1
بسم الله الرحمن الرحیم
دانستنی های دوران بارداری
2
یکی از علل مهم مرگ نوزادان و ایجاد معلولیت در ان ها مربوط به حاملگی های پرخطر است. تقریبا یک سوم زنان باردار به نوعی با مشکلات مرتبط با بارداری دست به گریبان هستند چنان چه این مشکلات شناسایی نشده و یا به حد کافی مرتفع نشوند می توانند پیامدهای خطرناکی هم برای مادر و هم برای نوزاد داشته باشند. بخشی از مشکلات بارداری با مداخلات تغذیه ای و رفتاری بهبود می یابد ولی در گروهی از زنان مشکلات پزشکی نیازمند مداخلات پزشکی است که به این حاملگی ها حاملگی پرخطر می گویند. این خطرات می تواند باعث بروز عوارض جدی در نوزاد گردیده یا حتی منجر به فوت وی شود. لذا اگاهی مادران از این عوامل خطر در پیشگیری از عوارض بعدی راهگشا است. عوامل خطر عبارتند از:
1. دیابت مادر: از بیماری های مهم دوران بارداری است که مهم ترین عوارض ان خطر مسمومیت های حاملگی و شیوع عفونت های میکروبی در مادر و بزرگی جنین و زایمان سخت و کمبود کلسیم و کمبود قند نوزاد و شیوع زردی در نوزاد می باشد. دیابت کنترل نشده می تواند منجر به بروز ناهنجاری های قلبی و شکاف لب و کام و… گردد. میزان طبیعی قند خون مادر قبل از لقاح در رشد و نمو جنین بسیار موثر است.
3
2. بالا بودن فشار خون مادر
3. زایمان زودرس
4. سابقه سقط های مکرر/مرده زایی
5. سن بالای مادر بیش از 35 سال یا سن کمتر از 18 سال
6. پارگی زودرس پرده های جنینی
7. خونریزی در دوران بارداری
8. مثبت بودن جواب تست های ازمایشگاهی که برای غربالگری در سه ماهه اول و دوم انجام می شود.
9. سونوگرافی غیر طبیعی
10. کوچک تر بودن جنین نسبت به سن حاملگی
11. بیماری های جفت
4
12. سابقه نازایی قبلی
13. وضعیت غیر طبیعی جنین در هنگام زایمان
14. وزن بالای جنین/وزن پایین جنین
15. سابقه بیماری های ژنتیکی در خانواده و فامیل
16. تماس با اشعه و دارو یا سموم و دود سیگار یا انواع عفونت ها(تراتوژن ها)
17. سابقه ابتلا مادر به HIV یا سایر بیماری های مقاربتی
5
تراتوژن ها
تراتوژن به ماده ای گفته می شود که در زمان بارداری منجر به نقص جنین می گردد. برخی عوامل محیطی موثر در بارداری مانند مواد شیمیایی و تشعشعات( مانند اشعه ایکس) داروها و عفونت ها و فشارهای عصبی و اضطراب ممکن است منجر به ناهنجاری در نوزاد گردد که تقریبا همه ی این موارد قابل پیشگیری هستند. اگر خانمی در معرض این عوامل محیطی قرار گرفت تا قطع کامل تماس با ان ها نباید باردار شود.اگر مادر به یک بیماری میکروبی یا ویروسی مبتلا شد تا قبل از بهبودی کامل از باردار شدن پرهیز کند. مهم ترینعوامل خطرزا که در اندام های جنین اثرات سوء داشته و منجر به نقائص شدید مادرزادی می گردند عبارتند از:
1. مصرف تنباکو(سیگار و قلیان) یا در معرض دود تنباکو قرار گرفتن: تحقیقات نشان داده است که دود سیگار و دود قلیان هر دو دارای ماده مخدر می باشند.
ضرر دود قلیان از دود سیگار بیشتر است زیرا از ان جایی که دود قلیان از اب عبور می کند ماده سمی بیشتری وارد بدن فرد گردیده و زمینه ایجاد اثرات سوء بر جنین را فراهم می نماید.
6
بر اساس مطالعاتی که در 20 سال اخیر بر روی افراد در معرض دود سیگار( انواع دخانیات) یعنی افرادی که خود سیگار نمی کشند ولی اطرافیان ان ها سیگار می کشند انجام شده میزان نیکوتین و مواد سمی موجود در خون این افراد همانند افراد سیگاری افزایش نشان داده و عوارض ناشی از مصرف سیگار در این افراد که به نام سیگاری های غیر فعال خوانده می شوند کاملا قابل مشاهده است. لذا مادر باردار باید از موقعیت هایی که در معرض دود سیگار قرار می گیرد پرهیز کند چون مواد خطرناک دود سیگار از جفت عبور کرده و می تواند سبب سقط جنین و مرده زایی و پایین بودن وزن نوزاد هنگام تولد و زایمان زودرس و معلولیت نوزاد و… شود.
