجهیزات ورزشی به طور خاص توجه کنند و حتی الامکان وسایل خطرآفرین در محیطهای بازی و فعالیت نباشد.
4. چنانچه در حین تدریس نیاز باشد که معلم به عللی محیط ورزشی را موقتاً ترک کند، حتماً فعالیت ورزشی دانش آموزان را متوقف سازد و از آنان بخواهد که در همان محیط آرام بنشینند تا مجدداً معلم در کلاس درس حاضر شود.
88
5. معلم در حین ِ تدریس ِ مهارتهای ورزشی نکات بهداشتی ، اخلاقی و اجتماعی را متناسب با نیازهای دانش آموزان توضیح دهد.
6. معلم تربیت بدنی باید قبل از شروع کلاس ، وسایل و امکانات ورزشی و مورد نیاز آموزش را فراهم کند و در جاهای مخصوص ، که برای این منظور پیش بینی شده است ، قرار دهد تا زمان در نظر گرفته شده برای مراحل مختلف فعالیتها طبق برنامه انجام شود و خللی در اداره کلاس ایجاد نشود.
7. حرکات ، فعالیتها، تمرینات و بازیهایی که قبلاً روی آن مطالعه نشده و معلم فاقد تجربه کافی در ارائه این گونه فعالیتهاست آموزش داده نشود زیرا هم سازماندهی کلاس به هم می خورد و هم ممکن است خطراتی برای دانش آموزان داشته باشد.
89
فصل هفتم
روشهای تدریس درس تربیت بدنی در مدارس
90
روشهای تدریس در تربیت بدنی
در آموزش تربیت بدنی روشهای تدریس مختلفی وجود دارد. انتخاب مناسبترین روش و نحوه تدریس معلم و مربیان تربیت بدنی یکی از اساسیترین موضوعات در حوزه تربیت بدنی و ورزش است و به عواملی چون اهداف آموزشی ، خصوصیات و ویژگیهای دانش آموزان ، تعداد دانش آموزان ، فضاهای ورزشی در دسترس و امکانات و تجهیزات ورزشی موجود بستگی دارد.
91
در اینجا منظور از روشهای تدریس در کلاسهای تربیت بدنی دو جنبه مختلف از نحوه تدریس درس تربیت بدنی است . این دو جنبه عبارت اند از:
1. نحوه مدیریت و اداره کلاسهای تربیت بدنی در هنگام تدریس ،
2. نحوه آموزش مهارتها و فعالیتهای جسمانی و حرکتی به دانش آموزان .
شرح اجمالی روشهای کلاسداری و تدریس
1. شیوه های مدیریت در تدریس تربیت بدنی
معلمان تربیت بدنی همیشه از روشها و شیوه های متنوعی در اداره کلاسهای تربیت بدنی و آموزش مهارتها بهره می برند معمولاً شیوه های انتخابی معلمها اقتضایی است و براساس زمان و مکان و مقطع تحصیلی انتخاب می شود.
92
دامنه این شیوه ها یک حوزه بسیار وسیع را شامل می شود که از شیوه معلم مداری شروع شده و به شیوه کلاسداری و تدریس به صورت شاگردمداری منتهی می شود (شکل زیر).
(شاگردمداری ) (معلم مداری )
(غیرمستقیم ) (مستقیم )
دامنه شیوه های اداره کلاسهای تربیت بدنی در مدارس
همان گونه که شکل بالا نشان می دهد، در یک روش معلم کلاس تصمیم گیرنده مطلق است و دانش آموزان موظف به اجرای دستورات و تصمیمات معلم می باشند (روش مستقیم ) و در روش دیگر، نحوه اداره کلاسها و شیوه های تدریس به گونه ای طراحی می شود که دانش آموز تصمیم گیرنده اصلی باشد. در میانه این دو شیوه (به ویژه با حرکت از سمت چپ ِ شکل به طرف راست ) شیوه های تدریس دیگری مطرح می شود. در حقیقت ، حرکت از چپ به راست به منزله کاهش مراتب میزان تصمیم گیری معلم در اداره کلاسهای تربیت بدنی است .
93
1-1شیوه تدریس دستوری
یکی از قدیمیترین شیوه های تدریس ، شیوه دستوری است . در این شیوه ، نوع فعالیتها و نحوه و زمان اجرا از طرف معلم تعیین می شود. در واقع ، معلم تصمیم گیرنده مطلق در اداره و سازماندهی کلاس است . در این شیوه کلیه دانش آموزان موظف اند طبق برنامه های تنظیمی معلم در کلاس حاضرشده و به فعالیت بپردازند
.
94
محسنات و معایب روش تدریس دستوری
استفاده از روش فرمانی باعث کنترل بهتر کلاس می شود. اگر محدودیت زمان مطرح باشد، این روش موثرتر و اثربخش تر خواهد بود. استفاده از این روش ، دانش آموزان را قادر می سازد تا اهداف نهایی را به طور مستقیم درک کنند و آنچه که نباید انجام دهند برایشان روشن می شود. همچنین ، امکان کنترل کلاس با جمعیت زیاد فراهم می شود.
بی توجهی به نیازها و علاقه مندیها و تواناییهای دانش آموزان ، فراهم نکردن زمینه نوآوری و بروز خلاقیتها و بی توجهی به افکار دانش آموزان ، از مهمترین معایب این روش است .
95
1ـ2. شیوه تدریس تمرین
این شیوه اغلب مورد استفاده معلمان تربیت بدنی قرار می گیرد. در این شیوه ، معلم ، همانند شیوه دستوری به شرح و توصیف حرکت یا فعالیت می پردازد. و به پرسشها پاسخ می دهد. سپس به دانش آموزان اجازه می دهد که به تمرین بپردازند و خود با حرکت در میان آنها به رفع اشتباهات و اصلاح حرکات و نیز توجیه شاگردان می پردازد. پس از مشخص شدن آنچه که باید یاد بگیرند، به مرحله دیگر آموزش خود می پردازد.
96
محسنات شیوه تدریس تمرین همانند روش قبلی است ; به خصوص که دانش آموزان با مشاهده و بحث کردن ، آنچه را که باید انجام شود، به طور دقیق درک خواهند کرد; اما به سبب این که همه افراد یک نوع فعالیت را انجام می دهند، نقش تفکر و خلاقیت در افراد ضعیف می شود. بنابراین ، پیشنهاد می شود که از این روش برای معرفی مهارت یا فعالیت ورزشی بیشتر استفاده شود.
