پاورپوینت شناسایی وارزیابی جنبه های زیست محیطی

به نام خدا
شناسایی وارزیابی جنبه های زیست محیطی

ISO 14001 سیستم مدیریت زیست محیطیEMS-
در برقراری سیستم EMS ملاک اصلی ایجاد برنامه ای برای جنبه های زیست محیطی سازمان است. یعنی اینکه یک سازمان می تواند گواهی ایزو 14001 را دریافت نماید هر چند که بسیاری از جنبه های زیست محیطی مربوطه آن از حد استاندارد بیشتر باشد.آن
چیز که برای EMS اهمیت دارد در درجه اول شناسایی جنبه مورد نظر ، سپس ایجاد یک برنامه ریزی هر چند دراز مدت به منظور رفع مشکل شناسایی شده میباشد. زمان برنامه ریزی شده برای رفع جنبه شناسایی شده با امکانات مالی و تکنولوژیکی سازمان رابطه دارد . ودر صورتی که رفع یک مشکل زیست محیطی با توجه به شرایط موجود سازمان در فا صله زمانی کوتاه امکان پذیر نباشد مغایرتی با اجرای سیستم مدیریتی زیست محیطی پدید نمی آورد .

تعاریف:
قبل از آنکه هدف از این بند را بررسی کنیم ، ابتدا تعاریف موجود در این بند را با استفاده از بخش تعاریف استاندارد ISO14001را از نظر می گذرانیم :
محیط: قلمرویی که سازمان در آن فعالیت می کند . شامل هوا ، آب ، زمین ، منایع طبیعی، گیاهان، جانوران، انسانها و روابط درونی آنها
جنبه های زیست محیطی : هر عنصری از فعالیت ها ، محصولات و خدمات یک سازمان که می تواند بر محیط زیست تاثیر بگذارد.
بعضی از جنبه های زیست محیطی در جدول ذیل نشان داده شده است :

تولید ضایعات
دفع پساب
استفاده از منابع طبیعی
مصرف انرژی
مصرف مواد شیمیایی
مصرف آب
خروج دود اتومبیل

آثار زیست محیطی : هر تغییری در محیط زیست ، خواه مضر یا مفید ، که به طور کامل و یا جزیی از فعالیت ها ،محصولات ویا خدمات یک سازمان نتیجه شود. بعضی از آثار زیست محیطی در جدول ذیل ارائه شده است:
اثر بر روی اکولوژی
اثر بر روی گیاهان
اثر بر روی جانوران
اثر بر روی مناظر طبیعی
اثر بر روی منابع طبیعی
اثر بر روی زمین های کشاورزی
اثر بر روی منایع جنگی
اثر بر روی منابع آب
اثر بر روی مواد معدنی
اثر بر روی منابع دریایی
اثر بر روی منابع انرژی
اثر بر روی محیط زیست
اثرآلودگی بر روی هوا
اثر آلودگی بر روی آب
اثرآلودگی ناشی از تشعشع

محیط زیست :
هر آنچه که فرآیند زیستن را در برگیرد که با آن در کنش و واکنش بوده را محیط زیست گویند. و یا کلیه عوامل زنده و غیر زنده در اطراف انسان که چه به دست انسان ساخته شده باشد و یا ساخته نشده باشد
مفهوم آلودگی :
هر گونه تغییر در ویژگی های اجزای متشکله محیط به طوری که مستقیم و غیر مستقیم منافع و حیات زندگی انسان و موجودات زنده را به مخاطره اندازد به عوامل ایجاد آلودگی، آلاینده اطلاق می شود که میتواند شرایط محیط را برای زندگی انسان و موجودات زنده نامطلوب سازد در نتیجه پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب، هوا، خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک آنرا به گونه ای تغییر دهد که به انسان، گیاه و سایر موجودات و آثار و ابنیه ضرر برساند
انتشار آلودگی بر حسب منبع آلودگی:
به دو صورت دیده می شود
1- منبع آلودگی مشخص، نقطه ای و کانونی(Point sourc)
2- منابع آلودگی غیر مشخص یا غیر نقطه ای( Non point source)
منابع نقطه ای مانند کارخانجات و منابع غیر نقطه ای مانند گازها و دودهای موجود در خیابان

مشخصه های آلودگی آب
1-    مواد معلق در آب که یکی از موارد مهم آلودگی آب می باشد .