مصرف الکل: الکل یک داروی روان گردان قلمداد می شود و تاثیراتی بر روی مغز و رفتار فرد می گذارد در صورتی که مادر باردار الکل مصرف کند منجر به سندروم جنین الکلی می شود که صورت و اندام ها و قلب و کلیه جنین دچار اختلال می گردد. در ایران خوشبختانه به دلیل حرام بودن مصرف الکل شیوع این سندروم بسیار کم است.
3. مصرف داروها: در زمان بارداری خصوصا سه ماهه اول غیر از قرص اسید فولیک بهتر است از مصرف هر دارویی پرهیز کرد مگر در مواردی که به دلیل بیماری خاص تحت نظر متخصص مادر باردار مجبور به مصرف برخی داروها است.
4. تماس با مواد شیمیایی و حشره کش و سموم یا افت کش ها و گازهای بیهوشی می تواند منجر به ناهنجاری در جنین گردد.
7
تغذیه در دوران بارداری
تغذیه خانم های باردار از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا رشد و نمو کامل جنین رابطه ی تنگاتنگی با تغذیه مادر دارد. خوراک روزانه مادر باردار از نظر اهمیت و ارزش غذایی به 4 گروه تقسیم بندی می شود.
گروه اول: شیر و لبنیات که حاوی مقادیر زیادی کلسیم و سفر و پروتئین و ویتامین A,B می باشد. مادر روزانه 2 لیوان تا 4 لیوان شیر و یا معادل ان از لبنیات دیگر باید مصرف کند.
گروه دوم: میوه و سبزیجات مانند اسفناج و کاهو و مرکبات و میوه های تازه که روزانه 8 تا 6 واحد از این گروه مورد نیاز مادر است.
گروه سوم: گوشت و ماهی و تخم مرغ و مرغ که پروتئین مورد نیاز جنین را تامین می کند که روزانه 7 واحد از این گروه باید مصرف شود.
گروه چهارم: نان و جوانه گندم و حبوبات و غلات که روزانه 7 واحد از این گروه باید مصرف شود.
در پایان حاملگی به طور متوسط مادر باردار در حدود 12.5-9 کیلوگرم باید اضافه وزن داشته باشد.
تحقیقات نشان داده اند وضعیت روحی- روانی مادر در دوران بارداری تاثیر به سزایی بر سلامت جنین و وزن جنین دارد. لذا فراهم نمودن ارامش و پرهیز از قرار دادن مادر در موقعیت های استرس زا کمک شایانی به وضعیت سلامت مادر و جنین می نماید.
8
غربالگری دوران بارداری
اگر دوران بارداری را به 3 بخش سه ماهه تقسیم کنیم سه ماهه اول بارداری از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در این دوران با انجام برخی غربالگری ها می توان بعضی بیماری ها را در جنین زودتر شناسایی کرد. غربالگری به ازمایشی می گویند که بیماری را در افرادی بدون نشانه و علامت بیماری شناسایی می کند. مقصود از غربالگری قبل از بارداری و حین بارداری و پس از تولد نوزاد شناسای زودرس یک بیماری در بین مادران باردار و نوزادان تازه متولد شده است تا با تشخیص زودرس از پیشرفت و عوارض احتمالی بیماری در مادر و نوزاد پیشگیری شود. در این ازمایش ها وضعیت سلامت مادر و روند رشد جنین ارزیابی می شود.
9
1- غربالگری سه ماه اول( هفته 5 تا 12 بارداری)
الف)سونوگرافی: در سه ماهه اول جهت تعیین تاریخ دقیق بارداری و تعیین تعداد جنین ها و شناسایی ساختمان جفت و تشخیص سقط جنین صورت می گیرد.
ب) ازمایش خون: جهت شمارش گلبول های سفید و قرمز و میزان هموگلوبین خون انجام می شود با این ازمایش احتمال کم خونی فرد بررسی می گردد. سنجش پلاکت خون( پلاکت یکی از اجزای خون است و مسئولیت لخته شدن خون را به عهده دارد). در برخی از مادران باردار با پیشرفت حاملگی کاهش پلاکت خون ایجاد می شود که اگر بررسی نشود در موقع زایمان با خطر خونریزی شدید همراه است.
پ) قند خون ناشتا
ت) میزان اسید اوریک و اوره و کراتینین خون: این بررسی عملکرد کلیه را می سنجد.