97
1ـ3. شیوه تدریس دو جانبه یا ارتباطی
در این شیوه ، در میزان تصمیم گیری ، از معلم به شاگرد، تغییر قابل ملاحظه ای مشاهده می شود. مشاهده هم شاگردی به منظور تجزیه و تحلیل فراگرفته ها، در این روش مورد توجه قرار می گیرد. در این شیوه ، معلم فرم خاصی تهیه می کند، که در آن معیارهای ارزشیابی را مشخص کرده است . او این فرم را به دانش آموزان می دهد و از هر کدام از آنها می خواهد که آنچه یار او انجام می دهد به دقت مشاهده کند و شرح دهد یا علامت بگذارد.
به طور معمول ، این شیوه توسط معلم شرح و نشان داده می شود و نحوه استفاده از فرم نیز به دانش آموزان آموزش داده می شود. سپس ، معلم با تعیین زمان مشخص ، دو نفر را انتخاب می کند، یک نفر به عنوان ارزیاب و دیگری به عنوان انجام دهنده به اجرای حرکت و تمرین می پردازند. در حین انجام دادن حرکت و تمرین ، یار مقابل برای ارزیابی نهایی ، بازخوردهای اصلاحی را به نفر مقابل ارائه می دهد. پس از هر ارزیابی نقشها عوض می شوند.
98
در شیوه تدریس دو جانبه ، نوع وظیفه و معیارهای ارزشیابی مشخص است بنابراین به هر فرد، بجز معلم اجازه می دهد که به ارائه بازخورد مثبت بپردازد. زمینه یادگیری برای هر فرد فراهم می شود، ضمن اینکه افراد مسئولیت آموزش یا یادگیری فرد دیگری را هم برعهده می گیرند. توسعه مهارت ، ارتباط، افزایش صبر و تحمل همراه با بهبود تجزیه و تحلیل مهارتی ، از بهترین محاسن این روش است .
اما، تهیه فرم ارزیابی در این روش مهارت و دقت زیادی می طلبد و این شاید از معایب آن باشد. در نتیجه ، استفاده از این روش برای آن دسته از فعالیتهایی توصیه می شود که معیارهای دقیقی دارند.
99
1ـ4. شیوه تدریس تکلیفی
در این شیوه ، معلم محتوا یا نوع فعالیت را تعیین می کند; اما به بچه ها فرصت می دهد تا برای انجام دادن آن تصمیم بگیرند. این امر باعث می شود که هر فرد بنابر توانایی خود به فعالیت مورد نظر بپردازد.
.
100
از محاسن روش تکلیفی ، خود هدایتی است ;. علاوه بر آن ، در بسیاری از افراد، مهارت خود هدایتی بسیار کم و ضعیف است و بی توجهی معلم به این امر، منجر به عقب افتادن عده ای از دانش آموزان از دیگران می شود.
101
حرکت هر مرحله به سوی مرحله بعدی ، تمرکز روی روش مناسب را بیشتر می کند.
1ـ5. شیوه تدریس کشف هدایت شده
در این روش ، معلم نوع و روشهای اجرای یک حرکت را برنامه ریزی می کند; اما تمرکز روی بهترین روش اجرای حرکت است که این را به تشخیص دانش آموزان و با انجام دادن حرکات مختلف وامی گذارند. در واقع ، اجرای روشهای متنوع حرکتی ، منجر به اتخاذ روش مناسب یک حرکت یا یک مهارت می شود. شکل، نحوه دستیابی به تنها روش مناسب را مشخص می کند
102
از مهمترین محاسن روش هدایت شده ، درک مثبت فرد از خود در اجرای یک مهارت یا حرکت است . این امر ابزاری موثر برای اجرای مهارت یا حرکتی همانند و مشابه در دانش آموزان است .
صرف وقت زیاد برای کسب تجارب مختلف حرکتی و درک صحیح حرکت ، مهمترین عیب ِ این شیوه است . ضمن اینکه معلم برای بیان حرکت صحیح ، باید صبر و حوصله داشته باشد.
103
حرکت از هر مرحله به سوی مرحله بعد، به ارائه پاسخهای متنوع منجر می شود. .
1ـ6. شیوه تدریس حل مشکل
این روش بسیار شبیه روش قبلی است ; با این تفاوت که در روش قبلی ، یک راه تنها راه مناسب بود; اما در این روش ، برای اجرای یک حرکت ، راههای متنوعی از طرف دانش آموزان پیشنهاد می شود. در واقع ، برای انجام دادن یک حرکت ، تعداد زیادی فعالیت انجام می شود. (شکل زیر)
104
1ـ7. شیوه تدریس کشف حرکت
روش کشف حرکت ، همان روش شاگردمداری است . در این روش ، نحوه انجام دادن هر حرکت ، بر عهده شاگرد گذاشته می شود و، شاگرد بنابر تمایل و خواسته خود و کمترین نظارت معلم به فعالیت می پردازد
105
به کارگیری تواناییهای جسمی و فکری هر دانش آموز از مهمترین محاسن روش حل مسئله و کشف حرکت است . ارائه پاسخهای گوناگون و متنوع نیز موجب خلاقیت و نوآوری در حل مسائل مورد نظر معلم می شود.
106
2. روشهای متداول در آموزش مهارتهای حرکتی
2ـ1. روش جزئی
در این روش مربی توضیحات لازم را درباره حرکات اصلی بیان می کند و سپس از دانش آموزان می خواهد که با نظم خاصی مهارتها را عیناً انجام دهند. در این روش دقت روی جزئیات حرکات بیشتر است و یادگیری سریعتر انجام می شود. اما در همه موارد برای دانش آموزان سالهای اول دبستان نمی توان آن را به کار برد، زیرا کودکان حوصله زیادی برای دقت و کنترل روی حرکات ندارند و در ضمن ، این روش توانایی چندانی برای علاقه مند کردن دانش آموزان به یادگیری بیشتر و موثرتر ندارد. این روش بیشتر برای تمرینات آمادگی جسمانی ، تکنیکها و مهارتهای اساسی به کار می رود.