2-  رنگ و بوی آب، رنگ و بوی نامطلوب می تواند دال بر پایین بودن شرایط بهداشتی آب باشد .

3-   PH یک محلول عاملی جهت اندازه گیری غلظت یونهای هیدروژن موجود در محلول می باشد.

   4- مواد جامد موجود در آب: ذرات جامد به دو صورت در آب موجود می باشد: الف) ذرات معلق در آب
ب) ذرات جامد محلول در آب نظیر نمک
جدا نمودن این مواد اولین بخش پروسه تصفیه آب می باشد .

5 – کالی فرم : کیفیت آب از نظر بیولوژیکی حائزاهمیت زیادی می باشد به این ترتیب که آبی که مورد استفاده قرار می گیرد نباید سبب بروز امراض گردد. کالی فرمها به عنوان باکتریهایی که به صورت طبیعی در روده انسان وجود دارند به عنوان وسیله ای جهت سنجش آلودگی به وسیله فضولات انسانی مورد نظر قرار می گیرند.

بر اساس تعریف شورای کیفیت محیط زیست، آستانه هشدار آلودگی آب جایی است که اکسیژن محلول از 5 میلی گرم در لیتر کمتر باشد .

اضافه شدن دائمی مواد غذایی معدنی ناشی از مواد آلی نهایتا می تواند منجر به ایجاد پدیده اختناق دریاچه ها به محیط های آبی شود. در این حالت در دریاچه ها و یا برکه ها بیوماس فیتوپلانکتون ها افزایش می یابد و به موازات آن از شفافیت آب کاسته می شود لذا پلانکتون ها در قشرهای سطحی آب تراکم بیشتری حاصل می کنند. تراکم آنها در سطح آب موجب افزایش مقدار مواد آلی می شود که این خود موجب ازدیاد موجودات هتروتروف گردیده و در نتیجه اکسیژن محلول آب کاهش می یابد

هدف از این بند ( جنبه های زیست محیطی ) ، در قدم اول شناسایی جنبه های زیست محیطی یک سازمان ودر قدم بعدی بوجود آوردن یک سیستم که بتواند جنبه های شناسایی شده را بطور مستمر تحت کنترل داشته باشد ، بوده است.
یک سازمان با عدم وجود نظام مدیریت محیط زیست باید درآغاز موقعیت جاری خود را نسبت به محیط زیست بوسیله بازنگری مورد بررسی قراردهد . هدف باید مشاهده جنبه های محیط زیستی سازمان بر مبنای ایجاد نظام مدیریت محیط زیست باشد.
بازنگری باید چهار ناحیه کلیدی را در بر گیرد:
الف ) الزامات قانونی و مقرراتی
ب) شناسایی جنبه های مهم محیط زیستی
ج) بررسی همه رویه ها و استانداردها و عملیات مدیریت محیط زیست موجود
د) ارزیابی از تحقیقات در مورد اتفاقات گذشته
جنبه های زیست محیطی

در همه حالات باید توجه روی عملیات عادی و غیرعادی سازمان و شرایط بالقوه اضطراری باشد.
یک گرایش مناسب بازنگری ممکن است شامل چک لیست ها ، مصاحبه ها ، بازرسی اندازه گیری های مستقیم ، نتایج ممیزی قبلی و دیگر بازنگری های مربوط به ماهیت فعالیت ها یاشد.
فرایند شناسایی جنبه های محیط زیستی در ارتباط با فعالیت ها در واحد اجرایی و در جایی که مرتبط است باید موارد زیر را در نظر بگیرد:
الف) انتشار در هوا
ب) آزادی سازی در آب
ج)مدیریت ضایعات
د) آلودگی زمین
ه) استفاده مواد خام و منابع طبیعی
و) دیگر انتشارات عمومی و محیط زیستی محلی

