به نام خدا
1
خشم در کودکان و مهارت مدیریت خشم
2
3
مهارت کنترل خشم
تعریف خشم
خشم واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی می شود.
لزوم مداخله یا کنترل؟
4
انواع خشم
خشم پنهان
گریز از خشم
خشم زیرکانه
خشم انفجاری
خشم ناگهانی
خشم عمدی
خشم همراه با شرم
خشم مزمن
خشم عادتی
خشم ناشی از باورها
خشم مفید و سازنده
5
خشم چیست؟
خشم احساسی است که به صورت جسمانی و هیجانی ابراز میشود. خشم واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی میشود. این احساس میتواند از یک احساس خفیف ناخوشایند شروع شده و تا یک احساس شدید عصبانیت را در برگیرد.
با اینکه خشم احساسی طبیعی و لازم است، ولی وقتی شدت آن خیلی زیاد باشد، در موارد زیادی اتفاق بیفتد، و نحوه ابراز خشم توسط فرد مناسب نباشد، میتواند مشکلساز شود.
6
– در کدام یک از موارد ذکر شده فرد مزبور حق داشته عصبانی شود؟
– در کدام یک، عصبانی شدن به ضرر وی بوده است؟
– در کدام یک از موارد، رفتار فرد عصبانی مناسب بوده است ؟
– اگر در یکی از موارد، مشکلی برای فرد پیش آمده، این مشکل به علت عصبانیت وی بوده یا رفتار ناشی از عصبانیت؟
7
علائم هشدار در مورد خشم
تغییر رنگ چهره
داغ شدن یا یخ کردن
بیحس شدن برخی قسمتهای بدن
تغییر تنفس
افزایش ضربان قلب
افزایش فشار خون
گشاد شدن مردمک چشم
منقبض شدن عضلات
8
موقعیت های خشم برانگیز
مورد بی اعتنایی یا بی توجهی قرار گرفتن
گول خوردن
آسیب دیدن از طرف دیگران
قطع شدن یک کار مورد علاقه
مورد ظلم واقع شدن
مسخره یا تحقیر شدن
قرار گرفتن در معرض پرخاشگری از جانب دیگران
9
سه سوال
چه کسانی بیشتر از بقیه عصبانی تان می کنند؟
در چه زمانهائی بیشتر احتمال دارد که عصبانی شوید؟
چه شرایطی بیشتر باعث عصبانیت شما می شوند؟
شیوه های ابراز خشم
منفعلانه ( منفعل پرخاشگر )
پرخاشگرانه
قاطعانه
10
روش های کنترل خشم
شناخت زود هنگام خشم
ترک موقعیت
آرام سازی
تمرکز بر خودگویی های منفی
حل مشکل
ایجاد تغییر در محیط
ابراز خشم به شیوه سازگارانه
11
روش های کنترل خشم ( ادامه )
مذاکره به جای منازعه
پرت کردن حواس
گوش دادن ومنعکس کردن
همدلی
استفاده از ضمیر من
12
افکار احساس رفتار
13
مراحل روش مذاکره
خود نظاره گری
علامت دادن که خشمی برانگیخته شده
اعتراف احساس خشم
فاصله گرفتن از طرف مقابل
بدست آوردن آرامش
بازگشت به ارتباط کلامی سازنده
14
باورهای درست و نادرست در مورد خشم
15
علائم هشدار در مورد خشم
افزایش ضربان قلب
افزایش فشار خون
گشاد شدن مردمک چشم
منقبض شدن عضلات
16
علائم هشدار در مورد خشم (ادامه)
تغییر رنگ چهره
داغ شدن یا یخ کردن
بیحس شدن برخی قسمت های بدن
تغییر تنفس
17
موقعیت های خشم برانگیز
قطع شدن یک کار مورد علاقه
مورد ظلم واقع شدن
مسخره یا تحقیر شدن
قرار گرفتن در معرض پرخاشگری از جانب دیگران
18
موقعیت های خشم برانگیز (ادامه)
مورد بی اعتنایی یا بی توجهی قرار گرفتن
گول خوردن
آسیب دیدن از طرف دیگران
19
روش های واکنش نشان دادن در مقابل احساس خشم
20
روش های مدیریت خشم
آرام سازی
تغییر خودگویی های منفی
حل مشکل
ایجاد تغییر در محیط
ابراز خشم به شیوه سازگارانه
21
روش های مدیریت خشم
آرام سازی
22
روش های مدیریت خشم
تغییر خودگویی های منفی
23
روش های کنترل خشم
حل مشکل
24
روش های کنترل خشم
ایجاد تغییر در محیط
25
روش های کنترل خشم
ابراز خشم به شیوه سازگارانه
26
جمع بندی
در این کارگاه چه آموختید؟
چه احساسی دارید؟
27
خشم در کودکان خشم چیست و چه چیزهایی ما را عصبانی میکند؟
خشم حالت برانگیختگی و هیجان شدید در هنگام روبرو شدن با محرکهای نامناسب محیطی است و احساسی است که همه بچه ها به نوعی آن را تجربه میکنند.