107
2ـ2. روش کلی
در این روش مربی بی آنکه درباره جزئیات یا حرکات اصلی توضیح دهد، از دانش آموزان می خواهد مهارت را، که اغلب ترکیبی از دو یا چند مهارت بنیادی است ، با توجه به تجارب قبلی خود انجام دهند. سپس در هنگام اجرای حرکات و در موقع لزوم در جهت اصلاح حرکت توضیحات لازم را به دانش آموزان می دهد. در این روش مربی خود را به سازماندهی خاصی محدود و مقید نمی کند بلکه به دانش آموزان فرصت می دهد تا به هر شکل ، با هر سرعت و با هر کدام از یاران خود به اجرای حرکات مورد نظر بپردازند. اگرچه این روش ممکن است سرعت یادگیری روش اول را نداشته باشد، اما به سبب آنکه کودکان در اجرای مهارت آزادی بیشتری دارند، میزان علاقه آنها به یادگیری بیشتر می شود و برای آموزش اغلب مهارتهای تیمی و ورزشی مناسب است .
108
انتخاب یک شیوه تدریس
گرچه معلمان به ندرت از یک شیوه خاص تدریس استفاده می کنند، به کارگیری هر روش تدریس و یا تلفیقی از این روشها، حتی در یک جلسه تدریس به موقعیت و هدف آموزشی بستگی دارد. عوامل موثر در استفاده از شیوه های مذکور شامل ِ سن ، میزان تجربه دانش آموزان ، مرحله یادگیری ، محتوای تدریس ، سطح فعالیت ، منابع در دسترس (مانندِ وسایل ، تجهیزات و فضا)، تعداد شاگردان زمان در دسترس ، ویژگیها و نگرش معلمان است .
هر شیوه ای که معلمان به عنوان روش تدریس به کار می گیرند، باید به طور موثر:
1. زمینه مناسب را برای دانش آموزان جهت یادگیری و کسب تجربه فراهم سازد.
2. اجرای فعالیتها و نیل به هدف در آن لحاظ شود.
3. موجب توجه به نیازها و خواسته های دانش آموزان و افزونی خلاقیت و نوآوری آنها شود.
4. نوع یادگیری مکمل آموخته های آتی باشد.
109
خلاصه
انتخاب روش تدریس مناسب در کلاسهای تربیت بدنی بستگی به خصوصیات و تجربیات دانش آموزان ، نوع حرکت یا مهارت مورد آموزش ، اهداف آموزشی و وسایل و امکانات موجود دارد.
چون اهداف تربیت بدنی و امکانات و وسایل و سایر عوامل محیطی در مناطق مختلف و در مقاطع تحصیلی دبستان ، راهنمایی و دبیرستان متفاوت است معلمان تربیت بدنی می بایست به همه روشهای تدریس آگاهی کامل داشته باشند تا در موقعیتهای گوناگون مناسبترین شیوه یا شیوه های تدریس و کلاسداری را انتخاب و از آنها در آموزش مهارتها استفاده نمایند.
110
معلمان تربیت بدنی باید روشهای صحیح مدیریت و رهبری کلاسهای تربیت بدنی را بدانند و، از سوی دیگر، از روشهای آموزش مهارتها و فنون ورزشی آگاه باشند. آموزش موثر، از ترکیب دقیقی از نحوه مدیریت صحیح در کلاسهای تربیت بدنی و توانایی معلم در انتخاب شیوه ای مناسب ، به منظور آموزش صحیح محتوای درس تربیت بدنی ، حاصل می شود. هفت شیوه معمول در نحوه مدیریت در تدریس که در کلاسهای تربیت بدنی مورد استفاده قرار می گیرند عبارت اند از: شیوه معلم مداری محض یا شیوه دستوری ، شیوه تمرین ، شیوه ارتباط دو جانبه ، شیوه هدایت شده ، شیوه تدریس تکلیفی ، شیوه تدریس به صورت حل مشکل و شیوه دانش مداری . بهترین و مناسبترین شیوه تدریس و آموزش مهارتها می بایست براساس وضعیت موجود و مقتضیات زمانی و مکانی انتخاب شود.
111
فصل هشتم ارزشیابی و نمره دادن در تربیت بدنی
112
تعریف ارزشیابی
واژه ارزشیابی غالباً بسیار ساده تعریف شده است .
ساده ترین معنی آن قضاوت و داوری براساس مجموع اطلاعات به دست آمده است . اطلاعاتی که شناخت دانش آموزان و خصوصیات و ویژگیهای آنها در همه زمینه ها و ابعاد وجودی را ـاعم از استعدادهای حرکتی ، تواناییهای جسمانی و ویژگیهای روانی ، عقلانی و عاطفی ـ برای معلمان تربیت بدنی میسر می سازد. بنابراین ارزشیابی مفهومی عمیق و فوق العاده مهم در برنامه های تربیت بدنی دارد.
در واقع ، فرایند ارزیابی برنامه های تربیت بدنی ، راهنما و معیار معتبری برای قضاوت و داوری معلمان تربیت بدنی از نحوه آموزش و میزان اثربخشی برنامه ها در مقاطع مختلف تحصیلی است .
113
ارزشیابی صحیح و معتبر از تواناییها و استعدادهای جسمانی و حرکتی دانش آموزان اطلاعات ارزنده ای را به معلم تربیت بدنی می دهد تا دریابد که استعداد و توانایی دانش آموز چقدر است و در اعتلای آن بکوشد.
ابزارهای ارزیابی و تشخیص فعالیتها و برنامه های تربیت بدنی در مدارس باعث می شود که نقاط قوت و ضعف دانش آموزان به گونه ای عینی شناسایی و ثبت و ضبط گردد و راه معلمان تربیت بدنی را در رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده هموار می سازد.
114
اهمیت ارزشیابی
ارزشیابی نه تنها مهمترین قسمت برنامه تربیت بدنی در مدارس است ، بلکه مهمترین بخش تعلیم و تربیت و اساساً مهمترین موضوع در عالم آفرینش است .
امام علی (ع ) در این مورد می فرمایند: آدمی به گفتارش سنجیده می شود و به رفتارش ارزشیابی می گردد. چیزی بگو که کفه سخنت سنگین شود و کاری کن که قیمت رفتارت بالا رود.
بنابراین ، با توجه به اهمیتی که سنجش و ارزشیابی در زندگی دارد، نمی توان در درس تربیت بدنی و علوم ورزشی در مدارس به آن کم توجهی کرد و حاصل زحمت و کوشش متولیان این عرصه را نادیده گرفت .