سازمانها مجبور نیستند در هر محصول ، اجزاموادخام ورودی را ارزیابی کنند.سازمانها ممکن است رده هایی از فعالیت ها ، محصولات یا خدمات را انتخاب کرده و آن جنبه ها را که احتمال بیشتری داده می شود که اثرات مهم دارد شناسایی کنند.
شناسایی جنبه ها

تعین جنبه های بارز و اولویت بندی آنها

تعین اهداف خرد و کلان

تعیین برنامه
( مسئول زمان بودجه )

شناسایی جنبه های زیست محیطی
در شناسایی جنبه های زیست محیطی باید به موضوعات زیر توجه گردد :
الزامات قانونی و سایر الزامات
شدت ( وخامت )
میزان
تواتر ( فرکانس )
مناطق تحت تاثیر( داخل سازمان ، بیرون از سازمان )
مشکلات عمده زیست محیطی و ملاحظات محلی و منطقه ای
وضعیت ( طبیعی ،غیر طبیعی ، اورژانس )
نوع ( مستقیم ، غیر مستقیم)
گروه های علاقمند ( طرفهای ذینفع )
مواد شیمیایی و مواد خطرناک
سطح جنبه بارز
ارزیابی نتایج بررسی رویدادهای قبلی

شناسایی و ارزیابی جنبه های زیست محیطی
هر سازمانی برای شناسایی و ارزیابی جنبه ها و پیامدهای بارز آن متناسب با موارد زیر اقدام می نماید :

سطح تجربه کارکنان
توانمندی سازمان در اقدامات کنترلی پیشگیرانه
تامین و فراهم آوری اطلاعات مناسب و مورد نیاز
تامین امکانات لازم جهت پایش اقدامات

شناسایی جنبه های زیست محیطی
آلودگی آب:
پساب ها شامل :
خانگی
صنعتی
نیروگاهها
کشاورزی
لکه های نفتی
ضایعات و زباله ها

شناسایی جنبه های زیست محیطی
آلودگی هوا:
نشر در هوا شامل :
گاز
ذرات معلق
انرژی:
انرژی مورد استفاده بصورت های :
الکتریکی باد
سوخت فسیلی منابع ترکیبی
اتمی
 

شناسایی جنبه های زیست محیطی
خاک :
آلودگی خاک بصورت های :
ریزش ها و نشتی ها
پسماندها
نخاله های ساختمانی
زباله های خانگی و صنعتی ( قابل تجزیه ، غیر قابل تجزیه ، مواد زاید خطرناک )
شیرابه زباله ها
دفنهای غیر بهداشتی
مواد شیمیایی و مواد خطرناک ( جیوه ، سرب ، کروم و . . . )

جنبه های زیست محیطی
سازمان باید روش یا روش های اجرایی برای شناسایی جنبه های زیست محیطی فعالیت ها محصولات یا خدمات خود که می تواند آنها را کنترل کند و بتوان انتظار داشت که برآنها تاثیر گذار باشد به منظور تعیین آن جنبه هایی که پیامدهای بارزی بر محیط زیست داشته یا می توانند داشته باشند ایجاد نموده و برقرار نگهدارد.سازمان باید اطمینان حاصل نماید که جنبه های مربوط به این پیامدهای بارز در تعیین اهداف کلان زیست محیطی منظور شده است .سازمان باید این اطلاعات را بروز نگهداری نماید.

جنبه های زیست محیطی سالی یکبار توسط مسئولین قسمتها مورد بازنگری قرار گرفته و در صورت تغییر در قوانین و یا اضافه شدن فعالیتهای جدید به سازمان مطابق همین روش به روز آوری با همکاری نماینده مدیریت و مسئولین قسمتها انجام می گیرد.

