تحلیل مسجد اکبریه لاهیجان
فهرست:
موقعیت جغرافیایی لاهیجان …………………………………………………….. 3-2
موقعیت اب هوایی لاهیجان …………………………………………………….. 4
موقعیت تاریخی لاهیجان ……………………………………………………….. 5
بناها و مناطق تاریخی لاهیجان ……………………………………………….. 6
بقعه چهار پادشاهان ……………………………………………………………. 8-7
مسجد اکبریه ……………………………………………………………………. 9
پلانها ……………………………………………………………………………… 11-10
نماها ………………………………………………………………………………. 12
برشها ……………………………………………………………………………. 15-13 دتایلها ……………………………………………………………………………. 17-16
پلان مناره ……………………………………………………………………….. 18
طبقه اول بنا …………………………………………………………………….. 33-21
فهرست:
طبقه دوم بنا ………………………………………………………………………. 40-34
عکسهای بنا ………………………………………………………………………. 50-41
پلان سیر کولاسیون ……………………………………………………………… 52-51
پلان ورودی ………………………………………………………………………… 53
پلان فضاهای باز،نیمه باز و بسته ………………………………………………. 55-54
پلان فضاهای پر و خالی …………………………………………………………. 57-56
منابع ……………………………………………………………………………….. 58
مسجد اکبریه لاهیجان
لاهیجان
1
شهرستان لاهیجان در ناحیه شرقی استان گیلان واقع شده و از شمال به دریای خزر از جنوب به شهرستان رودبار از شرق به شهرستانهای لنگرود و رودسر و از غرب به شهرستانهای استانه اشرفیه و رشت محدود می شود. لاهیجان از زیباترین شهرهای گیلان بلکه ایران است.
موقیعت جغرافیایی این شهر در ناحیه پای کوهی که تپه ماهورهای ان را بوته های همیشه سبز چای در ردیف کاریهای منظم هندسی پوشانده
همراه با معماری زیبا و خانه های ویلایی با سقف های سفالی و رنگ آمیزی سفید جلوه زیبایی به سیمای شهر بخشیده است. به عبارت دیگر در لاهیجان زیبای هایی طبیعت و شهرسازی همدیگر را تکمیل کرده اند.
موقیعت جغرافیایی لاهیجان
2
هم اینک شهرستان لاهیجان با وسعت 584/3 کیلومتر مربع و جمعیت 159013 نفر و 37 درصد شهرنشین دارای 2 شهر لاهیجان و رود بنه 2 بخش مرکزی و رود بنه 7 دهستان آهندان و بازکیاگوراب و رود بنه و شیر جو پشت و لفمجان و لیالستان ولیل و183 پارچه ابادی می باشد.شهر لاهیجان نیز بالغ بر 59 هزار نفر جمیعت دارد.
3
شهرستان لاهیجان دارای دو ناحیه عمده جغرافیایی جلگه ای و کوهستانی است.در ناحیه جلگه ای نوار باریک ساحلی و در ناحیه کوهستانی محدوده های کوهپایه ای جنگلی و مرتعی در ارتفاعات مختلف به چشم می خورد.آب و هوای نواحی ساحلی و جلگه ای شهرستان لاهیجان مرطوب و در فصول مختلف دارای شرایط خیلی مطلوب می باشد و در کوهستان نیمه مرطوب و دارای شرایط متوسط است.میزان بارندگی در شهرستان لاهیجان سالانه 1000 تا
موقیعت آب وهوایی لاهیجان
1400مبلی متر می باشد
4
لاهیجان از نظر سابقه شهری قدمت زیادی دارد و قبل از رشت مرکز ایالت گیلان بوده است. علاوه بر آن حتی پس از اینکه رشت از دوره صفویه اهمیت یافت. باز هم لاهیجان به دلیل سوابق بر طبق روایتی قدیمی این شهر به وسیله لاهج بن سام بن نوح ساخته شده است .
لاهیجان سابقا با نام دارالاماره یا دارالامان معروف بوده و بعدها به نام لاهیجان المبارک نامیده شده است. لاهیجان در سال 706 هجری (7-136 میلادی) به وسیله سلطان الجایتو اشغال گردید
تاریخی و موقیعت جغرافیایی مرکز گیلان بیه پیش باقی ماند.