115
ارزشیابی اساسیترین مسئولیت معلم تربیت بدنی محسوب می شود. نیاز به ارزشیابی در هر سازمان و تشکیلات زنده و پویایی وجود دارد، زیرا فقط موقعی که نتایج یک ارزشیابی با اهداف اصلی و اهداف وضع شده مقایسه شود، مدیر قادر به قضاوت درباره پیشرفت کار خواهد بود. یک مدیر ارزیاب شبیه یک مربی ورزش است که مرتباً قوت و ضعفهای تیمش را ارزیابی می کند و در افزایش توان و قدرت و حذف ضعفهای تیمش می کوشد. بنابراین ارزشیابی مستلزم سنجش تدریجی از عملکرد افراد است که ضمن رفع نقایص در تقویت نکات مثبت موثر می افتد و بدین طریق پویایی سازمان را از طریق تنظیم برنامه های کیفی و پیاده کردن آنها در جهت بالا بردن کارایی انسانها تقویت می کند.
116
ضرورت ارزشیابی درس تربیت بدنی
در هر برنامه ای بازدهی که از برآورده شدن اهداف حاصل می شود، باید معین و مشخص شود. جهت حصول این بازده آهنگی تعیین می شود که براساس آن فرد مجردی عملیات یک موسسه ، می تواند حاصل فعالیت خود را عرضه کند. تحقق این منظور، ضمن نظارت ، مستلزم ارزشیابی از عملیات است .
در ارزیابی عملکرد به عوامل زیر توجه می شود:
1. زمان صرف شده برای انجام دادن کار معین .
2. ارزیابی نسبت میزان زمان صرف شده برای انجام دادن کاری معین با میزان نتیجه حاصل شده .
3. سنجش عملکرد افراد را از حیث شایستگی اجرایی و قابلیتهای آنان .
4. تجزیه و تحلیل دائمی عملکردها و ارزشیابی کیفیت اجرا.
5. پیچیدگی اجرا از حیث وضع اجتماعی و فرهنگی و ویژگیهای خاص .
117
بنابراین ، ارزشیابی جزئی از برنامه است که باید در حین تنظیم یک برنامه لحاظ شود یک معلم تربیت بدنی برای اینکه بداند زحماتش در جهت تحقق اهداف تربیت بدنی در مدارس چه نتیجه ای داشته است ، باید طی دوره کلاس ، برای آگاهی از نتیجه ، کار خود را کنترل و بررسی نماید. زیرا، در غیر این صورت ، نتیجه تدریس مورد نظر نامعلوم خواهد بود. از سوی دیگر، چون دانش آموزان از تاثیر فعالیتهای خود اطلاعی به دست نمی آورند، علاقه به کوشش و فعالیت را از دست می دهند و انگیزه مناسبی برای ادامه آن نخواهند داشت .
به علاوه ، ارزشیابی جزء لاینفک یادگیری است و طرح آن باید از قبل تهیه شود. برای این منظور تدوین و به کار بردن جداول و کارنامه هایی در تربیت بدنی و ورزش مدارس از اساسیترین وظایف معلمان تربیت بدنی است . به علاوه ، تهیه کارنامه هایی که جنبه های تربیتی ، روانی و بهداشتی دانش آموزان را ثبت می کند نیز ضرورت دارد.
118
اهداف ارزشیابی درس تربیت بدنی در مدارس
1. تعیین ضوابط و معیار مشخص به منظور ارزشیابی صحیح از درس ورزش در سراسر کشور،
2. توجه بیشتر به درس ورزش در مدارس و استفاده بهینه از امکانات موجود در این زمینه ،
3. تقویت قوای جسمانی دانش آموزان از طریق پرداختن به فعالیتهای پایه ورزشی ،
4. کسب اطلاعات لازم از وضعیت جسمانی و تواناییهای دانش آموزان و هدایت آنان در رشته های ورزشی مناسب با توجه به استعدادها و قابلیتهای هر یک از آنان ،
5. تعیین نمره دانش آموزان از درس ورزش ،
6. اصلاح و تشخیص بهترین روش آموزشی برای معلمان تربیت بدنی و ورزش ،
119
7. تعیین نقاط ضعف برنامه و معلم درس تربیت بدنی ،
8. تعیین ارتباط متقابل برنامه های آموزشی تربیت بدنی و محیط برای برنامه ریزی بهتر و اتخاذ تصمیمات صحیح ،
9. پی بردن به نقاط ضعف اجرایی درس تربیت بدنی ،
10. کسب آگاهی از کیفیتهای اخلاقی ، عاطفی و روانی دانش آموزان ،
11. تجدید نظر در اهداف کلی ، اهداف اختصاصی و دستاوردهای تربیت بدنی ،
12. تهیه کارنامه ورزشی در ارتباط با تنظیم گزارشهای مختلف در طول سال تحصیلی ،
13. تقسیم کلاسهای درس تربیت بدنی به گروههای متجانس ،
14. تشخیص دانش آموزان قوی ، ضعیف و معاف از ورزش به علت معلولیت ،
15. ایجاد انگیزش و علاقه در دانش آموزان نسبت به ورزش ،
120
16. کمک به ارزشیابی از کل برنامه آموزش تربیت بدنی ،
17. دفاع از اهمیت و موقعیت برنامه تربیت بدنی در مدارس ،
18. تعیین میزان موفقیت برنامه در مرحله اجرا;
19. فراهم کردن شواهدی مبتنی بر ارزش و همکاریهای برنامه ،
20. تعیین تاثیر آموزش بر هر یک از دانش آموزان ،
21. تعیین میزان اثربخشی و کارایی تدریس ِ معلمان .
121
معلم تربیت بدنی برای اجرای یک ارزشیابی صحیح و نیل به هدف به آگاهیهای زیر نیاز دارد: 1. شناخت مواد اندازه گیری در تربیت بدنی ; 2. شناخت آزمونهای اندازه گیری ; 3. شناخت انواع ارزشیابی و شیوه اجرای آنها، 4. آشنایی با نحوه نمره گذاری در اصول تربیتی ، 5. آشنایی با ابزارهای آماری در ارتباط با متغیرها و تفسیر داده های مربوطه ، 6. توانایی در به کارگیری نورمهای موجود، 7. توانایی در به کارگیری داده های آزمونها برای تصمیم گیری .