28
مواردی که باعث خشم در کودکان میشود:
تجاوز به مالکیت افراد
حمله و آزار کلامی مانند تمسخر کردن ، تحقیر کردن
حمله فیزیکی مثل هل دادن ، فشار دادن
طرد کردن
اصرار و پافشاری برای انجام کاری
29
چرا مهم است که به کودکان راجع به خشم و عصبانیت بیاموزیم؟
30
آنچه که ما انتظار داریم بچه ها در رابطه با احساس خشم خود بیاموزند این است که:
تشخیص احساس خشم در خود و دیگری
آموختن اینکه چگونه تکانه های خشم خود را کنترل کنند.
آموختن روشهای خود آرام سازی (self-calming)
خشم خود را به روش غیر تهاجمی نشان دهند، احساس خشم و عصبانیت پذیرفتنی است ولی آسیب رساندن به خود و دیگران به صرف اینکه عصبانی هستیم پذیرفتنی نیست.
بیان و انتقال احساس خشم به یک روش مثبت
آموختن مهارتهای حل مسا له
آموختن اینکه چگونه خود را از یک موقعیت تهاجمی و پرخاشگرانه خارج کنند.
31
نشانه های خشم چیست؟
حالت صورت در هنگام خشم
حالت نگاه و چشمها
حالت و نوع کلام
حرکات بدنی
استفاده از وسایل و ابزارجهت حمله فیزیکی
قهر کردن
32
والدین چه میتوانند بکنند؟
اداره احساس خشم یک مهارت مهم زندگی است.
33
ابزار و ووسایلی که برای کنترل و اداره خشم مورد استفاده قرار میگیرند شامل دو دسته کلی است: 1.ابزار فکری 2.ابزار بدنی
ابزار بدنی:آن دسته از تکنیکهایی است که ما در آن از بخشی از بدن خود برای آرام کردن خود استفاده میکنیم ،مثل تکنیک آرام سازی
34
ابزار فکری: یعنی ما از فکرمان برای تعدیل احساس خشم خود استفاده میکنیم مثل:
ارتباط مفید و موثر برقرار کردن
کسب مهارتهای ارتباطی
کسب مهارتهای حل مساله
تغییر محیط
35
استفاده از شوخی
چه کارهایی را انجام دهند و چه کارهایی را انجام ندهند.
با خود سخن گفتن
تشویق به نوشتن احساسات درونی
36
به کودکان بیاموزید که چگونه خود را آرام سازند؟
یکی از بهترین راهها برای سازگاری با پاسخهای فیزیکی مضردر برابر خشم این است که یک کار فیزیکی دیگر را انجام دهیم.از پنج حس بچه ها برای آرام کردن آنها هنگام خشم میتوانید استفاده کنید:
(لامسه،بویایی ،چشایی ، شنوایی، بینایی)مثل:
گوش کردن به یک موزیک،کشیدن یک نقاشی،دویدن،بیرون رفتن و قدم زدن،اب به صورت پاشیدن،فشردن خمیربازی،شل کردن و سفت کردن عضلات،نفسهای عمیق و آهسته کشیدن،خوردن یک خوراکی یا نوشیدنی
37
ممکن است این توجه ها از طرف شما کمک کند تا کودکتان آرامتر شود:
ممکن است موثر باشد اگر یک نقاشی راجع به احساساتت بکشی.
هر موقع احساس عصبانیت و خشم داری به من بگو که چیزی برای خوردن نیاز داری(یک خوراکی)
روی زمین بنشین و نفسهای عمیق و آرام بکش تا زمانی که فکر کنی آرام شدی.
میتوانی به یک موسیقی ملایم گوش کنی.
38
چگونگی برقراری ارتباط و بیان و انتقال احساس را به کودکانتان بیاموزید.
به بچه ها کمک کنید تا احساس خود را توسط فرمول زیر بیان کنند.
من احساس میکنم…….
موقعی که…….
به خاطر اینکه………
مثال1:(من احساس میکنم) خیلی عصبانی هستم.
(موقعی که) سارا جلوی دیگران مرا گنده خطاب میکند.
(بخاطر اینکه) او مرا مسخره میکند.
39
به کودکان خود مهارتهای ارتباطی را بیاموزید.
آموختن کلماتی مثل :
لطفا اگر ممکن است….
متشکرم……
در هنگام درخواست و رسیدن به نیاز منجر به رابطه بهتر بچه ها با یکدیگر می شود.
40
مهارتهای حل مساله را به کودکانتان بیاموزید.
بچه های بزرگتر در سنین قبل از مدرسه و بچه های سن مدرسه میتوانند حل مساله را بعنوان ابزاری برای پیشگیری از خشم و عصبانیت بیاموزند.
مراحل کلی حل یک مساله و مشکل بصورت زیر است:
ایست کن، هیچ کاری را انجام نده
گوش بده (به صحبتهای یکدیگر گوش دهید)
فکر کن ببین آیا راههای دیگری برای حل این مشکل وجود دارد؟
فکری را انتخاب کن که هر دو روی آن توافق دارید.