ث) تست های انعقادی: بررسی مدت زمان لخته شدن خون
ج) تست ایدز و هپاتیت و سیفلیس: این سه عامل عفونی از راه های مختلف از جمله تماس جنسی منتقل می شوند و در صورت ابتلا مادر به جنین نیز منتقل شده و روی جنین اثرات سوء می گذارد. سیفیلیس در مراحل نخست به راحتی درمان پذیر است. در مورد هپاتیت نیزدر صورت مثبت بودن جهت جلوگیری از انتقال به جنین باید بهمحض تولد از ایمونوگلوبین مخصوص جهت نوزاد استفاده نمود. جهت بیماری ایدز هنوز درمانی وجود ندارد و از راه جفت به جنین منتقل می گردد.
10
مادر در صورت اگاهی از ابتلا به هر یک از این عفونت های سه گانه باید بلافاصله پزشک خود را مطلع سازد.
ح) ازمایش ادرار و کشت ادرار: در زمان بارداری از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا بیشتر خانم ها حداقل یکبار در این دوران دچار عفونت ادراری می شوند در صورتی که درمان کافی و موثر صورت نپذیرد و عفونت ادامه یابد منجر به زایمان زودرس می گردد.
د) تست تحمل گلوکز: در صورتی که مادر وزن بالایی داشت یا سن او بالای 35 سال بود یا سابقه بیش از یکبار سقط یا سابقه تولد نوزاد با وزن بالای 4 کیلوگرم یا مرده زایی و از طرفی سابقه دیابت در خانواده وجود داشته باشد علاوه بر قند خون ناشتا قند خون یک ساعت پس از مصرف گلوکز اندازه گیری می شود.
ذ) سنجش گروه خون و ارهاش خون: خون افراد شامل 4 گروه B,A,O,AB است و از نظر ارهاش به دو گروه مثبت و منفی تقسیم می شوند اگر خانمی با ارهاش خون منفی با مردی با ارهاش خون مثبت ازدواج کند در دوران بارداری احتمال بروز حساسیت در مادر و پیدایش عوارض در جنین مثل زردی خطرناک و کم خونی و اسیب مغزی وجود دارد. لذا جهت پیشگیری از این عوارض تزریق امپول روگام در هفته های اول بارداری( در صورت وجود خونریزی در مادر) و نیز در هفته 28 تا 30 بارداری صورت می گیرد و نیز این تزریق در نوزاد با ارهاش مثبت(که مادر ارهاش منفی دارد) بلافاصله پس از تولد انجام می شود.
11
ر) تست کومبس غیر مستقیم: این تست نشان می دهد که ایا مادری که گروه خون منفی دارد نسبت به گروه خون مثبت همسرش حساسیت پیدا کرده است یا نه. در صورت منفی بودن امپول روگام تزریق می شود و در غیر این صور تزریق امپول روگام سودی به حال مادر ندارد.
ز) تست تیروئید: برای تشخیص کم کاری تیروئید در مادر که در صورت عدم درمان ممکن است منجر به کندذهنی در نوزاد گردد.
س) تست خون جهت غربالگری سندروم داون(منگولیسم) : که در هفته ی 11 تا 13 حاملگی انجام می شود و همزمان سونوگرافی دقیق جنین جهت اندازه گیری ضخامت پشت گردن و استخوان بینی صورت می گیرد و به این ترتیب 75 تا 90 درصد کودکان دارای سندروم داون تشخیص داده می شوند. در موارد مشکوک پزشک مشاور ژنتیک قبل از اعلام تشخیص قطعی و ایجاد اضطراب در مادر ازمایشات کامل تری در سه ماهه دوم انجام می دهد. (سندروم داون یک نوع ناهنجاری کروموزومی است که سبب ابتلاء نوزاد به معلولیت ذهنی می شود.)
تست غربالگری سندروم داون در گذشته فقط برای مادران بالای 35 سال انجام می شد اما در حال حاضر برای همه مادران توصیه می شود.
ش) تست ناقلی برای مادر: در صورتی که پدر ناقل یک بیماری ارثی مغلوب شناخته شده است " تست ناقلی" برای مادر انجام می شود. "فرد ناقل" کسی است که یک ژن سالم و یک ژن معیوب دارد بنابراین خودش سالم است ولی می تواند بیماری خطرناکی را به فرزندش انتقال دهد. در ایران تست ناقلی در مورد تالاسمی انجام می شود و در مورد سایر بیماری ها در صورت وجود سابقه خانوادگی به درخواست فرد انجام می شود. نکته مهم و قابل توجه این است که ازمایشات پیشنهادی در زمان بارداری حتما در زمان مخصوص به خود باید انجام شود و تاخیر یا تعجیل در انجام ان دقت در نتیجه گیری را کاهش می دهد.