122
ارزشیابی در تربیت بدنی را می توان به دو شکل انجام داد:
الف ) ارزشیابی تکوینی ب ) ارزشیابی پایانی
الف ) ارزشیابی تکوینی
این نوع ارزشیابی معمولاً در طول مدت زمان هر ثلث یا نیمسال تحصیلی طی آموزش یا در حین برنامه تمرین انجام می شود تا معلم ، متخصص ورزش و خود فرد شرکت کننده را از وضعیتش مطلع سازد.
بر پایه این اطلاعات معلم یا متخصص ورزشی درباره ثمربخشی ادامه دوره آموزشی نظر می دهد و طرحی برای برنامه های آینده می ریزد. شرکت کنندگان در برنامه نیز با آگاهی از میزان تواناییهایشان برانگیخته می شوند. بنابراین ارزشیابی تکوینی در سراسر دوره آموزشی یا برنامه تمرین انجام می پذیرد و ادامه پیدا می کند.
123
ب ) ارزشیابی پایانی
در این نوع ارزشیابی ، اندازه گیری نهایی از عملکرد شرکت کنندگان در پایان دوره آموزشی ـ ثلث یا نمیسال تحصیلی در نظام جدید آموزش متوسطه ـ یا برنامه تمرینی صورت می گیرد. در تدریس درس تربیت بدنی مدارس ، ارزشیابی پایانی بیشتر برای نمره دادن به کار برده می شود. این نوع ارزشیابی به جای مقایسه سطح پیشرفت فردی به مقایسه هایی در بین دانش آموزان می پردازد.
124
محورهای ارزشیابی درس تربیت بدنی
در برنامه درس تربیت بدنی در مدارس ، ارزشیابی و تعیین نمره دانش آموزان در دوره های مختلف تحصیلی براساس محورهای زیر صورت می گیرد:
1. آمادگی جسمانی عمومی ،
2. مهارتهای پایه ورزشی (آمادگیهای حرکتی )،
3. مشاهده خصوصیات و ویژگیهای مطلوب از نظر رشد اجتماعی ، عاطفی و روانی ،
4. مسائل بهداشتی ،
5. دانش نظری .
125
شیوه ارزشیابی درس تربیت بدنی
ارزشیابی مستمر نوبت اول ودوم(20نمره):
1-رعایت نکات ایمنی بهداشت ورزشی (6نمره)
2-دانشی (8نمره)
3-رشد اجتماعی –عاطفی (6نمره)
126
ارزشیابی پایانی نوبت اول ودوم (20نمره):
ب)ارزشیابی پایانی نوبت دوم (20نمره با ضریب 2)
1-آزمون 540متر (4نمره)
2-آزمون درازونشست (4نمره)
3-آزمون مهارتی (9نمره)
4-به کارگیری مهرت در بازی (3نمره)
الف)ارزشیابی پایانی نوبت اول (20نمره باضریب 1)
1-آزمون کشش از بارفیکس (4نمره)
2-آزمون انعطاف پذیری (4نمره)
3-آزمون مهارتی (9نمره)
127
ارزشیابی نوبت شهریور ماه (20نمره باضریب 2)
1-ازمون آمادگی جسمانی (12نمره)
2-آزمون مهارتی (6نمره)
3-کاربرد مهارت در بازی (2نمره)
128
خلاصه
ارزشیابی نوعی فرایند تصمیم گیری است که هدف آن بهبود آموزش است . ارزشیابی نه تنها مهمترین قسمت برنامه تربیت بدنی در مدارس بلکه موضوع مهمی در تعلیم و تربیت است . فرایند ارزشیابی ، راهنما و معیار معتبری برای قضاوت و داوری معلمان تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی است
. متاسفانه در کلاسهای تربیت بدنی و ورزش در مدارس ، موضوع ارزشیابی فعالیتهای دانش آموزان جدی نیست و همین امر موجب بروز عواقب ناخوشایندی در بین دانش آموزان و والدین آنها و حتی در بین مسئولان آموزشگاهها می شود.
بنابراین ، ارزشیابی جزء لاینفک یادگیری و جزئی از برنامه است که طرح آن باید از قبل تهیه شود. برای این منظور تدوین و به کار بردن جداول و کارنامه هایی در زمینه تربیت بدنی و ورزش وسایل بهداشتی ، تربیتی و روانی دانش آموزان مدارس از اساسیترین وظایف معلمان تربیت بدنی است .
129
ارزشیابی ابعاد زیادی دارد. ارزشیابی نه فقط برای دسترسی به هدفهاست ، بلکه موجب سهولت در نیل به موفقیت می شود. ارزشیابی در تربیت بدنی به دو شکل صورت می پذیرد: ارزشیابی تکوینی معمولاً در طول مدت زمان هر ثلث یا نیمسال تحصیلی انجام می شود و ارزشیابی پایانی که عملکرد نهایی دانش آموزان در پایان دوره آموزشی (ثلث یا نیمسال تحصیلی در نظام جدید آموزش متوسطه ) یا برنامه تمرین مورد ارزیابی قرار می دهد و تعیین می کند که آیا به اهداف کلی رسیده ایم یا خیر. بنابراین ، ارزشیابی سیستم بازخوردی است که به کمک آن کیفیت آموزش یا فرایند تعلیم را هدایت می کنیم .
130
برای ارزشیابی درست تربیت بدنی معیارهای متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرند. معیارهای ملاکی سطح عملکرد مورد نیاز دستیابی به اهداف آموزشی خاص را تعیین می کنند و معیارهای هنجاری میزان موفقیت بین گروهی افراد را مشخص می کنند. در برنامه درس تربیت بدنی در مدارس ، ارزشیابی و تعیین نمره درس تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی براساس محورهای پیشنهادی آمادگی جسمانی عمومی ، مهارتهای پایه ورزشی ، خصوصیات مطلوب رشد اجتماعی ، عاطفی و روانی ، مسائل بهداشتی و دانش نظری تعیین می شود که این محورها از طریق آزمونهای مختلف ، مشاهدات ، گزارشها مورد سنجش و ارزشیابی قرار می گیرند.