به روز نمایی جنبه های زیست محیطی

نمونه هایی از جنبه ها و آثار زیست محیطی موجود در یک سازمان ( اعم از وزارت خانه ، بیمارستان و … )

فرآیند شناسایی جنبه های زیست محیطی
با توجه به اینکه ماهیت برخی جنبه ها با هم متفاوت می باشد، کلیه آنها به دو گروه اصلی تقسیم می گردند.
گروه اول :جنبه های زیست محیطی
الف: آلاینده های زیست محیطی
ب: مصرف منابع طبیعی
 
گروه دوم : جنبه های مربوط به ریسکهای ایمنی
شناسایی جنبه های زیست محیطی:
الف ) تهیه دیاگرام فعالیتهای اصلی سازمان
ب ) تعیین فعالیتهای فرعی و زیر فعالیتها
این موضوع توسط مسئولین قسمتها با تائید نماینده مدیریت صورت می گیرد.
راهنما : ورودی فرایندها شامل مواد اولیه و انرژی های داده شده به فرایند و خروجی ها شامل آلاینده های زیست محیطی مصرف منابع طبیعی می باشد.
 
 
 

نحوه تکمیل فرم ثبت اثرات زیست محیطی
1- تعیین فعالیت های اصلی مطابق توضیحات قبل
2- تعیین زیر فعالیت ها
3- تعیین نوع فعالیت ها
4- تعیین جنبه ها با توجه به وضعیت آن ( نرمال / غیر نرمال / اضطراری )
عادی : جنبه ایجاد شده حاصل از فعالیت نرمال فرایند ،
غیر عادی : جنبه ایجاد شده بر اثر حالت غیر عادی نظیر خرابی سیستم و یا نحوه عملکرد نامناسب فرایند
اضطراری : جنبه زیست محیطی ایجاد شده بر اثر وقوع حوادث، سوانح و شرایط اضطراری
5- تعیین نوع اثر( مستقیم یا غیر مستقیم )
اثرات مستقیم مربوط به جنبه هایی است که تحت کنترل سازمان می باشند و اثر غیر مستقیم مربوط به جنبه هایی است که از کنترل سازمان خارج هستند .
6- تعیین و تشریح اثر زیست محیطی با توجه به اطلاعات موجود ،
7- مشخص نمودن جنبه های بارز سازمان بر اساس اولویت تعیین شده / امتیاز،

متدولوژی جنبه های زیست محیطی
متدولوژی رتبه بندی جنبه ها: طریقه رتبه بندی جنبه ها به شرح زیر می باشند.
1- شناسایی جنبه های بارز در قالب " درخت تصمیم گیری شناسایی جنبه های بارز "
2-مقایسه جنبه ها با پاسخ گویی به چهار سوال زیر :
الف- آیا قوانین و مقررات زیست محیطی در مورد جنبه های شناسایی شده موجود است ؟
ب- آیا جنبه شناسایی شده و اثرات آن در ارتباط با مسایل زیست محیطی جهانی قرار می گیرد ؟ (32 مشکل اصلی زیست محیطی جهانی نظیر: آلودگی هوا, گرم شدن کره زمین, بحران کاهش منابع آب شیرین و … )
ج- آیا جنبه شناسایی شده مورد توجه گروههای علاقمند است ؟ ( گروهای علاقمند عبارتند از کارکنان, همسایگان, سازمان حفاظت محیط زیست و تشکل های زیست محیطی غیر دولتی و … )
د- آیا جنبه شناسایی شده در ارتباط با مواد خطرناک ممنوع یا خاص است ؟

چنانچه جواب سئوال منفی باشد به هر جنبه نمره 1 تعلق خواهد گرفت و بعنوان فاکتور موثر جنبه مورد نظر در فرم ثبت خواهد گردید .
اگر بین 4 سئوال بیشتر از یک جواب مثبت باشد نمره 5 تعلق خواهد گرفت .
اگر پاسخ یکی از 4 سئوال اصلی مثبت باشد, جنبه 5 نمره را دریافت خواهد نمود از این پس جنبه مورد نظر با توجه به ماهیت آن در یکی از دو گروه الف ( آلاینده های زیست محیطی ) و یا گروه ب ( مصرف منابع طبیعی ) قرار می گیرند , جنبه هایی که از قسمت الف خارج شده اند در یکی از 4 قسمت :
A: کل یا بخشهایی خارج از سازمان بالقوه و بالفعل متاثر یا متضرر از اثرات جنبه مورد نظر هستند.( 4 نمره )
B: بخش اعظمی از سازمان بالقوه و بالفعل متاثر یا متضرر از اثرات جنبه مورد نظر می باشند.( 3 و5/3 نمره )
C: بخش یا قسمتی از سازمان بالقوه و بالفعل متاثر یا متضرر از اثرات جنبه مورد نظر می باشد. ( 2 و 5/2 نمره )
D: جنبه مورد نظر تاثیر قابل توجهی بر سازمان ندارد. ( 1 و 5/1 نمره )