12
ویژگی های سه ماه اول بارداری
میزان اسیب پذیری جنین در مراحل مختلف بارداری یکسان نیست. حساس ترین زمان سه ماهه اول بارداری است. در سه ماهه اول بارداری همه یا اعضا بدن جنین در اندازه ی بسیار کوچک تشکیل می شوند. مغز و نخاع و صورت و روده ها و دستگاه ادراری و قلب و اندام ها همگی تا هفته ی دهم بارداری تکمیل می گردند لذا هر نوع نقص یا اختلال در طول این ده هفته می تواند ضررهای جبران ناپذیری در جنین ایجاد کند. کانال نخاعی ( لوله عصبی) در روز 26 تا 28 حاملگی بسته می شود یعنی حتی فبل از اینکه مادر متوجه بارداری خود گردد لذا مصرف قرص اسید فولیک از سه ماه قبل از بارداری توصیه می گردد. بسته شدن لب و تکامل صورت در روز 36 و بسته شدن کام تا هفته ی دهم ادامه می یابد لذا اگر مادر در طول این 10 هفته با عوامل خطر محیطی تماس داشته باشد( سموم سیگار و داروهاو الکل و تغذیه نامناسب و…) منجر به ایجاد شکاف لب و کام می گردد قسمت های مختلف قلب و عروق از روز 34 تا هفته ششم بارداری کامل می شود. لذا در این فاصله زمانی دیابت مادر و مصرف برخی داروها و عفونت ها و الکل منجر به ناهنجاری قلبی در جنین می گردد.
13
غربالگری سه ماهه دوم بارداری
سه ماهه دوم بارداری از هفته 13 تا هفته بیست و هشتم می باشد. آزمایشات مخصوص سه ماهه دوم عبارتند از:
الف) ازمایشات چهارگانه(inhibin,UE3,hcG,Fp)
ب) سونوگرافی سه بعدی به منظور بررسی وجود نقایص لوله عصبی و نقص دیواره شکمی و کند ذهنی در جنین
پ) اگر در سونوگرافی یا آزمایشات انجام شده در سه ماهه اول و دوم شک به وجود بیماری داشتیم با صلاحدید متخصص زنان و ژنتیک تصمیم به امنیو سنتز گرفته می شود.
آمنیوسنتز : در این ازمایش مقدار کمی از مایع درون رحمی به وسیله سوزن از شکم و رحم نمونه گیری می شود. انجام این ازمایش به خانم های بارداری توصیه می شود که سن ان ها در زمان بارداری بیش از 35 سال باشد و ان هایی که جواب تست غربالگری 3 ماهه اول و دوم انان غیرعادی بوده است.
آمنیو سنتز از 14 تا 18 هفتگی بارداری می تاند انجام شود و به وسیله ی ان می توان برخی ناهنجاری های جنین و عقب ماندگی های ذهنی مانند سندروم داون و سایر اختلالات کروموزومی و نقص لوله عصبی را تشخیص داد.
در صورتی که یک بیماری تک ژنی مانند کم خونی تالاسمی و بیماری های عضلانی و بیماری های متابولیک و … در خانواده وجود دارد با انجام آمنیوسنتز می توان به تشخیص قطعی رسید.
ت) سونوگرافی در سه ماهه دوم حدود هفته 20 بارداری برای تایید تاریخ بارداری و تعیین سلامت اندام های جنین و کنترل فعالیت و رشد جنین و وضعیت جفت و تشخیص ناهنجاری هایی مانند شکاف کام انجام می شود.
ث) تست غربالگری دیابت در هفته 24 تا 28 بارداری انجام می شود.
ج) اگر در آزمایش خون ناشتا(FBS) قند خون مادر بالا بود با ازمایش قند خون پس از مصرف گلوکز (GTT) دیابت مادر تایید می گردد.
14
سه ماهه سوم بارداری
سه ماهه سوم از هفته 29 تا پایان هفته40 بارداری می باشد. آزمایشات این دوره می تواند شامل غربالگری عفونت های مختلف و ایدز باشد که بخشی از ان ها با انتی بیوتیک ها قابل درمان است که اگر درمان نشوند در طی زایمان ممکن است عفونت به نوزاد منتقل شده و منجر به بیماری گردد. سونوگرافی در سه ماهه سوم بارداری برای کنترل رشد جنین و بررسی مقدار مایع آمنیوتیک و بررسی جفت و تعیین موقعیت جنین برای زایمان صورت می گیرد. لازم به ذکر است که آزمایشات پیشنهادی در حین بارداری تعیین کننده ی همه ی بیماری های جسمی و ذهنی جنین نخواهد بود.
15
پایان
16