موقیعت تاریخی لاهیجان
5
بناها و مناطق تاریخی لاهیجان
لاهیجان از نظر جذابیت توریستی اهمیت زیادی دارد و سالانه پذیرای حدود 2 میلیون گردشگر می باشد.بلوار و جزیره و استخر قدیمی شیطان کوه و بام سبز و ابشار مصنوعی ایستگاه کشاورزی بقعه شیخ زاهد گیلانی (متعلق به دوره تیموریان) مقبره کاشف السلطنه و گنجینه تاریخ چای ایران و بقعه چهارپادشاهان (متعلق به دوره کیاییان در قرن هشتم) مسجد جامع(متعلق به قرن نهم) حمام گلشن(متعلق به دوره صفویه)مسجد اکبریه(متعلق به دوره قاجاریه در قرن سیزدهم) پل خشتی (متعلق به صفویه) بقاع محله اردوبازار(متعلق به قرن یازدهم) بقعه اقا امیر شهید(متعلق به دوره صفویه) بقعه محله گابنه (متعلق به دوره سامانیان) بقاع محلات خمیر کلایه شعربافان کاروانسرابر و پرده سر و…. از جمله جاذبه های طبیعی و تاریخی _مذهبی لاهیجان به شمار می اید.
6
بقعه چهار پادشاهان در لاهیجان از مجموعه اى از مقابر و مسجد متصل به آن شکل گرفته است. این مجموعه مرکب از اتاق هایى در کنار یکدیگر و ایوانى است که در سمت شمالى اتاق ها و به موازات آنها کشیده شده است. قدیمى ترین مقبره این مجموعه متعلق به ”سید خورکیا“ یا ”خرم کیا“ است. بقیه مقابر پس از جنگ سال ۷۹۱ هـ.ق در رشت که به کشته شدن چند تن از حکام کیایى منجر شد، به این محل انتقال و در جوار قبر قدیمى مدفون شدند.
بقعه چهار پادشاهان
7
علت نام گذارى امروزى بنا به این دلیل است که این مقابر را به ”سید خورکیا“، ”سید رضى کیا“ و ”سید یحیى کیا“ نسبت مى دهند. البته مقبره فرد اخیر به صورت مجزا و در بناى دیگرى واقع در شرق بناى اصلى دفن شده است. این بنا با تعمیرات اخیر شکل جدیدى یافته است.
از وجوه زیباى این بناى به ظاهر ساده که داراى بامى سفالین است باید به صندوق هاى چوبى قبرها اشاره داشت که هر یک در نوع خود اوج هنر منبت کارى و گره چینى است.
8
مسجد اکبریه
مسجد اکبریه در قسمت جنوب غربی میدان چهار پادشاه و در حدود چهارصد متری آن واقع شده است. این مسجد در محله گابنه و در نزدیکی محله پر دردسر و همچنین درست در مقابل امامزاده سید ابراهیم جای دارد.
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
رابینو در مورد آن می نویسد:
(مسجد اکبریه در سال 1239 هجری قمری و در دوره قاجاریه قرن سیزدهم به وسیله حاجی علی اکبر حاکم لاهیجان بنا شده است در صفه ای از مرمر تاریخ بنای این ساختمان ضمن یک رباعی نشان داده شده است .و بعد ذکر می کندکه این مسجد به علت سعایت حاکم از جانب دشمنان نزد شاه که او را متهم به ساخت کاخ نموده بودند نا تمام ماند و گرنه یکی از مساجد و بهترین مسجد گیلان به شمار می رفت. مسجد جدید از توسعه و بازسازی مسجد قدیم شکل گرفته و به همین مناسبت نیز به نام مسجد اکبریه مشهور شده است.
19
محمد مهدوی لاهیجانی در کتاب جغرافیای گیلان درباره آن نوشته که این مسجد به ایاصوفیه شبیه است و مدرسه ای برای طلاب علوم دینی است.
20
با توجه به گفته های یاد شده و بررسی تزیینات بیرونی از قبیل آونگهای قسمت شرقی و تزیینات کنگره ای چلیپا شکل احتمالا حساسیتهایی را در آن دوره برانگیخته که منجر به سعایت از حاکم نزد شاه شده است.بنای مسجد و وضو خانه کناری ابعادی 37*17.30متر دارند.
21
بنای مسجد از دو قسمت تشکیل شده : 1. بخش قدیمی تر که شامل وضوخانه در همکف
22
2- شبستان و رواقها و دهلیزکه حوض سنگی در وسط آن شبستان تعبیه گردیده که در گذشته طبق قانون ظروف مرتبطه (تریچلی) آب از کوههای اطراف به این نقطه جاری میگریده است و فعلا این بخش در دست مرمت می باشد.
