اشنایی بامعماری اسلامی دروپنجره
به نام خدا
جام خانه: چون بخش عمده ای از سطوح جانبی اکثر حمام ها داخل زمین بود لذا نور آفتاب از طریق نورگیرهای سقفی و یا پنجره های زیر طاق وارد فظای حمام میشد. در مواقعی که روشنایی کافی نبود نور داخل حمام توسط چراغ دستی تامین میشد
این دایره پر از نور و ترنج تزئینی دورش در بیشتر قسمت های حمام تکرار شده تا روشنایی و نور حمام را تامین کند
اینجا سقف حمام است. اینها همان نورگیرهایی هستند که روشنایی حمام را تامین می کنند. بعضی از این گنبدهای پر از شیشه که به آنها «جام خانه» می گویند، طوری ساخته می شدند که قابل جابه جا شدن باشند. تا وقتی گرمای حمام بیش از حد تحمل شد، آنها را کنار بکشند و با تخلیه بخار و گرما دمای حمام تنظیم شود
گل جام
قمریّه و قندلیه:
این پنجره ها پوششهایی از سنگ یا گچ مشبک یا چوب خراطی شده با شیشه های رنگین دارند. پنجره های قندلیه به دو صورت بنا می شد: در پنجره های قندلیه ساده ، یک جفت پنجره مستطیلی با دو آستانه مستوی یا قوسی ، به نام پنجره های دوقلو، در کنارهم ساخته می شدودربالای هریک پنجره ای دایره یا بیضی شکل ، به نام قمریّه ، تعبیه می گردید.
در پنجره های قندلیه مرکب بیش از دو پنجره ، با قوس یا بدون قوس ، در کنار هم ساخته می شد و در بالای آنها پنجره های دایره ای یا بیضی در دو ردیف ، در ردیف پایین دو پنجره و در ردیف بالا یک یا چند پنجره ، قرار می گرفت . غالباً قمریّه های منفردِ دایره ای شکل ، در دیوار قبله و بالای محراب تعبیه می شد. نمونه ای از این نوع پنجره ها را می توان در دیوارهای مسجد الازهر و مسجد سلطان حسن مشاهده کرد.
انواع پنجره ها:
شباک: هوای متغیر ایران،آفتاب تند ، بادو طوفان، گردوغبار و عقاید خاص مذهبی هم ایجاب می کرده است که ساختمان علاوه بر در و پنجره و روزن پرده ای یا شباکی برای حفاظت درون بنا داشته باشد. درون ساختمان با روزن ها پنجره های چوبی یا گچی یا پرده محفوظ شده و بیرون انرا با شبکه ای سفالی یا گچی می پوشاندند.
مشربیه:
نوعی پنجره بیرون آمده چوبی به نام مشربیه نیز در طبقه های فوقانی ساختمانهای مسکونی ، بویژه در مواردی که نمای ساختمان به سمت گذر عمومی بود، نصب می شد که تمام سطوح آن چوبی و غالباً بر کل پا(کنسول ) هایی چوبی متکی بود. از آنجا که در بیشتر موارد سطح بازشو این پنجره ها مشبک بود، افراد از داخل اتاق ، بدون آنکه دیده شوند، به بیرون اشراف داشتند .
طرحی از شباک مسجد شیخ لطف الله اصفهان
معمولترین نوع پنجره در معماری ایران ، پنجره های دو لته (دو لنگه ) یا چند لته بود که هر لته آن غالباً روی یک پاشنه و یک میله چوبی در بالا و پایین می چرخید. در پنجره های چند لنگه ، گاهی یک یا چند لنگه را به صورت ثابت و شماری از لنگه ها را به صورت بازشو می ساختند ، گونه ای از پنجره ها را نیز به صورت قدی و از سطح کف اتاق یا اندکی بالاتر می ساختند که به در ـ پنجره معروف اند. بسیاری از پنجره های اتاقهای اصلی را به این صورت می ساختند تا هنگامی که روی زمین می نشستند، بتوانند فضای بیرون را ببینند. برخی از این گونه در ـ پنجره ها درِ ورودی اتاق نیز بود. در نواحی کویری غالباً اندازه و نوع اتاقها را با تعداد در یا در پنجره های آن (سه دری ، پنج دری و مانند آن ) مشخص می کردند. ارسیها معمولاً یکی از اضلاع چهارگانه اتاق را تشکیل می داد و از کف اتاق تا سقف ادامه پیدا می کرد. سطح پنجره های ارسی غالباً از شبکه های چوبی با نقشهای هندسی بسیار ظریف و زیبا به صورت گره سازی یا قواره بندی و با استفاده از قطعه های شیشه رنگی یا ساده ساخته می شد.
فخر و مدین ( پرو خالی- شبکه های آجری)
گاهی حصار و باره باغها و اماکن مذهبی را مشبک میساختند تا ازبیرون درون زیبای ان را بتوان نگریست،این گونه دیوارها را با قطعات گل پخته به اشکال هندسی و غیر هندسی می ساختند. و چون در فواصل انها حفره هایی پدید می امد می کوشیدند که شکل و هیبت سوراخ ها نیز زیبا باشد. مانند دیوار باغهای دوسوی چهار باغ اصفهان .