41
تغییر محیط (به کودکانتان بیاموزید که محیط خود را در موقع لزوم عوض کنند)
به بچه ها بگویید :
موقعی که پیرامون تو احساس خوبی در تو ایجاد نمیکند از آن محیط دور شو.
یک فرصت کوتاهی به خودت بده و خودت را آرام کن.
موقعی که عصبانی هستی از آن محیط بیرون برو و پس از مدتی با یک لبخند برگرد.
42
به شوخی گرفتن
شوخی یک پادزهر خوب برای خشم است.در صورت امکان کمک کنید تا بچه ها حتی در موقعیتهای سخت و دشوار ،بعد شوخی قضیه را هم ببیند.در صورتی که شما به خشم خود بخندید یا آن را به جوک تبدیل کنید بچه ها نیز این دید را پیدا میکنند.
شما ممکن است بگویید:
من شرط میبندم که ما بعدا“ به این موضوع پی خواهیم برد.
آیا میتوانی چیز خنده داری راجع به این وضعیت بگی؟
43
به بچه ها بیاموزید که چه انجام دهند؟
کارهایی را که نمی توانید و نباید انجام دهید:
شکستن وسایل
فریاد زدن بر سر کسی
آسیب رساندن به خودشان
قشقرق راه انداختن
پرت کردن چیزی به طرف کسی
44
اما می توانید این کارها را بکنید:
گریه کردن در یک محل خلوت
کشیدن یک نقاشی
صحبت کردن راجع به یک موضوع ناراحت کننده
پاره کردن روزنامه های قدیمی یا خط خطی کردن آنها
دور شدن از موقعیت
45
نفس عمیق و آهسته کشیدن
بازی با گل و خاک
کمک خواستن
گوش دادن به موسیقی
رفتن به جایی ساکت و آرام
46
با خود سخن گفتن
این صحبتها ممکن است احساس خشم را در ما شدیدتر کند(می خواست حال مرا بگیرد،مرا مسخره می کند،مرا از کوره در می آورد) ولی گفتن کلمات و جملات خاصی که مختص به خود آن فرد باشد ممکن است به احساس آرامش وی کمک کند(آرام باش،قدم بزن و از اینجا خودت را دور کن،ارزش ندارد اینقدر خودت را ناراحت کنی)
47
تشویق به نوشتن احساسات درونی
48
می توانیم بچه ها را تشویق کنیم تا راجع به احساس خشمشان بنویسند، این مساله برای آنها شرایطی را برای توسعه مهارتهای سازگاری فراهم می کند.
49
نتیجه گیری
بهتر است در موقع خشم کودک برخورد شما اینگونه باشد:
در مقابل کودک نایستید که عصبانیتش بی مورد است و مسئله مهمی برای عصبانیت وجود نداشته است.
خشم او را کوچک و مسخره جلوه ندهید.مرد به این بزرگی خجالت داره واقعا“ سر یک مساله به این کوچکی این قدر عصبانی می شوی.
در هنگام خشم کودک، خودتان را مثال بزنید.
سخنرانی نکنید.
نصیحت نکنید.
او را با کودکان دیگر مثل خواهر و برادرهای دیگرش،کودک همسایه یا همکلاسیهایش مقایسه نکنید.
کودک را تشویق کنید که راجع به احساس خودش صحبت کند.
50
منابع مطالعاتی نوجوانی
اسماعیل بیابانگرد، روان شناسی نوجوانان، تهران، انتشارات دفتر فرهنگ اسلامی، 1378.
حسین نجاتی، روان شناسی نوجوانی، تهران، نشر بیکران، بی تا.
دن فونتنل، کلیدهای رفتار با نوجوانان، ترجمه مسعود حاجی زاده، تهران، صابرین، چ3، 1378.
زهرا معتمدی، رفتار با نوجوان، لک لک، تهران، چ5، 1373.
گیلیان باتلر، راهنمای سلامت روان، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران، البرز، چ اول، 1382.
محمد علی چنارانی، رفتار پیامبر(ص) با کودکان و نوجوانان، مشهد، آستان قدس رضوی، چ2، 1380.
محمدعلی سادات، راهنمای پدران و مادران، تهران، نشر اسلامی، چ5، ج1، 1374.
راس کمبل- گری چپمن، چگونه فرزند بالغ خود را تربیت کنید؟ ترجمه طیبه احمدی، قم، خردآذین، 1389.
51
منابع اصلی
روانشناسی مرضی کودک، تالیف علیرضا کاکاوند
خلاصه روانپزشکی، تالیف کاپلان وسادوک، ترجمه پورافکاری
شناخت مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان، تالیف شهلا فرقانی رییسی
DSMIV، تالیف انجمن روانپزشکی آمریکا، ترجمه نیکخوو همکاران
روانشناسی مرضی کودک ،تالیف لطفی و وزیری
نشانه شناسی بیماری های مغز و ااعصاب و روان، تالیف حبیب اله نعمتی و ولی اله نعمتی
6
52
با تشکر از توجه شما
53