131
فصل نهم برنامه تربیت بدنی ویژه در مدارس
132
تربیت بدنی ویژه
بیماری و عقب افتادگی یا ناسازگاریهای جسمانی ، ذهنی و رفتاری بعضی از دانش آموزان از قبیل پایین بودن استعداد ذهنی ، نقص بینایی یا شنوایی ، کوتاهی بیش از اندازه قد، چاقی ، لاغری و ضعف عضلانی ، امراض و نارساییهای قلبی ، فلج ، نرمی استخوان ، آسم و تنگی نفس ، صرع و غش و انحرافات روانی و عاطفی باعث می شود که این گونه افراد نتوانند همراه با سایر دانش آموزان در برنامه کلاسهای عادی تربیت بدنی به فعالیت بپردازند. این افراد به کمک ویژه نیاز دارند تا استعدادهای نهانی خود را به شکل مطلوب شکوفا سازند. در برنامه های درسی تربیت بدنی در موقعیتهای پرورشی و آموزشی ویژه ، به افرادی که قادر نیستند از برنامه های معمولی کلاسهای تربیت بدنی استفاده کنند، برنامه های مخصوصی متناسب با وضعیت جسمانی ، روانی و ذهنی آنان ارائه می شود.
133
این گونه برنامه ها که در مدارس به اجرا درمی آید معمولاً تحت سه عنوان تربیت بدنی اصلاحی ، تربیت بدنی تکاملی و تربیت بدنی انطباقی مطرح می شود که به شرح مختصر هر کدام از آنها می پردازیم ;
تربیت بدنی اصلاحی . عبارت است از برنامه هایی که با بهره گیری از تمرینهای خاص در اصلاح ، تغییر کارکرد و یا تغییر ساختمان بدن موثر است .
تربیت بدنی تکاملی . بر پرورش تواناییهای حرکتی و ارتقای سطح آمادگی جسمانی افرادی که پایینتر از سطح مورد قبول هستند تاکید می ورزند.
تربیت بدنی انطباقی . عبارت است از برنامه ای که اهداف تربیت بدنی معمولی را دنبال می کند اما با تغییرهایی در آنها تلاش می کند تا نیازهای کودکان استثنایی را برآورده سازد.
134
شناسایی افراد معلول و ناتوان
برای اجرای برنامه های تربیت بدنی اصلاحی در مدارس در وهله اول شناسایی دقیق دانش آموزان معلول ضروری به نظر می رسد. این شناسایی معمولاً به وسیله گروهی از افراد متخصص از جمله پزشک مدرسه ، معلم پرورشی ، مدیر، معلم تربیت بدنی و معلمان سایر درسها انجام می گیرد.
برای شناسایی این گونه افراد از منابعی مانند تشخیص طبی ، آزمونهای رسمی از ناتواناییهای یادگیری ـ ادراکی ، ارزیابی و مشاهده معلمان در خصوص نحوه حرکات و رفتارهای عینی دانش آموزان استفاده می کنند.
135
برنامه آموزش انفرادی
هرگاه مشخص شود که دانش آموزی به برنامه های تربیت بدنی و حرکات اصلاحی ویژه نیاز دارد، می بایست برای آموزش وی برنامه انفرادی ترتیب داده شود. معلمان تربیت بدنی بیشترین مسئولیت را در این زمینه دارند. از آنجا که مهارتهای تربیت بدنی بجز درس تربیت بدنی در برنامه های درسی دیگر جایی ندارند، تنها متخصص تربیت بدنی است که می تواند تواناییهای حرکتی فعلی دانش آموزان را ارزیابی و اهداف تربیت بدنی کوتاه مدت و بلند مدت را تعیین کند و سپس با شیوه های ارزیابی صحیح موفقیت به دست آمده و اثربخشی برنامه های ارائه شده را در این اهداف بسنجد.
136
معلم تربیت بدنی با کمک سایر اعضای مدرسه برنامه درسی کاملی ، که از هر نظر جوابگوی نیازهای دانش آموز باشد، طرح می کند و اهداف ، محتوا، نحوه عمل و پیشرفت را به صورت مکتوب ارائه می دهد.
البته معلمان تربیت بدنی باید حتی المقدور تلاش کنند که معلولان را در کلاسهای عادی تربیت بدنی جای دهند. جای دادن دانش آموزان معلول در کلاسهای معمولی این مزیت را دارد که تفاوت فرد معلول با دانش آموزان عادی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
همچنین به دانش آموز معلول این فرصت داده می شود که خود را با اجتماع عادی وفق دهد و، در همان حال ، سایر دانش آموزان می توانند از کسانی که برخلاف تصور خودشان نمی توانند به طور کامل در فعالیتهای زندگی شرکت کنند، درک و شناخت بیشتری داشته باشند.
137
برنامه ریزی کلاسهای تربیت بدنی ویژه
بهترین زمانی که می توان فعالیتهای کلاسهای ویژه تربیت بدنی را به معلولان ارائه کرد زمانی است که کلاسهای تربیت بدنی عادی تشکیل می شود تا دانش آموزان معلول بتوانند فعالیتهای ارائه شده در کلاسهای عادی را مشاهده کنند و انجام دهند.
کلاسهای ویژه به معلم متخصص نیاز دارد که قادر باشد کلاس را به خوبی کنترل نماید و از نیازهای ویژه افراد معلول شناخت کامل داشته باشد.
کلاسهای ویژه به فضای ورزشی زیاد و وسایل و تجهیزات ورزشی مخصوص نیاز دارد.
معلم می تواند دانش آموزان معلول و غیرمعلول را در سالن ورزشی گرد هم آورد و حضور و غیاب کند، برنامه کلی کلاس را توضیح و آموزش مهارت را شروع کند ولی هنگام شروع تمرینات دانش آموزان عادی دانش آموزان کلاس ویژه ، که از این فعالیتها معاف اند، فعالیتهای تعیین شده دیگری که از قبل طراحی شده انجام دهند.