متدولوژی جنبه های زیست محیطی

جنبه هایی که از قسمت ب خارج شده اند در یکی از 4 قسمت ذیل قرار می گیرد :
A: میزان جنبه شناسایی شده با توجه به وسعت و ماهیت سازمان زیاد می باشد. و هیچ اقدام موثری در جهت کنترل و کاهش آن صورت نگرفته است.( 4 نمره )
B: میزان جنبه شناسایی شده با توجه به وسعت یا ماهیت سازمان کم می باشد ولی اقداماتی جهت کنترل و کاهش آن صورت گرفته است. ( 3 و 5/3 نمره )
C: میزان جنبه شناسایی شده با توجه به وسعت و ماهیت سازمان ناچیز بوده و نیاز به کنترل و صرفه جویی بیشتر ندارد. ( 2 و5/2 نمره )
D: میزان جنبه شناسایی شده با توجه به وسعت یا ماهیت سازمان ناچیز بوده و نیاز به کنترل و صرفه جویی بیشتر ندارد.( 1 و 5/1 نمره )
بعد از اختصاص دادن نمره به هر جنبه در ستون فاکتور موثر ثبت می شود. این نمرات بین 1 تا 20 متغیر بوده و بر اساس پیشنهاد نماینده مدیریت و تصویب کمیته راهبری سطح جنبه های بارز مشخص می گردد.
بعلاوه باید مرجع مربوط به تعیین جنبه زیست محیطی مشخص گردد . ( متناسب با قوانین و الزمات مربوطه )

متدولوژی جنبه های زیست محیطی

شناسایی جنبه ها برای گروه دوم ( ریسکهای ایمنی ):
شناسایی ریسکهای ایمنی با توجه به دیاگرام فعالیتهای اصلی سازمان ، فعالیتهای فرعی و نیز زیر فعالیتها توسط مسئولین قسمتها با تائید نماینده مدیریت صورت می گیرد. ورودی فرایندها شامل مواد اولیه و انرژی های داده شده به فرایند و خروجی ها شامل ریسکهای ایمنی می باشد.
 کلیه ریسکهای شناسایی شده که ممکن است پیامد بارز زیست محیطی به همراه داشته باشد به عنوان وضعیتهای اضطراری شناسایی شده و برای کنترل آنها دستورالعمل تدوین خواهد شد.

متدولوژی جنبه های زیست محیطی

تکنیک FMEA
یک تکنیک مهندسی است که جهت شناسایی و حذف خطاها و عوامل وقوع اشکالات بالقوه و بافعل در سیستم های مدیریتی مورد استفاده قرار می گیرد .
در این تکنیک خطای بالقوه و بالفعل تشخیص داده شده ، علل بروز خطا و آثار ناشی از آن تعیین و بر اساس عدد اولویت ریسک خطا اولویت بندی می گردد.
Failure Mode & Effect Analysis
در FMEA ، ارزیابی ریسک بر پایه 3 عامل عمده استوار است :
ـ احتمال وقوع ( Probability of Ocurrence )
ـ شدت حادثه ( Severity )
ـ احتمال کشف ( Delection )

PRN =( O )× ( S)× [(D )]
O : Occurrence
S: Severity D :Delection

20 RR 15

بحرانی

15 RR 10

جدی

10 RR 5

متوسط
ضعیف

Failure Mode & Effect Analysis
حدود RR

طبقه بندی ریسک
5 RR 1