23
این بنا دارای مناره آجری بوده که نوک آن کاشی کاری شده و بر اثر مرور زمان این مناره دچار فرسودگی گردیده است. این مناره به عنوان یک نشان شهری در بافت قدیمی می باشد. مناره زیبای مسجد که در قسمت شمالشرقی بنا جای گرفته و ارتفاع آن حدود 17 تا 18 متر می باشد و از قسمت داخلی بنا با 32 پله به کف مناره خواهیم رسید.
مناره به شکل 8 گوش می باشد وبین هر ضلع طاقهایی بلند و باریک به ارتفاع 213 تا 220 و عرض 50 سانتیمتر ساخته اند.بر روی این گنبد کوچک از بالا یک پوشش هرمی شش گش جای گرفته که دارای کاشیکاری با طرحهای هندسی به رنگ آبی آسمانی زرد و سیاه و سفید می باشد.
مناره
24
و بخش جدید که قدمت آن حدودا به 100 سال می رسد شامل سه طاق بلند در امتداد همد یگر است که بر 6 پایه (جرز) به قطر 120 سانتی متر تکیه دارد.
25
شبستان
همچنین فاصله بین فیلپاهای وسط شبستان با نیم فیلپاهای دیوارهای شرقی و غربی این فضا متغیر بوده و اندازه آنها 2 تا 2.10 متر می باشد.بر روی این فیلپاها و نیمه فیلپاها جانبی طاقهایی به صورت جناقی و از نوع پنجاوهفت زده شده تا از طریق وزن سنگین سربندی بنا و گنبدهای شبستان را به این فیلپاها و از آنجا به زمین انتقال بدهند.و برای تبدیل فضای چهارگوش بین فیلپاها گوتاهتر از طاقهای جانبی میانی هستندو 7.30متر ارتفاع دارند.نیمه فیلپاهای جانبی 100 سانتیمتر طول دارند. شبستان مسجد با ابعادی در حدود 25*16متردارای 4 فیلپای بزرگ در وسط می باشد گه استحکام خاصی به گنبدهای شبستان و سقف بنا می بخشد.ابعاد فیاپاها 1.65*1.45متر بوده و فاصله آنها از یکدیگر و با نیم فیلپاهای شمالی و همچنین دیوار جنوبی اطراف محراب با کمی اختلاف 6.30متر می باشد
26
فاصله میان پایه های اصلی حدود 6 متر و عرض هر یک از پایه 120 سانتی متر می باشد طرفین این طاق های اصلی 3 طاق کوچک قرار دارد که مجموع هر سه طاق طرفین جمعا شبیه یک راهرو است پایه ها با مقرنسهای تزیینی به سقف عرق چین ارتباط می یابد . در فضای شبستان ما بین فیلپاها و دیوارها سه گنبد بزرگ در وسط شبستان و شش گنبد کوچک در دو طرف گنبدهای بزرگ جا گرقته اند که سقف شبستان را می پوشانند.
ارتفاع گنبدهای بزرگ میانی 11 متر و ارتفاع گنبد کوچک جانبی 9.5متر تا کف شبستان می باشد.
27
این مسجد دارای محرابی است که اطراف آن کاشیکاری شده می باشد
محراب در قسمت میانی ضلع جنوبی جای گرفته و ابعاد آن در قسمت دهانه محراب 210 عمق آن 130 و ارتفاعش 520سانتی متر است.در ارتفاع 392 سانتیمتر داخل محراب د دو نوار کاشیکاری محراب 275 سانتیمتر اسو ارتفاع کاشیکاری محراب 560 سانتیمتر است.
محراب
28
در ارتفاع 392 سانتیمتری داخل محراب در دو نوار کاشیکاری سبز رنگ عباراتی از آیات قرآنی از (الله نورالسموات والارض…))نگاشته شده است.عرض دو نوار یاد شده 30 سانت است..حاشیه بیرونی محراب 32 سانتی متر است که با نواررنگی سیاه و زرد که در دو طرف نقش اسلیمی گل و بوته که از درون گلدانی از بالای ازاره ی کاشیکاری شروع وتا قسمت بالای کاشیکاری محراب ادامه می یابد.
29
ازاره ی دیوارهای شرقی و غربی از 87تا93 سانتی متر و دیوارهای شمالی هم به همین اندازه است ولی ازاره ی جنوب و دور محراب جدید هستند.نقش کاشی ها کل و بوته های اسلیمی به رنگ لاجوردی وسبز زرد قهوهای تیره سیاه و قرمز ی باشد.کاشی ها دارای ویزگی های کاشیکاری قاجار به خصوص رنگ زرد می باشند و کلا این نقوش به بنا جلوه ای زیبا داده اند.