138
نیازهای ویژه بهداشتی و ایمنی معلولان
معلمان تربیت بدنی ، در کلاسهای ویژه ، در مورد مسائل بهداشتی و ایمنی مطالب خاصی ارائه می کنند که در کلاسهای تربیت بدنی عادی معمول نیست . بسیاری از دانش آموزان معلول ، به ویژه در ماههای اولیه تمرین ، فاقد قدرت جسمانی و استقامت بدنی کافی برای انجام دادن فعالیتها هستند. معلم باید از کوشش و تقلای زیاد و بیش از حد آنان جلوگیری کند. معلولان باید از حد قدرت و تحملشان آگاهی یابند و به آنان تعلیم داده شود که ، برای حفاظت از خود، اصول احتیاطی را رعایت کنند. هر چند برخی دانش آموزان به دلیل زندگی سراسر مراقبت شده ای که به عنوان کودکان معلول داشته اند، از فعالیتهای بدنی پرهیز می کنند. اما دیگران از فرصتهایی که برای تعلیم و آموزش فعالیتهای حرکتی به آنها داده می شود چنان به شوق و شعف می آیند که برای حفظ ایمنی خود، جانب احتیاط را نادیده می گیرند.
139
برخی از دانش آموزان برای عفونت آمادگی زیادی دارند، برای مثال بریدگی یا خراشهای کوچک می تواند برای دانش آموز مبتلا به مرض قند خطرناک باشد. نیز امکان دارد سایر دانش آموزان مشکلات بهداشتی دیگری داشته باشند. برخی از مشکلات دانش آموزان مانند چاقی و یا لاغری بیش از حد به پرهیزهای غذایی مربوط می شود، افرادی که دچار چاقی ، ضعف هماهنگی بدنی و خستگی مزمن هستند، احتمالاً مشکلاتشان از ناپرهیزی غذایی ناشی می شود. بنابراین ، در برنامه کلاسهای درسی دانش آموزان معلول این گونه مشکلات باید مورد توجه قرار گیرد. باید به معلولان آموزش داد تا مسئول بهداشت و ایمنی خود باشند. بدون شک معلم باید برای فراگیری اقدامات ایمنی و حفاظتی بهترین وضع ممکن را فراهم آورد. عملی کردن این امر نه تنها شامل برنامه ریزی خوب و مناسب و روشهای آموزشی کاربردی می شود بلکه تسهیلات و وسایل تمیز و سالم را نیز در بر می گیرد.
140
ویژگیهای معلم تربیت بدنی ویژه
شاید مهمترین صفت معلم دانش آموزان معلول در کلاسهای ویژه بلوغ عاطفی باشد. بلوغ عاطفی عبارت است از حل مسائل و مشکلات و سازگاری محیطی بدون نیاز به درگیری عاطفی زاید و غیرضروری .
پیشرفت افراد معلول غالباً به کندی صورت می گیرد و به ساعتها کار و تلاش برای نمود پیشرفت نیاز است . بنابراین ، دو خصیصه مذکور در هنگام کار با دانش آموزان معلول تضیمن کننده موفقیت کار معلم است .
خصوصیت دیگری که باید ذکر کرد خلاقیت و قدرت ابداع و نوآوری معلم است . خلاقیت چه در شیوه های اجرایی و آموزشی و انتقال مهارت به دانش آموزان و چه در ساختن ابزار و وسایل مورد نیاز با توجه به نارسایی امکانات موجود امری ضروری است .
141
معلم مبتکر با تغییر شکل و تطبیق ابزار موجود، وسایل مورد نیاز برنامه اش را خواهد ساخت . معلم هنگام روبه رو شدن با یک نقص غیرعادی ، با ایجاد تغییرات لازم در فعالیتها، تلاش خواهد کرد تا نیازهای معلولان را برآورده سازد.
برای معلم خوب تربیت بدنی توانایی سازماندهی ضروری است . صرف نظر از روش تدریس ، اتخاذ شیوه های کلاسی دقیقاً طراحی شده و فعالیتهای کلاسی سازمان یافته از به هدر رفتن وقت و نیرو جلوگیری می کند. اینها عواملی هستند که رسیدن به هدف مورد نظر را سهلتر و مطمئنتر می سازند. اگر آموزش کلاسی ، در کل یا در قسمتی از آن ، ضعیف جلوه کند نتیجه آن اتلاف وقت و انجام دادن حرکات زاید و پایین آمدن سطح آموزش خواهد بود.
همچنین یک معلم موفق انگیزه و اشتیاق فراوان دارد تا تربیت بدنی را به همه دانش آموزان تعلیم دهد.
142
فعالیتهای پیشنهادی تربیت بدنی و ورزشی برای کلاسهای ویژه
معلمان تربیت بدنی در ارائه فعالیتهای جسمانی برای افراد معلول بایستی نهایت دقت را مبذول دارند. محدودیتهای حرکتی او را بشناسند و به تواناییهای جسمانی آنان آگاه باشند.
برنامه های ورزشی این گونه افراد باید طوری تنظیم شود که هم به پرورش قوای ذهنی و جسمی آنان کمک کند تا کم کم بتوانند خود را اداره کنند و قدرت انجام دادن کار و استقلال فکری و ذهنی پیدا کنند، هم نسبت به برنامه های معمولی ورزش سبکتر و آسانتر باشد تا فشار جسمی و روحی و خستگی و نومیدی به دنبال نداشته باشد.
افراد معلول فقط با نظر پزشک می توانند در فعالیتهای ورزشی شرکت کنند. در این مورد همکاری و ارتباط بسیار نزدیک پزشک و معلم تربیت بدنی امری ضروری است .
143
تاکید بر فعالیتهای ورزشی زیر در هنگام کار با افراد معلول پیشنهاد می گردد:
1. آموزش مهارتهای بنیادی محور فعالیتهای کلاسهای تربیت بدنی ویژه باشد. ( راه رفتن ، دویدن ، پریدن ، و……
2. حرکات ساده ورزشی مثل انواع و اقسام طناب بازی به صورت یک نفره و دو نفره آموزش داده شود.
3. آموزش و تمرین مهارتهایی که هماهنگی بیشتر و درک همزمان فضا و زمان در ذهن دانش آموز را می طلبد، نظیر گرفتن و پرتاب کردن توپ در مسافتهای مختلف .
4
144
4. انواع دوهای امدادی به صورتهای ساده و با مسافت کم و با شدت مناسب قادر است تواناییهای دانش آموزان را افزایش دهد.
5. مهارتهای اولیه شیرینکاری و انواع بازیهای ساده ورزشی را می توان آموزش داد و حتی به صورت رقابتی میان دانش آموزان تمرین داده شود.
6. انجام دادن حرکات و مهارتهای ورزشی متناسب با وضعیت فیزیولوژیکی و تواناییهای دانش آموزان که از نظر آمادگی جسمانی و ایجاد هماهنگی قوای ذهنی و بدنی مفید باشد.