دروازه مهریز یزد کهن ترین در از آثار آغاز اسلام به جای مانده است.این در با سه در دیگر برای چهار دروازه یزد توسط یک آهنگر هنرمند اصفهانی ساخته شده در گذشته این در یک لته و چوبی بود که روی آن پاره های آهن نقشینی کوبیده بودند ، و اغلب تیر اندار و تیر کمان داشت.
با توجه به این که از روزگار هخامنشیان و ساسانیان، معماری پارسی و پارتی در و پنجره ای باز نمانده است.
تنها این را می دانیم که شاهان هخامنشی برای پوشش از چوب سرو و کاج در مصرف در و پنجره استفاده می کردند، حتی زر و سیم عاج و مصالح تزیینی دیگر هم در آرایش در و پنجره مصرف زیاد داشته است.
بی تردید این دروازه ها نیز درهای سنگین دولته و شاید آهنین و زرکوب و سیمکوب داشته اند.
ارسی:پنجره مشبکی است که بجای گشتن بر روی پاشنه گردبالا می رود ودرمحفظه ای که روی ان قرار گرفته جای می گیرد.
ج-زیبایی: سطح پنجره های ارسی را با استفاده از انواع نقش های گوناگون گره سازی و با شیشه های رنگین و ساده می آراستند و ترکیب های بدیعی پدید می آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می شود.
د-نقش هندسی در ارسی: ناپسند دانستن تقلید از نقش ها و صورت های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنر های تصویری و تجسمی به تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنر های اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد.به همین جهت هنرمندان به ترکیب های هندسی و انتزاعی توجه بسیار کردند.
و-محرمیت: پنجره های ارسی همچنین باعث محدود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می شود.
ه-خواص صوتی:اگر قطعات یک گره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا کند جابجایی صوتی ایجاد می کند در این جابجایی تابع قوانین علم آکوستیک است. فرم های شش وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند از کاربرد صوتی شش وجهی در طبیعت می توان کندوی زنبور عسل را مثال آورد که دقیقا عمل انتقال صوت یا رزونانس را انجام می دهد.
کارکرد سطح مشبک پنجره های ارسی تامین نور فضای درونی در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی ،کاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما، ایجاد زیبایی در نمای ساختمان حفظ حریم و محرویت فضای بیرون ،دور کردن حشرات مزاحم(شیشه های رنگی پنجره های ارسی با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای بیرونی اتاغ های دارای پنجره های ارسی می شوند.) اثرات و دلایل استفاده از پنجره های ارسی الف-نور :این نوع پنجره ها باعث می شوند نور خورشید به اندازه کافی وارد فضای اتاق شود نه کمتر نه بیشتر ب-روانشناسی رنگ ها:از نظر روان شناسی رنگ های مختلف این شیشه ها و ایجاد نور های هم رنگشان بر روی انسان تاثیرات مختلفی می گذارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تاثیر را خنثی می کند و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می کند.بیشتر رنگ های استفاده شده در شیشه های ارسی رنگهای لاجوردی قرمز سبز و زرد هستند و هر کدام به تنهایی یک تاثیر روانشناختی مجزای دارند.
سه دری ها: طوری ساخته می شدند که آفتاب به طور مستقیم نتواند به داخل آنها نفوز کند. اما در دوره قاجاریه سه دریها تبدیل به دودری شده و آن را نیز طوری ساخته اند که آفتاب دقیقن وارد اتاق شود.اتاق سه دری اتاق خواب خانه بوده است برای طراحی آن از نصف تناسب تلایی کمک می گرفتند.سسسسسسس
پنج دری :
به عنوان اتاق مهمان بوده است در پنج دری ها از تناسب کل طلایی کمک می گرفتند.
سردر:
اغلب خانه ها بخصوص خانه های مجلل دارای سردریا درگاه بودهاند معمولادیوارهای بیرونی کاه گلی بوده وفقط سردر مجلل ساخته می شده نسبت عرض به تورفتگی سردر معمولا یک به دو بوده است.
سکوهای کناری پاخوره نام داشتندوبرای کسانی که با صاحبخانه کار داشته ولی لازم نبوده واردخانه شوند.وهمینطور پاطوقی برای صاحب خانه یا پسر خانه نیز بوده است.
اجزای در:
باهو
پاخور (پاسار)
کش ومیانکش
دماغه
قاب
چارچوب
کلاغپر
پاشنه گرد
چفت
پاچفت
سف
یک در قدیمی
،خانه ابیانه ای
طرحی از یک ارسی در ابیانه
روزن:
نوعی پنجره به نام روزن نیز برای نورگیری یا تهویه غالباً در بالای درها و پنجره ها ساخته می شد. روزن که با چوب یا گچ یا سفال ساخته می شد، اغلب ثابت بود. روزن جنبه تزیینی نیز داشت و گاه دارای قوس هلالی و شکسته و گاه ساده و چهارگوش بود و طرحهای قواره بری با شیشه های رنگی در آن به کار می رفت . برای نمونه می توان به بالای درهای مدرسه و مسجد سپهسالار و ورودی و نمای کاخ ابیض در تهران ، خانه قزوینیها و خانه امجد در سنندج اشاره کرد.