30
در دو طرف نوک فیل گوشها سوره قدر نوشته شده است.در بالای نوک طاق نیز بسم الله الرحمن الرحیم نوشته شده استو در پایین آن به صورت کوچکتر تقدیمی به حاج عبدالله یزدان نگاشته شده است.بالای محراب پنجره ای با طاق جناقی وجود دارد.فضای داخل محراب هم نقش گل و بوته کاشیکاری آن جدیدتر است.در دو طرف محراب طاقچه هایی قرار دارد که بالای آنها پنجره هایی مستطیل شکل قرار دارند.
31
وضوخانه مسجد در 2 ظبقه ساخته شده است و هر طبقه دارای 8 ستون میانی است.از وضوخانه طبقه همکف سه در بزرگ چوبی به شبستان باز می شود.هر دو وضوخانه دارای پوشش گنبدی هستند.وضوخانه در شمال شرقی راهروی حیاط اندرونی قرار دارد،ستونهای وضوخانه در پایین دارای چهارضلع 72 سانتیمتری است که روی آن سیمانکاری شده است.در ارتفاع 165 تا 170 سانتیمتری با آجرچینی به ارتفاع 35 تا 40 سانتیمتر اضلاع جمع شده و در جهات اصلی جغرافیایی قرار می گیرند.کمی بالاتر بین ستونها و نیم ستونها طاق جناقی زده می شودکه آنها را به یکدیگر مرتبط می سازد.
وضوخانه
32
ستونها قبلا آجر چینی بوده و پوششی نداشته اند ولی در چند سال گذشته به عنوان مرمت روی آن را با ملات سیمان اندود و با سیمان سقید رو کش نموده اند که در شکل و فرم دیرینه آن تغییر ایجاد کرده اند.
33
طبقه دوم
34
راه پله شمال شرقی توسط یک راه پله باریک به طبقه دوم می رسد دارای 12 پله است که با یک چرخش به طبقه دوم می رسد.
این طبقه درست بر روی طبقه زیرین یعنی وضوخانه جای گرفته و دارای 8 ستون میانی چهارگوش ،با ابعاد55*55سانتیمتر که در 4 جهت اصلی قرار گرفته اند بین ستونها و دیوارهای جانبی را کلا با زدن قوسهای جناقی ارتفاعی 370 سانتی متر و 2 قوس بین4 ستون میانی 390 متر ارتفاع دارند.
35
در وسط این ستونها حوض آبی برای وضو ساخته اند که حالت مستطیل شکل دارد.ابعاد این حوض با احتساب پاشویه آن 246*366 سانتیمتر و با در نظر گرفتن قسمت اصلی 132 *257 سانتیمتر و ارتفاع ان تا بلندترین قسمت حدود 100 سانتیمتر است.
36
در قسمت جنوبی این طبقه پنجره هایی مشرف بر شبستان اصلی که پنجره میانی بزرگتر است.
37
سه پنجره نور گیر بزرگ که در قسمت شمالی آن قرار دارد.
38
در این قسمت پله هایی قرار داشت که به سه گنبد روی شبستان منتهی می شد که به دلیل باران و شرایط جوی لاهیجان روی انها را در دوره پهلوی سقف شیروانی زدند و ازین پله ها نیز دیگر استفاده ای نشد و هم اکنون این پله ها تخریب شدند.
39
مصالح بکار رفته در بنا اجرهای قرمز رنگ با ملات گچ و خاک می باشد
40
شبستان طبقه دوم
شبستان طبقه اول
41
حوضچه طبقه دوم
وضو خانه طبقه اول
42
پله های منتهی به ابدارخانه
پله های منتهی به منار
43
قالب قوسها
قوس شبدری
44
قوس پنج و هفت تند
قوس شبدری
45
نور گیر ها
نورگیری داخل ساختمان توسط پنجره های بزرگ سراسری شرق شبستان تامین می گردد.
46
کاشی کاریها
47
حیاط شرقی
حیاط ورودی
48
ورودی های شبستان
49
خط آسمان
50
سیر کلاسیون
51
سیر کلاسیون
52
ورودی بنا
53
فضاهای نیمه باز
فضاهای بسته
فضاهای باز
54
فضاهای بسته
فضاهای باز
55
فضای پر
56
فضای پر
57
منابع:
سازمان میراث فرهنگی تهران سازمان میراث فرهنگی لاهیجان خدام مسجد اکبریه اینترنت
58