145
ارزشیابی میزان توانایی معلولان
آنچه از واژه ارزشیابی تربیت بدنی ویژه برای معلولان به ذهن می رسد، تهیه برنامه ای است که با اجرای آن تجربه تربیت بدنی برای هر دانش آموز، به عنوان یک فرد، با بهترین نتایج همراه باشد. تصمیم گیریهای مناسب برای تهیه بهترین برنامه ممکن برای هر دانش آموز، به ارزیابی صحیح نیازها و تواناییهای وی بستگی دارد. همچنین برای تعیین میزان پیشرفت و نیز برای یافتن موثرترین فعالیتها و شیوه و تکنیکها، ارزشیابی باید در فواصل معینی پیوسته تکرار شود.
به طور کلی ، ارزیابی بدین صورت است که با مشاهده اجرای دانش آموز از یک حرکت و، مقایسه آن با معیار اجرای خوب ، ارزیابی می شود که آیا حرکت وی صحیح بوده است یا خیر.
146
تکیه اکثر معلمان تربیت بدنی بر مشاهده نزدیک اجرای دانش آموز است . زیرا با مشاهده اجرا میزان توانایی وی تعیین و پیشرفتش ارزیابی خواهد شد. متخصصان تربیت بدنی که دانش آموزان معلول را تعلیم می دهند از این فن به گونه ای موفق و گسترده استفاده نکرده اند.
در اینجا به دو نوع آزمون برای ارزشیابی تربیت بدنی معلولان اشاره خواهیم کرد.
الف ) آزمونهای توانایی حرکتی
از آنجا که بسیاری از رفتارهای حرکتی ویژگی خود را دارند میزان یادگیری هر دانش آموز از یک مهارت تنها با شرایطی خاص به یادگیری مهارت دیگر منجر می شود. بنابراین باید معلم تربیت بدنی بداند که توانایی کسب شده در یک مهارت حرکتی نشانگر توانایی مشابه در مهارت دیگر نیست . برای مثال توانایی ایستادن روی دستها، نشانگر توانایی حفظ تعادل روی یک پا با چشمان بسته نیست .
147
آزمونهای حرکتی بسیار زیادی برای معلولان ساخته شده است که همگی کیفیت انجام دادن مهارتهای بنیادی را مورد ارزشیابی قرار می دهند.
این مهارتها عبارت اند از:
1. راه رفتن (کیفیت راه رفتن )،
2. هل دادن (صندلی چرخدار)،
3. بالا رفتن از پلکان (4 پله )،
4. پایین آمدن (4 پله )،
5. صعود کردن ،
6. حمل کردن (صندلی تا 7 متر)،
7. دویدن ،
148
8. چهاردست و پا راه رفتن ،
9. پایین پریدن (پرش جفت از ارتفاع 50 سانتیمتری )،
10. پرتاب (توپ مدسینبال )،
11. ضربه زدن (به توپ والیبال )،
12. غلتیدن به جلو،
13. ضربه زدن با پا (توپ فوتبال )،
14. تعادل در حال حرکت
15. آویزان شدن (از میله افقی )،
16. جاخالی کردن
17. تعادل در حال سکون (ایستادن روی یک پا)،
18. پرش (پرش جفتی طولی )
.
149
ب ) آزمونهای تعادلی
در آزمونهای تعادلی میزان هماهنگی دست و پا و، به طور کلی ، عصب و عضله در انجام دادن حرکات و مهارتها سنجیده می شود.
تعادل بر دو نوع است : در حالت سکون و در حالت تحرک که در آزمونهای تعادلی هر دو نوع را در دانش آموز مورد ارزیابی قرار می دهند.
انواع حرکات تعادلی برای ملاک آزمون به شرح ذیل پیشنهاد می شود:
1. ایستادن روی یک پا با چشمان باز.
2. ایستادن روی یک پا با چشمان بسته .
3. حفظ تعادل یک کتاب روی سر با چشمان باز و بسته .
4. حفظ تعادل یک جسم مسطح در قسمت پایین پا (بین زانو و مچ پا).
5. حفظ تعادل حرکتی از خانه ای به خانه دیگر پریدن .
6. حرکت فرشته تعادلی در ژیمناستیک .
150
خلاصه
معمولاً در مدارس دانش آموزانی وجود دارند که وضعیت جسمانی ، عاطفی ، ذهنی و حرکتی آنان به گونه ای است که قادر نیستند در برنامه های تربیت بدنی عادی شرکت فعال داشته باشند. عقب افتادگی و یا ناسازگاریهای جسمانی ، ذهنی و رفتاری بعضی از دانش آموزان از قبیل پایین بودن استعداد ذهنی ، نقص بینایی یا شنوایی ، کوتاهی بیش از اندازه قد، چاقی ، امراض و نارساییهای قلبی ، فلج ، نرمی استخوان ، آسم و تنگی نفس ، صرع و غش و انحرافات روانی و عاطفی باعث می شود که آنان نتوانند همراه با سایر دانش آموزان در برنامه کلاسهای عادی تربیت بدنی شرکت کنند. این افراد به کمک ویژه نیاز دارند تا استعدادهای نهانی خود را به شکلی مطلوب شکوفا سازند. در برنامه های تربیت بدنی ویژه ، فعالیتهای جسمانی و حرکتی مخصوصی ارائه می شود تا افراد معلول بتوانند، با توجه به نوع معلولیت ، در آنها شرکت نمایند.
151
چنین برنامه هایی تحت عناوینی همچون تربیت بدنی اصلاحی ، تربیت بدنی تکاملی و انطباقی (برای رشد و سازگاری و بهبودی معلولان ) مطرح می شود. تربیت بدنی اصلاحی عبارت است از برنامه ای که با تمرینهای ورزشی خاص بر اصلاح تغییر کارکرد و یا تغییر ساختمان بدن تاکید دارد. تربیت بدنی تکاملی بر پرورش تواناییهای حرکتی و آمادگی جسمانی افرادی که پایینتر از سطح مورد قبول هستند تاکید می ورزد. برنامه تربیت بدنی انطباقی عبارت است از برنامه ای که اهداف تربیت بدنی عادی را دنبال می کند، اما با تغییرهایی که در نحوه ارائه حرکات و فعالیتها و بازیها می دهد نیازهای کودکان استثنایی را بر آورده کند.
پایان
152